-
پەیوەندی لەگەڵ بەرێوەبەران @Chro_Parviznia @ary09
ده فضیلت ضروری در دوران مدرن که برای داشتن زندگی و دنیایی بهتر باید هر روز آنها را به خاطر داشت و تمرین کرد.
ترجمه و صدا: دکتر ایمان فانی
🆔 @anjomandiyalog
درسگفتارهای پروفسور ریک #رادریک (Rick Roderick) درباره‌ی فلسفه و ارزش‌های انسانی
"کانت و مسیر روشنگری"
زیرنویس فارسی
🆔 @anjomandiyalog
درسگفتارهای پروفسور ریک #رادریک (Rick Roderick) درباره فلسفه و ارزش‌های انسانی
اپیکوریسم، رواقیت، شک گرایی
زیرنویس فارسی
🆔 @anjomandiyalog
ویلیام فاکنر
ترجمە: بهمن شعلەور
🆔 @anjomandiyalog
ویلیام فاکنر
ترجمە: بهمن شعلەور
🆔 @anjomandiyalog
"لەو سەرە دەنگی ساز دێ"
سەڵاح داودە
🆔 @anjomandiyalog
ویلیام فاکنر
ترجمە: بهمن شعلەور
🆔 @anjomandiyalog
هاوڕێیان و هۆگرانی کتێب شەوتانشاد "ئەنجومەن ئەدەبیی دیالۆگی مەهاباد" لە درێژەی زنجیرە کۆبوونەوەکانی مانگانەی ڕەخنەو هەڵسەنگاندنی کتێب ئەمجارەش تیشک دەخاتە سەر کتێبی(خشم و هیاهو لە نووسینی: ویلیام فاکنر)وەرگێڕانی: صالح حسینی". pdfی کتێبەکە هاوڕێ لەگەڵ دەنگەکە هەر شەوێ فایلێک پێشکەشی هۆگرانی کتێب و کاناڵی دەکرێ بەو هیوایە ببێتە هۆی ڕەزامەندی ئێوەی هێژا.
"ئەنجومەن ئەدەبیی دیالۆگی مەهاباد"
🆔 @anjomandiyalog
نیگەران!
نیگەران بوو لەوەی کە ھیچ شتێکی نییە لە ژیانیدا بۆی نیگەران بێت. بەلام کاتێک چاوی بە گوڵەکانی ناو باخچەی ساوایان کەوت، گوڵەکانی بەر پەرنجەرەی وەبیر ھاتنەوە، نیگەران بوو لەوەی نەک گوڵەکانی لە بێئاوی وشک ببن. تەزووی خۆشییەک بە گیانیدا ھات.
✍: ئازاد ئەرگۆشی
2023\617
🆔 @anjomandiyalog
ڕێزنامەیەک بۆ ئەندامانی ئەنجومەن ئەدەبیی دیالۆگی مەهاباد لەلایان دەستەی نووسەرانی گزینگ لە بۆکان.
بە ناوی هەموو ئەندامانی ئەنجومەن ئەدەبی دیالۆگی مەهاباد ئێمە سپاستان دەکەین بەدڵنیایی شکۆیەکی تایبەتتان بە دانیشتنی ئەمجارەمان دابوو.
🆔 @anjomandiyalog
تەنانەت لە پەخشان و هۆنراوەی فارسیدا جێگەو پێگەی دیاریکراویان هەبوو، وەک کەلیلە و دەمنە، مەرزبان نامە، مەسنەوی مەعنەوی، ئەم کتێبانە لە زمان ئاژەڵەکانەوە لەگەڵت دێنە ئاخافتن.
فابل زیاتر باس لە گێڕانەوە دەکات کە لە سەدەی ناوین و ڕێنسانس زیاتر لەکاتی قسە کردن لەسەر گەڵاڵە یا گێڕانەوەیەک دەکار دەگیرا، فابل لە دەستەواژەی ئەدەبی کورتەچیرۆکێکە کە کەسایەتیەکانی ناو دەق ئاژەڵەکانن. ئامانج لە پێکهێنانی ئەم شێوازە پەروەردەو بە ڕاهێنانی ڕاستیەکانی کۆمەڵایەتیە دیاردە دەکرێ. وەک لە چیرۆکی سەفەرە میوان نووسەر بوێرانە جەخت دەخاتە سەر هێماکان:
لە چیرۆکی دووهەم باس لە سەگێک دەکات سەگ هێمای چاک بوونەوەو، دەرمان کەرەوەیە و هێز تێدا بدەی دەکرێ، هەڵبەت لەخۆیدا شاراوە نییە دەڵێ پاسەوانە لە نێوان بە زانیاری گیشتن و بە پێچەوانەی، بە پێ سەرچاوەکان سەگ و کەڵەباب ڕووحێکی سەرکێشیان هەیە و سیحر و جادوکان لە کاتی شەودا لە زەوی دوور دەخەنەوە و نەیاری شەیتانن، لە ئایینی مێهر سەگ بە وفای خۆی لەگەڵی دەچێتە ڕاوێ. نووسەر لە چیرۆکی دووەم سەگێکمان بۆ بە وێنا دەکاتەوە کە گەر چاکەت لەگەڵ کرد لەبیری ناچێتەوەو بەو نامانەی بۆ خاوەن شکۆکەی دەنووسێ ئەڵقەییکی هەڵپچیراوی ئەدەبی دەخوڵقێنێ و دەمانگەرێنێنتەوە سەدەکانی هەژدە کە لە نووسراوەکاندا بەدی دەکرێ. سەگەکە بەردوام خاوەنەکەی بە خودانی خۆشەویستم بانگ دەکا، لە هەر نامەیەک کە دەینێری بەشێکی شاراوا دەدرکێنێ و دەیهەوێ پەردە لەسەر زۆر نەهامەتی و کێشە سەرکەیەکانی کۆمەڵایەتی بکاتەوە، وەک لە چیرۆکی قەڵای ئاژەڵەکانی جۆرج ئۆرویل خوێنەر ڕاستەوخۆ بارودۆخەکە دەبینێ و لەگەڵ بوونەوەرەکان نەهێنی ئاشکراوەکان دەرکێنێتەوە، ئامانجی نووسەر لە پێکهێنانی ئەم فۆرم و ستایلەیە دەیهەوێ بۆشایی ناوخۆییەکان زەقتر بکاتەوەو خودانی خۆشەویستی خۆی بە خوڵقێنەرێک دەبینی و لەگەڵی دێتە گۆفتوگۆ.
