https://historylib.com/articles/7024
چرا بحث از تاریخ مفهوم علم مهم است؟
20 ـ نوروزيه، عماد الدين محمود بن مسعود. تأليف شده بنام سلطان حمزه ميرزا. نسخه اى از آن در كتابخانه وزيرى يزد (فهرست، 4 / 1167 ، ش 2107) موجود است. در آنجا از مؤلف به عنوان جالينوس ثانى ياد شده است. نيز مطالب آن در رساله خواجويى كه ناظر به آن رساله تأليف شده آمده است.
21 ـ نوروزيه، ملا اسماعيل خواجويى (م 1173). شرح و نقدى است بر رساله عمادالدين بن مسعود. ذريعه 24 / 381 ، ش 2050 (اين رساله را آقاى سيدمهدى رجايى در ميراث اسلامى ايران دفتر چهارم چاپ كرده است.)
22 ـ نظم حديث معلى بن خنيس منسوب به خواجه در كتاب سى روز و نوروز فيض كاشانى آمده و بيت اول آن چنين است: بقول جعفر صادق خلاصه سادات / ز ماه فارسيان هفت روز مذموم است (ذریعه: 24/29، ش 1087)
23 ـ نوروزيه، ميرزا محمد مهدى بن هداية الله خراسانى ( 1152 ـ 1217) ردى است بر رساله خواجويى. نسخه اى از آن در كتابخانه مجلس (فهرست 9 / 322 ـ 326 . فهرست نويس محترم به تفصيل گزارش آن را آورده) موجود است. ذريعه 24 / 384، ش 2062
24 ـ نوروزيه، غياث الدين اديب كاشانى، معاصر ناصرالدين شاه قاجار. در اين رساله اقوال پيشينيان آمده و بررسى شده است. نسخه اى از آن در كتابخانه ملى (فهرست 1 / 399) موجود است. ذريعه 24 / 384، ش 2060
در فهرست نسخه هاى خطى فارسى 1 / 367 چندين رساله نوروزيه كه مؤلف آنها ناشناخته است، معرفى شده است.
@jafarian1964
https://iqraonline.net/religiosity-civilization-an-elementary-school-book-from-1912/
https://historylib.com/articles/1312
تدین و تمدن در یک قاب: گزارشی از یک اثر درسی برای مدرسه اخوت در کاظمین از سال 1330 ق / 1290 خورشیدی
از لطف همه دوستان و آشنایان، از مراجع و علمای بزرگوار و اساتید معظم قم تا همکاران دانشگاهی، بویژه ریاست محترم دانشگاه تهران، شماری از تشکلها و همه کسانی که با نوشته و تلفن و از طریقی به بنده تسلیت گفتند، بویژه عزیزانی که در مجالس فاتحه حضور یافتند، سپاسگزاری می کنم.
دیروز عصر جمعه 24 اسفند ماه، مجلس ختم مادرم در مسجد رفعت قم بود. دوستان زیادی شرکت کردند که همین جا از آنان تشکر می کنم. برخی از عکسها را در اینجا می گذارم.
✍️ کتابی در فقه، به زبان پارسی، بر اساس مذهب حنفی، از قرن ششم هجری...
بدانکه اهل روزکار را بنابر ضرورت جنان عادت رفته است که جون از بادیه برایند و بوادئ ذات عِرْق رسند، جامهآء دوخته بیرون کنند و غسل آرند یا آبدست کنند، جنانک اتفاق افتد. و هر مردی ازاری بر میان بندد بر شکل ازار کرمابه، و رِدَا بر کتف آویزیند، خواه نو، خواه شُسته؛ و زنان جامهاء دوخته پوشند، و رویها کشاده دارند. و بویهای خوش کنند حاجیان از زن و از مرد. بعد ازان هرکسی دو رکعت نماز کنند، و در عقب نماز بکویند: اَللَّهُمَّ اِنِّی اُرِیْدُ الحَجَّ فَیَسِّرْهُ لِی وَ تَقَبَّلهُ مِنِّی. و پس ازان بآواز بلند تلبیه کویند، یَعنی: اَللَّهُمَّ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ لٰا شَرِیْکَ لَکَ اِنَّ الْحَمدَ وَ النّعمَةَ لَکَ؛ و بعضی برین زیادت کنند، اما کم ازین نشاید کردن. و زنان این کلمات را نرم‌نرم کویند، زیرا که آواز ایشان عورت است و سبب فتنه. و حاجیان بهر بالایی که برایند، یا نشیبی که فرو روند، یا کاروانی را بینند که می‌آیند، این کلمات را بکویند، و سحرکاهان بیشتر کویند.
لینک خرید:
https://nashresamaeqalam.ir/product/jawaher-al-ahkam-mostafavi/
متن های بالا را در لینک زیر از روزنامه ایران مشاهده فرمایید:
https://irannewspaper.ir/8685/14/115178
اگر ندوید، به او نمی‌رسید!
سوسن اصیلی
نویسنده و نسخه‌شناس
هنگامی که در روز 13 آبان 1396 دکتر رسول جعفریان، استاد تاریخ دانشگاه تهران، برای اولین‌بار به ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزیده شد کتابخانه مرکزی در یک خمودگی جانفرسا به سر می‌برد. چند سال تلاش ایشان در کتابخانه مرکزی باعث نزدیک شدن این کتابخانه به جایگاه اصلی خود شد، اما سه ، چهار سال زمان بسیار کمی است. پس از ایشان کتابخانه به سمت سراشیبی قدم برداشت و حالا بار دیگر از دی ماه 1403 سکان کتابخانه مرکزی را به ایشان سپردند تا بلکه جانی دوباره گیرد. خدماتی که جعفریان برای کتاب و کتابخانه در ایران انجام داده برای همیشه در حافظه ملی ایران باقی خواهد ماند. در این مختصر مجال پرداختن به همه ابعاد این خدمات نیست. بنابراین چند وجه مهم از عملکرد دکتر جعفریان به کتابخانه‌ها را اینجا ذکر خواهم کرد.
دسترسی آزاد به منابع: یکی از دغدغه‌های اهل علم در جهان امروز دسترسی آزاد پژوهشگران به منابع است. وقتی جعفریان به ریاست کتابخانه مجلس برگزیده شد برای اولین‌بار تصویر نسخه‌های خطی را در اختیار عموم قرار داد. او تابوی نسخه خطی را پس از چندین دهه شکست. پس از آن کتابخانههای دیگر کمی دیدگاه خود را نسبت به نسخه‌های خطی بازتر کردند. در کتابخانه مرکزی نیز همین کار را انجام داد و نسخه‌های خطی را به طور رایگان در اختیار همه قرار داد. گرچه با رفتن او از این مراکز مسئولین محترم دوباره به حالت قبل بازگشتند. چنان که کتابخانه مجلس باز هم جان محققین را برای دادن نسخه خطی به لبشان می‌رساند و کتابخانه مرکزی نیز بعد از رفتن ایشان در سال 1399 بلافاصله دسترسی به نسخه‌ها را قطع کرد. ای کاش همه کسانی که متولی منابع پژوهشی هستند بدانند که ایشان فقط خادم اهل علم هستند و نه مالک کتابی که یک نویسنده برای نوشتن آن عمری را سپری کرده است.
دور از حواشی: یکی از ویژگی‌های دکتر جعفریان هنگام کار فقط پرداختن به کار است. چنانکه به هیچ کس اجازه نمی‌دهند به حواشی مسموم محیط کارمندی بپردازد. کارکنان اجازه بدگویی از دیگران را نزد ایشان ندارند. با دیگران فقط در مورد کار صحبت می‌کنند و البته آنقدر کار به کارکنان می‌سپارند که فرصت این رفتارها را ندارند. وقتی با جعفریان کار می‌کنید باید بدوید تا به او برسید. همیشه جلوتر از همه است. هر کس در کنارش قرار گیرد قطعاً باید آماده باشد تا کار جدید به او محول شود. من همیشه می‌دیدم که کارکنان از این موضوع خوشحالند. هیچ کس از حواشی بی‌حاصل و جانکاه لذت نمی‌برد.
همگام با تکنولوژی: دکتر جعفریان با تکنولوژی روز به‌خوبی آشناست و تلاش می‌کند در کارها از آن سود برد. استفاده از نرم‌افزارهای مختلف، پرداختن به هوش مصنوعی، اطلاع‌رسانی مداوم در فضای مجازی و جذب مخاطبین به کتابخانه از جمله کارهایی است که ایشان به صورت پیگیر انجام می‌دهد. فقط نگاهی به کانال کتابخانه مرکزی در طول این دوهفته نشان می‌دهد چه حجمی از اطلاعات مفید و کاربردی در دسترس مخاطبین قرار داده‌اند.
به هر حال سخن گفتن از مردی که همه وقت خود را صرف کتاب و کتابشناسی کرده است در چند جمله کاری دشوار است. امیدوارم جعفریان‌های دیگری بدون بخل و بغض در رأس کتابخانههای ما قرار گیرند تا اهل پژوهش با دغدغه‌های کمتری به کارهای خود بپردازند.
