Telegram-канал saalekia - سالِکیه: Unsorted

سالِکیه

10 Mar 2025 15:49

تابوهای زبانی

چند روز پیش داشتم ویس یکی از کلاس‌هام رو گوش می‌کردم که متوجه تکرار یه نکته‌ای شدم. استاد هربار برای اشاره به سواستفاده‌/تجاوز جنسی، از لفظ سکشوال ابیوز استفاده می‌کرد (حالا کاری نداریم که ابیوز فعل هست و اینجا باید اسمش استفاده بشه یعنی ابیوس). ولی دقت که کردم دیدم من هیچ‌وقت از هیچ‌کدوم از استادهامون از واژه‌ی "تجاوز" رو نشنیدم. انگار که مثلاً قبح داشته باشه یا زشت باشه. همیشه از واژه‌هایی که کمتر برای این مقوله استفاده شده بودن یا قبح کمتری داشتن استفاده می‌کردن مثل تعرض، آزار یا ابیوز.
یکم که بیش‌تر فکر کردم دیدم چنین چیزی درباره خیلی پدیده‌ها وجود داره، مثلاً دستشویی هم انگار قبح پیدا کرده و بهش می‌گن سرویس بهداشتی یا سرویس. خیلی قبل‌ترش هم مستراح رایج بوده که اونم چون قبح پیدا می‌کنه، به جاش از دستشویی استفاده می‌کنن که انگار واژه‌ی تمیزتر و جدیدتریه و هنوز قبح پیدا نکرده. ولی بعد از چند دهه همون دستشویی هم به سرنوشت مستراح دچار شد و با سرویس بهداشتی جایگزینش کردن.
توی اکثر فرهنگ‌ها چیزهایی مثل مردن، دستشویی کردن، سکس، نام‌های اندام‌های جنسی و چیزهای مشابه تابو به شمار می‌رن و معمولاً برای مودبانه حرف زدن دربارشون، از واژه‌های نامانوس و نارایج استفاده می‌شه که انگار قبح کمتری دارن. مثلاً نام‌های رایج اندام‌های جنسی در دوره‌ی ساسانیان (در زبان پارسی میانه معروف به پهلوی ساسانی) دقیقاً همین نام‌هایی بودن که الان در زبان کوچه و بازار رایجن و رکیک محسوب می‌شن! یعنی فرضاً توی دانشگاه‌هاشون وقتی می‌خواستن پزشکی درس بدن و به مباحث اورولوژیک می‌رسیدن، از لفظ آلت تناسلی استفاده نمی‌کردن بلکه -با عرض پوزش- می‌گفتن کێر (این ێ همون ایِ کوتاه یا "ی نکره" هست) و به هیچ وجه چیز بی‌ادبانه‌‌ای محسوب نمی‌شده و اسمش این بوده. یا مثلاً به بیضه می‌گفتن خایَگ یا گُند. بعداً به مرور واژه‌های عربی‌ای مثل آلت و بیضه جاشون رو می‌گیرن و استفاده از اون واژه‌ها به گویش کوچه بازاری محدود می‌شه.
درباره‌ی سکس هم چنین قضیه‌ای بوده و بارها نامش تغییر کرده از -با عرض پوزش- گاییدن و سپوختن تا همخوابگی و همبستری تا جماع و در نهایت واژه‌ی فرنگی سکس! جالبه بدونین همین واژه‌ی باکلاس سکس توی خود انگلیسی هم با همین قصد مورد استفاده قرار گرفته، وگرنه قدیم‌ها فقط می‌گفتن Fuck! برای همین به جاش Sexual Intercourse رو از لاتین می‌گیرن که چندان مانوس نباشن. در آخر هم که همین Sexual Intercourse مخفف می‌شه به سکس و هنوز داره استفاده می‌شه.
مثال‌های زیادی از این موارد می‌شه زد توی انگلیسی. مثلاً انگلیسی‌های قدیم به مدفوع می‌گفتن Scite که بعداً تلفظش تغییر می‌کنه به همون Shit معروف. ولی این واژه‌ها هم باز به همون دلیل قبح پیدا می‌کنه و به همین خاطر از قرن ۱۶ شروع می‌کنن به جاش از واژه‌ی لاتین excrement استفاده کنن. اما اونم دوومی نمیاره و بعد از یکی دو قرن به همون سرنوشت دچار می‌شه و اون نامانوس‌بودنش رو از دست می‌ده. پس دوباره می‌رن سراغ زبون لاتین و یه وام‌واژه‌ی نامانوس دیگه میارن: Feces که هنوز هم رایجه و هنوز قبح نگرفته. توی فارسی هم همین‌طوره. ما اول فعل ریدن رو داشتیم ولی چون به مرور تقبیح شد بجاش از قضای حاجت استفاده کردیم. ولی قضای حاجت چون زیادی قلمبه سلمبه بود، الان بجاش معادل ساده‌تری مثل مدفوع/دستشویی کردن رو به کار می‌بریم.
حالا این آفت زبانی، بلای جون علم هم شده و هرازچندگاهی اصطلاحات رو تغییر می‌دن چون به مرور قبح پیدا می‌کنن و از یه جایی به بعد ممکنه به فحش تبدیل بشن و دیگه بار صرفاً آسیب‌شناختی نداشته باشن. مثلاً اوایل به کودکان استثنایی می‌گفتن عقب‌مونده. دوستان دقت کنین این "عقب‌مونده" مثلاً یه واژه‌ی علمی بوده‌ها! ولی به مرور بار توهین‌آمیز پیدا می‌کنه و سعی می‌کنن یه واژه‌ی خنثی‌تر جایگزینش کنن مثل کودکان استثنایی. بعد از چند دهه انگار این واژه هم قبیح می‌شه و تاریخ مصرفش می‌گذره. پس به جاش اصطلاح "کودکان با نیازهای ویژه" رو آوردن! الان توی چارت‌های درسی نمی‌نویسن درس روان‌شناسی کودکان استثنایی، بلکه می‌گن درس روان‌شناسی کودکان با نیازهای ویژه و این تغییرات به قدری مکرر دارن رخ می‌دن که حتی خیلی از تکست‌بوک‌ها فرصت نمی‌کنن خودشون رو بهشون برسونن و هنوز که هنوزه واژه‌های قبلی رو توی کتاب‌ها می‌بینین.
این استفاده از سکچوال ابیوز به جای تجاوز جنسی هم دقیقاً از همین سنخه. یا مثلاً استفاده از ناحیه جنیتال به جای ناحیه تناسلی! شما تقریباً هیچ پزشکی رو نمی‌بینین که به بیمارش بگه باید ناحیه‌ی تناسلی/جنسیتون رو معاینه کنم، می‌گه باید ناحیه‌ی جنیتالتون رو معاینه کنم. انگار که مثلاً واژه‌های انگلیسی غیرواقعی‌تر باشن و اشکال نداشته باشه اون‌ها رو بگیم. چون زبونی که داریم بهش حرف می‌زنیم، فقط واژه‌های همون زبون توش تابوسازی شدن.