چیرۆکی بەهەشتی کەڵەشێر بە هەمان شێواز شێر هێمای دەسەڵات و بەهێزبوونە و مانفیستی پیاوساڵاری لەکۆمەڵگادا، نووسەر لەم چیرۆکەدا شارەزایانە بەسەر زمان و زاراوەی کوردی زاڵە دەڵێ چیها ساڵە لە دێهاتەکان ژیاوەو و لەو کۆخەی بۆ مریشک و جوجەکەو ئاژەڵەکان پێکی هێناوە تەواوی زاراوەو و زەمانەکان دەخاتە بازنەی ئاخافتن هەڵبەت بە تەنزێکی تاڵی کۆمەڵایەتی، هەر مریشک و جووجکەیەک بە نازناوێک دەناسێنێ، مریشکە بووینە، بارووکەکە، مریشکە لاری، مریشکە نەخشینە، مریشکە بۆر، قوون ڕووتە، ڕیقناوی، خرپنە، مریشکە کێوی، مل باریک و تەواوی ۷۲ ئاژەڵە بارتەقای ئەو کۆخەن، ژن وەک هێمای خوڵقاندن و ئافراندن بەس بێ دەسەڵات لەهەر چەشنە ڕادەربرینێک دیالۆگ لەم چیرۆکەدا خاڵی بەهێزی نووسراوەکەیە، جار و بار جولەیەک هەست پێدەکەی بەڵام لە کۆدا دەکوژێتەوە و دەتگەیێنێتەوە نووقتەی هەوڵ، هەر کەسە لە ڕوانگەی خۆیەوە دەدوێ بە بیر و هزر و ئەندیشە لە دۆخەکە دەروانن کە بەسەریان داسەپاوە، تەنیا چەند کەسێک بوێری ئەوەیان هەیە باس لە ڕزگاری بکەن، زۆربەیان تامەزرۆی ئازادی نین سەرەرای ئەوەی دەبینن کەڵەشێر وەک ساحیب دەسەڵات باڵی بەسەر کێشاون، نووسەر شارەزایانە دەیهەوێ کێشەو گرفتەکانی ژنانی کۆمەڵگا لە چوارچیوەی ئەو مریشکانەدا بەوێنا بکێشێتەوە کە قودرەتی ئابووریان نییە و مێینە بەربەستی خۆی کردوون، هێندێک دیالۆگ، مریشکە بارووکە، من ئێرم زۆر پێخۆشەو مریشکە لارێ، ئێمە وەبەر ڕەحمەتی کەڵەشێر کەوتووین، پاپۆلەکە قەت نەمدەزانی ئەو تاقانەیە ئاوا بەکارە، مریشکەیە سپی سەرەڕای ئەوەی باڵیان هەڵقرتاندبوو نەیدەتوانێ هەڵفرێ، بیر لە هەڵاتن بکاتەوە و بەس دەڵێ ئەگەر تا سەر مەرگیش باڵم بقرتێنن ئێستا لەبیر ڕەزگاری دادەبم، کێ دەڵێ ئێرە بەهەشتی کەڵەشێرە پێوەری ئەم باسە چێیە مادامێک ئێمە خۆمان گەنخاندۆ و لەو کۆخەو بگرە کۆخەکانی دیکە.
لە باسکردنی بە دانستەی پرسی ژنان لە کۆمەڵگەیەکی داگیرکراو و دواکەوتوو خۆی لە خۆیدا شتێکی باو نییە و مشتومڕی لەدوویە. لە جیاتی ئەوە، توێژینەوە مرۆیی و ڕامیارییەکان بەر لە هەر پرسێک تەرخانی باسگەلێکی وەکوو نەداری، نەخوێندەواری، لەش بەباری دەکرین. لەم بەستێنەدایە کە کۆڵنەدان لە بەرامبەر داگیرکەر و هێزی سەربارزی و ئابوورییەکەی، یان خەبات لەهەمبەر ڕووخسار و پاشماوەکانی داگیرکاری و دەربەگێتی دەبێتە تێکۆشانی سەرەکیی ژنان و پیاوانی وڵات، هەر بەم هۆکارەشە کە پرسی ژنان وەک باسێکی تاقانە و شیاوی ئاوڕ لێدانەوەی جیدی تا کاتی دامەزراندن و دابینکردنی پێداویستییەکانی دەوڵەت، بێدەنگەی لێ ڕادەکێشرێ و لە دواجاردا، باسەکان دێن و بە دەوری ئەوەدا دەسوورینەوە کە ئایا دەشێ ژنان لە کۆمەڵگەی تازەدا مافی یەکسانیان هەبێ و ڕێگەی بەشدارییان لە هەموو ڕەهەندەکانی ژیاندا بدرێتێ؟ یا ئەوەی کە ئاخۆ مافی ژنان دەبێ لە یاسای بنەڕەتی وڵاتدا بگونجێنرێ یا نا؟ هەڵبەت نابێ ئەمە بەوە لێک بدرێتەوە کە لە قۆناخی پێش ڕزگاریدا، مەسەلەی ژنان پارتە سیاسیەکانەوە سەرپۆشی لەسەر
بۆ ئەنجام دەڵێم وا وێدەچێ نووسەری ئەم چیرۆک هەم لە مێژووی ڕەخنەی فێمنیستی بی ئاگا نییە و هەم زۆرتر کێشە و بۆشاییەکانی دنیای ژنانەی لە بەر چاو گرتووە . بەتایبەت ژنانیکی نووسەر و هونەرمەند کە بۆ خۆ دیتنەوە و گەشەکردن لە بوارەکانی ژیان هەردەم دەگەڵ ئایین و داب و نەریتی زاڵ و ڕوانگەنەرێنیەکانی کۆمەڵگای پیاو سالار ڕووبەڕوو دەبنەوە و هەیاران ئەگەر لە وانەش دەرباز بن چەنگ و چەڵەمە و کوێرەوەری ژیانی ئاسایی و لە هەمووی زیاتر بێ متمانەبوون بەخۆ بوون ، بەربەست و بەردی سەر رییانە . و ئەگەر زۆر تێفکر و بە ورە و ڕەچەشکێن خۆنەنوێنن، لە دنیایەکی مەنگ و کپ دا لە ژێر سێبەری بێدەنگی سیس دەبن و هەموو خولیا و ئامانجەکانیان دەدۆڕێنن .