مورخ کتابشناس
سیدعلی آل داود
حقوقدان، نویسنده و پژوهشگر
دکتر رسول جعفریان اخیراً و دیگربار به ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزیده شد. این انتصاب را نخست باید به دانشجویان و اساتید دانشگاه تهران و سپس به سایر ارباب دانش و محققان تبریک گفت، زیرا او سابقه مدیریت کارآمد و بدیع و کم‌نظیر در اداره بزرگ‌ترین کتابخانههای کشور دارد و خصوصاً با تصمیمات ابتکاری که درباره اداره کتابخانه مجلس و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران اتخاذ کرد و روش‌های جدیدی که در ارائه خدمت به دانشجویان و مراجعان دیگر در برنامه‌ریزی‌ها ایجاد کرد بحق او را باید شایسته‌ترین مدیر برای کتابخانههای بزرگ کشور در دوران پس از انقلاب به شمار آورد. دکتر جعفریان اولین‌بار از نیمه سال 87 به ریاست کتابخانه مجلس منصوب شد و تا حدود چهار سال عهده‌دار این سمت بود، البته در حوزه دانش و فرهنگ این مدت، زمان کمی به حساب می‌آید، اما در همین دوران اندک خدمات مهمی به کتابخانه مجلس و در حقیقت به فرهنگ ایران انجام داده که کم‌سابقه است و می‌توان گفت که خدمات و تلاش‌های او در این عرصه قابل مقایسه با کسانی که پس از انقلاب متصدی اداره کتابخانه و مراکز علمی و فرهنگی کشور شده‌اند، نیست. بویژه آنچه در زمینه استفاده محققان و پژوهشگران از نسخه‌های خطی و اسناد انجام شده کاری عظیم و کارستان بوده، چنانکه نمونه‌های آن تا وقتی که وی ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه را داشت در کتابخانههای مهم و بزرگ جهان نیز کمتر دیده شده بود. اگر بخواهیم فهرست‌وار و به اختصار به پاره‌ای از خدمات وی در دوره مسئولیت کتابخانه مجلس اشاره کنیم باید موارد زیر را یادآور شویم:
عکسبرداری دقیق و اسکن حدود 20 هزار جلد از نسخ خطی کتابخانه و نصب آن روی سایت کتابخانه مجلس به منظور استفاده همگان، به قسمی که همه پژوهشگران و محققان و افراد علاقه‌مند می‌توانستند بدون پرداخت هیچ هزینه یا دشواری دیگر همه صفحات نسخ خطی موجود در آنجا را در اختیار داشته باشند. اهمیت این امر را محققانی می‌دانند که تا چند سال پیش برای دراختیارگرفتن تصویر یک کتاب باید بارها به کتابخانه مراجعه کرده، هزینه‌هایی بپردازند و لزوماً آشنایانی برای ورود به حریم کتابخانه دست و پا کنند تا بلکه عکس نسخه‌ای را به دست آورند. هم‌اکنون طبق اطلاعات شنیده شده تصاویر نسخه‌های خطی فعلاً از روی سایت کتابخانه مجلس حذف شده است.
خرید تعداد زیادی نسخه خطی و سند از فروشندگان و مالکان نسخه‌ها؛ طبعاً باید در نظر داشت که کتابخانه در دوره ریاست جعفریان، برای گردآوری نسخه‌های خطی و اسناد علاقه وافری از خود نشان داده که موجب شده مالکان نسخه‌های خطی، آنها را برای فروش به کتابخانه عرضه دارند، از دهه‌ها پیش کسانی از مالکان نسخ برای فروش مناسب‌تر آثار به خریداران خارجی متوسل می‌شدند، اما طی این سال‌ها کتابخانه مجلس توانست نظر مالکان فروشنده نسخه‌ها را به خود جلب کند. به این ترتیب کثیری از دست‌نویس‌های ارزشمند به تملک کتابخانه مجلس درآمده است.
عکسبرداری و اسکن کلیه کتب چاپ سنگی کمیاب موجود در کتابخانه مجلس و نصب آن روی سایت مجلس و شبکه اینترنت به منظور استفاده همگان.
اهدای چندین مجموعه خطی و نفیس توسط دارندگان آنها به کتابخانه، طبعاً حسن خلق و برخورد صحیح با مجموعه‌داران این اشیای نفیس موجب اهدای نفایس آنان به کتابخانه مجلس شده است؛ از جمله باید به مجموعه ارزشمند کریم‌زاده تبریزی و نیز کتب اهدایی شادروان دکتر حسن ره‌آورد اشاره کرد.
فهرست‌نگاری نسخ خطی کتابخانه مجلس؛ باید یادآور شد که از سال 1302 تا 1387 فقط حدود 25 جلد از فهرستهای نسخ خطی فارسی کتابخانه تهیه و به چاپ رسیده است، در مدت ریاست ایشان 25 جلد دیگر بر این مجموعه افزوده شد و کار فهرست‌نگاری نزدیک به اتمام بوده است.
تداوم انتشار مجلاتی چون نامه بهارستان، پیام بهارستان و ویژه‌نامه‌های آنها و افزایش صفحات هر یک از جمله باید به ویژه‌نامه‌های حقوق در 3 جلد و ویژه‌نامه پزشکی در 3 جلد و ویژه‌نامه مردم‌شناسی در یک جلد اشاره کرد.
تأسیس مجله اسناد بهارستان و راه‌اندازی بخش اسناد و اسکن کردن آنها به منظور استفاده همگان از مجموعه بی‌شمار اسناد موجود در مجلس.
تصحیح و طبع و انتشار بیش از 150 مجلد از متون ارزنده زبان فارسی و عربی، بی‌گمان بیشتر این متون بار نخست است که به چاپ رسیده است. [ادامه در پست بعدی] 👇🌺👇
کتابشناس بزرگ زمانه ما
مجیدجلیسه
نویسنده و پژوهشگر
فضل‌الله بن ابی‌اخیر همدانی ملقب به‌رشیدالدین فضل‌الله در وقفنامه ربع رشیدی و در ذیل شروط نگهداری و حفاظت از خزانه کتب این بنا چنین می‌نویسد:
«شرط چنان است که این کتابخانه‌ها را یک خازن و یک مناول باشد، هر یک عاقل و کافی و متورع و نویسنده و صاحب معرفت کتب.»
نگاه بزرگان این سرزمین از دیرباز به خازنی کتابخانه‌ها اینچنین بوده و کتابداری شغل بزرگانی چون ابن‌مسکویه، مسعود سعد سلمان، کمال‌الدین بهزاد، علیرضا عباسی و... بوده که هرکدام در علم و ادب و هنر از سرآمدان روزگار خود بوده‌اند. در روزگار ما نیز دوران طلایی کتابخانه‌ها دقیقاً زمانی اتفاق می‌افتد که سکانداری کتابخانه‌ها به‌دست بزرگانی چون ارباب کیخسرو شاهرخ یا اعتصام‌الملک در کتابخانه مجلس و مهدی بیانی در کتابخانه ملی یا استاد ایرج افشار بر مسند ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران صدارت یافتند.
از جمله صاحب‌قلمانی که در این روزگار بر مسند ریاست چندین کتابخانه مهم ایران تکیه زده و منشأ خدمات ارزشمند و ماندگاری شده‌اند، استاد رسول جعفریان است. عشق به کتاب و کتابخوانی را می‌توان در گوشه‌گوشه شئون زندگی ایشان دید و کتاب، بخش پررنگ زندگی ایشان است و به‌طور کلی فعالیت‌های کتاب‌محور رسول جعفریان را می‌توان به پنج دسته زیر تقسیم نمود:
1. تألیف و پژوهش
استاد جعفریان پیش از هر چیزی پژوهشگری خستگی‌ناپذیر و پرکار شناخته می‌شود. او در حوزه‌های مختلف پژوهشی که بسیار هم گسترده است، در موضوعات فراوانی آثاری را تصحیح، ترجمه، گردآوردی و نگاشته است. مجموع مقالات و کتابهای او بیش از هزار عنوان می‌شود که در این میان توجه ویژه ایشان به موضوع کتاب به‌مثابه یک اثر تاریخی و فرهنگی درخور توجه است. از باب نمونه ایشان مقالات و کتاب‌هایی چون «کتاب و کتابخانه در دوره صفوی»، «کتابخانه ابن‌طاووس»، «وقف‌نامه‌های کتاب صفوی» یا کتابشناسی‌هایی چون «31 کتاب سیاسی اسلامی در کتابخانه حسنیه مغرب»، «کتابشناسی حجاب» و «کتابشناخت مولد النبی» را به‌رشته تحریر درآورده‌اند که این آثار حکایت از نگاه کتابشناسانه و کتاب‌دوستانه ایشان از بعد تاریخ‌نگارانه و کتابشناسی
دارد.
