3855
Azərbaycan tarixinə görə yazılarım www.azerturkhistory.ir آذربایجان تاریخینه گوره یازیلاریم @tohidmelikzade ارتباط با من tohidmelikzade@yahoo.com
۱۰ دی، ۱۱۳ مین سالروز کشتار آزادیخواهان آذربایجانی توسط روسها در ۱۲۹۰ شمسی
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
آذربایجان و تبریز از اردیبهشت 1288 شمسی به اشغال روسها درآمده بود. اهالی آذربایجان براساس صلاحدید انجمن تبریز برای اینکه بهانه ای به روسها ندهند سیاست مدارا را در پی گرفتند. با اینحال سیاستهای ایذایی روسیه تزاری علیه مردم آذربایجان هر روز ادامه داشت.
با اشغال آذربایجان توسط روسها، آذربایجان نه تنها نتوانست در تعیین ساختار نو اداری، اجتماعی و فرهنگی « ایران نو» نقشی داشته باشد بلکه با سیاستهای دولتهای « ایران نو » از ایالت اول ممالک محروسه قاجار به یک ایالت اشغال شده منزوی تبدیل شد. با این اقدام خیال روس و انگلیس از بابت فشار به تهران راحت شد چرا که منبع قدرتمندی مانند آذربایجان را از گردونه ضدیت با استعمار خارج کرده بود.
24 ذیقعده 1329/ 24 آبان 1290 دولت ایران علیرغم میل مجلس، اولین اولتیماتوم روسها برای اخراج کارشناس مالی دولت ایران، مورگان شوستر آمریکایی ، و تعهد دولت ایران به کسب توافق با دولتین روس و انگلیس برای استخدام مستشار خارجی را قبول کرد. 7 ذیحجه 1329 / 7 آذر 1290 در طی دومین اولتیماتوم روسها، انجمن تبریز که آن موقع در اشغال روسها بود، در مخالفت با این اولتیماتوم بیانیه داده و مردم تبریز علیه روسها به تظاهرات پرداختند.
29 ذیحجه 1329/ 29 آذر1290 دولت ایران اولتیماتوم روسها را قبول کرده و جنگی نابرابر میان مجاهدین آذربایجانی با قوای مجهز روسیه تزاری روی داد که چهار روز طول کشید. 2 محرم 1330/ 1 دی 1290 محل انجمن تبریز اشغال و ویران شد. 4 محرم 1330/3 دی 1290 با حملات روسها انجمن ایالتی تبریز منهدم شد و بدین ترتیب کار انجمن تبریز و نهایتا انجمنهای کل آذربایجان به اتمام رسید. 5 محرم/ 4 دی 1290کل تبریز به تصرف روسها درآمد.
روسها پس از تسلط كامل بر تبريز ، به مجاهدان مسلح تبريز فرمان دادند يا تبريز را ترك كنيد و يا اينكه اسلحه هايتان را به ما تحويل دهيد. از آنطرف ، روسها قشون جديدي وارد تبريز كردند.
به هر حال تعدادي از مجاهدان تسليم شده و عده‌اي نيز تصميم به مهاجرت به سلماس گرفتند كه آنروزها كانون آزاديخواهان آذربايجان شمرده مي شد.قصد آنان پناهندگی به عثمانی بود. از مجاهدین آذربایجانی جمعی در تبریز مانده و بر ادامه جنگ تاکید کردند.
در ادامه حملات روسها، ثقه الاسلام تبریزی علیه روسها اعلام جهاد داده که عاقبت الامر روسها با دستگیری وی و بدار كشيدن ثقه الاسلام ، دو پسر علي موسيو، شیخ سلیم، ضیا العلما، محمد قلی خان دایی ضیاالعلما، صادق الملک، آقا محمد ابراهیم قفقایچی در عاشورای 1330/ 10 دی 1290 نفرت خود را از مردم آزاده نشان دادند . چند روز بعد روسها يك آزادیخواه سلماسي به نام ميرزا محمود سلماسي را در تبريز کشتند.
پس از انقلاب اکتبر روسیه، دولت شوروی هیئتی را به تبریز اعزام کرد و به عنوان عذرخواهی دسته‌گلی بر مزار ثقه الاسلام گذاشتند.
چند سال قبل منبر و عصای شهید ثقه‌الاسلام و مهرهای خاندان آن زنده‌یاد در یکی از روستاهای دوردست شهرستان ورزقان استان آذربایجان‌شرقی یافت شد.
۷دی۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
خلط مفاهیم و روز کریسمس و اول سال نو میلادی در ایران
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
اکثر شهروندان ایران، عمدتا تفاوتی بین دو موضوع متفاوت کریسمس و آغاز سال نو میلادی ندیده و در پیامهای تبریکشان بجای تبریک کریسمس ( روز تولد حضرت عیسی مسیح )، سال نو میلادی را به هموطنان مسیحی تبریک می گویند(در اورمیه این مورد هم دیده می شود) حال اینکه این دو موضوع سوای هم می باشند.
کریسمس جشنی است در آیین مسیحیت که به منظور گرامی‌داشت زادروزعیسی مسیح برگزار میشود. بسیاری از معتقدان کلیسای کاتولیک روم و پیروان آیین پروتستان، کریسمس را در روز ۲۵ دسامبر / 4 دی جشن گرفته و بسیاری آن را در شامگاه ۲۴ دسامبر نیز برگزار می‌کنند. اعضای بیشتر کلیساهای ارتودوکس در سراسر دنیا نیز روز بیست و پنجم دسامبر را به عنوان میلاد مسیح جشن می‌گیرند. بنابراین مسیحیان معتقد به کلیسای کاتولیک، پروتستان و ارتودوکس آشوری، کلدانی روز 25 دسامبر/ 4 دی را به عنوان زادروز عیسی مسیح گرامی می دارند. ولی براساس اعتقدات کلیسای گریگوری ارمنی، عیسی مسیح در 6 ژانویه / 16 دی متولد شده است بنابراین کریسمس ارامنه 6 ژانویه محسوب می شود. امروزه اکثرمحققین، عید کریسمس را همچون شب چیلله بقایای عیدی سرتاسری از انسانهای چندهزار سال می دانند که ارتباط مستقیمی با تقویم دارد. چندین صد سال پس از میلاد مسیح، اوایل دی به عنوان تولد عیسی مسیح اعلام شد تا جشنی که در همان روزها برای آزادی خورشید از اسارت گرفته می شد فراموش شود.
سال نو میلادی که تقریبا تقویم اکثرکشورهای جهان هست تقویمی است رومی الاصل که عمدتا با کریسمس ارتباطی ندارد و مربوط به شروع سال نو به صورت قراردادی است کما اینکه در ایران به صورت قراردادی اول حمل یا فروردین امروزی یا تقویم جلالی ( به نام سلطان جلال الدین ملکشاه) را آغاز سال نو می دانند . در ۱ ژانویه ۱۶۰۰ میلادی، اسکاتلند اولین کشوری بود که ۱ ژانویه را به عنوان اولین روز سال اتخاذ کرد و از آن به بعد این تقویم در اکثر کشورهای جهان رایج گردید.
با توجه به این توضیحات تبریک سال نو میلادی بجای کریسمس به هموطنان مسیحی نمی تواند توجیهی داشته باشد چرا که اولا این تقویم نه تنها رایج درسیستم اداری ایران نیست بلکه در میان مسیحیان ایرانی نیز کاربرد ندارد در ثانی سال نو میلادی ارتباطی با کریسمس یا زادروز عیسی مسیح ندارد.
۲ دی ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
مراسم « چیلله گئجه سی » آذربایجان یادگاری از دوران اساطیر
دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh
یکی از قدیمی ترین مراسمهای رایج در آذربایجان که همچون جشن سال نو و یئنی گون ( اول فروردین) ارتباط نزدیکی با نجوم دارد مراسم چیلله گئجه¬سی می باشد که هر سال با شکوه فراوان در میان خانواده های آذربایجانی برگزار می شود. آمادگی برای این شب به یادماندنی از چندین روز قبل شروع می شود و با شب نشینی در آخرین شب آذر به اوج می رسد.
اساس این جشن هماهنگ با سال اعتدالی و براساس تقویم ترکان در زمان سلجوقی یعنی تقویم جلالی - به افتخار سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقی- موقع تحویل ماه قوس( آذر) به جدی ( دی) پایه ریزی شده است. شب این تحویل، طولانی ترین شب سال است و مردمان قدیم برای درامان ماندن از شر شب طولانی و در ضمن خوشحالی از تولد خورشید و نورانیت به جشن و پایکوبی می پرداختند.
در اساطیر ملل شرق، این شب را شب تولد خورشید می دانند و ارتباط آن با آیینهای قدیمی مورد اتفاق تمام محققین می باشد. همچنان که تولد خدای دوموزی در میان سومریان در اول فروردین با جشنی بزرگ یاد می شد، شب چله نیز تولد نور و امیدواری بود برای مردمان قدیم.. مهرداد بهار اسطوره شناس برجسته و پسر ملک الشعرای بهار معتقد بود که نوروز جشنی آریایی نبوده بنابراین چیلله گئجه سی نیز جشنی آریایی نخواهد بود.
خورشید در اساطیر آذربایجانی جنس مونث دارد و شایسته احترام و ماه جنسی مذکر. بی دلیل نبود که موقع خورشید گرفتگی، اجدادمان برای خلاصی خورشید مقدس از چنگ به زعم آنها اژدها با کوبیدن ظروف مسی سعی می کردند خورشیدشان را از دست اژدهای بدطینت برهانند.
آیین خورشیدپرستی در میان رومی های باستان نیز رواج داشته و آنچنان قدرتمند بود که بعد از گرویدن رومی ها به مسیحیت، جشن تولد خورشید به جشن تولد عیسی مسیح تبدیل شد بطوریکه امروزه 4 روز بعد از شب چلله، مسیحیان، میلاد عیسی مسیح را جشن می گیرند حال اینکه براساس شواهد جدی و حتی متن خود انجیل عیسی در فصل گرمی متولد شده است. حتی در سده ۱۷ میلادی، آیزاک نیوتن بحث میکند که روز تولد مسیح تنها به این دلیل انتخاب شده که با تحولات خورشیدی هماهنگ باشد. بدین ترتیب این آیین از این طریق وارد زندگی جمع کثیری از مردم جهان شد.
