Telegram-канал eshraghoerfan - اشـراق و عـرفـان: Unsorted

اشـراق و عـرفـان

28 Jan 2021 23:16

ابوسعید ابوالخیر چه نگاهی به اسلام دارد؟

ابوالفرج ابن جوزی، دانشمندِ حنبلی‌ مذهبِ قرن ششم، در کتاب «تلبیس ابلیس» (به معنایِ تزویرِ شیطان) که در نقد و ردّ عقاید فیلسوفان و صوفیان به عربی نگاشته است، داستانی از شیخ ابوسعید ابوالخیر، عارفِ قرنِ چهار و پنج هجری، ذکر می‌کند و آن را دیدگاهی به غایت خطا و معیوب می‌داند:
وقال أحمد الغزالي دخل يهودي إِلَى أبي سَعِيد بْن أبي الخير الصوفي فقال له أريد أن أسلم عَلَى يديك فَقَالَ لا ترد فاجتمع الناس وقالوا يا شيخ تمنعه من الإسلام فَقَالَ لَهُ تريد بلا بد قَالَ نعم قَالَ لَهُ برئت من نفسك ومالك قَالَ نعم قَالَ هَذَا الإسلام عندي احملوه الآن إِلَى الشيخ أبي حامد يعلم لالا المنافقين يعني لا إله إلا اللَّه قلت وهذا الكلام أظهر عيبا من أن يعاب فإنه فِي غاية القبح[تلبیس ابلیس، دارالفکر للطباعة والنشر، بیروت، لبنان، الطبعة‌الاولی،۱۴۲۱قمری]

«احمد غزالی گفته است مردی یهودی نزد ابوسعید ابوالخیرِ صوفی آمد و به او گفت می‌خواهم به دست تو مسلمان شوم. [بوسعید] گفت: از دین خود بازمگرد. مردم گرد آمدند و گفتند: ای شیخ! او را از اسلام بازمی‌داری؟ [آنگاه، ابوسعید] به او گفت: به‌ناگزیر می‌خواهی مسلمان شوی؟ گفت: آری. [بوسعید] گفت: آیا از جان و مال خویش بَری[بَرکنده و وارسته] شده‌ای؟ گفت: آری. [بوسعید] گفت: ‌این در نگاه من، همان اسلام است. هم‌اکنون این مرد را نزد شیخ ابو‌حامد ببرید تا «لالا»ی منافقان را بیاموزد. یعنی لاإله‌إلاالله»

ابن‌جوزی پس از نقل این داستان می‌گوید: «این سخن معیوب‌تر از آن است که نیاز به نقد داشته باشد، چرا که در نهایت قباحت است.»

حکایت، بسیار ژرف است. بوسعید تلقی خود را از حقیقتِ مسلمانی درمیان می‌گذارد: رهیدن از بندِ جان و مال. سلامت و عافیت از گزندِ «خودپرستی» و «داشته‌پرستی». عبور از «خود» به «حق» و از «داشتن» به «بودن». می‌گوید اصل این است که دین تو را به این وضع وجودی برساند و اگر رسیده‌ای، دیگر تبدیل دین و اسم و رسم‌ها اهمیت چندانی ندارند. وقتی مردِ یهودی اذعان کرد که به چنین حالی دست یافته است و توانسته دربندِ خود و دارایی‌هایش نباشد، بوسعید به همین بسنده می‌کند و او را مسلمان می‌داند و می‌گوید برای تعلیمِ «لالای منافقان» او نزد فلان شیخ ببرید.

منظور بوسعید از «لالای منافقان» چنان که ابن‌جوزی آورده، همان اقرار به شهادتین است. اما چرا از نظرِ بوسعید اقرار به شهادتین، لالای منافقان است؟ لالایی، کلماتی نامفهوم است که به زبان تکرار می‌کنند تا کودک بخوابد. کلماتی که لقلقه‌ی زبان شده و جز برای خوابیدن، غایتی ندارد. بوسعید هوشمندانه اشاره می‌کند که شهادتین، وردِ زبانِ منافقان هم هست و آنها با ادای شهادتین، که برایشان حُکم لالایی را دارد، تظاهر به مسلمانی می‌کنند. حقیقت اسلام، ادا و اظهارِ کلماتی نیست که منافقان نیز هماره زیر لب دارند. بلکه حقیقتِ اسلام، همانِ تحوّل باطنی است که با عبور از «خودمحوری» به «حق‌محوری» حاصل می‌آید. بوسعید می‌گوید برای آنکه دریابی حقیقتاً مسلمان هستی از خود بپرس: آیا از جان و مال خود، وارستگی یافته‌ام؟

ـ ۱ ـ
@EshraghoErfan