2. تأسیس و مدیریت کتابخانه‌ها
جعفریان از سال ۱۳۷۳ و با تأسیس کتابخانه تاریخ اسلام و ایران در شهر قم به‌جرگه مؤسسین کتابخانه در ایران پیوست. کتابخانه‌ای که امروز با بیش از ۲۵۰ هزار منبع یکی از بزرگ‌ترین و بهترین کتابخانههای تخصصی در ایران به‌شمار می‌رود. این کتابخانه با دسترس پذیر کردن اطلاعات و نسخه‌های دیجیتال کتابها امروزه یکی از پرمخاطب‌ترین کتابخانههای تخصصی برای پژوهشگران سراسر دنیاست. جعفریان با همین تجربه است که در سال ۱۳۸۷ پا به کتابخانه مجلس گذاشته و دور جدید و درخشانی از فعالیت حرفه‌ای خود در این کتابخانه را آغاز می‌کند. او طی چهار سال و سه ماهی که ریاست این کتابخانه را عهده‌دار بود، موفق گردید کارهای ارزشمند، ماندگار و تأثیرگذاری را در این کتابخانه انجام دهد، به‌گونه‌ای که امروز بسیاری این دوره را درخشان‌ترین دوره مدیریتی بعد از انقلاب می‌دانند. اتمام فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی کتابخانه، دیجیتال‌سازی همه نسخه‌های خطی و چاپی کهن کتابخانه، راه‌اندازی موزه صنعت چاپ، راه‌اندازی کتابخانه تخصصی انقلاب اسلامی، انتشار صدها عنوان کتاب و مجله و... از جمله کارهایی هستند که جعفریان طی این مدت کوتاه به‌سامان کرده و انجام داده است.
جعفریان از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ به‌عنوان ریاست کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران انتخاب می‌شود، او در این جایگاه نیز با وجود همه کمبودها و مشکلات خوش می‌درخشد و موفق می‌شود فعالیت‌ها و کارهای ارزشمندی انجام دهد. مهم‌ترین فعالیت جعفریان در این دوره دسترس پذیر نمودن منابع ارزشمند این کتابخانه برای پژوهشگران بود، به‌گونه‌ای که از هر جای دنیا پژوهشگران می‌توانستند نسبت به تهیه نسخ خطی، میکروفیلم‌ها، عکسها، اسناد و... اقدام کنند. در حالی که انتشار ده‌ها جلد کتاب و مجله ارزشمند در این دوران نیز از جمله اتفاقات قابل توجه در دوره مدیریتی او به‌شمار می‌رود.
3. انتشار کتاب
استاد جعفریان جدا از آثار و تألیفاتی که از خود به‌جای گذاشته‌اند، همواره مشوق شاگردان، دوستان و اهالی پژوهش برای انتشار آثارشان بوده‌اند و هر زمان نیز امکانی برای چاپ و نشر کتاب اهالی قلم داشته، از این امکانات نیز بهره برده‌اند. چنان که در مدت ریاست بر کتابخانه مجلس یا دانشگاه آثار متعددی با تشویق، حمایت و هدایت ایشان منتشر شد. این موضوع آنقدر برای او حائز اهمیت بود که برای هرکتاب جداگانه مقدمه‌ای می‌نگاشت. در سال ۱۳۹۱ ایشان طی اقدامی جالب تصمیم می‌گیرد تمامی این مقدمه‌ها را تجمیع و البته با مقدمه‌هایی که برای کتابهای دیگر نگاشته در یک کتاب با عنوان «جامع المقدمات» منتشر کند.
[ادامه در پست بعدی] 👇🌺👇
کتاب ورز تمدن‌پژوه
سید فرید قاسمی
نویسنده و پژوهشگر
خواسته‌اید درباره بازگشت دکتر رسول جعفریان به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران بنویسم. نخست امیدوارم همانند دوره پیشین با دشواری‌های عدیده روبه‌رو نشود. در دور یکم برگهای به عنوان حکم گرفت با برنامه اما بی‌بودجه راهی کتابخانه شد. حدود چهار سال (1396 تا 1400) دکتر جعفریان از اعتبار شخصی‌اش هزینه کرد. با تلفن، جلسه‌های حضوری و فراخوان‌هایش به هر یک از دوستانش کاری سپرد. رفقایش بی‌مزد و منت به یاری‌اش شتافتند. یکی برای برگزاری هم‌اندیشی و نمایشگاه‌ها یاری رسان شد. دیگری کتاب نوشت و سخنرانی کرد. کتابدارهای کتابخانه هم با اندک حقوق ساختند و ساعت‌هایی از وقت خود را که به خانه و خانواده اختصاص داشت، صرف فهرست نویسی و برخط پردازی منابع کردند. در دوره اول، از انتشار کتاب و نشریه تا هویتمندی موزه و مرکز اسناد، افزایش داشته‌ها، تحول در تالارها، اختصاص فضایی آبرومند برای روزنامه‌ها و مجله‌ها و بسیاری کارهای دیگر را دکتر جعفریان به ثمر رساند. در مراسم «جست‌وجو گر گذشته، دغدغه‌مند آینده» گفتم:گرامی می‌داریم یاد و نام همه کتاب‌آفرین‌ها، کتابدارها، مدیرهای کتابخانه‌ها و همه کتاب‌ورزهای ایرانی را.هرکسی که قلمی زد و قدمی در این راه برداشت. بسیاری دراین مسیر عُمر گذراندند اما زمانی که به مرور تاریخ کتابخانههای ایران معاصر می‌نشینیم دو فصل پررنگ پُر برگ و بارتر داریم که یکی متعلق است به زنده یاد ایرج افشار و دیگری زنده یاد رسول جعفریان.
آقای دکتر جعفریان در این 60 سال و 6 ماه اخیر و چند روز عُمرش تا امروز، بیش از 47 سال بی‌وقفه مأنوس با کتاب بوده و هست. مراد ما از کتاب این تعریف است: هر مضمونی که بر محملی ثبت و ضبط شود. با این تعریف یعنی همه نوع کتاب (خطی، چاپی و دیجیتالی).
در مجلس گرامی داشت استاد ایرج افشار گفتم که اگر پدرش موقوفه‌ای برپا کرد، ایرج افشار به وقف بی‌وقفه خود پرداخت. او خود موقوفه ایران‌شناسی و زبان فارسی بود. دکتر جعفریان هم بیش از چهار دهه است که به وقف خود پرداخته و موقوفه اسلام شناسی و ایران‌شناسی شده است. اگر تاریخ اسلام و حج‌پژوهی یک رده کاری فرض شود و تاریخ‌های معاصر، تشیع، صفویه و اخیراً قم‌پژوهی را در رده دیگری بدانیم. درون رده دوم بخش‌هایی از ایران‌شناسی را درمی‌یابیم.
دکتر جعفریان، کارنامه‌ای وسیع دارد. از حیث کتاب، هم پدید آورنده و هم ناشر است، هم مصحح و گردآورنده.
بنیادگذاری کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در قم که چند ماه دیگر سی ساله می‌شود. گردانندگی کتابخانههای مجلس و مرکزی دانشگاه تهران که دو برگ زرین در تاریخ این دو کتابخانه را رقم زد، هیچ گاه از یادها نمی‌رود. حیات مطبوعاتی ایشان هم که با مجله‌های قم در دهه شصت آغاز شد و به مدیریت، سردبیری و حتی بنیادگذاری شماری نشریه انجامید.
تحقیق و تدریس، کتابشناسی و مجموعه سازی، نسخه‌شناسی و متن‌پژوهی، تصحیح و احیاگری، تاریخ‌نگاری و تألیف، ایرانگردی و جهانگردی البته توأم با نگارش سفرنامه، تأسیس گروه‌های تاریخ در مؤسسه‌ها و مرکزها (پژوهشی، اطلاع‌رسانی و دانشگاهی)، پیوندگری کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، همکاری با پایگاه‌های خبری و خبرگزاری‌ها از بازتاب تا خبرآنلاین، تأسیس کتابخانههای اختصاصی و تخصصی درون کتابخانه مجلس، همه و همه برگهای دیگری از کارنامه دکتر جعفریان است.
ایشان با دلبستگی به نوآوری‌های زمانه و دلسپردگی به فناوری‌های عصر 35 سال است که با رایانه روزگار می‌گذراند. از وبلاگ‌نویسی تا کانال تلگرامی، از کتاب کاغذی تا کتاب برخط، از لوح تا ذخیره جانبی و این روزها اقامت گزینی در جهان هوش مصنوعی همه را در خدمت دانش‌گستری می‌خواهد. او عُمر و سلامتی خود را در این راه صرف کرد.