در آذربایجان به سبب دارابودن زمستانهای سخت این عید و مراسم خیلی ملموستر می باشد. در آذربایجان، این شب آغاز چله بزرگ ( بویوک چیلله) می باشد که 40 روز ادامه دارد. سرما پس از 40 روز زورش را می زند تا دوباره سرما را برجهان حاکم گرداند ولی گرم شدن زمین عمر چله کوچک ( کیچیک چیلله) را کوتاهتر می کند و پس از بیست روز بایرام آیی می رسد و مراسمات چهارگانه هر هفته در هر چهارشنبه شروع می شود. اهالی آذربایجان چهارشنبه اول را سو ( آب) ، چهارشنبه دوم را اود ( آتش)، چهارشنبه سوم را یئل ( باد) و چهارشنبه آخر را آخیر چرشنبه یا تورپاق ( خاک) می نامند.
از مراسمات جنبی و در عین حال اصلی شب چلله می توان نام برد:
1- پای گوندرمه ( هدایایی برای فرزندان خصوصا نوعروسان) – رسمی که با جدیت و علاقه فراوان در آذربایجان اجرا می شود.
2- چیلله قارپیزی و استفاده از میوه های قرمز رنگ ( سیب قرمز و انار ) برای سمبولیزه کردن خورشید و گرمی، حلواهای مخصوص گردو و ...، آجیل و میلاخ
3- گردآمدن در منزل بزرگ و بایاتی گویی، خاطره گویی، تاپماجا، داستانسرایی حماسی نظیر کورواغلوو نقل داستانهای دده قورقوت و شنیدن سخنان اوزان/ عاشیق های باستانی
در اثر گسترش رسانه های جمعی و خصوصا تلویزیون و سیاستهای یکپارچه سازی ملی، اخیرا کلمه یلدا به صورت همه گیر وارد فرهنگ و زبان ملل ساکن ایران شده که جالب است چند دهه قبل این مردمان، قبلا هیچ اطلاعی از چیلله و به زعم آنان یلدا نداشتند ولی در آذربایجان، ترکان این شب را « چیلله گئجه سی» نامیده اند، می نامند و خواهند نامید.
۲۷ آذر ۱۴۰۳
دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh
پیشه وری نین امتحان کاغاذیندان نمونه و ال یازماسی
دکتر توحید ملک زاده نین آرشیوی
/channel/melikzadeh
23 آذر 1401
افتخارات تاریخ آذربایجان (۶)
جام زرین حسنلوی سولدوز ، جام زرین مارلیک، جام زرین مشگین و جام سیمین خلخال
چهار میراث گرانبها از آذربایجان باستان
( سه هزار سال قبل)
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
تمدن و هنر تجلی اندیشه است و هر اندازه اندیشه نابتر، هنر به مثابه تجلی آن دارای مفهوم عمیقترخواهد بود.جای جای آذربایجان مملو از آثار اجدادمان در کوهها و سنگهای تپه ها و سنگ مزارها می باشد. جدای از اینها آثار قلاع باستانی تپه ها و آثارباستانی هنری در گوشه و کنار آذربایجان به چشم می خورد.
کشف جام طلایی حسنلوی نقده در سال 1336 و جام نقره ای خلخال در سال 1398 با فاصله ای شصت ساله وسعت قلمرو ماننای های پروتوتورک را به شکل در خور توجهی گسترش داد.
جام زرین حسنلو با ۲۱ سانتی متر بلندی، ۲۵ سانتی متر قطر و ۹۵۰ گرم وزن دارای مفاهیم اسطوره ای می باشند که شایان مطالعه می باشد. در ردیف بالایی، خدایی بالدار سوار بر گردونه‌ای که یک گاونر آن را می‌کشد، به سوی کاهنی در حرکت است که جامی در دست دارد و در این حال از دهان گاو، رودی جاری است که احتمالاً نماد حیات و باروری محسوب میشود. در ردیف پایینی و زیر گردونه حیات، پهلوانی در حال نبرد با موجودی نیمه انسان و نیمه اژدها است. از تصاویر قلم زنی شده آن سوی جام میتوان به خدایان شاخدار ( شاخ در میان ترکان علامت اقتدار و قدرت بوده است) سوار بر ارابه، کاهنانی که در حال حمل قوچ‌های قربانی هستند، پهلوانی که گرز و کمان در دست دارد، مردی که در حال رام کردن شیر است و پدر و مادری که در حال بازی با کودک خردسالشان هستند، اشاره کرد. در این نقوش ورزشهای باستانی مرسوم در آذربایجان باستان نیز دیده می شود.
جام زرین مارلیک و جام زرین مشگین و دیگر اشیا مکشوفه هم مربوط به کورقان طوایف ایسکیتی می باشد که از نظر هنری و بررسی تمدن کورقان بسیار مهم می باشد. می دانیم کورقان جزو آثار تمدنی ترکان باستان می باشد
فروردین 1398 خبر کشف میراث باستانی دیگری از اجدادمان در منطقه شال خلخال منتشر گردید که باعث خوشحالی شد و اصل پیوستگی فرهنگی اراضی آذربایجان از شرقش تا غرب را از حداقل سه هزار سال به اثبات رساند. گرچه هیچ گزارش رسمی از محتوا و نقوش مندرج در جام خلخال منتشر نشده ولی متخصصان تصریح می کنند این جام کشف شده مربوط به تمدن ماننایی با قدمت بیش از سه هزار سال و عصر آهن ۳ و قابل مقایسه با جام‌های کشف شده در منطقه حسنلو شهرستان نقده میباشد.
توجه به داشته های فرهنگی آذربایجان تاریخی و توضیح و تفسیر آنها در قالب تفکرات ترکان باستان چندی است که در میان محققان مغفول مانده و بدین جهت امسال اینجانب جمع آوری، تفسیر و معرفی آثار فرهنگی- مدنی آذربایجان اعم از تپه ها، آثار و بناها،سنگ قبر و ... را به عنوان اهم برنامه های خود در سال جدید آورده ام که امیدوارم در آینده ای نزدیک بتوانیم میراث فرهنگی آذربایجان را به صورت مدون در اختیار علاقمندان قرار دهم. دست یاریگرتان را برای این کار می فشارم
۱۵ آذر ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
شهر حلب، شاعر نسیمی و ترکان سوریه
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
ترکان اوغوز با پذیرش اسلام به راحتی وارد جهان اسلام شده و در معادلات سیاسی، نظامی و فرهنگی جهان اسلام نقش فعالی بازی کردند. ترکان، بغداد، مرکز خلافت اسلامی را در سیطره خود گرفتند و کار بجایی رسید که برخلاف رویه، خلفای تازه به تخت رسیده با امرای ترکان بیعت می کردند نه امرای ترک با خلیفه عباسی. آن زمان ترکان به سبب جنگاوریشان به «سیف الاسلام» ملقب شده و کتب مختلفی در توصیف شجاعت ترکان تحت عناوینی چون «مناقب الاتراک» نوشته می شد.
حلب نیز شهر معروفی بود در چهارراه جاده ابریشم و روم قرون وسطی. در قرن هفتم و هشتم هجری نیز عرفان و تصوف در این شهر پدیده ای شناخته شده و مقبول بود. آذربایجان دوره تیموری نیز خواستگاه تفکرات فلسفی از جمله حروفیان بود که اصالت را به حرف می دادند. پیروان متفکر بزرگ آذربایجان، نعیمی، تفکرات ترکان قدیم را با تفکرات اسلامی درهم آمیخته و نوعی فلسفه میستیک به نام حروفی را که قائل به اصالت وجود انسانی بودند را بوجود آورده بودند. حروفیان از شریعت گذشته به معرفت روی آورده بودند.انسان را بسیار گرامی داشته و معتقد بودند:
منده سیغار ایکی جهان
من بو جهانه سیغمازام
گوهر لامکان منم
کون و مکانه سیغمازام
نسیمی شاعر بزرگ آذربایجانی و بقول علویان آناطولی« سئیید نسیمی» یکی از هفت اوزان بزرگ معتقدین به اسلام هترودوکس ( اسلام غیر شریعت) پس از مهاجرت از آذربایجان به آناطولی در حلب ساکن شد. در آنجا اهل شریعت عقاید خلاف شریعت وی را برنتابیده با فتوای قاضی شرع پوستش کنده و بدنش شقه شقه گردید. مقام نسیمی در حلب را عده ای مزار وی می دانند.
اما ترکان سوریه که به لهجه آذربایجانی و شرق آناطولی زبان ترکی صحبت می کنند از نسل ترکان اوغوزی هستند که دولت اتابکان زنگی را در شام تشکیل دادند. اتابکان زنگی نقش عمده ای در جنگ با صلیبی ها داشتند. اتابک زنگی اولاد آق سنقر (آق سونقور) از سرداران ملکشاه سلجوقی بود.
جمعیت فعلی تورکمانان سوریه بین دو تا سه میلیون نفر برآورد شده است. ترکان سوریه در حلب، ایدلیب، لاذقیه و منطقه باییربوجاق زندگی می کنند.
پس از تشکیل جمهوری سوریه و متعاقب آن، اتخاذ سیاست انکار فرهنگی ترکان که در تاریخ دیرین شام حضوری حداقل هزار ساله دارند، این گروه بزرگ و موثر فرهنگی سوریه در صف مخالفان دولت سوریه (به ریاست بشار اسد) قرار گرفته اند.
۱۰ آذر ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
افتخارات تاریخ آذربایجان (۵)
آذربایجان پیشگام تاریخ فوتبال:
حسین صدقیانی سلماسی الاصل
اولین بازی کن حرفه ای فوتبال در ایران
(از حسین صدقیانی تا تیم تراکتورسازی)
دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh
برای اولين بار فوتبال را يک سلماسی الاصل متولد تبریز از عثمانی به ایران ارمغان آورد. حسين صدقيانی معروف به حسین افندی (۱۰ دی ۱۲۸۱ در تبریز - ۱۰ آذر ۱۳۶۱ تهران) فرزند تاجر آزاديخواه سلماسی ساکن تبريز يعنی حاج رسول صدقيانی از رهبران انجمن غيبی تبریز، مغز سیاسی انقلاب مشروطیت آذربایجان، می باشد.
حاجی رسول با خانواده به دنبال اشغال آذربایجان توسط روسها در سالهای بعد 1290 شمسی در استانبول ساکن شد. حسین صدقیانی موقعيکه در عثمانی ساکن بود بازی فوتبال را از کلوپ فنر باغچا استانبول اخذ و به تبريز آورد . گفتنی است اين کلوپ در سال 1907 توسط نوری زاده ضياء ( son Gulen) در خانه نجيب بی در منطقه moda در استانبول تاسيس شد . فنر باغچا در سال 1908 به ثبت رسمی در آمد در سال 1909 رنگهای زرد و لاجورد را انتخاب و به ليگ فوتبال استانبول وارد شد در سال 12 – 1911 بدون باخت به قهرمانی عثمانی نائل شد و در سال 1923 با شکست دادن تيم فوتبال نيروهای متفقين، مردم شهر اشغال شده استانبول را شادمان کرد.
