Telegram-канал azop78 - ኤዞፕ መጽሐፍት: Unsorted

ኤዞፕ መጽሐፍት

11 Sep 2023 13:36

ከገበያ ጠፍቶ የነበረው አንድሮሜዳ ቁጥር 1እና 2 በድጋሚ ታትመው ላንባቢያን ቀርበዋል።

ኤዞፕ መጽሐፍት

03 Sep 2023 20:44

የናምሩድ ዘርዐ ያዕቆብ ጥናታዊ መጽሐፍ

(ሒሳዊ ንባብ)
**********

ደራሲ፦ ናምሩድ ዘርዐ ያዕቆብ

የመጽሐፉ አርእስት፦ አፈወርቅ ገብረ ኢየሱስ ሕይወቱ፥ ቀደምት ሥራዎቹና በሥራዎቹ ላይ ያተኮረሩ ጥናታዊ ጽሑፎች

የመጽሐፉ ይዘት፦ ግለ ታሪክ፥ ታሪክ፥ ረጅም ልቦለድ እና አጭር ልቦለድ፥ የሥነ ጽሑፍ ጥናት

ዘመን፦2013 ዓ.ም

አሳታሚ፦ ወገግታ አሳታሚ እና ኤዞፕ መጽሐፍ መደብር

ዐማርኛ መነገር የጀመረው ከክርስቶስ ልደት በኋላ በ7ኛውና በ9ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መካከል ሲሆን፣ ቋንቋው በጽሑፍ የሠፈረው ደግሞ በ14ኛው ክፍለ ዘመን በአፄ ዐምደ ጽዮን መሆኑ በእርግጠኝነት ይነገራል፡፡ ዐማርኛ የአፄ ልሳን በመሆን ማገልገል የጀመረው በ13ኛው ክፍለ ዘመን የአገው ሥርወ መንግሥት በአፄ ይኩኖ አምላክ ተነጥቆ የሰለሞን ሥርወ መንግሥት“በዳግማዊነት” ሲቋቋም እንደነበር ያስረዳሉ።

የአፈወርቅ ገብረ ኢየሱስ በኢትዮጵያ የአማርኛ እድገትና ሥነ ጽሑፍ ከፍተኛ አሰተዋጽኦ አድርጓል። በዚህ መጽሐፉ ውስጥ በውበታቸው ወይም በአጻጻፍ ሥልታቸው ወይም በያዟቸው ሐሳቦች (ቁም ነገሮች) ሳቢያ ህልው ሆነው የሚቆዩ የ1901 ዓ.ም ዘመን እንመለከትባቸዋለን።

እዚህ ላይ ልብ ልንል የሚገባን፣ የአፈወርቅ በመጽሐፍ ውስጥ የምናገኘው የቋንቋቸው ውብና በአጻጻፍ ሥልታቸው አንባቢዎችን ማራኪ ወይም ያቀፏቸው ቁም ነገሮች ወይም ሐሳቦች ሁለንተናዊና መሠረታዊ መሆናቸውን ለማሳየት በአማርኛ ቋንቋ ታሪካችንና ሥነ ጽሑፎቻችን ብሎም የመንግሥት የሥራ ቋንቋ አማርኛ መሆን እንዳለበት በማራኪ ትረካዎች አፈወርቅ ገብረ ኢየሱስ "ዳግማዊ አጤ ምኒልክ" በሚል ርዕስ በ1901 ዓ.ም ከታተመው መጽሐፍ ለማሳያነት የሚከተሉትን አንቀጾች እንጠቅሳለን።

«ዳሩ ግን ማን ነው በመልካም አማርኛ አጣፍጦ አሳምሮ ላንባቢው እንዲቀና፥ ለሰሚው እንዲገባ፥ ትንሽ ትልቁ፥ እሴት ወንዱ እንዲያነበው፤ እንዲያደንቀው፤ እንዲቀና አድርጐ የሚጥፈው ?

የተማሩት ሊቃውንቱም ቅዳሴ፣ ምስጢረ ሥላሴ፣ ድጓ፥ቅኔ፥ መዋሲት፥ ዝማሬ ይመስል በጥንት ባሮጌው ቋንቋ በግዕዝ ብቻ ነው መጣፍ የሚወዱ። ይሄን አሮጌ ቋንቋ ለቤተ ክርስቲያን ትተው የቀረውን የዓለሙን ነገር የዓለሙን ሥራ ግን ሁሉ በሚአውቀው ሁሉ በሚናገረ ቋንቋ በአማርኛ ቢፅፍ ደግ ነበረ።

ደግሞም ለንግድ፣ ለጥበብ ለመንግሥት የሚጠቅመውን አማርኛውን ማረም፥ ማሳመር፥ ማስተማር፥ ማልማት ይሻላል፤ ይገባልም። ዛሬ አለቃ ታየ የሚሉት ደቀመዝሙር ያጤ ምኒልክን ታሪከ ነገሥት ሊጥፋ ታዝዟል ይባላል። እስቲ ተሆነ እናያለን፡፡ አግዚአብሔር ይገዘው፡፡ ነገር ግን ሁሉ እንዲያነበውና እንዲገባው በግዕዝ ትቶ ባማርኛ ባደረገው ደግ ነበረ።

አማርኛው ግን ገጥ ያለ፣ ቅልጥፍ ያለ ላንደበት የተስማማ፣ ለጆሮ ያልገማ ላንባቢው የሚመች፣ ለሰሚው ማይሰለች እንዲሆን አድርጎ መጣፍ ነው።

ግዕዝ ብቻ ማሳመር አባቱን ንቆ ግዕዝ ብቻ ማክበር፣ አባቱን ገሎ ላማቹ ይነጭ፣ አማቱን ጋርዶ እናቱን ያስፈጭ የሚሉት ነገር ነው። አማርኛ ማልከስከስ አሮጌ ቋንቋ ማደስ የተገባም አይደል፡፡ አማረኛን ማረም፣ ማሳመር ማስተማር ነው፡፡ አማርኛን የሚአሳምር ጠፋ እንጂ ለመዶግዶግማ ፊደል ሳይቆጥር በመጋፊያ እየጣፈ፣ በገል3 እየጫረ ጽሕፈት የተማረ ሁሉስ ይዶገዱግ የለምን?