چند سال پیش از این دوست ما آقای جلیسه، پژوهشگری که از قضا ناشر هم هست تلفنی گفت می‌خواهد ارج‌نامه‌هایی منتشر کند. گفتم از دکتر جعفریان شروع کن و عنوان اصلی کتاب را بگذار: ارج درج و عنوان فرعی را نکوداشت نامه دکتر رسول جعفریان. پرسید: «چرا ارج درج؟» گفتم: درج در این جا دو معنایی است. از یک طرف معنی نگاشتن و معناهای مشابهی دارد و از طرف دیگر مخفف / سرواژه دکتر رسول جعفریان می‌شود درج. پسندید و امیدوارم کار ایشان هم به نشر برسد تا به همراه کتابشناسی و کارنامه مطبوعاتی دکتر جعفریان در کنار کتاب آفاق دانایی که به سعی آقای حامد زارع منتشر شد، تصویر کامل‌تری از حیات فکری و فرهنگی ایشان شناسانده شود. [ادامه در پست بعدی] 👇🌺
[ادامه پست بالا]
آقای دکتر جعفریان که از اوایل جوانی و بهتر بگویم از نوجوانی به تاریخ‌نویسی رو کرد، از همان آغاز نشان داد که می‌داند تاریخ فقط گردآوری اسناد، مدارک و اطلاعات نیست و مورخ باید اهل تأمل در اوضاع و حوادث باشد. من خوشحالم که بعضی آثار این همکار گرانمایه را خوانده و از آنها بهره‌ها برده‌ام. گاهی احساس می‌کنم که دکتر جعفریان در گزارش خود از حوادث تاریخی، آنها را به آزمایش دریافته است. گویی او خود شاهد حوادث تاریخی بوده و آنها را با آزمایش جان دریافته است. فضیلت مورخ ما این است که حوادث سیاسی و فرهنگی و علمی را در ارتباط با یکدیگر می‌بیند. به‌خصوص سیاست را از شرایط خاص تاریخی و فرهنگی جدا نمی‌انگارد. در همه آثار او که البته بیشتر در باب اسلام و تشیع و تاریخ معاصر است توجه خاصی به ارتباط و نسبت میان خرد، دانش و فرهنگ و سیاست شده است. مختصر بگویم، دکتر جعفریان، مورخی است که سیاست و قدرت سیاسی را متعلق اصلی تاریخ نمی‌داند، بلکه سیاست را در نسبت با خرد و فرهنگ و دانش زمان تفسیر می‌کند و به این جهت است که وقتی کتاب تاریخ او را می‌خوانیم احساس می‌کنیم او مورخ فرهنگ است. برای ایشان طول عمر و دوام توفیقات مسألت دارم.
https://irannewspaper.ir/8685/12/115176
#تازه‌های_نشر
جواهرالاحکام مصطفوی؛ فقه‌نامه‌ای پارسی از سدۀ ششم هجری"
اثری از سراج‌الدین علی‌بن‌عثمان اُوْشی
مقدمه و تصحیح: دکتر رسول جعفریان
ناشر: سماع قلم
قیمت: 415,000 تومان
تعداد صفحات: 280 صفحه (قطع رقعی)
خرید از طریق سایت:
https://nashresamaeqalam.ir/product/jawaher-al-ahkam-mostafavi/
https://www.rasul-jafarian.com/?p=752
از «شق بم» تا «سوق قم»؛ داستان یک تصحیف
نوروز در فرهنگ شیعه/ رسول جعفریان - شبکه اجتهاد
http://ijtihadnet.ir/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84-%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86/
چرا این همه رساله نوروزیه در دوره صفویه نوشته شد؟
مقاله مستقلی تحت عنوان «نوروز در فرهنگ شیعه» نوشته ام که سالهاست در ایام نوروز در مطبوعات و سایت ها منتشر می شود. اصل آن در مقالات تاریخی دفتر دوم منتشر شده بود. در آنجا روایات نوروز را بررسی کرده، و پس از آن مطالبی در باره نوروز در دوره صفوی نوشته و فهرستی از رسائل نوروزیه را هم آورده و یکی دو نمونه را هم چاپ کردم.
و اما امروز مشغول مطالعه کتاب اختیارات علامه مجلسی بودم، نکته خاصی جلب توجهم کرد. بحث بسیار مختصری در باره منشأ تقویم هجری دارد و این که از ماه محرم آغاز می شود. وی بلافاصله می گوید که اگرچه محرم برای عامه به عنوان مبدأ سال است، اما شیعیان در این باره اعتنایی ندارند، چرا که این ماه برای آنها، ماه عزاست و کربلا در آن واقع شده است: «همه فرقه مسلمانان بغیر از فرقه شیعه اثنی عشریه که [برای آنها هم] مبدأ حساب از اول این ماه است، [اما] سال ایشان نوروز است، و اما این ماه [یعنی محرم] و این روز را [یعنی اول محرم] تعظیم نمی کنند، از برای حکایت کربلا. (اختیارات، ص 31).
بدین ترتیب می توان دریافت که چرا در دوره صفوی، نوروز اهمیت یافته و این همه رساله در باره آن نوشته شده است. آنان می بایست برای اول سال قمری که مبنای محاسبه تقویم رایج بود، از محرم شروع می کردند و چنین کردند، اما نمی توانستند در آغاز این سال جشن بگیرند. زیرا اصول اول سال برای جشن است. پس باید نوروز را برجسته می کردند و چنین کردند.
برخی از این رسائل نوروزیه که قبل از پانزده سال، یعنی در حد فهرست های منتشره تا آن زمان یافته بودم، بشرح زیر است.
1 ـ النوروزيه، مؤلف ناشناخته. تأليف شده به نام شاه طهماسب. ملامحمد جعفر فرزند محقق سبزوارى از آن نقل كرده است. ذريعه 24 / 382، ش 2054
2 ـ النوروز، محمد ابراهيم الحسينى المدرّس الخادم، (رد بر نوروزيه آقا رضى قزوينى) ذريعه، 24 / 379، ش 2040 و نكـ : ش 2049
3 ـ نوروز، همان رساله به فارسى.
4 ـ نوروزيه، محمد تقى بن محمد رضا رازى. تأليف شده به اسم شاه صفى ( سلطنت از 1038 ـ 1052). نسخه اى از آن در كتابخانه مركزى دانشگاه (فهرست 12 / 2517) و كتابخانه ملك موجود است. ذريعه، 24 / 383، ش 2053
5 ـ نوروز و سى روز، فيض كاشانى (م 1091)، در شرح فارسى حديث معلى بن خنيس. فيض چندين رساله در تقويم دعايى دارد. از جمله تقويم المحسنين و معيار الساعات. رساله نوروز وسى روز را دكتر معين همراه گفتارى تحت عنوان روز شمارى در ايران باستان در سال 1325 شمسى (توسط انجمن ايران شناسى) چاپ كرده است. ذريعه 24 / 380، ش 2048
6 ـ نوروزيه، اسماعيل بن محمد باقر خاتون آبادى (م 1116)، تأليف شده به نام شاه سليمان صفوى در يك مقدمه، دوازده باب و يك خاتمه. ذريعه، 24 / 2051
7 ـ نوروزيه، محمد باقر بن اسماعيل خاتون آبادى (م 1127)، تأليف شده به نام شاه سلطان حسين صفوى. نسخه آن در دانشگاه تهران (فهرست 2 / 1266) موجود است. ذريعه 24 / 379، ش 2042
8 ـ نوروزيه، ملاباقر بن اسماعيل كجورى. گفته شده در اين رساله، مؤلف ميرمخدوم شريفى را كه در نواقض الروافض بر ضد غدير و نوروز سخن گفته رد كرده است. آقابزرگ نسخه اى از آن نشناسانده است. ذريعه، 24 / 382، ش 2052
9 ـ نوروزيه، ملامحمد جعفر بن محمد باقر سبزوارى. نسخه اى شخصى از آن را آقابزرگ ديده و عبارت نخست آن را آورده است. ذريعه 14 / 382، ش 2055
10 ـ نوروزيه، مؤلف ؟ نسخه اى از اين رساله به شماره 1015 در كتابخانه آية الله مرعشى موجود است و در آن تاريخ 1084 آمده است.
11 ـ نوروزيه، آقارضى قزوينى. بسيارى بر اين رساله رد نوشته اند. نسخه اى از آن به خط مؤلف در كتابخانه ملى موجود است. ذريعه 24 / 383، ش 2058
12 ـ نوروزيه، ميرمحمد حسين بن محمدصالح خاتون آبادى. نسخه اى از آن در كتابخانه حضرت عبدالعظيم (ع) موجود است. ذريعه 24 / 383، ش 2056
13 ـ نوروزيه، ميرزا محمد حسين بن ميرزا ابوالحسن قائنى. ردى است بر رساله آقارضى قزوينى. ذريعه 24 / 383، ش 2057
14 ـ نورزويه، رضى الدين محمد مستوفى در رد بر آقا رضى. آقابزرگ نسخه اى از آن نشناسانده است. ذريعه 24 / 383، ش 2059
15 ـ نوروزيه، محمد باقر مجلسى، بحار الانوار ، ج 56، صص 91 ـ 143 . اين مدخل، گرچه رساله مستقلى نيست، اما، به دليل آن كه مرحوم مجلسى مفصل در اين باره سخن گفته، در اينجا معرفى شد.
