Telegram-канал akhbarezibad - اخبار زیبد: Unsorted

اخبار زیبد

12 May 2025 20:07

آیا می دانید جنگ دوازده رخ در کتابهای قبل و بعد از شاهنامه هم با کمی اختلاف وجود دارد.
کتابی به زبان عربی بنام جنگ گودرز و پیران وجود داشته است بنام «حرب جودرز و بیران» تاریخ این کتاب دقیق مشخص نیست ولی در منابع قرن سوم قمری از آن یاد شده است.
بر اساس کتابهای قدیمی مشخص می شود که در زمان ساسانیان کتابهای زیادی در مورد تاریخ ایران و داستانهای حماسی ایران وجود داشته حدود پنجاه جلد کتاب مانند خداینامه ها ، و ... وجود داشته است اما یک کتابی که کسی تا کنون به عنوان منبع شاهنامه از آن نام نبرده است کتابی پهلوی بنام رزم گودرز و پیران است، از کجا فهمیده شده که چنین کتابی به زبان پهلوی وجود داشته است این را کتاب اخبار البلدان ابن فقیه همدانی که به زبان عربی است به ما می گوید ابن ندیم و مقدسی تاریخ نگاران قرن چهارم ، نوشته اند که کتاب ابن فقیه همدانی هزار صفحه و پنج جلد بوده است.
اما فعلا از آن کتاب فقط یک خلاصه باقی مانده که فردی بنام احمدشیرزی در سال ۴۱۳ ق از روی کتاب اصلی خلاصه برداری کرده است اما همین مختصر باقی مانده اطلاعات جالبی بما می دهد در این کتاب اشاره شده است که در کتاب رزم گودرز و پیران نامه های این دو به یکدیگر ثبت شده است. اما در کتاب مختصر باقی مانده فقط متن نامه پیران به گودرز ثبت شده و در عین حال متن آن کامل هماهنگ و منطبق با کتاب فردوسی است که در شاهنامه نامه هردو سپهسالار در ابیات مفصلی آورده شده است نکته جالب اینکه نامه پیران که در کتاب رزم گودرز و پیران آمده بسیار محترمانه و آشتی جویانه است. هیچ حرف نکوهش آمیزی ندارد. کتاب ابن فقیه در سال ۲۹۰ ق نوشته شده پس نتیجه می گیریم قبل از این سال کتابی به زبان عربی وجود داشته است بنام رزم گودرز و پیران که ترجمه عربی آن کتاب به نقل از این فقیه این بوده است «کتاب الحرب الجوذرز و البیران» و ابن فقیه همدانی متن نامه پیران به گودرز را از این کتاب عربی نقل کرده است این نشان می دهد که قبل از این کتاب عربی ، کتابی به زبان پهلوی وجود داشته است که در دوران مأمون و هارون الرشید که بیت الحکمه صدها مترجم را استخدام کرده بود که کتب را به زبان عربی فصیح ترجمه کنند این ترجمه ها انجام شده است. البته فهرست حدود یکصد کتاب دیگر را پژوهشگران مشخص کرده اند که به زبان پهلوی ساسانی یا آرامی پهلوی وجود داشته است اما از آنها تنها چند کتاب مانند خداینامه و کارنامه اردشیر اکنون باقی مانده است. اینکه فردوسی جنگ دوازده رخ را بر اساس« کتاب جوذرز و بیران» نوشته باشد غیر ممکن است زیرا نسخه فارسی آن در زمان فردوسی وجود نداشته و نسخه عربی آن هم بدرد فردوسی نمی خورده ضمن اینکه اینگونه کتابها معمولا فقط در کتابخانه های پادشاهان و سرای سلطان یا بیت الحکمت وجود داشته و دسترسی به آنها ساده نبوده است خود فردوسی می گوید که شاهنامه را بر اساس کتابی از گاه باستان و از نامه خسروان نوشته است که منبع اصلی همان شاهنامه ابومنصوری و خداینامه بوده است. فردوسی برای احترام به همه دوازده پهلوان حماسه دوازده رخ بجای عنوان« جنگ گودرز و پیران» نام این حماسه را در شاهنامه به جنگ دوازده رخ تغییر داده است بیشتر نسخه های خطی کهن دوازده رخ و دو نسخه خطی یازده رخ نوشته اند.
باید دانست که تاریخ نگاری ساسانی اساس کار تاریخ نگاری اسلامی بوده است مثلا طبری تمام بخش تاریخی تا قبل از اسلام را از روی کتابهای تاریخی ساسانی که در مداین به زبان آرامی شرقی و پهلوی نوشته شده بود ترجمه کرده است.
در دوره مأمون و هارون الرشید بسیاری از منابع ساسانی/اشکانی به سه صورت بازنویسی و یا ترجمه شدند :

۱)بعضی به همان زبان پهلوی عینا بازنویسی شدند و همان نسخه اصلی هستند هرچند ممکن است بازنویس کننده در آنها دخل و تصرف کرده باشد، مانند دینکرد ،کارنامه اردشیر بابکان و....

۲)بعضی به پارسی نو به صورت یک تجدد بزرگ بازنویسی شدند مانند شاهنامه فردوسی که یک بازنویسی شاهکار از خداینامه پارسی ساسانی به پارسی نو است یا ویس ، رامین، از اسعد گرگانی که بازنویسی شعر مشهور اشکانی به زبان پارسی نو است.

۳)دسته اخر منابع ساسانی و آرامی بودند که با کتب اسلامی که درباره اسلام و تاریخ آن نوشته شده بودند به زبان فارسی و عربی با هم تالیف و ادغام و تکمیل شدند مانند تاریخ طبری که بخشی از آن ترجمه از متون ساسانی است و بخشهایی از متون اسلامی و عربی، کتاب مسعودی،تاریخ سیستان و... اینها تالیف و جمع آوری و ترجمه هستند هم از منابع ساسانی و هم منابع رومی استفاده کرده اند. ترجمه کلیله و دمنه و ترجمه کتاب هزار و یکشب و ترجمه رزم گودرز و پیران و ترجمه رستم و اسفندیار به زبان عربی همگی در دوره عصر طلایی ترجمه در عهد مأمون و هارون و خلفای عباسی بغداد و خراسان انجام شده است.
منبع : www.parssea.org
انجمن میراث فرهنگی زیبد دوازده رخ