حسین صدقیانی تا ۱۸ سالگی در استانبول بود و ۳ فصل در فنرباغچه ترکیه بازی کرد. او در سال ۱۲۹۹ شمسی و در ۲۶ سالگی برای تحصیلات به دانشگاه تراویل چارلری اتریش وارد شد. در آن زمان او به باشگاه مارچین مونسئو بلژیک پیوست. در سال ۱۳۰۴ به ایران آمد، برای ادامه زندگی مشهد را انتخاب کرد و عضو کلوب فردوسی شد که یکی از قدیمی‌ترین باشگاه‌های ورزشی کشور بود. آوازه مردی که فوتبال را با کفش ورزشی انجام می‌داد در ایران پیچید. تا آن زمان بازیکن فوتبال‌های ایرانی با گیوه بازی می‌کردند، صدقیانی به تیم منتخب تهران دعوت شد. همان تیمی که با سرپرستی میرمهدی خان ورزنده در سال ۱۳۰۵ به باکو پایتخت جمهوری آذربایجان رفت. تیم ایران با تحمل شکست از باکو برگشت و صدقیانی ۲۴ ساله بار دیگر عزم سفر کرد و این بار به بلژیک رفت. او در بلژیک عضویت باشگاه شارل¬روا را پذیرفت. ده سال بازی در بلژیک، زندگی و نگرش افندی را به فوتبال عوض کرد. در سال ۱۹۳۲ عنوان آقاي گلي مسابقات بلژیک را به خود اختصاص داد . وي در حضور آلبرت اول پادشاه بلژيک و ۶۰ هزار تماشاگر در بازي فينال، سه گل به تيم بروکسل زد و تيم رويال – شارل روآ اسپورتنيگ کلوب را به قهرماني باشگاههاي بلژيک رساند. در سال ۱۳۱۵ شمسي در سن ۳۳ سالگي تماشاگر بازي المپيک ۱۹۳۶ برلين با حضور هيتلر و جسي اوونس بود . سپس به ایران برگشت هنوز با همان لهجه ترکی صحبت میکرد و نشان می‌داد که سالها زندگی در اتریش و بلژیک تأثیری بر فرهنگ آذربایجانیش نگذاشته است.
او در ایران عضو تیم توفان و همبازی اکبر حیدری معروف شد. یک سال بازی کرد و در سال ۱۳۱۶، به انجمن تازه تأسیس تربیت بدنی و پیشاهنگی رفت. او در این انجمن مسوولیت اداره تیم‌های فوتبال را برعهده گرفت. وقتی تیم ملی در شهریور ۱۳۲۰ به کابل رفت و با تیم ملی افغانستان بازی کرد، حسین صدقیانی را به عنوان سرمربی در کنارش داشت. تا سال ۱۳۲۹ همواره مرد اول و تصمیم گیرنده امور فوتبال بود. سال ۱۳۵۱، با آمدن کامبیز آتابای به فوتبال ایران، زمینه بازگشت دوباره حسین صدقیانی به تیم ملی فراهم آمد و حسین صدقیانی ۷۰ ساله با عنوان سرپرست به جایی بازگشت که ۴۶ سال قبل برایش بازی کرده بود. آخرین میدان حضورش جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین در سال ۱۳۵۷ بود. پنج سال بعد در ۸۰ سالگی و در ۱۰ آذرماه سال ۱۳۶۱ درگذشت.
۳ آذر ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
تکرار تاریخ در غرب آذربایجان
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
تلگرام ناصرالدینشاه در ۱۷ مهر ۱۲۵۹ شمسی به تیمورپاشاخان سردار ماکو و فرمانده قشون دفع تجاوزات اکراد شیخ عبیدالله : « تلگراف مفصل تو را خواندم. حقیقت این است همه شما گویا دیوانه شده اید، مثل سفاهت شیخ عبیدالله. شیخ یا دیگری کیست که این طور جسارتها بکند. چهار تا کرد چرا شماها را این قدر دست و پاچه و کم دل کرده است که این طورها عرایض و تلگرافها عرض می کنید؟ همان ماکو و خوی و سلماس و ارومی باید جواب هزار نوع این امور را بدهد چه رسد به آذربایجان. نمی دانم چه خبر شده است که این قدر بی غیرت شده اید؟ یعنی چه؟ ....».
فتنه شیخ عبیدالله،( گزارش وقایع حمله اکراد به صفحات آذربایجان در دوره قاجار)، انتشارات مجلس، 1390، ص: 148.
۲۳ آبان ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
افتخارات تاریخ آذربایجان (۴)
سه موسیقیدان بزرگ جهان اسلام ترک بودند
فارابی، صفی الدین اورموی، عبدالقادر مراغه ای
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
زندگی ترکان عموما و آذربایجان خصوصا با موسیقی و رقص تکی و یا دسته جمعی به حدی عجین است که از موسیقی آذربایجان برای ارتباط با انسانهای خارج از منظومه شمسی استفاده شده است. اگر از آثار موسیقی هزاره های قبل از میلاد عبور کرده و وارد اعصار نزدیک تاریخ شویم به نامهای محمدبن طرخان فارابی، ابن سینا، صفی الدین اورموی و عبدالقادر مراغی( مراغه ای) برمی خوریم که نقش ارزنده ای در رشد علم موسیقی در دنیای بزرگ اسلام داشته اند.
می دانیم در تقسیم بندی علوم، موسیقی زیرمجموعه حکمت، فلسفه و خصوصا ریاضیات قرار می گرفت بنابراین حکمای دنیای اسلام من جمله ابن سینا نیز در علم موسیقی و اکوستیک دستی داشتند.
فارابی ملقب به معلم ثانی با استفاده و تاسی از آثار دانشمندان یونانی با تحریر کتاب « موسیقی کبیر» گام اساسی در تثبیت علم موسیقی در دنیای اسلام برداشت. کتب دیگر وی « احصاء العلوم» و دیگری « الایقاع» با استفاده از هندسه فیثاغورثی گامی جدی بر شناخت و تعریف علم موسیقی می باشد. دانشمندان موسیقی شناس برجسته ای چون فارمر وی را موسیقی دانی کامل خوانده و مهارت علمی و عملی فارابی را ستوده است. پس از فارابی و ابن سینا یعنی قرون سوم و چهارم ه.ق تا قرن هفتم هجری اثر مهمی در زمینه موسیقی به چشم نمی خورد تا اینکه فرزند هنرمند آذربایجان به نام صفی الدین اورموی از اورمیه ظهور میکند. وی با مطالعه آثار قدما در موسیقی به تحریر کتب « الادوار » و « رساله شرفیه» می پردازد.وی در این کتابها به شرح نغمه ها و مقامات، اصول پرده بندی، فواصل موسیقی، ادوار (گامها)، تاثیر عمل موسیقی و نتهای آن زمان می پردازد. وی نتهای نزدیک به هم را یکی کرده گام تعدیل شده وی در تمام سرزمینهای اسلامی پذیرفته شد. این اندیشه منطقی صفی الدین یکی از رویدادهای علمی و هنری تاریخ موسیقی شرق بوده که مورد ستایش تمام شرقشناسان و موسیقی شناسان قرار گرفته است.
عبدالقادر بن غیبی الحافظ مراغی ( وفات ۸۳۸ ق) از هنرمندان دربار سلطان حسین جلایر ، امیر تیمور و پسرش میرانشاه بوده است.
عبدالقادر مراغه ای را آخرین موسیقیدان بزرگ و وارث موسیقی کلاسیک شرق می دانند. وی با تحریر کتاب « مقاصد الالحان » نام آهنگها و تصنیف های خود را قید می کند و برای آگاهی بیشتر خواننده را به کتاب دیگرش « کنزالالحان» ارجاع می دهد که متاسفانه این کتاب تا امروز مفقود است. وی این کتاب را به سلطان عثمانی سلطان مراد دوم تقدیم نمود.
کتاب « جامع الالحان» را عبدالقادر به شاهرخ دیگر پسر امیرتیمور که پادشاهی ادب دوست و هنرمند بود تقدیم نمود.
فارمر براین باور است که بعضی از آهنگهای عبدالقادر به نام کیار/قیار هنوز هم در میان ترکها متداول است.
عبدالقادر مراغه ای همچون صفی الدین اردبیلی خطاط بود. اشعار ترکی و فارسی وی در کتابهای مقاصدالالحان، جامع الالحان و بعضی از کتابها ذکر گردیده است.
عبدالقادر مراغه ای در دو رشته موسیقی ۱. موسیقی دنیوی ۲. موسیقی الهی کار می کرد. او برای سی شب ماه رمضان سی موسیقی الهی بدون تکرار تصنیف کرد که مورد شگفتی قرار گرفت. این سی آهنگ در کنزالالحان نوشته شده است.
وی آخرین موسیقیدان بزرگ دنیای اسلام می باشد که اختصاصا در علم موسیقی کار می کرد. این افتخار آذربایجان حافظ قرآن هم بود.
۱۹ آبان ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
چرا انتخاب استاندار آذربایجانغربی پیچیده شده است؟
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
امرا و بزرگان ترک در طول تاریخ نقش اساسی در امر اداره کشور و مناطق بحرانی چه از منظر نظامی و چه سیاسی داشتند. از فرستادن کلبعلی خان افشار مشهور به ایپ قیران از فاتحان بغداد به اورمیه برای تادیب عشایر کرد تا فرستادن عسگرخان به پاریس برای دیدار و مذاکره با ناپلئون امپراطور فرانسه، حکام و رجال اورموی جزو طبقه ائلیت صفویه تا قاجاریه بودند.
هریک از سرکردگان طوایف اورمیه با درجات سرتیپ و سرهنگ و همچون عسگرخان با درجه عالی سیاسی ژنرالی (عسگرخان جنرال قونسول ) بسان یک رجل کارآزموده می توانست امورات ممالک محروسه ایران دوره قاجاری را اداره نماید.
در دوران صفوی تا اواخر قاجاریه، سرکوب شرارتهای عشایر کرد که از کوهستانهای غرب اورمیه گاه و بیگاه به شهر و روستاهای دشت اورمیه شبیخون می زدند یکی از امتیازات امرای ایالت غربی آذربایجان و در راس آن ولایت اورمی بود.