16 ـ رساله در فضيلت روز نوروز، مؤلف ؟ نسخه اى از آن در نه برگ در كتابخانه مسجد اعظم (فهرست، ص 459) موجود است.
17 ـ نوروزنامه ، مؤلف ؟ نسخه آن در كتابخانه مسجد اعظم (فهرست، ص 572) موجود است.
18 ـ نوروزنامه ، مؤلف ؟ نسخه آن در كتابخانه آية الله گلپايگانى (فهرست، 3 / 79) موجود است.
19 ـ نوروزنامه ، مؤلف ؟ نسخه آن در كتابخانه مجلس شوراى اسلامى (فهرست 15 / 179) موجود است. (ادامه دارد...)
@jafarian1964
ستوده، کتابخانه مرکزی، دانش پژوه و افشار / رسول جعفریان
به تازگی کتاب نامه های منوچهر ستوده به ایرج افشار به کوشش جناب آقای محمد افشین وفایی منتشر شده است (موقوفات افشار، 1403). این کتاب، اثر شگفتی است، پر از معلومات تازه، و سرشار از نکات مهمی در باره روابط چهره های مهم فرهنگی آن روزگار. صریح و بی پرده، همان طور که ستوده را می شناسیم. و البته مثل همه، مسائل خصوصی را هم در این نامه ها نوشته است. در این نامه ها، اسامی شمار زیادی از مدیران فرهنگی وقت، نویسندگان و پژوهشگران را می یابیم. نکات مهمی در باره زندگینامه این افراد در آن هست و در باره مراکز مختلفی صحبت می شود. اطلاعاتی هم در باره کتابخانه مرکزی است که به مناسبت وضع بنده، آن ها را اینجا مرور می کنم و الا حرف درباره این کتاب و نوشتنی زیاد است. جنگ ستوده و دانش پژوه در این نامه ها شگفت است. رابطه این ها خوب نبوده و ستوده همه اش به افشار گلایه می کند. «کار کتابخانه مرکزی و بنده بن بن رسید، اوقات کتابخانه صبح ها شد و بنده متأسفانه وقت ندارم و بیشتر به شکل اداره است.... دانش پژوه هم خیال کرده بنده مثل او هستم و از رئیس و مرئوس وحشت دارم. البته شما و دانش پژوه و سید مشکوة در کار انتقال بنده به گردن بنده حق دارید، ولی لازمه اش این نیست که بنده خود را فدای شما کنم» (ص 115). در جایی با اشاره به انتقال مینوی به وزارت فرهنگ نوشته است که این بار در ترکیه دنبال باز کردن دبیرستان است «لابد این دفعه دیگر فیلم برای دانشگاه تهیه نخواهند کرد. هفتصد فیلم برای کتابخانه دانشگاه آورده اند. یک از دیگری بهتر است. خداوند او را توفیق دهد» (ص 154). یک مورد، سر باز کردن صندوق های آهنی است که گویا محل نگهداری اسناد و نسخ خطی نفیس بوده است. افشار سفر بوده، کلیدها را به ستوده سپرده، و دانش پا در یک کفش کرده که باید آنها را بازکنی. (ص 197). در وقت دیگر، دعوای سر یک نسخه و بالا گرفتن کار و تأکید ستوده بر این که «خداوند به این مرد راهنمایی کند تا تصور نکند که مأمور ضبط و ثبت کتب است، بلکه مأمور بسط و پخش علم است». (ص 191). اشاره به خرید کتابهای فخر الدین نصیری برای کتابخانه مرکزی «دیروز 550 جلد از آقای نصیری خریداری کرده اند و به کتابخانه وارد شد». و این که «فیلمها هم مثل قوطی سوهان قم روی هم در قفسه است. صندوق هی آهنی که در دانشکده ادبیات بود پس ندادند و گفتند خودمان لازم داریم» (ص 173). می گوید چون در کتابخانه نبوده ـ و به ییلاق رفته بوده ـ دانش سبب آن شده است تا چهل تومان از حقوق او کسر شود. انتظارش را نداشته، و می گوید: «خیلی از مرحله پرت هستند، از حقوق خواهم گذشت، از ییلاق نمی گذرم». (ص 163). و باز در باره دانش پژوه می نویسد: ایشان به خیالشان تمام افراد ساکن تهران شبها کمین کرده اند که کتابهای خطی آقای مشکوة را بزنند و به خانه خود ببرند یا فیلمهای تحویلی بنده را به جیب بزنند و بروند، این مرد نباید مازندرانی اصیل باشد.، گو این که کوه نشینان مازندرانی اغب سهل نشینان را مسخره می کنند و بزدل خطاب می کنند. با این همه نباید ایشان تا این حد بزدل باشد. روزی نیست که در صفحات روزنامه ها هزاران تومان اختلاس ننویسند و کک کسی هم نمی گزد. خلاصه بنده رفتم. ایشان داند و این کتابها و این فیلمها». (ص 156). و در جای دیگر: «چند روزی است دانش را ندیده ام، چه بهتر، ... خیلی ریاست مآب شده است و به خیال خودش گمان دارد از من هم برای پیشرفت کارش استفاده کند... کار انتقال من هم در این ماه درست می شود و از شر کتابخانه دانشگاه خلاص خواهم شد» (ص 205 ـ 206). و جای دیگر: «از دانش چیزی نمی نویسم و بیش از این باعث رنجه شدن تو نخواهم شد. علت این که بین بنده و ایشان جریان تازه ای روی نداده است. چون یک هفته است به کتابخانه نرفته ام. اگر می رفتم باز چیزهایی برای نوشتن پیدا می شد. باور کن اگر علم، انسان را به شکل دانش و امثال او در می آورد، ای کاش علمی به وجود نمی آمد. اگر از علم ما گذشت و انسانیت یاد نگیریم، اگر هزارها جلد کتاب فهرست بنویسیم بی اثر است» (ص 208). و در جای دیگر: «امروز باز شورای گروه تاریخ بود و آقای دکتر نصر نکاتی را بر دو پاره کاغذ نوشته و به دکتر زریاب داده بودند. خوانده شد و در صورت مجلس منعکس گردید. دو ساعت تمام هم به وقت گرانبهای آخر عمر ما شا... ند. کتابخانه مرتب است. دانش پژوه حالش خوب است، فقط گاهی در وسط شورا پیچ و مهره اش لغ [کذا] می شود و پرت می گوید. تذکر این نکات برای این بود که شما زیاد خیالتان راحت نباشد» (ص 272). 18 بهمن 1350: بازار کتابخانه مرکزی گرم است. در این هفته تعطیل فقط شاگردان روی زمین ننشسته بودند و گرنه صندلی های راهروها و سالنها پر بود. امید دارم این کوششها مثل کوششهای ژاپونی ها ثمر بخش باشد. (ص 275).
/channel/UT_Central_Library
امروز همکاران کتابخانه، ریاست محترم دانشگاه، شماری از استادان عزیز، حضرت آیت الله سید مصطفی محقق داماد و دکتر علی لاریجانی، در مجلس ختمی که در کتابخانه مرکزی برای مادرم برگزار شد، قدم بر روی چشم بنده نهاده شرکت کردند. خداوند به همه آنان جزای خیر دهد.
Читать полностью…
اجازه تأسیس مدرسه به یک کشیش آمریکایی در تبریز در سال 1255 ق توسط محمد شاه قاجار
فرمان زیر در باره فعالیت یک معلم امریکایی و از سال 1255 ق ـ دوران محمد شاه ـ است که به تربیت علمی جوانان در تاریخ و جغرافیا و هیأت و حساب و ... مشغول بوده و با این فرمان اجازه کار و تأسیس مدرسه به او داده شده است.
بر اساس سند حاضر، نام این شخص مستر مریک امریکایی است که در این سند از او با نام «مستر مریک آمریقایی» یاد شده است.
از این شخص، رساله ای در علم هیأت برجای مانده که در کتابخانه سنا 1/45 با عنوان رساله در هیأت نگهداری می شود.
در حاشیه فرمان، متن زیر در شرح محتوای آن نوشته شده است:
"A Firman, or Order, of Mohammed Shah, the present King of Persia, authorizing Rev. J. L. Merrick to open a school in Tabriz in 1839."
"یک فرمان یا دستور از محمد شاه، پادشاه کنونی ایران، که به کشیش J. L. Merrick اجازه می‌دهد در سال ۱۸۳۹ یک مدرسه در تبریز تأسیس کند."