Читать полностью…
4_ دیتنەوەی نیشانەیەک بۆ خوێندنەوەیەکی فمێنیستی لە سەر چیرۆکی یادداشتە ڕۆژانەکانی گوڵدانێک ، بە یارمەتی " پێوەندی نێوان دەڤی" .
بە پێی ئەو ڕوانگەیە بۆ خوێندنەوەی دەقێک یارمەتی لە دەڤێکی تر وەرگرین ، بە واتایەکە هەر دەقێک مانایەکی تریشی لە پشتە کە لە وانەیە لە دەقێکی دی وەرگیرابێت یا خود هەمان مانایی پشوو بێت کە ئاڵوگۆری بە سەر داهاتبێت و دەقگەلی نوێ بخوڵقێنێت ، بۆیە بەپێی خوێندنەوەی هەر خوێنەریک مانا کانی دەق دەتوانێ جیاواز بێت .
چەمکی نێوان دەقێ لەو کاتە وە کە لە لایەن " جوولیاکریستووا " وە لە سالی 1966ڕا هاتە نێو ڕەخنەی ئەدەبی زۆر گۆڕانکاری بە سەر دا هاتووە و لە لایەن زۆر ڕوانگە ناسان بە قەرز وەرگیراوە .
هێندی کەس دەڵێن چەمگەلێکی وەک ئێقتباس و تەلمیح و ئیماژ و تەنانەت دزی ئەدەییش دەئەدەبی عاڕەب دا دەچێتە خانەی چەمکی
نێوان دەقییەوە .
بەڵام (ئێچ ،پۆڕتێر ئیبۆت ) گێڕانەوەناسی بەنێۆ بانگ لە سەرئەو بڕوایەیە کە جیاوازی خوێندنەوەی نێوان دەقی دەگەڵ تەلمیح یا لاساییکردنەوە لەوە دایە کە پێوەندی نێواندەقی پێوه ندییەکی مەجبوورییە و هیچ دەقێک ناتوانێت خۆ لە دەقەکانی پێش خۆی دەرباز کا .
وەک کریستووا دەلێت لە ڕووی زانستی نیشانەشوناسێ و ماناشناسییەوە .
هیج دەقێک دوورگەیەکی جیا لە دەقگەلی تر نییە .
کریستووا بەدرووستکردنی ئەو چەمکە . هەوڵی داوە کە نیشانە شوناسی پێکهاتەیی سۆسۆر( بە تایبەت ئەو نیشانانەی مانایان لە پێکهاتەی دەق وەردەگرن ) ،
دەگەڵ مەنتقی وت و وێژی " باختین" بە تایبەت چەند مانایی ، لە دەق دا لێکداتەوە .
ئەو چەشنە ڕۆانینە لە پێوەندی نێوان دەقی دەمانباتەوە سەرڕوانگەی ڕۆلان باڕت کە پیی وایە: واتای هەر بەرهەمێکی ئەدەبی و هونەری بەپێی ڕوانینی بەردەنگەکەی مسۆگەر دەبێت نە لە خۆێ دا .
3-هەڵسەنگاندنی چیرۆکی " یادداشتەکانی گوڵدانێک " بە مەبەستی دۆزینەوەی ڕەگێکی فمێنیستی .
لەو چیرۆکە دا کە فەزایەکی تەواو ژنانە حاکمە ، نووسەر باری ڕوایەت دەخاتە سەرشانی گوڵدانێک و گیانی پێدەبەخشێ تا وەک بگێڕەوەی هەوەڵ کەسێ تاک حازر و نازر
دەرکەوێ و داستانی خۆێ و خاتوونێکمان لە توێ یادداشتە ڕۆژانەکانی بۆ وەگێڕێ .
خاتوونێک کە وەک زۆربەی ژنان لە تووشی ژیانی هەرڕۆژەیی و لە دنیایەکی کپ و مەنگ و بێ هیوایی دا وەڕەزە لە ئەرک و جێگە و پێگەی خۆی .
خاتوون دووچاری سەر لێشێواوی و دڵمردووییە و پاش ململانییەکی زۆر دەگەڵ خۆی بەو ئەنجامە دەگا کە دەبێ ناخی خۆی بگۆڕێ تا دنیایەکی نوی بۆ خۆی چێ کا .
لێرە دایە کە ڕوو دەکاتە خوێندنەوە ونووسین و مۆسیقا .
ئەدەبیات و هونەر دەلاقەی جیهانێکی نوێ بەڕوو دا دەکاتەوە و هیوای ژیانی پێدەبەخشێ . و بەو قەناعەتەی دەگەیەنێ کە ژیان سەفەرێکی بێکۆتاییەو ئەو مرۆڤە ڕێبواریکی پێگەییو و برەوەیە ،کە مانایەک
بۆ پێوانی ئەو ڕێیە بدۆزێتەوە .
ئاوڕ دانەوەیەک لە ئەدەبیاتی ژنان و دۆزینەوەی ڕەگێکی فێمێنیستی بە ڕوویکردی نێوان دەقی "جوولیا کریستووا ".
لە "کتێبی سەفەرە میوان "
نووسەر:عیشرەت موشفێق
پووختە:
ئەو وتارە باسێکی کورتە لە سەر ئەدەبیاتی ژنانە و حەولێکە بۆ دیتنەوەی ڕەگێکی فمنیستیی لە کتێبی (سەفەرە میوان).
بۆ گەیشتن بەو بابەتە بەیارمەتی ڕوانگەی
پێوەندی نێوان دەقی جوولیا کریستووا
هەوەلین چیرۆک لەو کتێبە ،
چیرۆکی "یادداشتە ڕۆژانەکانی گوڵدانێک " وەک بەستێنی باسەکە مان ،
دەخەینە بەر تیشکی سرنج و هەڵسەنگاندن .
کلیل وشەکان: چیرۆک ، ئەدەبیاتی ژنان ، نێوان دەقی ، فمێنیسم
1- پێشەکی
دیارە باس لەو تەوەرە ، واتە ئەدەبیاتی ژنانە
کە سەرێکی بە ڕەخنەی فمنیستییەوە لکاوە پێویستی بە لێکۆڵینەوەیەکی بەربڵاو و مەجالێکی تەواو هەیە و لەو کورتە باسە دا ناگونجێت .