در آن سالها حملات ممتد سرخیلان شیکاک، هرکی با درایت قشون مجهز و آماده به جنگ افشار همیشه دفع می شد. حمله سنگین شیخ عبیدالله شمزینی با پایمردی مردم شجاع اورمیه و با فرماندهی اقبال الدوله رفع شد. تاریخ نشان داد هر وقت دولت ضعیف می شد اقبال اشرار درخشان می شد و با اقتدار دولت، چراغ بخت آنان خاموش می شد. این روند ادامه داشت تا اینکه از ده سال اخیر، ایرانشهری هایی که برای ویرانی مملکت و خصوصا آذربایجان از هیچ کاری ابا ندارند همسوی آنان شدند و به مرحمت نظام بوروکراسی و دموکراسی دروغین زمام امور را بدست گرفتند و ادعای اکثریت و بومی بودن آذربایجان را پیش راندند. اینان با هوچی گری تمام هم در انتخابات شرکت کمرنگ می کنند و هم خود را مظلوم جلوه داده از حق خورده شده خود صحبت می کنند. این اقلیت، با مشارکت کم صاحبان اصلی آذربایجان و شهرهای اورمیه، ماکو، سولدوز و ... امروزه صاحب کرسی وکالت شده و مانع انتخاب استانداری می شوند که از دل مردم آذربایجان برخاسته است. با اوضاع وخیم اخیر مردم کم کم متوجه می شوند که « صداقت در مقابل سیاست، حماقت است» ولی چه فایده....
به یقین انتخاب استاندار ترک برای آذربایجان غربی تضمین دور دوم ریاست جمهوری پزشکیان خواهد بود و صدالبته برعکس آن نیز صادق خواهد بود.
۱۴ آبان ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
افتخارات تاریخ آذربایجان (۲)
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
کارگاه تولیدات سلاح سنگی در سلماس نه هزار سال قبل
در شمال شهر کنونی سلماس در اراضی اهروان/ اهرنجان تپه ای باستانی وجود دارد که مردم به آن کول تپه می گویند. خاک این تپه به علت دارا بودن کول/ خاکستر به مرور زمان صرف حاصلخیزی مزارع روستاهای مغانجوق و سایر روستاها شده و امروزه محوطه کوچکی از آن باقی مانده است.
براساس کاوشهای باستانشناسی، این روستا که قدیمی ترین روستا و محل اسکان بشری در آذربایجان و قسمتی از آسیای غربی بوده در حقیقت کارگاهی بوده برای اسلحه سازی. بدین ترتیب که انسانهای باستان از معادن سنگهای اوبسیدینی که امروزه در اراضی ترکیه قرار دارد سنگهای خام را وارد کرده و با تبحر خاصی که به مرور بدست آورده بودند آنها را به سلاح تبدیل می کردند. اکتشافات باستانشاسان در سالهای ۷۰ الی ۷۱ بقایای این سلاحهای سنگی اعم از سرنیزه، چاقو، ابزار برشی را از گمانه هایی به عمق دو متری زیرزمین آشکار نمود.
اکتشافات باستانشناسی یکجانشینی و کشاورز بودن اهالی این منطقه را نیز اثبات نمود.
بدین ترتیب کول تپه سلماس جزو قدیمی ترین کارگاههای تولید ابزارآلات سنگی در هزاره های خیلی قبل بشر محسوب می گردد.
دانشمندان معتقدند ابزارآلات و سلاحهای سنگی تولیدی این مجموعه جهت استفاده دیگر انسانها به کولونی های دیگر نیز صادر می شد. در قبال این صادرات چه چیزی اخذ می شد، سوالیست که فعلا جوابی برای آن نداریم...
۱۱ آبان ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
مهندسی معکوس در موضوع کوروش برای رسیدن به اهداف خاص، شوونیسم
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
تاریخ را علم می نامند چرا که مطالعه¬اش براساس اصول علمیست. داده¬برداری، تنظیم سیستم و تطبیق آن با مستندات و نتیجه گیری از شاخصه های اصلی هر بررسی علمیست. وجه در ایران نیز نمی تواند از این سیستم و نگاه علمی به کنار باشد چرا که این سیستم جغرافیایی با پیشینه فرهنگی اجتماعی قوی چه ماقبل تاریخ و چه در قرون وسطی و معاصر همواره تاریخ ساز بوده و توانسته به نحو موثری سرنوشت انسانها را رقم زند.
نگاه غیر علمی به تاریخ پژوهی و تحقیقات تاریخی صدمه جبران¬ناپذیری به تحقیقات به اصطلاح آکادمیکی و دانشگاهی در ایران زده است. حتی با کما تاسف می توان گفت نگاه سیاسی و بعضا شوونیسمی حاکم بر تاریخ ایران سد راه پیشرفتهای علمی در تاریخ نگاری مدرن آذربایجان شده است. یکی از این نگاههای مغرضانه « سیستم باستان گرایانه تاریخ ایران» می باشد.
در تاریخ نگاری رسمی حاکم بر ایران که ملهم از « سیستم باستان گرایانه تاریخ » می باشد، تاریخ اقوام، ملتها و دولتهای حاکم بر فلات جغرافیایی ایران امروزین به غیر عده ای سفارشی خاص توسط یهود و اروپایی ها نظیر هخامنشی ها با فیلتر نگاه شوونیسمی که همانا حذف تاریخ اقوام غیر هنداروپایی است، حذف شده و به رسمیت شناخته نمی شود. تاریخ نگاری ایران حتی نمی خواهد یا بلکه نمی تواند توضیحی برای اسناد و مدارک بسیار موجود در ایران امروزین و خصوصا « آذربایجان باستان » مربوط به غیر هخامنشی و کوروش را ارائه دهد. با اینحال با تئوری هایی نظیر ایرانشهری و غیره سعی در ایجاد فضایی امن برای نابودی فرهنگهای بومی ولی غیر حاکم در ایران باشد. بنابراین این شیوه نمی تواند سیستم بررسی خوبی برای تاریخ نگاری ایران و خصوصا آذربایجان باشد.
داده های تاریخی از کوروش و به اصطلاح تاریخ هخامنشی به قدری اندک ، مغشوش و ناصحیح می باشد که در سالیان اخیر صدای محققین علمی و نه شوومن ها را درآورده و همگی خواستار ارائه یک تاریخ مستندی برای این دوره تاریخ ایران می باشند. برای رسیدن به نیاتشان از مهندسی معکوس استفاده می کنند یعنی از نتیجه به داده هایی می رسند که در علم تاریخ گفتیم بسیار مغشوش و غیرقابل استناد می باشد
در این مهندسی معکوس برای نشان دادن عدالت پارسی، خدمت به یهود و به تبع آن خشنودی اسرائیل، سلطنت طلبی آریامهری، عظمت و شکوه ایران قبل از اسلام، مخالفت با اسلام و آموزه های آن، برتری پارسی بر دیگر ملل از شخصی به نام کوروش استفاده کرده و با مهندسی معکوس و برای رسیدن به آمال و افکارشان سعی در قلب واقعیات هستند. برای کوروش تاریخی جعل می کنند که فقط در فیلمهای قرن ۲۱ هالیوودی قابل مشاهده است. احداث کاخها، شاهراهها، دادگاههای مستقل عادی، منشور کوروش، ورود باشکوه به بابل و آزاد کردن اسرای یهودی( صحنه ووردو باشکوه سزار به رم را تداعی می کند)، تسامح کوروش در امور دینی، ادعای اینکه بسیاری از رهبران جهان از آمریکا گرفته تا کشورهای بزرگ دیگر از وی الهام گرفته اند، بنیان گذاشتن حقوق بشر، پایه‌گذاری نخستین امپراتوری چندملیتی و بزرگ جهان، آزاد کردن برده‌ها و بندیان، همه و همه برای رسیدن به نتیجه هایی است که در بالا اشاره گردید که اهم آن مبارزه با اسلام و خدمت به اسرائیل می باشد. تبلیغات باستانگرایان بحدی شدید بوده که شوربختانه که عده ای ذوالقرنین را با کوروش یکی دانسته و سعی نموده اند برای دو پدیده متضاد مخرج مشترکی پیدا کنند. جعل تاریخ ۷ آبان به نام روز کوروش که در حقیقت به سفارش اسرائیل روز آزادی یهود می باشد، تجمع، طواف و سجده در قرن ۲۱ به مقبره ای موهوم که تا اوایل قرن بیستم مقبره مادر سلیمان نامیده می شد و مستشرق انگلیسی کرپورتر آنرا مقبره کوروش نامید، همه و همه دستمایه ایست برای آنچه برای آنچه که براندازی نرم نامیده می شود..
۷ آبان ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
" نام زبان ما ترکی است یا آذری": چرا عده ای برای انکار زبان ترکی در آذربایجان از کلمه آذری استفاده می کنند؟
دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh
از آنجایی که دو کلمه آذری و ترکی مابین عوام و کسانی که حساسیت لازمه را ندارند غالبا تحت یک معنا استعمال می شود لازم دانستیم درباره ی اختلاف این دو کلمه هم از نظر مفهومی و هم از نظر زبان شناسی توضیحاتی داده شود.
کلمه آذری غالبا در دو معنای مختلف توسط دو قشر فرهنگی جدا از هم استعمال می شود.
مریدان ایرانشهری ,آذری را ریشه ای هند اروپایی – ایرانی قلمداد کرده و در عوض در ترکی برای بیان زبان معاصر آذربایجان که در زیر گروه، زبانهای ترکی قرار دارد استعمال می شود.
به عقیده گروهی که آذری را با منشا هنداروپایی می دانند (که صحبت خواهیم کرد اشتباه محض است چون رایج در آذربایجان منشا اورال آلتاییک دارد و التصاقی است) آذری صفت نسبی برای آذربایجان بوده و هر چیزی که شامل آذربایجان باشد آذری است.لباس آذری، موسیقی آذری، رقص آذری، فرهنگ آذری و بالاخره زبان آذری.
حال ببینیم آذری مورد نظر ایرانشهری ها چه می باشد؟
به دنبال روی کار آمدن رژیم پهلوی و ظهور استبداد نوین سیاسی فرهنگی رضا خان از طرفی و رشد و بالندگی نازیسم و نژاد پرستی بر پایه نژاد برتر و سفید آریایی از طرف دیگر،زمینه مناسبی برای رشد و بالندگی شوونیسم که همانا هدفش سرکوب دیگر طوایف و ملل مختلف ایران و تعمیم زبان فارسی بر کل ایران و توسعه شعار "یک شاه ، یک مملکت ، یک زبان" ( شعاری که امروز هم می توان بقایای آنرا شنید ) بیش از پیش بوجود آمد.
از پرچم دارن این شوونیسم افراطی "سید احمد کسروی تبریزی" بود که اعتقاد داشت تمام زبانها و نیم زبانهای رایج در ایران از بین برود و زبان فارسی دری زبان تمام مردم ساکن ایران شود.واین خواسته را با تحقیق پیرامون تاریخ و ادبیات مناطقی که زبانشان غیر از فارسی بود شروع کرد و بالطبع آذربایجان – محل تولد وی نیز - یکی از این مناطق بود.بدین ترتیب آذربایجان که در طول تاریخ پرچم دار نهضتهای منطقه بود و به اصطلاح یک سر و گردن از دیگر مناطق کشور بالاتر بود به دست یکی از فرزندان نا خلف خود هدف این تؤطئه شوم قرار گرفت.
