Telegram-канал irandel_channel - ایران‌دل | IranDel: Unsorted

ایران‌دل | IranDel

22 Jul 2025 09:44

‌
🔴 «مرداب اقتصاد و تیغ بی‌رحم آفتاب»

✍️ مهدی تدینی (متن محاوره‌ای)

در نظم بازار آزاد، سرمایه و کار، تحت فشار رقابت به مساعدترین مکان‌ها مهاجرت می‌کنند.

یعنی مهاجرت فقط برای نیروی کار نیست؛ بلکه خود سرمایه یه عنصرِ بسیار تیزپاست. سرمایه «آهن»ـه و مکانِ مساعدِ تولید، «آهنربا»ست. حالا این «مکان مساعد تولید» یعنی چی؟ یعنی جایی که عوامل تولید با قیمت مناسب ــ مناسب‌تر از جاهای دیگه ــ وجود داره و در نتیجه می‌شه کالایی تولید کرد که قیمتش ارزون‌تر از جاهای دیگه درمیاد. حالا این قیمتِ ارزون‌تر به تولیدکننده اجازه می‌ده رو دست رقیبش، بلند شه ــ یا در کل بازارها یا در بخشی از بازارها.

این جابجایی یا مهاجرت سرمایه هم داخل مرزهای ملی رخ می‌ده و هم در ابعاد بین‌المللی. مجموعۀ گسترده‌ای از عوامل وجود داره که روی هم «شرایط مساعد تولید» رو می‌سازه. کسی نمی‌تونه و ــ اگر عاقل باشه نباید ــ با واقعیتِ شرایط مساعد تولید بجنگه. هر موقع یک نقطه‌ای شرایط مساعد تولید داره، ازش بهره‌برداری می‌شه تا اینکه این ظرفیت پر شه و سرمایه دیگه تمایلش به اومدن به اون نقطه رو از دست می‌ده. مجبور کردن سرمایه به اینکه در نقاطی فعالیت کنه که شرایط تولید مساعد نیست، فقط باعث می‌شه بهره‌وری سرمایه بیاد پایین ــ یعنی رشد سرمایه و تولید ثروت کُند بشه و این همون چیزیه که بهش می‌گیم «سرمایه‌سوزی».

خب داریم می‌رسم به اصل حرف... سرمایه‌سوزی. چه کسی چنین زوری داره که می‌تونه جلوی حرکت سرمایه به مناطق مساعد رو بگیره؟ چه کسی انقدر زور داره که می‌تونه به سرمایه، امر و نهی کنه؟ بله، درست حدس زدید: «سیاست»؛ یعنی «دولت».

دولت و عالم سیاست اگر جویای بهروزی مردمه، نقش و کارش اینه که اجازه نده نیرویی در شرایط مساعد تولید، اخلال ایجاد کنه. دولت باید نگهبانِ شرایط تولید باشه. ناظر بی‌طرفی باشه که اجازه بده نیروی کار و سرمایه در قلمروی سیاسی‌ش مساعدترین شرایط رو داشته باشه.

اصلاً توجیه وجود دولت همینه! همین که اجازه نده شرایط مساعد تولید در اون واحد سیاسی آسیب ببینه. در اینجا فقط تفاوتی بین ایدۀ لیبرال و ایدۀ سوسیال وجود داره. ایدۀ لیبرال می‌گه دولت فقط وظیفه داره تسهیلگرِ شرایط مساعد باشه، نگهبان بازار باشه، جلوی اخلالگریِ خراب‌کنندگانِ بازار رو بگیره... اگر دولت این وظیفه رو انجام بده، بیشترین و بهینه‌ترین تولید صورت می‌گیره، بیشترین ثروت تولید می‌شه و بر اساس اصول رقابت آزاد، خود شهروندان بهترین فرصت‌ها رو بسته به زحمت و شایستگی‌شون پیدا می‌کنند و از این رهگذر بیشترین درآمد ممکن رو کسب می‌کنند؛ و این یعنی بیشترین تأمین نیازها صورت می‌گیره.

(و یک داخل پرانتز: حالا ایدۀ سوسیال در اینجا می‌گه: نه! وظیفۀ دولت در وهلۀ نخست دفاع از تولید نیست، بلکه اینه‌که خودش آستین بالا بزنه و چیزهای مورد نیاز شهروندان رو تأمین کنه؛ سوسیالیستِ کلاسیک می‌گفت دولت باید خودش تولید و توزیع کنه، سوسیال‌دموکراتِ امروزی می‌گه دولت باید منابع رو از جامعه جمع کنه و از طریق مجاری تأمین اجتماعی برگردونه به جامعه. ــ که البته این هم به تخریب شرایط مساعد تولید منجر می‌شه و باعث کاهش تولید ثروت ملی می‌شه ــ بگذریم.)

مشکل ایران اینه که «شرایط مساعد تولید» اصلاً مبنای عالم سیاسی نبوده. بازار اسیر سیاسته؛ بردۀ سیاسته؛ گروگان سیاسته. تحریم یعنی چی؟ یعنی «نابودی شرایط مساعد تولید». تصور کنید کشوری چند دهه تحت تحریم باشه! و علاوه بر این، همیشه عوامل سیاسی و ایدئولوژیک رو بر عوامل اقتصادی اولویت بده. سیاست به جای اینکه اقتصاد رو در پر قو بخوابونه، مثل چهارپای بارکشی بسته‌ش به گاری سنگینی.

سرمایه‌سوزی در ایران یک اتفاق استثنایی نیست، بلکه قاعده‌ست! قاعده‌ای خلل‌ناپذیر. این نظم ماهیتاً سرمایه‌سوزه. کسی هم نمیاد در جایی سرمایه‌گذاری کنه که قاعده‌ش سرمایه‌سوزیه ــ برخی هم از خداشون بود با همین بهانه‌های سیاسی و قایم شدن پست شعارها رقبا رو حذف کنند و کل بازار رو مال خودشون کنند! و چه تنگ‌نظری سبک‌سرانه‌ای کردند! چون می‌تونستند سهمی از بازار چند میلیاردنفری دنیا داشته باشند! نه بازاری هشتادــ‌نودمیلیونی که هر روز هم قدرت خریدش پایین و پایین‌تر می‌آد! از اقیانوس پریدند در مرداب، به خیال اینکه همه‌چی دست خودشون باشه؛ و حالا مرداب مونده و تیغ بی‌رحم آفتاب.

اگر همین امروز این اولویتِ وارونه، درست بشه و دوباره اقتصاد اؤلا بر سیاست بشه، چند دهه زمان نیاز داریم تا قدری جبران مافات کنیم. ــ قدری! چون در دنیای محدودیت‌ها هر چی بسوزه، از دارایی کاسته می‌شه و جبران نمی‌شه. ولی ما می‌تونستیم یکی از مکان‌های بسیار مساعد تولید باشیم... آهنربایی که از کل دنیا سرمایه جمع می‌کرد و در سود شریک می‌شد. افسوس!

@IranDel_Channel

💢