چون باسی ئەدەبیاتی ژنانە هەمیشە پرسیارگەلێکی بەدوای خۆی دا دێنێت
کەگرینگترینییان ئەوانەن کە :
- نووسینی ژنێک دەگەڵ پیاو چ جیاوازییەکی هەیە ؟
- یا خود ئەدەبیات ، ژنانە و پیاوانەی هەیە ؟
هیچ سەرچاوەیەک جوابێکی ڕوونی بۆ ئەو پرسیارانە نییە و، بیرمەندان و ساحیبنەزەران
ڕا و ڕوانگەی جۆراوجۆریان سەبارەت بەو بابەتە هەیە.بەڵام ئاماژە بەو چەند ڕوانگەیە بۆ بەرچاوڕوونی سەبارەت بەو پرسیارانە بێ کەڵک نییە :
- تاقمێک نووسەر و بیرمەند وەک (هووشەنگ گوڵشیری) بڕوایان وایە کەنابێ بە چاوێکی ژنانە/ پیاوانە بروانینە ئەو تەوەرە .
چون جۆرێک جودا وازی دەخاتە نیوان ژن و پیاو . بۆ بەرهەم هێنانی ئەدەبیات زەوق و توانایی ئافراندن و، یاسا و ڕێسا و لێزانی داڕشتنی دەق و .... گرینگە . واتە فۆڕمخوازان لە توانایی بەرهەم هینانی ئەدەبیات و هونەر و ... قایل بە هیچ جیاوازیەک لە نێوان ئەو دوو ڕەگەزە دا نێن .
- دەستەیەکی تر لە سەر ئەو ڕایەن کە ژنان بە هۆی جیاوازی ڕەگەزی و بیولۆژیکی ناتوانن وەک پیاوان لەم بوارە دا چالاک بن و بەرهەمگەلی بەرجەستە و ناوازە بخوڵقێنن
وا دەزانن کە پیاوان زۆر بواران دا لە ژنان سەرن .
- وەڵی هەن کەسانێک وەک( ویرجینیا ووڵف) کەلە سەر ئەوە سوورن کە ژنان نە تەنیا باری بێولوژیکی ، بەڵکوو جیگە و پێگە و ئەزموون گەلی زیستەی کۆمەڵایەتیشیان دەگەڵ ڕەگەزی بەرامبەریان جیاوازە و بۆ هەموو چالاکییەک هەر دەم لە کێبەرکییەکی نابەرابەردان ، بۆیە لە بواری نووسینیش دا ئەگەر نەتوانن هاوتەریب دەگەڵ پیاوان پێشکەون گرینگترین هۆی ئەو نایەکسانییەیە .
ویلیام فاکنر
ترجمە: بهمن شعلەور
🆔 @anjomandiyalog
ویلیام فاکنر
ترجمە: بهمن شعلەور
🆔 @anjomandiyalog
ویلیام فاکنر
ترجمە: بهمن شعلەور
🆔 @anjomandiyalog
هوشنگ گلشیری از آثار کوندرا و اولیسِ جویس و شرایط نشر در ایران می‌گوید.
🆔 @anjomandiyalog
ویلیام فاکنر
ترجمە: بهمن شعلەور
🆔 @anjomandiyalog
#پیشنهاد فیلم بە شمارە(٨۷)
فیلم کرەای کیل بوکسون با زیرنویس فارسی Kill Boksoon 2023
https://www.aparat.com/v/Ha9dX
🆔 @anjomandiyalog
خشم و هیاهو: ویلیام فاکنر
ترجمە: بهمن شعلەور
🆔 @anjomandiyalog
🔹 له لایه‌ن ئەنجومەنی ئەدەبیی دیالۆگی مەهاباد
🔴 کۆبوونەوەیەک لەسەر کتێبی "سەفەرەمیوان" لە نووسینی هاجەر هووشیار پێک هات
له‌م لینکه‌دا بیخوێنه‌وه:
👇
📎 http://www.haje.ir/Newsdetails.aspx?itemid=20486
@HajeNews
💧ژمارەی من چەندە؟
🔹دکتۆر پێی گوت: “بەداخەوە.” زانیی بەم زووانە کۆتایی بە ژیانی دێت!! گەڕایەوە ماڵەوە. حەزی لێبوو یەکێک ھەبێت قسەی لەگەڵ بکات، دەستی بۆ مۆبایلەکەی برد، ماوەیەک تەماشای تەلەفۆنەکەی کرد، ئەوجا کورسییەکی ھێنا و ڕووبەڕووی ئاوێنەکە دانیشت، بە داماوی تەماشای ڕوخسارە لەر و لاوازەکەی دەکرد، زەردەخەنەیەکی تاڵ ھاتە سەر لێوی، چونکە کەسی شک نەبرد بۆ دەردەدڵێک پەیوەندییەکی پێوە بکات. بیری لەوە کردەوە تەلەفۆنێک بۆ خۆی بکات، ڕووی لە ڕوخساری خۆی لە ئاوێنەدا کرد، بە پێکەنینەوە گوتی: “کێ لە من باشترە.” دەستی بۆ مۆبایلەکەی برد، بەڵام ھەرچی بیری کردەوە ژمارەیەک بە مێشکیدا نەھات بۆ ئەوەی پەیوەندی پێوە بکات. ڕووی لە ئاوێنەکە کرد و گوتی:”ئەرێ بەڕاست ژمارەی من چەندە؟”
✍: ئازاد ئەرگۆشی
2023\6\11
🆔 @anjomandiyalog
لەسەر نراوە و پووشبەسەر کراوە، بەڵکوو دەبێ ئەو ڕاستییە بزانرێ کە سەرەڕای قۆرغبوونی ڕابەرایەتیی لەلایان پیاوەکان بۆوە. ئەگەرچی لە وڵاتێکی جیهانی سێیەمی، کۆڵۆنیکراو و ستەمچێشتووی چەشنی کوردەواری، پرسی ژنان تاقولۆقە توانیوێتی ڕەهەندێکی دادپەروەرانە بە خۆیەوە بگرێ، ئافرتی کورد لەچاو دەستەخوشکەکانی خۆی لەنێو نەتەوەکانی تر پلەوپێگەیەکی بەهێز و ئازادییەکی زۆرتری بووە و ئەم ڕاستییەش لە لایان زۆربەی ئەو گەڕیدەو ڕۆژهەڵاتناسانەوە کە پێیان لە خاکی کوردستان ناوە ئۆباڵی بۆ کێشراوە. بۆیە هەر لەم بارەوە دەبێ بڵێن کە لە سەرەتاکانی دیەی چل و هاوتەریب لەگەڵ گۆڕانکارییە جڤاییەکان، پرسی ژنان باوخۆش بووە و هاتووە گۆڕێ. لە گرەودایەو لە لایان چیرۆکنووسانی کوردەوە ورووژێنراوە و لە دەلاقەی جواروجۆرەوە سەری لەبەر نراوە و چەندین وێنا و واتاشی لێ بارکراوە، کە ئەوانیش بریتیین لە:
ژن وەک قووربانیی چەوسانەوە
ژن وەک هاوژین و دڵەستێن
ژن وەک شەڕڤانی ئازادی
هەندێ ڕۆڵی تریش لەنێو گێڕانەوەی مۆدێرنی کوردیدا بە ژنان دراوە، بەڵام لەهیچ کامیاندا وەک چینێکی خاوەن دۆزی تایبەت نیشان نەدراون.