متن فرمان چنین است:
آن که عالیجاه رفیع جایگاه، مجدت و فطانت اکتناه، فراست و کیاست انتباه، عمدة الاعیان العیسویه مستر مریک امریقایی بتوجهات خاطر اقدس همایون شاهنشاهی مفتخر و مباهی بوده بداند که، از قراری که عم اکرم ملک قاسم میرزا بعرض رسانیده، آن عالیجاه در تعلیم اطفال و جوانان کمال اهتمام و اجتهاد بعمل آورده و می آورد و در تربیت آنها لازمه سعی را دارد. لهذا این همایون فرمان عطوفت نشان به افتخار آن عالیجاه صادر ، و امر و مقرر می شود که التفات و مراحم شاهنشاهی را در باره خود بسرحد کمال دانسته، در تربیت جوانان و تعلیم علوم از تاریخ و جغرافیا و علم حساب و هندسه و هیأت و حکمت طبیعی ساعی، و کذالک علومی که مستوجب تکمیل تواند بود به آنها آموخته، و سعی بلیغ بعمل آورده، خود را زیاده مشمول عواطف و عوارف اقدس همایون شاهنشاهی دارند و در عهده شناسند. تحریرا فی 22 شهر ربیع الاول سنه 1255
* رسول جعفریان
https://www.loc.gov/resource/amedscd.2019714706/?r=-0.716,-0.008,2.432,1.248,0
یادآوری
** فرمان مشابهی با تاریخ 27 ربیع الاول همان سال 1255، برای مستر پر کینز برای تأسیس مدرسه در ارومیه صادر شده که در آنجا نیز واسطه همین ملک قاسم میرزا است. این فرمان را بنگرید در : گنجینه دارالفنون، سال چهارم، ش 13، بهار 1400، ص 77 : مقاله: مدارس مسیونرها در ایران، آغاز ارتباط ایران با اروپا، اسفندیار معتمدی.
انا لله و انا الیه راجعون
مادرم، نور چشمم، و عزیز دلم از دست رفت.
از خداوند برایش طلب مغفرت و رحمت کنید.
خداوند رفتگان شما را بیامرزد.
پُل پیوند حوزه و دانشگاه
غلامرضا امیرخانی
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی
اواخر دهه هفتاد که رسول جعفریان به عضویت هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران درآمد، کمتر کسی فکر می‌کرد که ایشان با چنان سرعتی بتوانند ارتباطی مؤثر و علمی با دیگر همکاران خود برقرار کنند، آن هم در گروهی که اساتید نامداری چون احسان اشراقی و باستانی پاریزی و جوان‌ترهایی مانند منصور صفت‌گل و محمدباقر وثوقی حضور داشتند. توانمندی‌های علمی جعفریان موجب شد صمیمانه‌ترین ارتباط‌ها و رفاقت‌ها در گروه تاریخ شکل گیرد که زبانزد همگان بود. زندگی حرفه‌ای رسول جعفریان از وجوه مختلفی قابل بررسی است، از جمله سبک و سیاق خاصی که در ورود به حوزه‌های مختلف تاریخی دارد. با آن که حوزه تخصصی‌اش تاریخ صفویه است اما در حیطه تاریخ تشیع و صدراسلام و همچنین در چند سال اخیر درباره تاریخ علم هم کارهای بسیاری انجام داده‌است؛ آثار ماندگاری نظیر کتاب «جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی سیاسی ایران» که همچون دیگر کتابهای جعفریان در هر ویرایش، حجیم‌تر شده و به آن اطلاعات ذی قیمت تازه‌یابی اضافه شده است. «اطلس شیعه» یکی دیگر از آثار گرانبهای ایشان است که چندین جایزه برد و کتاب سال هم شد. البته کسب این جایزه با حواشی و ماجراهایی همراه بود. خیلی خوشحالم که دکتر پزشکیان، رئیس‌جمهوری در مراسمی که به بهانه رونمایی کتاب مصاحبه با رسول جعفریان برگزار شد، با ارسال پیامی از ایشان تجلیل کردند؛ با تکیه بر تجربه‌هایی که از قبل در خاطرمان مانده این توجه امیدوارکننده و گویای آن است که جامعه در حرکت به سوی مسیری است که مفاخرش را قدر بداند. از این ماجرا که بگذریم، دکتر جعفریان در حیطه‌های مختلفی کار کرده‌اند که در ابتدا به آنها اشاره شد، در این بین نظرات ایشان درباره تاریخ علم و تمدن اسلامی هم بحث بر‌انگیز است، شاید برخی از اساتید با آنها موافق نباشند. با این حال جایگاه ایشان در این عرصه به گونه‌‌ای است که عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی است و آنجا هم منشأ اثر است. حضور مؤثر وی در زمان تصدی ریاست کتابخانه مجلس و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نیز بر همگان آشکار است. تحولات مهمی را در هر دو کتابخانه ایجاد کرد و امکانات خوبی را در آن مقاطع در اختیار پژوهشگران قرار داد. دکتر جعفریان آثار تألیفی- تحقیقی متعددی نیز روانه کتاب‌فروشی‌ها کرده‌اند، البته در کنار اینها ترجمه و تصحیح هم انجام داده‌اند. یک نمونه تصحیح‌های ایشان، انتشار تصحیح سفرنامه‌های حج دوره قاجار در چند مجلد قطور است. نکته قابل توجه دیگر آنکه دکتر جعفریان هرجایی رفته‌اند، همکاران و همراهان خود را تشویق به نوشتن کرده است. دوره‌ای که ریاست کتابخانه مجلس را به عهده داشتند، اغلب همکاران آنجا تشویق شدند که دست به تحقیق بزنند و بنویسند. مجلات پیام بهارستان و مطبوعات بهارستان در صفحات پرشمار برگرفته از نگاشته‌های محققان مختلف خصوصاً همکاران فاضل کتابخانه مجلس بود. از سوی دیگر تأکید ایشان به تکمیل فهرستهای نسخ خطی به خصوص در کتابخانه مجلس در همراهی با فهرست‌نویسان قم و تهران کار بزرگی را در فهرست‌نویسی نسخ خطی رقم زد.
جعفریان از تکرار پرهیز دارد و باوجود کثیرالتألیف بودن، شاهد انتشار آثار ارزشمندی ازسوی ایشان هستیم که هریک حرف تازه‌ای برای مخاطب دارند. کارهایی که درباره متون کهن کرده نیز بسیار شاخص است، در هر تحقیق خود مطالب و موضوعات خوبی را استخراج کرده که از جهات مختلفی به کار پژوهشگران می‌آید. حتی ممکن است اطلاعاتی تلگرافی را از متون استخراج کند که نه تنها سرنخی برای متون تازه خودش شود بلکه راهنمایی مفیدی برای دیگر پژوهشگران در جهت شروع تحقیق‌های تازه و حتی تألیف پایان‌نامه و رساله به دست دهد و نکته آخر و البته بسیار مهم در توصیف شخصیت ایشان آن است که هرگز در انتقال یافته‌های خود خساست به خرج نمی‌دهد، دکتر جعفریان، مورخ و نویسنده‌ای که به خوبی توانسته میان حوزه و دانشگاه پیوند برقرار کند، هرآنچه را طی سالیان سال یافته است خیلی راحت و به رایگان در اختیار همگان قرار می‌دهد.
[ادامه از پست بالا] 👆🌺👆
یکی از ارجمندترین خدمات جعفریان در حوزه ریاست کتابخانه مجلس، آسان کردن ورود علاقه‌مندان به کتابخانه بوده است. در آن زمان همگان می‌توانستند با ارائه کارت ملی به کتابخانه وارد شده و به مطالعه بپردازند. باید مقایسه کرد با وضعیت آن روزهای کتابخانه ملی که برای ورود به هر قسمت باید از هفت‌خوان گذشت. البته گروهی به این تصمیم و برخی تصمیمات دیگر وی انتقاد وارد کرده و گفته‌اند که قرار دادن نسخه‌های خطی و منابع دیگر به آسانی در اختیار افراد مختلف ممکن است تبعات فاسد دربر داشته و لطماتی به آن آثار وارد کنند. انتقادی است ناوارد و ناصحیح، زیرا اگر کسانی آمادگی ورود به کتابخانه و مطالعه را داشته باشند ولو آنکه در آغاز انگیزه درستی نداشته باشند به تدریج و با مراقبت مداوم باید آنان را تشویق و ترغیب کرد و سرانجام اثر مطلوبی روی آنان برای تحقیق و کتابخوانی به جا خواهد گذاشت.
نوشته‌ها و تألیفات پرشمار دکتر جعفریان، دانش‌های گوناگونی را در برمی گیرد. در حوزه مباحث و مطالعات تاریخی، افزون بر تاریخ اسلام در عصر صفویه و به‌خصوص گوشه‌های مغفول آن نیز محققی کم‌نظیر است و پژوهش‌هایی که وی انتشار داده نشانگر آن است که او تسلط بالنسبه کاملی بر منابع در این زمینه دارد. افزون بر آن در تاریخ علم در جهان اسلام و در ایران نیز پژوهش‌های گسترده انجام داده و نظریات تازه‌ای عرضه داشته است که همه قابل تأمل است. در این زمینه‌ها او را باید در شمار محققانی به شمار آورد که دلسوزانه همواره نکاتی را برای شناسایی حقایق تاریخ علم در ایران و جهان اسلام ارائه داده است.