حاصل تلاشهای کسروی در باب اینکه زبان مردم آذربایجان فارسی بوده و بعدا ترکان و به ادعای بعضی ها مغولان زبان خود را به آذربایجانی ها تحمیل کرده اند در کتاب " آذری یا زبان باستان آذربایگان " در سال 1304 شمسی منتشر شد و از آنجایی که زبان اساسی ترین مشخصه یک فرهنگ است و ارزنده ترین ثروتی است که از میراث چندین هزار ساله یک خلق پاسداری می کند حدف زبان ترکی در حقیقت حذف فرهنگ غالب خواهد بود مورد پسند قشر حاکم پان فارسیست و شکست خوردگان نهضت مشروطیت آذربایجان و طرفدران نژاد آریایی آن زمان ( چون آن زمان کوروش به این شکل و شمایل اختراع نشده بود طبیعتا کوروش پرستی همچون امروز نبود تا از این تز حمایت کند ) قرار گرفت و به سرعت مورد تمجید و استقبال قرار گرفت. وی بدون توجه به زبانهای بومی مردم باستان آذربایجان نظیر سومریان،گوتیان،لولوبیها،هوریها،اورارتوها،مانناها، ساکاها،با مطالعه چند کتاب جغرافی ارمنی، و با استعانت از جو آریایی پرستی حاکم بر اروپا و مستشرقین، زبان باستان مردم آذربایجان را از نوع فارسی با ریشه مادی تحت عنوان آذری اعلام کرد.
بهر حال کسروی زبان " الآذریه " را با وجود ادعایش مبنی بر انشعاب از زبان فارسی که حتی فارسها از فهم آن عاجز بودند زبان باستان سراسر آذربایجان اعلام کرد و با این کشف به ظاهر علمی و زبانشناسی توانست به ظاهر راه هدم و نابودی زبان و فرهنگ چندین هزار ساله مردم آذربایجان را برای شوونیستهای دربار رضا خان پهلوی باز کند. با این حال وی تا آخر عمر نتوانست تفاوتهای عمیق دستوری-تلفظی زبان باستان مکشوفه خود یعنی " الآذریه " که بر مبنای ادعایش در تمام آذربایجان مورد تکلم قرار می گرفت توجیه علمی کند و با این عدم توجیه زمینه برای عدم پذیرفتن منشأ یگانه ای برای به اصطلاح زبانهای رایج " آذری " تبار در شهرهای آذربایجان آماده شد و ارزش علمی این تحقیقات روز به روز به زیر سؤال رفت.
۴ آبان ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
تاریخ مختصر زبان ترکی ( قسمت دوم)
/channel/melikzadeh
با تاسیس امپراطوری صفوی در تبریز زمینه برای رشته فرهنگ و ادبیات ترکی آذربایجانی آماده شد. شاه اسماعیل زبان ترکی را زبان رسمی دولت ایران قرار داد و در اشعار ترکیش تخلص "خطایی" برگزید. استاد غزل محمد فضولی سرآمد شعرای دوران یکی از بزرگترین مرثیه سرایان ترک زبان می¬باشد. مرثیه آل عبای وی در کتاب حدیقه السعدا متجلی است. نثر ترکی آذربایجانی وی نیز در کتاب¬های شکایت¬نامه، نامه به نشانجی پاشا متجلی است. در دوران صفویه ادبیات شفاهی آذربایجانی نیز هم پای ادبیات کلاسیک پیش رفت و عاشیق¬های آذربایجانی اشعار عاشقانه با اوزان هجایی قوشما (دوبیتی 11 هجایی)، گرایلی(دو بیتی 8 هجایی) بایاتی (دوبیتی 7 هجایی) ساختند. عاشق قربانی از جمله قدیمی ترین عاشیق¬های آذربایجان در دوره صفویه می¬باشد. داستانهای کوراوغلو، اصلی کرم، عاشیق غریب و شاه اسماعیل در این دوران خلق شدند. در اواخر دوره صفویه شعرای معروفی چون صائب تبریزی، قوسی تبریزی، امانی، شاه عباس ثانی (با تخلص ثانی)، طرزی افشار ادبیات آذربایجانی را رهبری نمودند.
در دوره قاجاریه علاقمندی به زبان تورکی ادامه داشت و توجه به اشعار امیر علیشیر نوایی شاعر بزرگ جغتایی هم هنوز ادامه داشت. لهذا برای فهم آسان آثار او کتابهای لغت ترکی به فارسی نوشته شد که از آن جمله می¬توان به:
1- بهجت اللغلات الترکیه، اثر فتحعلی قاجار قزوینی
2- خلاصه عباسی، اثر محمد خویی
3- الطمغای ناصری، اثر محمد صالح اصفهانی
بیشتر شعرای قرن 19 آذربایجان غزل سرا و مرثیه¬گو بودند. مهمترین شعرای ادبیات رثائی دخیل مراغه¬ای، راجی، دلسوز، صراف، پرغم بودند. شاعرانی مانند عندلیب قرجه داغی، حیران خانم، نباتی، ذکری شکوهی، هیدجی، محمد باقر خلخالی، لعلی از جمله شعرای مشهور این دوره بودند که در اشعار خود از زندگی و معیشت مردم و نیازهای آنها سخن می¬گفتند.
از دیگر نویسندگان مهمی که در بیداری آذربایجانیان نقش بسزایی داشتند می¬توان به میرزا حسن رشدیه (متول 1268/ 1851 در تبریز) اشاره کرد که کتاب وطن دیلی را برای تدریس در مدارس آذربایجان تالیف کرد.
در دوره انقلاب مشروطیت توجه به زبان تورکی بیش از پیش نمود پیدا کرده و در روزنامه¬ها و نشریاتی به زبان تورکی و یا دوزبانه منتشر می¬شد مانند فریاد در اورمیه و فروردین، انجمن و سایر.
دوره پهلوی دوره شور بختی و ممنوعیت زبات تورکی آذربایجانی بود. در این دوره شاعران و نویسندگان آذربایجانی به ناچار به فارسی می¬نوشتند گرچه در اوایل دوره پهلوی میرزاعلی معجز شبستری با زبان طنز ترکی به نقد اجتماع می¬پرداخت. در دوره پهلوی، تئاتر آذربایجان که با سابقه¬ترین و پیشرفته¬ترین تئاتر شرق و ملل مسلمان بود به بهانه فارسی نبودن تعطیل شد. بعد از اشغال ایران توسط روسها و انگلیسی ها در شهریور 1320، خفقان از بین رفت و در این مدت روزنامه¬های آذربایجان ، وطن یولوندا و مشفق و جودت به ترکی منتشر گردید. در تبریز شاعیرلر مجلسی با حضور شاعران بزرگی مانند محزون، بالاش آذراوغلو، مدینه گلگون، سهند، یحی شیدا و ... تشکیل شد.
بعد از کودتای 28 مرداد 1332 تا 1357 ممنوعیت دوباره زبان ترکی شروع شد. با این حال علیرغم این خفقان، شهریار حیدر بابیه سلام را سروده و منشر مود. سهند نیز داستانهای دده قورقود را به شعر درآورد و دو جلسه آنرا به نام سازیمین سؤزو منتشر نمود.
بعد از انقلاب اسلامی ممنوعیت زبان ترکی برداشته شد و صدها مجله، روزنامه، کتاب با خط مشی و سبک و سیاق متفاوت منتشر شد. علاوه بر شعر در مجله وارلیق نیز رشته مقالاتی درباره تاریخ زبان ترکی، گرامر و ادبیات ترکان به رشته تحریر درآمد. ۲۹ مهر ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
موقعیت ممتاز زبان ترکی در جهان از نگاه یک سیاح انگلیسی
دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh
یک سیاح انگلیسی به نام ادوارد برجیس در تاریخ 15 ژوئن 1841 (دوران محمدشاه قاجار و اوایل حکومت ناصرالدینشاه ) با بیان جزئیاتی از کاربرد زبانهای شرقی، زبان ترکی را از حیث نفوس متکلم و ضریب نفوس در رتبه اول، فارسی را به عنوان زبان مکتوب در رتبه دوم و عربی به لحاظ وسعت کاربرد در مرتبه سوم قرار داده از شهر تبریز چنین می نویسد: « ... امیدوارم دانش زبانهای فارسی و ترکی به من کمک کند تا در این کشورها بتوانم خرج خود را دربیاورم!. بسیاری از انگلیسیها فارسی می دانند زیرا زبان مکتوب نواحی وسیعی از هند است و آنها ناگزیر به فراگیری آن هستند. فارسی تنها زبان مکتوب ایران، افغانستان و بخشهایی از تاتارستان و هند است هرچند به زبانهای بسیار دیگری تکلم می شود.
( انگلیسی¬ها) به ندرت ترکی می دانند و من انگلیسی هایی دیده¬ام که بین بیست یا سی سال از عمر خود را در عثمانی گذرانده¬اند اما زبان آنرا یاد نگرفته اند. این زبان ( ترکی) شاید بیش از هر زبان دیگری در کره زمین رایج است. از مرزهای مجارستان گرفته تا استانهای شمالی چین به زبان ترکی در لهجه های مختلف سخن می¬گویند اما همه این لهجه-ها شبیه هم است و هر کسی که یک لهجه را خوب بداند همه را می فهمد. فکر می¬کنم عربی به لحاظ وسعت کاربرد در مرتبه سوم قرار دارد.»