لە چیرۆکی کۆتایی سەفەری دلۆپەکانی باران نووسەر لێهاتووانە باردوخی خۆتت بۆ بە وێنا دەکێشێتەوە هەڵبەت لەو دوونیا تەماویەو نامۆیەدا هەست بە پووچی دەکەی، هیچ هیوا و هومێدێک بەدی ناکرێ، دەڵی هیچ سنوورێکی دیاریکراومان نییە و مرۆڤ وەک خوڵخولە بەدەوری خۆماندا دەخوڵێنەوە دەکەوێتە دوونیای وهم و خەیاڵ دەزانین بوون بە یەکگرتوویی دێتە ئارا گەچی نایقۆزێتەوە بەردەوام لەگەڵ خۆی کەڵکەڵەیەتی وەک کوێ چیرۆکەکانی دیکە مۆنۆلۆگ دەگێرێ و کەسایەتێکەکان لە مێشکی خۆیدا بە کایە دەگێرێ جار جار باڵی فرین پەیدا دەکەن، لەپڕ دەوستیێەوە بەدوای دەرئەجامێک، ئێرە ڕەشەبایە، تامەزرووی هەبوونی، دەستێکی نامۆ خەریکە بریاری کۆمەڵکووژیمان واژۆ دەکات، باسەکە ئەوەیە پێکەوە بوونمان هێمای خۆڕاگری و ئازادیە، تەنیا هیوا بۆ ئال و گۆری دەخوازێ، تەنیا چاوەڕوانی چاڕەنووسێکی قەتیس ماوی، وردە وردە لە بیینی هەموو ڕۆژیی یەکتر ماندوو دەبین، بەڵام هێزێکی نادیار لێکمان نزیک دەکاتەوەو، سروودی ئازادی دەخوێنین، دووهەمین هەنگاوی هەبوون ڕوویشتنە دەبێ برۆی بەرەو دوونیای ڕەنگاڵەکان ... هەموو بەم چوارچێوەمان دڵخۆشین، تەواوی ژیانمان تاپۆیەکە، ڕێبواری ئاوارە بوونین دەبینە دلۆپێک ئاو، بەدوای نێوێکی نوێ هەڵوداین بۆ دۆزینەوە خۆمان لەم تەمە مژاوییە، دەڵێ هێمای جوانی یەکگرتووییە، زەوی لە بوونمان شادە، مادامێک خۆمان و توانییەکانمان تێدا بدۆزینەوە، تەواوی ئەم چیرۆکە و بگرە چیرۆکەکانی دیکە هەست دەکەی بگێرەوە لەگەڵ زمانێکی شاعیرانە بەرەورووت دەکاتەوە، کاتێک وەسفی جوانییەکانی سرووشت دەکات کاتێک لەگەڵ خۆی دەدوێ، کاتێک بارودۆخی کۆمەڵگا بەچالیش دەکیشی نووسەر بێدەرەتان دەیهەوی ئەو هەستە نادیار و شاراوەیە لەتۆدا زەقتر بکاتەوە، مانەوەت لەو دوونیایە دەبێ بگرێتەوە بۆ هێزی ئێرادەت، گەرچی تۆ ئێستاکەش دەستەمۆو و داوێنی ئەو کەسانەی ئێزنی مانەوەت پێنادەن وەک بووکەڵە بەدەوری خۆتدا دەتسووریننەوە.
سەرچاوەکان:
لێبوردەیی و جیاوازی: خالید عەلیزادە
گێڕانەوەی مۆدێرنی کوردی: فەرهاد شاکەلی
سەفەرەمیوان: هاجەر هووشیار
🆔 @anjomandiyalog
خوێندنەوەیەکی کۆمەڵناسی و کێشە کۆمەڵایەتییەکان و پرسی ژنان لە کۆمەڵگادا.