دراین مجال کوتاه، فرصت بررسی آثار وی اعم از کتابها و مقالات و سخنرانی‌ها نیست و طبعاً علاقه‌مندان می‌تواند به نوشته‌های متعدد وی مراجعه کنند. جعفریان در زمره آن دسته از محققان و دانشمندانی است که مستمراً در حال تحول و بازنگری اندیشه‌های خویش است، چنانچه سالهاست از یادداشت‌نویسی در مسائل اجتماعی و سیاسی روز که در اوان جوانی بدان‌ها می‌پرداخت دست کشیده و همه اوقات خود را مصروف پژوهش‌های اصیل علمی و تاریخی می‌کند. دکتر جعفریان با فضای مجازی آشنایی و بلکه علم کامل دارد و تا جایی که من اطلاع دارم چند سایت و گروه را اداره و سرپرستی می‌کند. او مرتب پیگیر کوششهای علمی اسلام‌شناسانه و ایران‌شناسان در کشورهای عربی و اروپایی است. آثار جدید آن را معرفی می‌کند و توضیحی هرچند مختصر در باب آنها به دست می‌دهد. امروزه با تعطیلی اغلب نشریات حوزه کتابشناسی و نقد کتاب، خدمتی را که وی در این زمینه متقبل شده بسیار ارزنده است و علاقه‌مندان از این گونه اطلاعات بهره سرشار می‌برند. از ویژگی‌های ممتاز جعفریان، پرکاری و برنامه‌ریزی دقیق و منظم در کارهاست و اشاره به آن شایسته بازگویی است. نمونه‌ای می‌آورم: در مدت کوتاهی که من سردبیری چند شماره پیام بهارستان، ویژه‌نامه حقوق، را در کتابخانه مجلس برعهده داشتم از پرکاری و وقت‌شناسی او حیرت‌زده بودم، هرگاه شماره‌ای از نشریه آماده می‌شد و باید مقدمه‌ای برای آن می‌نوشت پس از دریافت اثر به صورت مجازی در یکی دو روز مقدمه تایپ شده را برای‌مان می‌فرستاد، کاری که در ادوار پس از او تا چند ماه به طول می‌انجامید.
از شگفتی‌های این روزگار است؛ در عصری که بیشتر درس‌خواندگان حوزه‌های علمیه در پی ورود به عرصه‌های سیاسی و اجتماعی هستند از میان آنها دانشمندی ظهور کرده که هم تاریخ‌دان است و هم کتابشناس و هم نسخه‌شناس و هم عالم دینی برجسته، باری در ادوار قدیم در میان عالمان دینی، کتاب‌شناسان و مورخان برجسته نیز وجود داشته‌اند اما در عصر معاصر و در قرن اخیر وجود کسانی چون رسول جعفریان غنیمتی است و باید از هر حیث قدردان کوششهای وی بود و پژوهش‌هایش را ارج نهاد و با نگاه تحسین و انتقاد بی‌طرفانه به آنها نگریست. باری به نظر نگارنده این سطور، مهم‌ترین خدمت دکتر جعفریان به فرهنگ ایران را باید در تحرکی دانست که او به مؤسسات فرهنگی و کتابخانه‌ها داده است، گو آنکه پاره‌ای سازمان‌ها در قبال ارائه این خدمات همچنان مقاومت نشان می‌دهند، اما تردیدی نیست که خدمات و فعالیت‌های بی‌شائبه او تأثیر خود را بر جای خواهد نهاد.
[دامه پست بالا] 🌸👆
4. انتشار مجلات کتابگزار
جعفریان در زمان حضورش در کتابخانه مجلس و بعدتر در کتابخانه دانشگاه، اهتمامی جدی به انتشار مجلاتی کتاب‌محور و پژوهش محور داشت. انتشار ده‌ها شماره از مجله‌نامه بهارستان، پیام بهارستان، اسناد بهارستان در کتابخانه مجلس یا انتشار جلد چهاردهم از نشریه نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و همچنین حمایت از انتشار مجله «پژوهش‌های نسخه‌شناسی» از جمله اقدامات کتاب‌دوستانه ایشان به‌شمار می‌رود.
5. یادنامه‌ها و جشن‌نامه‌ها
ادای احترام به‌بزرگان دین و اهل قلم یکی از مهم‌ترین خصایص اخلاقی و بزرگ‌منشانه استاد رسول جعفریان است که موضوع دیگر فعالیت‌های کتاب‌محور ایشان طی این سال‌ها بوده است. انتشار کتاب‌هایی در تکریم و بزرگداشت بزرگان و صاحب‌قلمان را می‌توان با انتشار آثاری چون «جشن‌نامه استاد سیداحمد حسینی اشکوری»، «جشن‌نامه آیت‌الله رضا استادی»، «جشن‌نامه آیت‌الله شیخ هادی امینی»، «هادی‌نامه: ارج‌نامه مقام علمی و فرهنگی استاد سیدهادی خسروشاهی» و کتاب‌هایی چون «ز هامون سوی گردون: ارج‌نامه دکتر منصور صفت‌گل» و «از کران تا کرانه: ارج‌نامه دکتر محمدباقر وثوقی» دنبال کرد. این آثار همگی از جمله کوششهای ایشان برای تکریم اساتید، همکاران و پژوهشگران شناخته شده در حوزه‌های مختلف دانشی است که به مدد و همت ایشان چاپ و انتشار یافته است.
https://irannewspaper.ir/8685/12/115176
[ادامه از پست بالا] 👆🌸
ایرج افشار می‌گفت: «پژوهش‌های تاریخی را در قم باید به دو دوره پیش از رسول جعفریان و از شروع کار او تا امروز تقسیم کرد. پیش از دکتر جعفریان پژوهش‌های تاریخی در قم معنای دیگری داشت.» باید یادآور شوم که دکتر جعفریان برای زمان ارزش قائل است. با غاصبان وقت میانه‌ای ندارد. تأیید‌طلب نیست و هوشیارانه کار خودش را انجام می‌دهد. او از خیابان تاریخ به بزرگراه تمدن پژوهی رسید. ناقد علم در ایران و عضو فرهنگستان علوم شد. دکتر جعفریان تعریف از این رباط دو در دارد. برای او دنیا رستوران و خوابگاه نیست، مدرسه و معدن کار است.
ایشان با تجربه و تحصیل به فهم و معرفت گذشته رسید، فرا رخداد و علت غایی را می‌بیند. وقوف دارد فهم گذشته با گرفتاری در گذشته تفاوت دارد. گذشته را حافظ آینده می‌داند و معتقد است پیشرفت اگر مبتنی بر پیشینه‌ها نباشد خواهد لنگید. او نخ اتصال را دریافته و از معدن تاریخ به استخراج اندیشه‌ها پرداخته است و اعتقاد دارد که تاریخ پشت سر نیست. امروز و فردا هم ادامه تاریخ است.ایشان تلاش دارد دیدنی‌هایش را متوجه شود. به خوبی می‌داند که راه رشد، پیشرفت و توسعه از کتابخانه می‌گذرد. امیدواریم که کار‌به‌دستان به سخن او توجه کنند که راهگشاست. ایده‌های فراوانی دارد. یکی از طرح‌های او نظام یکپارچه کتابخانههای دانشگاهی ایران با مرکزیت کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران است. امیدواریم یکپارچه پردازی کتابخانه‌ها به خصوص در دوره دوم تصدی‌اش در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و همه ایده‌هایی که مدنظر دارد و می‌گوید بشنوند و در جهت تحقق‌شان یاری‌اش کنند.
https://historylib.com/articles/7015
گفتگو در باره علوم انسانی دیجیتال و تجربه کتابخانه مجلس در سال 1388
او مورخ فرهنگ است
رضا داوری اردکانی
فیلسوف و اندیشمند
سلامی به دوست و همکار عزیز آقای دکتر رسول جعفریان.