منبع: نامه هایی از ایران(1828-1855) چارلز ادوارد برجیس، ترجمه معصومه جمشیدی، حسین اصغرنژاد، تهران نشر و پژوهش فرزان روز، 1384، ص: 58
/channel/melikzadeh
۲۴ مهر ۱۴۰۳
شماره 5 ( پاییز 1403) فصلنامه اینترنتی بین المللی « مطالعات تاریخ آذربایجان و ترک» با مقالات اساتید تاریخ آذربایجان منتشر شد. این فصلنامه در سایتهای ایرانی نمایه می شود.
www.azerturkhistory.ir
/channel/melikzadeh
مقالات:
جام حسن لو ی دشت سولدوز و رب النوعها ی سومر ی
رحیم بقال اصغری
https://www.azerturkhistory.ir/article_211695.html
نقد رومان تاریخی «بـابـک» نوشته جلال برگشاد
رستم بهراد رضی
https://www.azerturkhistory.ir/article_211709.html
ایلات و طوایف ترک و ترکمن در خطه خراسان
اسماعیل سالاریان
https://www.azerturkhistory.ir/article_211732.html
اولین فولکلوریست آذربایجان – بابا کوهی باکوو ی
علی شامیل
https://www.azerturkhistory.ir/article_211735.html
بخشی از خاطرات منتشر نشده احمد برادران آهنگری نماینده مردم سلماس در مجلس آذربایجان سال 1324 ش
رضا همراز
https://www.azerturkhistory.ir/article_211754.html
نگاهی به توتم گرگ در آذربایجان
مهدی حسنی
https://www.azerturkhistory.ir/article_211733.html
سند ی محرمانه از بورس تحصیلی قشقا یی ها توسط دولت عثمانی
روزبه پیری
https://www.azerturkhistory.ir/article_211734.html
مکتب آشیقی اورمیه
علی آردی
https://www.azerturkhistory.ir/article_211894.html
انواع باشلیقها یا کلاه‌های مردانه در آذربایجان
مهدی نجفی؛ گلشن اشرفی حیدرلو
https://www.azerturkhistory.ir/article_211895.html
مطابقت شهر اسطوره ای « سار ی قاپی » با « فراآسپا » در مراغه
اصغر محمدزاده
https://www.azerturkhistory.ir/article_211979.html
/channel/melikzadeh
ترکی زبان مشترک ایران، آذربایجان و ترکیه
در حاشیه صحبتهای پزشکیان-اردوغان به ترکی
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
پذیرش اسلام موهبتی بود برای ورود به جهان اسلامی که یک سر آن در کوههای آلتای و چین بود و سر دیگرش در اندلس و کرانه های مدیترانه (آق دنیز). ترکان شرق از جمله ترکان اوغوز نیز با پذیرش اسلام به راحتی وارد دنیای اسلام شدند و تا بغداد و استانبول پیش راندند. در جنگ ملازگرد نیز ترکان غیرمسلمان اردوی روم بدون توجه به دین به نفع آلپ ارسلان دست از جنگ کشیدند.
به تدریج ترکان از طوایف مختلف اداره امور جهان اسلام را در دست گرفتند. از یک سو به سرکوب صلیبیان پرداختند از دیگر سو به تشویق ادبا و هنرمندان مسلمان پرداختند و از سوی دیگر دیوانسالاری به نفع سیستم ترکی در جهان اسلام به راه انداختند.
در این دیوانسالاری و سیستم حکمرانی، زبان ترکی همزمان با زبان قران، عربی و زبان شعر، فارسی رشد پیدا کرده و زبان دربار، معاهدات سیاسی، ادبیات شرق هم شد. بسیار نادرست است زبان ترکی را فقط زبان سرداران ترک بنامیم.
دایره المعارف «دیوان لغات الترک» «قوتادقو بیلیگ»، تزوکات تیموری، قران ترجمه ترکی اوزون حسن، دیوان سلطان هندوستان بابورشاه ، نامه نگاری های شاه اسماعیل و سلطان سلیم، دیوان اشعار شاه عباس و شاه اسماعیل و ناصرالدینشاه، سلطان سلیمان و سلطان احمد جلایر و جهانشاه و هزاران دیوان دیگر، متن ترکی قرارداد فین کن اشتاین، متون معاهدات سلاطین صفوی و عثمانی با دول خارجی و هزاران سند دیگر نشان می دهد زبان ترکی توانسته بدون هیچ تضییقی نه تنها وارد روابط بین الملل هم بشود بلکه توانست زبان شعر و ادبیات و دیوانسالاری هم گردد.
با وقوع جریانات مشروطیت و عللی که قبلا توضیح داده شده متاسفانه زبان ترکی به مثابه یک عنصر غیر ایرانی تلقی گردید. اگر روزی ناصرالدینشاه و مطفرالدینشاه در دربار عثمانی به ترکی صحبت می کردند، در جنگ جهانی اول محمدحسن میرزای ولیعهد براساس پروتوکول دولت جدید ایران نتوانست در تبریز با خلیل پاشای عثمانی به ترکی صحبت کند و صحبت کردن آنها به ترکی پس از اتمام صحبت رسمی بود. بگذریم از اینکه رضاشاه در سفر ترکیه به خوبی به ترکی با آتاتورک صحبت کرده بود. چرا که رضاشاه به زبان مشترک دیگری مسلط نبود. البته مستحضرید فیلم سفر آن زمان موجود هست.
سیاست مخرب ایرانشهری که همه چیز را حول محور فارس و زبان فارسی، مهندسی کرده بود مانع ارتباط و مذاکره به ترکی رجال سیاسی کشور ایران، با رجال سیاسی آذربایجان، ترکیه و جهان ترک بود.
انتخاب پزشکیان به ریاست جمهوری ایران، این تصور باطل را درهم شکست. پزشکیان ترک به راحتی با اردوغان ترک و الهام علی یوف ترک به ترکی صحبت می کند. مسیر احیا قدرت ترکان در ایران که در استقامت احیا دنیای ترک ذیل دنیای اسلام می باشد آغاز شده، و این چیزی نیست که به مذاق براندازان ایرانشهری که در لفافه « حفظ تمامیت ارضی با محوریت زبان فارسی» پنهان شده اند خوشایند آید. اینان که در لابلای لایه های دیوانسالاری ایران نفوذ کرده اند مانع ترقی زبان ترکی در ایران هستند. تمثیل ترکان ایران هم که دکتر پزشکیان می باشد از این هجمه ها برکنار نیست.
چه باید کرد؟
احیا تاریخ، زبان، ادبیات، فرهنگ و هنر ترکی باید با شیوه آکادمیک انجام گیرد. همه ترکان ایران باید به افراد علمی صادق و امتحان پس داده اعتماد کرده به آنها در احیا این مهم کمک کنند. همه باید از خود بپرسند برای احیا تاریخ و ادبیات و زبانم چه کاری چه مادی و چه معنوی از دستم برمی آید؟ برای نیل به این، با متخصصان انگشت شمار صادق مشورت نمایید. امروز این مهم را انجام دهید شاید فردا خیلی دیر باشد.
۱ دی ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
۲۷ آذر، یکصد و پنجمین سالگرد مقاومت محال لکستان سلماس در برابر هجوم اکراد سیمیتقو
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
همه چیز از ناامنی های انقلاب مشروطیت شروع شد. آن هنگام که عده ای از مردم تحت عنوان مجاهد با تشکیل انجمنهایی سعی در تغییر سیستم حاکمیتی در ایران بودند. والیان و حاکمان محلی، استقلال حکومتیشان را از دست دادند و از این هرج و مرج بوجود آمده عشایر غرب آذربایجان بر اساس یک عادت دیرین از کوهها پایین آمده به غارت اهالی دشت نشین آذربایجان پرداختند.
قبلا گرچه تهاجمات عشایر هر سال وجود داشت و حتی شیخ عبیدالله شمزینی با بسیج اکراد به اورمیه، سولدوز، میاندوآب، بناب و مراغه تاخته بود ولی این حملات فورا سرکوب شده بود. ولی از سال ۱۲۸۵ شمسی سیستم نظامی- حکمرانی آذربایجان همچون سایر ممالک محروسه ایران قاجاری تضعیف شده بود.
اشغال سرتاسر آذربایجان توسط قوای روسیه تزاری در سال ۱۲۸۸ نیز مزید علت شده بود.
روسها سیمیتقو را به تفلیس برده بودند تا در آنجا از نزدیک با روسها آشنا شود تا گماشتگی خود را بخوبی انجام وظیفه نماید.
آغاز جنگ جهانی و درگیر شدن آذربایجان در مناقشات عثمانی- روسیه، وقوع فجایع جیلولوق سیستم نظامی، اداری و حکمرانی آذربایجان را به قهقرا برد.
با شکست جیلوها در تابستان ۱۲۹۷ شمسی توسط قوای عثمانی و سپس خروج این نیروها در آبان ۱۲۹۷ شمسی از قلمرو آذربایجان به تدریج سیمیتقو خود را در وادی قدرت تنها دید. عثمانی ها قبل از ترک اورمیه در جلسه ای تحویل سلاحهایشان را به هیئت بزرگان اورمیه پیشنهاد کردند. ولی این به اصطلاح بزرگان اورمیه از فجایع جیلولوق و تهاجمات سیمیتقو درس عبرت نگرفته گفتند «دولت ایران بی طرف است و ما با کس سر جنگ نداریم، و باید از مرکز بپرسیم و ...»
از دیگر سو سیمیتقو چون سستی سران مردم را دید به اتکای قوای عشایری در کوهستانهای غرب آذربایجان حملاتش به خوی، سلماس،اورمیه، سولدوز و ساوجبلاغ را شدت بخشید. ولی بخاطر ترس از سردار ماکو پایش را به قلمرو وی نگذاشت.
با وقوع اختلافات داخلی و دودستگی در اورمیه، با همکاری یکی از طرفین دودستگی، سیمیتقو و اکراد اورمیه را تصرف کردند. با تصرف اورمیه بلافاصله سلماس و ساوجبلاغ(مهاباد امروزین) تا سقز و میاندواب و غرب آذربایجان سقوط کرد. تعدیات اکراد سیمیتقو بحدی ظالمانه و همراه با غارت بود که نه تنها در خاطرات محلی مردم اورمیه و سلماس بلکه در خاطرات اهالی مهاباد و سقز ( کتاب وحشت در سقز و ...) آمده است.
در این میان مقاومت کاظم خان قوشچی در محال انزل و مسعود دیوان در محال لکستان سلماس مانع توسعه طلبی اکراد در کل آذربایجان شد.
سیمیتقو به سبب طبیعت سنگ قیرخلار ( کاظم داشی بعدی) نمی توانست به آنجا مسلط شود لذا به سلطان احمد مرکز محال لکستان حمله کرد. مقاومت دو ساعته اهالی لکستان در آنجا فایده ای نداشت و تمام اهالی به حصار قره قشلاق عقب نشینی کردند. مقاومت مسعود دیوان و برادرش بسیار جانانه بود تا اینکه با کشته شدن بزرگان اردو از جمله مسعود دیوان پدر نیمتاج سلماسی مقاومت اهالی شکسته شد. صدها نفر از اهالی لکستان شهید و اکراد تا گونئی مردم لکستان را تعقیب کردند.
اکراد تا مرداد سال ۱۳۰۱ش بر کل شهرها و روستاهای غرب آذربایجان بجز کاظم داشی مسلط شدند.
چند سال قبل جمعی از اولاد بازماندگان لکستانی و وطن پروران سلماسی به یادبود مجاهدان لکستان در برابر اکراد سیمیتقو بنای یادبودی نصب کردند.