لێکدانەوە: چرۆ پەرویزنیا
لێکدانەوەی کێشە کۆمەڵایەتییکەن یەکێک لە سەرەکیترین باس و بابەتەکانی کۆمەڵناسی بە ئەژمار دێت. ئەم تەوەرە لە سەرەتای سەدەی بیستەم و بە تایبەت دەیەکانی ۱۹٤۰ لە ئەمریکا و دواتر لە وڵاتانی ئەورووپایی گرینگی و بایەخی زۆری بەدەست هێنا. لەم ساڵانەی دواییدا لە وڵاتانی لە کاتی گەشەدا وردە وردە ناسراو گرینگی پەیدا کرد، ئەم بەشە لە کۆمەڵناسی لە ئاستێکی بەرز و بەرفراواندا سەرڤاڵی دیاریکردن و ڕوونکردنەوەی سەرەکیترین کێشەو گرفتە کۆمەڵایەتییەکانە. کۆمەڵناسان و شارەزایانی ئەم بوارە لە هەوڵی ئەوەدان بە یارمەتی تئۆری کۆمەڵناسی پێناسەیەک لە کێشە کۆمەڵایەتییەکان، ڕەوتی سەرهەڵدان و شێوازی ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئەم کێشە و گرفتانە بخەنە بەرباس. لە ئاکامی ئەم ڕەوتەدا چەندین تئۆری و ڕوانگەی جیاواز سەبارەت بە پێناسەو ڕوونکردنەوەی کێشە کۆمەڵایەتییەکان سەری هەڵداوە کە بریتین لە: خەسارناسی کۆمەڵایەتی، نارێکخراوەیی کۆمەڵایەتی، ناکۆکی ئەرزشی، هەڵسووکەوتی(ڕەفتار) لادەرانە، ڕوانگەی ڕەخنەگرانەو کۆمەڵناسانە. ئەگەرچی هەندێ لەم تئۆری و بۆچوونانە لەگەڵ بواری خەسارناسی کۆمەڵایەتیدا خاوەن خاڵی هاوبەشن، بەڵام بە گشتی لە تئۆری و ڕوانگەی کارکردخوازانە، ناکۆکی ڕەخنەگرانە سەرچاوەیان گرتووە کە بە خەستی لە سەر هۆکاری بەرچاو و کۆنکرێت پێکهاتەیی سەبارەت بە پێناسە و ڕوونکردنەوەی پێداگری دەکەنەوە. سەرەرای ئەم تئۆری و بۆچوونانە، لەم ساڵانەی دوواییدا هەندێ ڕوانگەو بۆچوونی نوێ لە سەر ئەساس و بنەمای ڕوانینی پۆست مۆدێرن سەبارەت بە پێناسە و ڕوونکردنەوەی کێشەکان هاتووە ئارا و بە جێگەی پێداگری لەسەر هۆکاری پێکهاتەیی و کۆنکرێت لەسەر هۆکاری زەینی، توخم و هێمانی وشیاری و ڕێژەیی بوون پێداگری دەکەنەوە لەم جۆرە ڕوانینەدا، کێشە کۆمەڵایەتییەکان سەربەخۆ لە زەینی بکەرە کۆمەڵایەتییەکان بوونی نییە، واتا ئەوە بکەرە کۆمەڵایەتییەکانن کێشەیەکی بچووکی کۆمەڵگا گەورە و گرینگ نیشان ئەدەن، بە پێچوانە لە کێشەیەکی گەورە بە هاسانی تێدەپەرن( لوزیک ۱۳۹۱: ۱۰-۱۱).
بە گشتی لەم بەشەدا دوو ڕوانگەی سەرەکی بوونی هەیە: یەکەم ڕوانگە بەرچەسپ لێدان کە تا ڕادەیەکی زۆر بە تایبەت لە بواری تئۆری خەسارناسی کۆمەڵایەتیدا ناسراوە. دووهەم ڕوانگەی زەق کراوەی کۆمەڵایەتی. سەرهەڵدانی ئەم تئۆری و بۆچوونە بۆ لەبەرچاونەگرتنی گرینگی لایەنی زەینی کێشە کۆمەڵایەتییەکان دەگەڕێتەوە. قسەی سەرەکی ئەم تئۆرییە ئەوەیە، کێشە کۆمەڵایەتی سەربەخۆ لە زەینی مرۆڤ بوونی نییە، واتا کێشەکان درووست و زەق دەکرێنەوە و دەبێ هەوڵ بدەین تا ئەوانیتر بە کێشە بوونی ئەم کێشانە باوەر بهێنن و تا کاتێک باوەڕ نەهێنن، هیچ شتێک ڕوو نادات. بۆ وێنە ساڵەهایە خەڵک لە هەژاریدا دەژین، بەڵام باوەڕیان نەبوو هەژاری کێشەیەکی سەرەکییە. کەوابوو هەژاری بەشێک لە واقعییەتی کۆمەڵایەتی بوو، بەڵام کێشەی کۆمەڵایەتی نەبوو.
کتێبی سەفەرە میوان کە پێکهاتەکراوە لە چوار چیرۆک بە شێواز و ستایل و فۆرمی تاییەت، گیان دەبەخشێ بە ئاژەڵەکان و کەرەسەکانی دەوروبەرە، گیان بەخشین و زیندەوەرکردنەوە بەشێکە لە ڕازێرەوەکانی ئەدەبی کە نووسەر ماک، تەن کە بێبەشە لە گیان، گیانی پێ دەبەخشێ و لەگەڵی دەدەوێ و دیالۆگ دەگێرێ لە کردەوەکان، ئاکارەکان، بە ئاژەڵەکان و ئەوان دەکاتە مرۆڤی زیندوو. ماکی بی گیان بەشێکە لە خوازە، واتا کار و ڕەوتی وەرگرتن کە وێکچووی مرۆڤەو کەسایەتی مرۆڤی پێدەدرێ، دیارە لە دوونیای ڕاستیدا گیان ناتوانی بدەی بە کەس و تەنانەت بوونەوەرەکانیش، بەس نووسەر بەردەنگی خۆی بەم شێوازە دەێنێتە بازنەی ئاخافتن و بۆ ڵای دەقەکە ڕایدەکێشی و تێکڵاو بە نووسراوەکەی دەکات، ئاخۆ پرسیار دەتوانێ بەم چەشنە بێت، هۆی چێیە تاقمێک لە شاعیران، نووسەران بە ئاژەڵەکان یا کەرەسە پێویستەکان ژیان، گیان دەبەخشن ڕەنگبێ وڵام بەم چەشنە بێت بۆ جوانتر وێناکردن و سادەتر کردنەوەی مەبەستی سەرەکی تا لەم ڕێگایە خوێنەڕ ساناتر پچێتە ناو دەقەکە، گیان بەخشین یا کەسایەتی پێدان بەشێکە لە بیر، هزر و ئەندێشەکان کە خاوەن دەق بۆ ئەوەی ڕووحێکی تازە بە نووسراوەکە بدا کەڵکی لێوەردەگرن و لەم شێوازەدا هێزی بیرکردنەوە، هزر و هۆش کرژ و وریای خۆی لەگەڵ کەرەسە بێ گیانەکانی سروشت لە موڵکی خۆی دەگرێ و بە جولانەوەو، هەڵسوکەوت پێیان شادی و ژیان دەبەخشێ.
