Telegram-канал archive_ferdowsi - آرشیو گفتارهای شاهنامه‌پژوهی: Unsorted

آرشیو گفتارهای شاهنامه‌پژوهی

10 Aug 2023 23:04

با درود بر هموندان گرامی!

همه این نوشتار از

* " کانال شاهنامه پژوهی پزشکان" *

برگرفته شده است!

بخش هفتم و پایانی

برای چنین مردمی با ته‌مانده‌‌ی باورهای زُروانی، هزاره‌ای و بایدگرایی (جبری) و چاشنی مانویت، بودائیسم و درویشی (تصوف)، چندان شگفتی ندارد، اگر در سده چهارم هجری، با آغاز یورش ترکان، و پنبه‌ شدن همه آن رشته‌های فرهنگی، دانشیک (علمی) و آیینی، که تاکنون بافته شده بود، دوباره گرایش به فلسفه‌ تاریخ ایرجی، در ایرانیان نیرو گیرد.
     هنگامی که مردم به این باور برسند، که توان رویارویی با نیروی دشمن را ندارند، برای پاسداری از جان و هستی خود، به راهکارهای روانی روی می‌آورند، و گناه همه رخدادهای ویرانگر و شوم را به گردن آسمان و فراسو می‌اندازند، که نمی‌توان از بروز آنها پیشگیری کرد. بدین گونه تا اندازه‌ای از بار تنش‌های روحی خود می‌کاهند. و اندکی آرام و آسوده می‌شوند.
     ایران همواره از رواج اینگونه باورها آسیب دیده است. پیش از این گفتیم که جهان بینی زُروانی و هزاره‌ای در پایان دوره ساسانیان دوباره رواج یافت. و همین باورها بود که پای رستم فرخزاد را در نبرد با تازیان یورشگر سست کرد، اگرچه رستم تا جان داشت جنگید، اما در ناخودآگاه خود امیدی به پیروزی نداشت. کار را به جایی رسید که ناچار شدند دلیرترین سربازان آنروز جهان را با زنجیر به هم ببندند، تا از میدان جنگ نگریزند. و همین باورهای ویرانگر بود، که پس از چند سده پیکار رزمی و تلاش دانشیک (علمی) و فرهنگی، ایرانیان را دوباره به دام باورهای ویرانگر فلسفه تاریخ ایرجی گرفتار کرد.

فردوسی گرچه داستانهای کهن ایرانی را همان جور که در شاهنامه‌ی ابومنصوری آمده بود، با امانتداری و بدون کم و کاست‌ می‌سراید. اما پند و اندرزهای او درباره ناپایداری جهان نشان می‌دهد، که از فلسفه تاریخ ایرجی نیز برکنار نیست. اما زندگی سراسر حماسه‌ی فردوسی، کنش و منش او و قهرمانان شاهنامه، و ستایش‌های او از آنان، نشان می‌دهد که فردوسی جهان بینی و فلسفه تاریخ اوستایی را بیشتر می‌پسندد. هر چه باشد، در این تردیدی نیست که حال و هوای جامعه ایرانی در زمان فردوسی، آمادگی بیشتری برای پذیرش فلسفه‌ی ایرجی داشت تا اوستایی. تازش ترکان و مغولان و تاتاران، و در پی آنها رشد شگفت‌ انگیز شیوه‌های زندگی درویشی (تصوف) در ایران، نیز مهر درستی بر این نظریه می‌زند. و بدین‌سان است که دوگانگی جهان بینی جامعه‌ی ایرانی با شاهنامه‌ فردوسی نیز به پایان نمی‌رسد. و حتا تا امروز ادامه می‌یابد. گرچه این شاهنامه است که بخش بزرگی از این دوگانگی نهفته بر روح ایرانیان را آشکار می‌سازد، و بسیاری از آن‌چه را که به ناخودآگاه ذهن ایرانی رانده شده بود، به عرصه خودآگاهی او باز می‌گرداند.

چکیده نوشتارها؛
    کسانی که شاهنامه می‌خوانند، بخوبی می‌دانند که فردوسی و قهرمانان او، اگرچه به سرنوشت که همان سامانه و قانونمندی آفرینش است، باور داشتند، اما سخت در تلاش‌ بودند، تا از سرنوشت سرگذشت بسازند.
سرنوشت را آسمان و فراسو می‌نویسد، اما سرگذشت را خود انسان رقم میزند، بویژه قهرمانان و خطر کنندگان.
     فیلسوفی می‌گوید؛ اگر خطر کنندگان نبودند، انسان هنوز در دوران حجر می‌زیست. بی‌گمان پیشرفت انسان در همه‌ی زمینه‌ها وامدار (مدیون) همین خطر کنندگان است. نه کسانی که به امید آسمان در کنجی نشسته‌اند. بی‌گمان قهرمانان شاهنامه و خود فردوسی، خطر کنندگانی بودند، که برای سربلندی و ماندگاری این سرزمین و فرهنگ و زبان آن، جان‌فشانی کردند، تا ایران و ایرانی بماند.
      شوربختانه رخدادهای چند دهه‌ی گذشته ایران، و ناکامی‌های پی‌درپی ایرانیان برای بهبودی و بهسازی ناهنجاری‌های اجتماعی و بحران‌های کمر شکن اقتصادی، و شکست‌ دولتمردان برای دگرگونی و رفرم سامانه ناکارآمد اداره کشور به دلیل پخمه سالاری، گروهی بویژه دین باوران را به این گمراهی کشانده، که گویا آنچه در ایران می‌گذرد، بازی سرنوشت و خواست خداوند است، آنان می‌گویند؛ از دست ما کاری بر نمی‌آید. ناچاریم دست روی دست بگذاریم، تا ببینیم خدا چه می‌خواهد؟ اینان که گروه خاموش (قشر خاکستری) جامعه نامیده می‌شوند، در ذهنشان هنوز ته‌مانده‌‌ی باورهای ویرانگر بایدباوری (جبر)، سرنوشت محوری (تقدیر) و فلسفه‌ تاریخ ایرجی، پابرجاست. اینان شاید به روند رو به فرگشت (تکاملی) تاریخ باور ندارند. اگرچه بسیار شنیده‌اند که؛ نیروی پیش برنده تاریخ، تلاش و خواست خود انسان است. پایان

💥بن‌مایه؛ نوشتاری از دکتر مرتضی ثاقب‌فر ادیب و شاهنامه پژوه نامدار
💥یاری‌نامه‌ها؛ داستان ایرج و سیاوش در شاهنامه فردوسی، سوگ سیاوش از شاهرخ مسکوب و کانال شاهنامه پژوهی پزشکان