۲۵ آذر ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
افتخارات تاریخ آذربایجان ( ۷ )
سیستم حکمرانی ایالتی - ولایتی هدیه مترقیان آذربایجانی به ایران
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
موقعیت استراتژیک آذربایجان نقش بی همتایی برای این سرزمین از جمله در عرصه های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی به ارمغان آورده است. یکی از مهمترین نقش های آذربایجان در طی تاریخ، در عرصه حکمرانی و دولت سازی است.
آذربایجان از هنگامی که دولتهای مترقی ماننا - اورارتو و سپس ماد را تاسیس نمود و سپس با حمله اسکندر مقدونی دوباره حیات نوی یافت، در عرصه دیپلماسی جهانی درخشید و با تاسیس دولتهایی چون اتابکان آذربایجان ، ایلخانیان، آق قویونلو و قره قویونلو مرکز اصلی پایتخت دولتها گردید و با تاسیس امپراطوری صفوی به نقش خود به عنوان یک سرزمین دولت ساز ادامه داد.
همسایگی و ارتباط آذربایجان و آذربایجانیان مستقیما با کشورهای روسیه و عثمانی و رفت و آمد سفرا، جهانگردان اروپایی به آذربایجان و بالاخص تبریز و مسافرت اهالی آذربایجان به استانبول، تفلیس، پاریس، سن پطرزبورگ، باکو و ... افکار مترقی و قرن بیستمی حکمرانی دنیا را در ذهن آذربایجانیان به ارمغان آورد.
آذربایجانیان نیز با پایمردی و تلاشهای جانانه افکار مشروطه خواهی و حکومت قانون را به کل ممالک محروسه ایران تقدیم نمودند.
نظام مترقی حکمرانی ایالتی- ولایتی که متضمن نقش شهروندان هر ایالتی در سرنوشت سیاسی-اقتصادی- اجتماعی آن منطقه هست در سال ۱۲۸۵ شمسی توسط اهالی آذربایجان در سرزمینشان اجرا شد. بعدها این نظام حکمرانی در قانون اساسی مشروطه ایران قاجاری جا گرفت ولی مستبدین مخالف مشروطه و سپس سیستم رضاخان و حکومت پهلوی این شیوه حکمرانی را مسکوت گذارد.
اعتراض شیخ محمد خیابانی و جمعی از مشروطه خواهان آذربایجانی به عدم اعتنا به خواستهای مشروطه خواهان با سرکوب خونین وی خاتمه یافت و حکومت دیکتاتوری بیست ساله رضاشاه با سرکوب حاکمیت قانون و قانون خواهان ادامه یافت.
با اشغال ایران توسط قوای روس و انگلیس و عزل رضاشاه توسط دول متفق، آزادی نسبی به ایران برگشت و اهالی آذربایجان با تاسیس انجمنهای آذربایجانی قصدشان برای احیا اصول مشروطه را آشکار نمودند.
بیانیه ۱۲ شهریور دموکراتهای آذربایجانی و سپس تاسیس مجلس محلی در آذربایجان تلاش جدی بود برای احیا گفتمان دخیل کردن مردم در اداره مناطقشان که این تلاشها نیز اینبار با سرکوب خونین ۲۱ آذر ۱۳۲۵ شمسی ابتر ماند.
تاسیس شوراهای روستا، شهر، شهرستان و استان، و از دیگر سو تقسیم اداری ایران به پنج ناحیه ( از جمله شمالغرب که همان سرزمین تاریخی آذربایجان می باشد) برای اداره دقیق و غیرمتمرکز این مناطق و سخنان نویدبخش رئیس جمهور پزشکیان در دادن اختیارات بیشتر به استانداران نویدبخش افزایش نقش اقشار مختلف مردم در اداره امور خود می باشد که گامی اولیه در سعادت و بهروزی مناطق مختلف کشور خواهد شد.
۲۰ آذر ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
انتظارات از والی جدید آذربایجان غربی: آقای رحمانی
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
بالاخره علیرغم تلاشهای مذبوحانه بعضی مدعیان تازه به دوران رسیده ولایات جنوبی آذربایجان- که زنگ خطری جدی برای بروکراسی اداری چند هزار ساله آذربایجان می باشند و لازم است از چشمان اهالی آذربایجان دور نماند- والی آذربایجانی برای استان آذربایجان غربی انتخاب و قرار است از هفته آینده شروع به کار نماید.
امیدوارم نیروهای خوش فکر دوروبر آقای رحمانی را بگیرند تا اوضاع استان کمی تغییر یابد.
مسائل اصلی آذربایجان غربی لیست بلندبالایی دارد ولی آنچه که اهمیت دارد چند مورد می باشد:
۱ـ اوضاع اقتصادی و کار آفرینی:
الف) تلاش برای خروج از خام فروشی محصولات کشاورزی و ایجاد صنایع تبدیلی بیشتر
ب) تلاش برای سرمایه گذاری خارجی
ج) توسعه شریانهای ارتباطی اعم از جاده ای، فرودگاهی و ریلی
د) استفاده از مرزها و گمرکات به عنوان فرصتهای شغلی برای کل مردم آذربایجان و نه قاچاقچیانی که پشت عنوان کولبری پنهان شده اند.
و) تلاش برای احداث لااقل یک صنعت مادر در طی استانداری
ه) تلاش برای شکوفا شدن استعداد کاری و فکری جوانان در صنعت و مدرن سازی تفکر صنعت استان
ی) توسعه دانشگاههای استان با رشته های کاربردی میان رشته ای
۲. تلاش برای احیا دریاچه اورمیه با
الف) جلوگیری از افزایش سطح کشت غیرمجاز در بالادست رودخانه ها
ب) بازگشت به سطح زیر کشت سالهای هفتاد با اعمال عکسهای هوایی
۳. مسائل فرهنگی
الف) تلاش برای گسترش فرهنگ آذربایجانی در اقصی نقاط آذربایجان و آشنا نمودن این فرهنگ برای عشایر و مهاجرانی که شهرهای آذربایجان غربی را برای زندگی انتخاب نموده اند.
ب) تلاش برای ادغام مهاجرین و عشایر در میان ساکنان بومی آذربایجان با اتخاذ تدابیر فرهنگی
ج) کمک به تاسیس رشته زبان و ادبیات ترکی، تاریخ آذربایجان در دانشگاههای استان
د) حمایت از هنر، فرهنگ، تئاتر و موسیقی آذربایجان
ه) حمایت از جوانان طالب فرهنگ آذربایجان
و) تلاش برای تبدیل هنر به ثروت در سطح استان
با توجه به ترک و آذربایجانی بودن این والی، چنین می نماید که انتظارات از وی زیاد می باشد بنابراین لازم است
الف) از مشاوران کاربلد، خوشنام و متخصص استفاده شود
ب) جلسات منظم با اصحاب فکر و اندیشه برگزار شود
ج) مرعوب داده سازی ها و هیاهوهای رسانه ای یکی دو نفر از مجلسیان نگردد.
۱۳ آذر ۱۴۰۳۷
/channel/melikzadeh
از والی ایالت غربی آذربایجان تا استاندار آذربایجان غربی
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
از آن هنگام که شاه اسماعیل صفوی در جنگ با سلطان سلیم شکست خورد و کل ایالات شرقی آناطولی ضمیمه خاک امپراطوری عثمانی شد، نواحی غربی آذربایجان هم مرز با دولت عثمانی گردید.
دشتهای حاصلخیز شهرهای خوی، سلماس، اورمیه و دشت سولدوز و ساوجبولاغ ( مهاباد امروزین) تا کوههای پر مرتع خانا( پیرانشهر امروزین) و سردشت جزو مناطق صفر مرزی گردیدند. تاخت و تاز عشایر کردی که در کوههای مرزی می زیستند وجود والی مدیر و مدبری را ایجاب می کرد. عشایر کرد که به جهت منظم بودن سیستم مالیاتی عثمانی تبعیت از صفویه را ترجیح می دادند سالیانه منظما به دشتهای غرب آذربایجان حمله کرده تالان انجام می دادند. در چنین اوضاعی، قسمتی از ترکان افشار که همزمان پادگان نظامی متحرک نیز محسوب می شد به عنوان تیول و پاداش، مناطق اورمیه از کوهستان و دشت گرفته تا صایین قالای افشار (شاهین دژ فعلی) را از شاه عباس گرفتند.استقرار این مردمان به تشکیل خان نشین افشار اورمی در منطقه وسیعی از قره سوی سلماس در خان تختی تا صایین قالای افشار و تیکان تپه انجامید. تشکیل فوج های چندین گانه افشار ، مشارکت در بوروکراسی صفوی، افشار و قاجاریه، موقعیت ممتازی برای این خان نشین به مرکزیت اورمیه را سبب گردید. علاوه بر کارهای رفاهی-عمرانی، کار بیگلربیگی های افشار شده بود دفع تجاوزات مداوم اکراد عشایر کوه نشین.
حملات شدید و صدالبته نافرجام شیخ عبیدالله شمزینی، سران عشایر شکاک که آخرینش اسماعیل سیمیتقو بود، اورمیه و غرب آذربایجان را فولاد آبدیده کرده بود. وقوع جنگ جهانی دوم نیز کر و فر این عشایر را سبب شده بود که با سرکوب این عشایر، اهالی ماکو، خوی، سلماس، اورمی، مهاباد و کل شهرهای غرب نفس راحتی کشیدند.
در آن زمان به سبب اهمیت این مناطق ایالت آذربایجان به دو قسمت ایالت شرقی آذربایجان و ایالت غربی آذربایجان منقسم گردید. این ایالت شامل شهرهای خوی(شامل شهرهای ماکو و مضافات، سلماس)، اورمیه، مهاباد و بیجار بود. در آن زمان هیچ خبری از بوکان و پیرانشهر و سردشت و سقز و بانه با جمعیتهای دویست سیصد هزار نفری نبود. هر چه بود جمعیتی عشایر بود که کارشان دامداری بود نه جمعیتی شهرنشین.
در آن زمان والی ایالت غرب آذربایجان یا از رجال برجسته کشوری بود یا از امرای ارتش و بالعکس هر والی آذربایجان بعدها یا از رجال برجسته کشور می شد و یا نخست وزیر و وزیر.
اما وقوع انقلاب اسلامی تمام تعادل آذربایجان غربی را بهم زد و عشایر رفته رفته شهرنشین به قیام مسلحانه دست زدند. شهرها و قصبه های قابل ملاحظه ای بدست احزاب خودخوانده سقوط کرد. و تا سال ۶۴ درگیری با گروههای تروریست مسلح ادامه داشت.
در این سالها، اقتصاد و تجارت استان ضربه سنگینی خورد که تبعاتش را تا الان هم مشاهده می کنیم.