هێماکان نمادشناسی ئاژەڵەکان و سومبول لە فەرهەنگ و زمانی ئەدەبیدا بیر و باوەری وڵاتەکانە کە پێشینەی لەمێژخایانی هەیە هێماکان وەرگیراو لە بیر و باوەر پێکهاتە دەکرێ لە زێنی مرۆڤەکانی لە ئاست دەوروبەر و دوونیاو و جیهانی بوون و ئەدەبیات و هۆنەر و خۆشەویستی و هۆگری مرۆڤەکان سەرچاوە دەگرێ نووسەر ئاژەڵەکان بە هێما و نیشانەیەک دەست نیشان دەکات کە هێماکان بە درێژایی ساڵ حەوزەی مانایی و کارکردیان بە حۆوە گرتووە و تەنانەت..
نووسەر بە یاری زمانێکی شاعیرانەو تەوسیفی فەزایەکی وا ژنانە دەخوڵقێنێ کە لەوانەیەزۆر ژن بە تایبەت ژنە نووسەر و هونەر مەند خۆیان و حەز و خولیاکانیانی تێدا ببیننەوە و
زۆر لەو بۆشاییانەی کە ڕووحی خاتوونی چیرۆکەکە و بگرە گوڵدانەکەش دەهەژێنێ
بۆیان بەر هەست بێ .
گوڵدان ئەو بگێڕەوەیە دڵناسکە کە ڕوحی لە ژن نزیکە و وەک ژن تۆوێک لە ناخی خۆی دا دەگوورێنیت و هاونشینی گوڵێکە بۆ گێڕانەوەی هەستی خاتوون بگێڕەوەیەکی گونجاوە و توانیوێتی،بە زمانێکی ژنانە هەست و نەست و حەزو خولیاکانی بەتایبەت ژنێکی هونەر مەند بەوێنا بکێشی
( ل 41 ) و لەوێدا دەخوێنینەوە :
"گەر ژنانیش دیوێکی تایبەتی خۆیان ببێ وەکوو پیاوان بگرە باشتریش دەردەکەون .
ئەو ڕستەیە وەک نێوان دەقییەک ڕێک وەک نیشانەیەک و هێمایەک بۆمنی خوێنەر دەر دەکەوی و ئیرجاعم دە دا بۆ لای ئەو مانایە کە پێشتر بە خوێندنەوەی ئەو بابەتە فێمێنیستیە لە زەینم دا ماوەتەوە ."ویڕجینیا ووڵف" کە زۆر کەس بە بنیاتنەری ڕەخنەی فێمێنیستی دەزانن نەوەد وچەند ساڵ لەمەوبەر، ( 20 ساڵ پیش ئەوەی "سیمۆن دوبووار" ڕەگەزی دوویەم وەک کتێبی پیرۆزی فمنیستەکان چاپ کا ) ،لە ساڵی1928 زاییینی دوو جار، لە دوو کولێژی کچانە وتارێ بە سەردێڕی (ژن و ئەدبیات) ئاڕاستەی خوێندکاران دەکا . وڕێک دەڵێی ژنی نووسەر دەبێ وەتاغێکی تایبەت بە خۆێ هەبێت و پووڵیش .
بۆیە بەخوێندنەوەیەکی ژنانە واتا گەلێکی
فمێنیستی م لێهەڵکڕاندووە .
ئەو هێمایانەی کە لەو کتێبە و چیرۆکی بەر باسی ئێمە دەبنە هۆی خوێندنەوەیەکی فمێنیستی :
-لە تەواوی چیرۆکەکەدا زۆرتر دەنگی ژن دەبیسترێ و پێاوی ماڵێ گەر چی وەک پیاوێکی زاڵ نایەتە بەر چاو ،بەڵام دنگێکی ئەو تۆی نییە .
-لە بەرایی چیرۆکەڕا تا کۆتایی باس لە کێشە و خەم و خولیایەکی ژنانە لە ئارا دایەو ،نیگای چیرۆک لە سەر دەروون و بارو دۆخی ژنێک لە ماڵ و لە کۆمەلگا دا زووم دەبێ .
چیرۆک ڕەوتی ئاڵوگۆڕی ژنێک لە ناخی خۆی و هەمبەر لەگەڵ کۆمەڵگا سەنگەربەسەنگەر
دەنوێنێ .
لە( ل40) بگێڕەوە دەڵێ :گەر توانیبای لە ژیانی ئاسایی دابپچڕێ ،سەرخۆشترین کاتەکانی لێرە ڕادەبوارد .
پێموایە کەم ژن هەیە حەزی لە داپچڕان لە چێشتخانە و تامەزرۆی ئەوسەرخۆشییە نەبێ .
-لە (ل 42) باس لە ڕەچە شکێنی دەکات کە ڕەگێکی فمێنیستی پێوە دیارە .
2 -ژن و ئەدەب
بی ئەوەی لە سەر هیچ کام لەو ڕوانگانەی پێشتر باس کران زۆرتر بدوێن ، چاوێک دەنواڕینە سەر وێنەی ژن لە ئەدەبیات دا
چ وەک وێنەیەک لە ئاوێنەی ئەندێشەی ئافرێنەرانی پیاو ،وچە وەک مەلووقێکی کە خولیای خوڵقاندن و خۆنواندنی بەدرێژایی
مێژوو سەرکوت کراوە .
ئەدەبیات و هونەر لە کۆنەوە گۆڕەپانی ئەزموون و خۆنواندنی ڕەگەزی نێر بووە و ژنان بە هۆی دژوازی کۆمەڵگای ئایینی و داب و نەریتی زاڵ ، دستکورتی ئابووری ، تایبەتمەندی بێولۆژیکی ،کوێرەوەرییەکانی هەرڕۆژەیی منداڵ بەخێوکردن و ئەرکی بنەماڵە لەهەموو یان گرینگتر بەرتەسکبوونی باری زانستیان بە هۆی زاڵ بوونی کۆمەڵگای ئایینی و داب و نەریتی داسەپاو ، مەجالی گەشەو پێشکەوتنیان پێندراوە .
ئەگەریش بە دەگمەن ژنانێک بە نەهێنی و کەم و کورت چالاکیان نواندووە ، شوین پێیان ون یا کەمڕەنگ بووە .
وێنەی ژن لە ئاوێنەی ئەدەبیات دا :
ئەگەر بە ڕوویکردێکی ڕەخنەیی بڕوانینە وێنەی ژن لە ئاوێنەی ئەدەبیات دا ڕەنگە خۆی لە تەوەری بەر باس گرێداتەوە .