ያም ሆነ ያም አለቃ ታየን የመሰለ ብልህ የተማረ ሰው አማረኛውን አስተውሎ ይጥፍ ዘንድ ተስፋ አለን። ያጤ ምንልክን ታሪክ በግዕዝ የጣፈ እንደሆነ ግን ታልተፃፈ ቁጥር ነው። ሮማይስጡን ለቤተ ክርስቲያናቸውና በፈረንጅ አገርም የጥንቱን ቋንቋ ለሌላ ነገር ትተው ሁሉም አዲስ ቋንቋቸውን እያረሙ፣ ለልጆቻቸውም ያስተምራሉ። ኢትዮጵያ እንዲሁ ማድረግ ይገባታል (ከገጽ 83 - 84)።

* * * * *

«ኮንት አንቶኔሊ አንሥቶ ውጫሌ የተዋዋልንበት ወረቀት በፈረንሳዊ ቋንቋ የተጻፈው ይታይ አለ። እቴጌ ጣይቱ ግን እኛ የምናውቀው ባማረኛ የተጻፈውን ነው እንጂ የፈረንጅ ቋንቋ አናውቅም:: አንተ ግን የኛን ቋንቋ ታውቃለህና ባማረኛ የተጻፈውን እየው አሉት።

ከዚህ ወዲያ ኮንት አንቶኔሊ ነገሩ ሁሉ እንዳልሆነለት አይቶ በንዴት ያን የታተመውን ደብዳቤ ብጭቅጭቅ አድርጐ ቀዳዶ ጣለና እንግዴህ ፍቅራችን ፈረሰ ብሎ የጦርነቱን ነገር ገልጦ ተናግሮ ወጣ።

እቴጌ ጣይቱ ከት ከት ብለው ስቀው የዛሬ ሳምንትም አድርገው። በዚህ የሚደነግጥልህ የለም። ሂድ የፈከርህበትን አድርግ። እኛም የመጣውን እናነሣዋለን፡፡ እግሩን ለጠጠር ሰጥቶ አገሩን የማያድን ሰው ከዚህ ያለ አይምሰል። የገዛ ደሙን ገብሮ ለገዛ አገሩ መሞት ጌጥ ነው እንጂ ሞት አይባልም። አሁንም ሂድ አይምሽብህ፤ የፈከርህበትን በፈቀደህ ጊዜ አድርገው። እኛም ከዚህኸው እንቆይሃለን አሉት።

ያው ፈረንጅ በንዴት እጅና እግሩ እየተንቀጠቀጠ ፊት እንዲያውም እንዲአ ነበረና ጭው ብሎ ላዳን እንዶድ የጨረሱበት ሸማ መስሎ እጅ ሳይነሣ ተወርውሮ ወጣ (ገጽ 127)።

---------------------------------------

እስከዛሬ በእኔ ትሑት አስተያየት ታሪክና ሥነ ጽሑፍን በአንድ ላይ አዋሕዶ በጥናትና በምርምር የተዘጋጀ መጽሐፍ በናምሩድ ዘርዐ ያዕቆብ የተዘጋጀው "የአፈወርቅ ገብረ ኢየሱስ" ሥራ ይመስለኛል። መጽሐፉ ሁለቴ የታተመ ሲሆን፣ ወደፊት ሦስተኛው እትም የሚታተም ከሆነ መጥቍም ቢኖረው መልካም ነው። ምክንያቱም ይህ መጽሐፍ ጥናታዊ በመሆኑ ተመራማሪዎች፥ የሥነ ጽሑፍ ባለሙያዎች፣ጋዜጠኞች የሚፈልጉት ጥናት ለማግኘት በቀላሉ ማግኘት ይችላሉ። እርግጥ የመጽሐፉ ማውጫ ላይ በየክፍሉ የተዋቀረው ምዕራፍ እያንዳንዱ ዓብይ ጉዳይ የሚገልጽ ቢሆንም የቦታ ስምች፣ የሰው ስም፣ በፊደል ቅደም ተከተል በቀላሉ ለማግኘት ያስችላል። በተረፈ ናምሩድ ዘርዐ ያዕቆብ በለመደው እጅ ሌላ ጥናታዊ መጽሐፍ እንደምታበረክት ተስፋ አለ።

በመጨረሻም መጽሐፍ በኢትዮጵያ የመጀመሪያ ልቦለድ (1900 ዓ.ም) እንጎቻ ወግ (አጭር ልቦለድ) ከ1900 ዓ.ም ጀምሮ የታተመው የፈጠራ ሥራዎች፣ የኢትዮጵያ ታሪክን በተለይ የዐፄ ምኒልክ ከልጅነት አስከ ንጉሠ ነገሥትነት ዘመነ መንግሥት ደረስ ያለውን ታሪክ ሸጋ በሆነ አማርኛ ያስቃኛል።

አንባቢያን ሆይ መጽሐፉን አንብቡት ። ታዲያ መጣፉኑ በምታነቡበት ወቅት የእርጋታ ጊዜ፥ የመንፈስ ጸጥታን፥ በአመዛዛኝ ኅሊና፥ በአስተዋይ ልቦና ይሁን። መልካም ንባብ !

ፀጋየ ገብረመድን ሮበሌ እንደፃፈው