می‌گویند و نادرست هم نمی‌گویند که تاریخ گزارش حوادث گذشته است. اما همه حوادث گذشته تاریخی نیستند و مورخ آنها را گزارش نمی‌کند. چه حوادثی تاریخی‌اند؟ حوادث تاریخی، هرچند که به‌موقع و مقام و امکان‌های زمان بستگی دارند، با دخالت آدمیان پدید می‌آیند و به این جهت ضروری و قهری نیز نیستند. از این قول نباید نتیجه گرفت که آدمیان تاریخ را هر طور که بخواهند می‌سازند. آدمی موجودی تاریخی است و تاریخ، تاریخ آدمی است و تنها آدمیان تاریخ دارند. آدمی امروز و دیروز و فردا دارد و برای فردا زندگی می‌کند. اما فردای او بدون نسبت با امروز و دیروز نیست. مورخان با گزارش حوادث دیروز قصد تفنن ندارند. آنان ناظران زمان و تاریخند و با توجه و تذکر نسبت به اکنون و آینده حوادث مهم و اهم و بی‌اهمیت بودن را تشخیص می‌دهند و گزارش می‌کنند. تاریخ جدید با تاریخ قدیم تفاوت دارد. تاریخ قدیم، تاریخ دخالت و مشارکت مردمان در ساختن جهان و تصرف طبیعت برای بهتر زیستن و بیشتر برخوردار شدن نبوده است. حوادث مهم تاریخی جهان قدیم با جنگ برای غلبه و حفظ قدرت صورت می‌گرفت. انسان قدیم، سودای غلبه بر طبیعت و موجودات نداشت و به اندازه‌ای که از طبیعت و جهان بهره می‌برد، راضی بود. غلبه در زمان قدیم، غلبه بر آدمیان و اعمال قدرت بر جهان انسانی بود. مورخان هم حوادث جنگ‌ها و گزارش شکست‌ها و پیروزی‌ها را می‌نوشتند و البته بیشتر به وضع و حال پیروز و کارهای آن می‌پرداختند و این طبیعی بود، زیرا شکست خورده از میدان خارج شده بود. نکته مهم این است که چرا آدمیان تاریخ می‌نویسند؟ چنان که گفته شد، هیچ موجودی جز انسان تاریخ ندارد. تنها انسان موجودی تاریخی است و به آینده می‌اندیشد. اگر بخواهیم به یکی از این سه زمان گذشته، حال و آینده تقدم بدهیم، به نظر می‌رسد که پروای آینده داشتن مقدم باشد. با این پرواست که آدمی به وضع اکنون و گذشته توجه می‌کند. مردمی که[صرفاً] در اکنون سکونت می‌کنند، بی آینده‌اند. اکنون که رویش به سوی آینده است نسبتی هم با گذشته دارد. آدمیان راهی در تاریخ پیموده‌اند تا به اکنون و امروز رسیده‌اند. اکنون را بدون آشنایی با آن راه نمی‌توان شناخت. به عبارت دیگر آینده و اکنون و گذشته به هم بسته‌اند و موجودی که پروای آینده دارد، نمی‌تواند به اکنون و گذشته بی‌نظر باشد. مردمان هم برای امروز و فردای خود باید از گذشته باخبر باشند. این خبر را مورخان می‌آورند. می‌بینیم که تاریخ، درک و دانشی است که آدمی همواره به آن نیاز داشته است. البته تاریخ به عنوان پژوهش علمی به زمان‌های اخیر تعلق دارد. در زمان باستان و حتی در یونان که مورخانی مثل توسیدید و هرودوت و گزنفون پدید آمدند، شاعران هم راویان صورتی از تاریخ بودند. تاریخ‌نویسی جدید که بنای آن در قرن هفدهم و هجدهم گذاشته شده است، نظر صریح به آینده دارد و حوادث گذشته را با تصوری که از اکنون و آینده دارد، می‌سنجد. به این جهت مورخان نمی‌توانند از زمان خود و اندیشه غالب بر آن غافل بمانند. مورخ برای این که گذشته را بشناسد باید اکنون و امروز و مسائل آن را درک کند. مورخی که با اکنون و آینده کاری ندارد و صرفاً در جست‌وجوی اسناد و اطلاعات و روایت‌های صحیح و معتبر است، مواد و اطلاعات خوبی فراهم می‌آورد، اما تاریخی که در آن درس تذکر باشد نمی‌نویسد. او در حقیقت مورخ نیست و اگر تاریخ بنویسد، مجموعه‌ای از اطلاعات را فراهم آورده است. این اشاره‌ها را در مجال دیگر باید تفصیل داد. متأسفانه، اینجا مجال آن نیست که به وضع تاریخ‌نویسی در کشور بپردازم و ناگزیر به این اشاره اکتفا می‌کنم که ما مخصوصاً به تأمل در وضع گذشته، اکنون و آینده خود و تاریخ نویسی که به آن بسیار نیاز داریم، چنان که باید اهتمام نکرده‌ایم و از این نیازمندی چنان که باید آگاه نیستیم. مخصوصاً به تاریخ 200 ساله اخیر کشور که راه آن به اکنون رسیده است کمتر پرداخته‌ایم. از 200 سال پیش ما وارد جهانی متفاوت از جهان قدیم شده‌ایم. درست است که از جهان قدیم به کلی نمی‌توان پیوند برید، اما ظاهراً چنانکه باید نمی‌دانیم با گذشته ۲۰۰ ساله چه نسبتی داریم. تاریخ 200 سال اخیر، تاریخ تجددمآبی ایران و نرسیدن به درک درست تجدد است. اهل قلم و روشنفکران و صاحبان قدرت سیاسی بیشتر با ظاهر و سطح تجدد آشنا شدند و آن را تمام تجدد دانستند و از قواعد آن پیروی کردند یا با آن درافتادند و مخالفت کردند و حتی آن را انحراف خواندند. در این بین کسانی هم کوشیدند تا شرایط فرهنگی، اخلاقی و سیاسی کشور را در نسبتی که با یکدیگر و جهان کنونی دارند دریابند و تاریخ معاصر را با توجه به شرایط موجود بنویسند. شاید یکی از سرشناس‌ترین و دقیق‌ترین و پرکارترین آنها، آقای دکتر رسول جعفریان باشد. [ادامه در پست بعدی]
#تازه‌های_نشر
جواهرالاحکام مصطفوی؛ فقه‌نامه‌ای پارسی از سدۀ ششم هجری"
اثری از سراج‌الدین علی‌بن‌عثمان اُوْشی
مقدمه و تصحیح: دکتر رسول جعفریان
معرفی کتاب:
اسلام در دهۀ سوم قرن اول هجری وارد خراسان و ورارود شد. مردمان پارسی‌زبان آنجا در پذیرش اسلام با فاتحان عرب همراه شدند. در یک دورۀ بلند تاریخی، آثار دینی به زبان عربی نگاشته شد، اما به‌تدریج، آثاری در علوم اسلامی به‌ویژه فقه، به زبان پارسی نوشته شد. در طول قرون بعد، زبان پارسی پابه‌پای زبان عربی، قالبی برای آثار دینی، تاریخی و ادبی بود. از قرن چهارم به بعد، آثار بزرگ و کوچکی در فقه به پارسی نوشته شد که کتاب جواهرالاحکام سراج‌الدین اوشی (م 575) از آن شمار است. این کتاب یک دورۀ مختصر اما کامل در فقه پارسی براساس مذهب حنفی است. جواهرالاحکام افزون بر ارزش دینی، یک متن پارسی کهن، حاوی لغات، اصطلاحات، و مفاهیم فراوان در نظام اجتماعی و فرهنگ و تمدّن مسلمانانِ خراسان و ورارود به شمار می‌آید.
بخشی از شعری از فیاض لاهیجی در باره «عبرت و تخلص به نام نامی ولی عصر (عج)»
هرچه گویم عیب این دنیاپرستان با خود است
کار دنیا را نیرزد غیر مشت نابکار
داغ ازین دنشوران دین‌پرستانم که نیست
دین و دانش را از ایشان غیر ننگ و غیر عار
تخم دین کارند و حاصل غیر دنیا هیچ نه
دانه دانش نشانند و نه غیر جهل بار
نه بکار دین درند و نه بدنیا درخورند
مشتی این تن‌پرور و مردم درو مردارخوار
کار دنیا زان سفیهان خودآرا هرج و مرج
کار دانش زین تبه‌کاران رعنا خواروزار
امت دجال پر کرد این جهان را حیف حیف
جای مهدی خالی و پیداست جای ذوالفقار
مهدی هادی امام ظاهر و باطن که هست
قایم آل محمد حجت پروردگار
حجتی کز پرده چون برهان عقل آید برون
پرده‌های وهم را از هم بدرد تارومار
آن بصورت غایب و حاضر به معنی نزد عقل
آن بظاهر در نهان اما به باطن آشکار
کینه‌خواه عدل از ظلم ستمکاران دین
انتقام عام‌کش از جهل اهل روزگار
طالب خون شهیدان به ناحق ریخته
مرهم دلهای مجروحان از ماتم فگار
آفتاب دولتش چون پرده شب بردرد
تیرگی برخیزد از عالم چو از دریا بخار
ذوالفقار شاه مردان برکشد چون از نیام
خوش برآورد از نهاد دشمنان خود دمار
اختلاف جمله مذهب‌ها برافتد از میان
جمله کشتی‌ها به یک جا زین یم آید برکنار
تمام شعر را اینجا بخوانید واقعا شگفت است:
https://ganjoor.net/fayyaz/divan/ghaside/sh36