لە گۆشەنیگای ڕەخنەگرێکی فمینیستەوە لە بەرهەمێکی ئەدەبی وهونەریدا ناکرێ لایەنی
ئەخلاقییەکەی لە لایەنی جوانیناسیەکەی هەڵاوێرین . کە وا بوو ئەدەبو هونەر زۆرتر سەمەرە و دەسکەوتی کات و شوێن و جۆری باوەڕ و ئەندێشەی کۆمەڵگایە .
جا کاتێ کۆمەڵگا پیاوسالار و نێر باو بێت ، ئاساییە ژن لە ئەدەبیش دا (ئەوەیتر) بێ و لە
هەمبەر پیاو دا پێناسە بکرێ.
بۆیە یا دووپاتە بووەی (حەووا)یە، یا (مریەمی پیرۆز ) .
تەنانەت لە شاکارە ئەدەبییەکانیش کەمتر چاو لە دەروونی ژن دەکری و بەدەگمەن لە ئەزموونی ژنان دێتە ئاراوە .
فوکۆ دەڵێ (حەقێقەت دەگەڕێتەوە سەر جیهانبینی وڕوانینی چاوەدێرەکان و چون دەسەڵاتی کۆمەڵگا بە پیاوانە ،ژن لە زیندانیمحەقیقەتێکی پیاوانەداگیری خواردووە.
بۆیە بە بڕوای ووڵف ( سەرەکیترین گرفتی ژنان بۆ ناساندنی خۆ زمانە ،
زمانێکی ژنانە کە ئەوان پێناسە بکا ، زمانی نوویسار !
کۆمەڵە مریشکێک هەر یەکەی نوێنەری یەکێک لە کەسایەتێکانی ژنی ناو کۆمەڵگای ئێمەیە بە هەموو ڕوانگە و بیروباوەڕێک هەر یەکەی بە فەلسەفەی خۆیەوە بە هیوای ڕزگاری لەم بارودۆخەیە کە تێدا دەژی و پاش لێکدانەوەی هەموو ڕوانگاکان و بە بێ ئەوەی ئیزن بە کەڵەشێر بدەن کە تەنانەت یەک وشەش لەسەرخۆی وەجواب بێت، بە بێ دەستکەوت، بەرەو ژیانی ئاسایی و هەرڕۆژەیی لە بەهەشت دەچنە دەر.
دواهەمین چیرۆک لە زمانی دڵۆپە بارانێک لە نەبوونەوە بەرەو بوون و هەمیسان لە بوونەوە بەرەو نەبوون.
لەنێو ئەو چوار چیرۆکەدا بەهێزترین چیرۆک چیرۆکی سەفەری دڵۆپەکانی بارانە هێمای باران یانی گشتیبوون بۆ هەر مرۆڤێک جیا لە ڕەگەز.
هەڵمێک هێمای نوتفەی مرۆڤ لە هیچەوە بەرەو دنیای بوون دەچێت و لە لێڵایی دنیای منداڵی بەرەو خۆناسی و مەعریفە و هەستی نەتەوایی دەچێت و سەرەڕای زانینی ئەوەی کە هەر سەرهەڵدانێک و هەر شۆڕشێک بەرەو ڕزگاری و دەربازبوون لە ئیسارەت، ئەگەری لەناوچوونی هەیە بەڵام حەولی خۆیان دەدەن یان بە تاک و یان بە کۆمەڵ لە کاروانی ژیان دادەبڕین.
بوون لە یەکگرتووییدا دەبینن
بەڵام ڕێکاری یەکگرتوویی نازانن و بەرچاوی یەکتر دەگرن یان بە دیتنی ڕووناکیەکی بچووک شوێنکەوتەی تۆفانێکی کاتین.
لەم خۆ ڕزگارکردنەدا نە کات و سات و نە شوێن کارتێکەر نییە
بەڵکوو ئەوە هیوایە بەرەو خۆیت ڕادەکێشێ و کاتێکیش لەناوچووی، پێت گەورەترین شانازییە.
لەو کاتەی زلهێزەکان بڕیار بە سڕینەوەت دەدن، و بەرچاوت لێڵتر دەبێ، ناحەزان ساردت دەکەنەوە، یەکگرتوویی دەبێتە
هیوای سەرهەڵدانەوە.
تەنیا بروسیەکی ڕاستەقینە پێویستە تا تۆ بەرەو ئاسۆی ڕوون ڕابکێشێ.
ئەگەر بەیەکەوە بین بەڵام حەولی دەربازبوون نەدین دیسان هیچ شکۆیەکی نییە و
هەربۆیە هێستاش بۆمان دەرنەکوتووە کە ئایا ئێمە بۆخۆمان خەمساردین یان لە قامووسی ژیانی نەتەوەماندا وا نووسراوە.
یەکگرتوویمان دەبێتە هۆی هەژاندنی نەیاران
بەڵام مەخابن بۆ ئەو ڕۆژە بزانین ئەوەی شوێنکەوتەی بووین؛ خۆی یەخسیری کەسێکی دیکەیە.
هەرچی تین و گوڕت لێ دەستێنن تۆ پێداگرتری لەسەر ئەو ئەو ڕێگایەی گرتووتەبەر.
هەر چەند دابەش دەکرێن بەڵام دابەشکردنمان نابێتە هۆی یەکنەگرتووییمان.
ڕەنگە لە ڕۆژێک لە ڕۆژان لەناو مێژوودا پێویستیان بەم کات و ساتە سەرهەڵدانانە بێ، بۆ ناساندی کاتەکان و نەقشاندنی بوێری و سەرهەڵدان.
ئەوە ئەمجارەیە لە مانای ژیان دەگەین.
نوێکی نوێ تەواوکری سەفەرمان و بە گەرووی زەویدا دەچین وەک نووسەر دەفەرمێ ڕەنگە گەشی خوێنی دەمارەکانیش هی ئەم ڕێژنە بارانەیە کە بە زەوی ڕۆ دەچن و لەپاشان بە شێوەی هەڵم بەرەو ئاسمان دەڕۆن و هەمیسان وەک باران دەبارێنە سەر خاکی نیشتمان و گوڵەکان بە هاتنیان شاد دەبن و دڵۆپەکان شادتر بە هاتنەوەی دووبارە.
🆔@anjomandiyalog