رشد جمعیت این عشایر نیز بسیار شدید شده بود. معلم شیمی ما در سال ۱۳۶۷ با توضیح اوربیتالهای اتمها چون به اوربیتال d با ظرفیت ده الکترون می رسید به شوخی آنرا عشایر می گفت که دارای ده فرزند بودند و کل کلاس که دارای هیچ منسوبیت کرد عشایری نبود می خندیدند. غافل از اینکه سی سال بعد این اوربیتالهای ده ظرفیتی چنان کورانی در انتخابات مجلس، شورا و در نهایت تعیین استاندار خواهند کرد که هنوز هم که هنوز است بسیاری از مردم قادر به درک این انفجار جمعیتی نیستند.
فضای استان بشدت آلوده سیاست کثیف شده است. نمایندگانی که شهردویست هزار نفرین امروزشان تا دیروز قصبه ای بیش نبود با قلب واقعیتها از مظالمی که به آنها شده، از نقش مثبتشان در پیروزی انقلاب و جنگ تحمیلی سخن رانده و فرهنگ غالب آذربایجان با قدمت چندین هزار ساله را بی مهابا و بدون ترس از بازخواست پان تورکیستی می نامند.
برای رفع چنین فضایی، استانداری غیرسیاسی و بلکه اقتصاد و تجارت دان لازم است تا بتواند شاخص فلاکت استان را چند درجه کاهش دهد، صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی را افزایش دهد، رونق گمرکات را مد نظر داشته باشد و به اشتغالزایی صنعتی استان فکری کند.
استان آذربایجان غربی، استانداری در سطح حداقل وزیر می طلبد.
۵ آذر ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
ابتکار ناصرالدینشاه برای لغو امتیاز توتون و تنباکو(رژی)
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
روایتهای تاریخی پس از انتشار اسناد جدی از جمله خاطرات، صورت دیگر بخود میگیرد و عمدتا علت امر کلا زیر و رو می شود.
تاریخ نگاری ایران متاسفانه بیشتر بعد ایدئولوژیک دارد و هدف کوبیدن این و آن و یا حتی یک مکتب و اندیشه می باشد. حال اینکه تاریخ نگاری علمی بیان علت حوادث بدون حب و بغض می باشد.
همگی یک روایت رسمی درباره واقعه رژی داریم که ناصرالدینشاه جهت دریافت مبالغی انحصار تولید و فروش توتون را به انگلیس واگذار کرد. علما چون اینرا شنیدند استعمال تنباکو را حرام و در حکم مبارزه با امام زمان دانستند و دولت چون مخالفت عموم مردم را دید امتیاز را باطل کرد. این روایت رسمی در کتابهاست ولی نوه ناصرالدینشاه به نام دوستعلی خان در کتاب « یادداشتهایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه » روایت متفاوتی از این شورش را می دهد. دوستعلی خان چنین روایت می کند چون امتیاز توتون به انگلیس داده شد دولت روس هم امتیاز دیگری خواست. شاه سفیر را چند وقتی معطل کرد و چون دید روس بر گرفتن امتیاز اصرار دارد و این مساله کشدار خواهد بود تصمیم به کار بزرگی گرفت.
یکی از درباریان بنام علاءالدوله را به نزدش خواند و گفت فردا به دربار آمده و اصرار به رفتن به عتبات می کنی. من مانع خواهم شد و تو مصر بر کار. تا اینکه من با کمال بی میلی اذن کار را خواهم داد. تو به عتبات نزد میرزای شیرازی رفته و جریان را به وی تفهیم خواهی کرد که تنها راه رهایی ما از این دو کشور اعلام تحریم تنباکو می باشد...علاءالدوله قبول کرده و طبق نقشه عمل کرده و عازم عتبات شد.
باقی قضایا همان است که همگی می دانید... ناصرالدینشاه با پرداخت سه و نیم میلیون تومان خسارت مساله را فیصله داد.
۲۶ آبان ۱۴۰۲
/channel/melikzadeh
هنر و معماری در دوران خان نشین افشاراورمی دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh بیگلربیگی های افشار در حکومت چند صدساله در اورمیه بانی خیر بسیاری از عمارات، کاخها و مشوق اهل ادب و هنر و فرهنگ بودند. یکی از معروفترین آثار خاندان افشار در اورمیه، عمارت باشکوه چهاربرج بود. این عمارت را رضاقلی‌خان بیگلربیگی در دوران حکومتش احداث کرد و چون بمانند قلعه‌ای در چهارگوشه دارای چهار برج بود، به این نام معروف گشت. عمارت چهاربرج، مشتمل بر چند بیرونی و اندرونی، تالارهای متعدد و حمام مخصوص بود. تالارهای ساختمان را نقاشی‌های آبرنگ یکی از معروفترین نقاشان عصر خانات آذربایجان ، الهوئردی نقاش جد ابوالحسن نقاشباشی تزئین کرد. شاهانی چون کریم خان زند و فتحعلی شاه قاجار در این عمارت مهمان خوانین افشار شدند. فتحعلی شاه در چهار برج با مریم‌خانم دختر امام‌قلی‌خان بیگلربیگی ازدواج کرد و سید علی‌محمد باب در دوران محمدشفیع‌خان بیگلربیگی چندی در این عمارت تحت نظر بود.
در سال ۱۱۸۷ قمری امام‌قلی‌خان بیگلربیگی باغ و عمارتی در منطقه «سیرداغی» احداث کرد. محل باغ بربالای چشمه «خان‌بولاغی» انتخاب شده بود که چشم‌اندازی منحصر به فرد داشت. در سال ۱۲۵۸ قمری، ملک‌قاسم میرزا، این باغ را که متروک افتاده و عمارتش روبه ویرانی بود، تعمیر کرد.
امام‌قلی‌خان در ۱۱۸۸ قمری، باغ دیگری در نزدیکی شهر ارومیه ساخت که به «باغ دلگشا» موسوم شد. پس از امام‌قلی‌خان باغ به چهارمین پسرش، لطفعلی‌خان افشار به میراث رسید. اقبال‌الدوله، پسر لطفعلی‌خان و مالک بعدی باغ، در حدود ۱۲۸۰ قمری عمارت‌هایی در آن پی‌ریزی کرد که پس از او به دست برادرش، یوسف‌خان شجاع‌الدوله، به اتمام رسید.
در حمله شیخ عبیدالله کرد به آذربایجان و اورمیه، پیروان وی دیوارهای باغ را تخریب و عمارت‌ها را به گلوله بستند. این آسیب‌ها در دوران حکمرانان بعدی ارومیه ترمیم شد. پس از جنگ جهانی اول، خاندان افشار این باغ را برای احداث سربازخانه به ارتش اهدا کردند ( محل فعلی لشگر 64 اورمیه) و از آن پس ساختمان‌های دولتی، یکی پس از دیگری در این محل احداث شدند، تا جایی که نشانی از باغ و عمارت‌های قدیمی آن برجای نماند.
در سال ۱۲۱۲ قمری، حسینقلی‌خان بیگلربیگی، پسر ارشد امام‌قلی‌خان، دو باغ در اطراف ارومیه بنا کرد که به «باغ سیاوش» و «باغ خان» مشهور شدند و هر دو دارای عمارت و حوض و استخر بودند. باغ سیاوش تا چندی قبل پابرجا بود تا اینکه چند دهه قبل عده ای؟ این باغ را نابود کردند تا نشانی از قدمت تاریخی اورمیه پابرجا نماند.
یوسف‌خان شجاع‌الدوله در قریه «بدل‌بو» باغ و عمارت بزرگی ساخت تا پس از کناره‌گیری از مشاغل دولتی، در آنجا روزگار گذراند. در حمله شیخ عبیدالله کرد به غرب آذربایجان، یکی از سخت‌ترین نبردها در نزدیکی این باغ اتفاق افتاد. پس از عقب‌نشینی قوای اقبال‌الدوله، باغ به دست کردها غارت شد و از آن پس متروک افتاد. ابوالحسن نقاش¬باشی از معروفترین نقاشان عصر ناصرالدینشاه بود که آثارش موزه های بزرگ جهان را تزئین کرده است. کتاب مشهور « تاریخ افشار » نیز در زمان خوانین افشار اورمیه تدوین شده است..
در این اوضاع مساعد برای رشد و تعالی فرهنگ، نقاشها، معمارها، ادبا، شعرا، علما و فرهیختگان اورموی همگام با سایر نقاط آذربایجان پا به عرصه نهادند. ۲۳ آبان ۱۴۰۳ /channel/melikzadeh
افتخارات تاریخ آذربایجان (۳)
دکتر توحید ملک زاده
اسطوره قیل قمیش، گوی تپه اورمیه /channel/melikzadeh
گوی تپه یکی از مشهورترین تپه های باستانی اورمیه با آثاری غنی و نمایشگر تاریخ پر افتخار آذربایجان می باشد. قبل از حفاری های سال ۱۹۴۸ م انگلیسیها در این منطقه باستانی، در سال ۱۳۱۳ شمسی تصویر قیل قمیش منقش بر روی یک لوح به دست آمده بود. استوانه هایی که نقوشی از خدایان قدیم را داشتند نیز در این منطقه به دست آمده است. کشف ابزارآلات فلزی در گوی تپه از چهارهزار سال قبل در منطقه شناخته شده بود. کشف کتیبة قیل قمیش در گوی تپة اورمیه شاهد بارزی است بر استقرار فرهنگی سومریان ترک تباردر منطقه اورمیه و آذربایجان.
قیل قمیش از اساطیر سومری که نقش بسیاری در داستان های مختلف ملل جهان دارد، اولین داستان بلند مردمان می باشد. قیل قمیش پادشاه شهر اور است که به دنبال زندگی جاوید از کوه میشو و صاحب جنگلهای سدر آن به نام خوم بابا گذشته تا راز زندگی جاوید را از پیرمرد عاقلی به نام اوتناپیشتیم بپرسد. اوتناپیشتیم پیرمردی عاقل است که طوفانی همراه با سیل کشتی وی را به جزیره ای دوردست رسانده است. وی راز زندگی جاوید را خوردن گیاهی در کنار چشمه ای در دوردست می داند. قیل قمیش رهسپار آنجا شده و در کنار چشمه آن گیاه را می بیند ولی قبل از خوردن آن گیاه، ماری این گیاه را می خورد و به زعم انسانهای ماقبل تاریخ زندگی جاوید می یابد( پوست اندازی مار را مصداق زندگی جاوید وی می دانند.)
در کتیبه های مختلف سومری از سرزمین آراتتا واقع در غرب آذربایجان به کرات صحبت شده و از مکاتبات و ارتباط فرهنگی- نظامی در دولت پروتو ترک آراتتا- سومر صحبت شده است. در این مکاتبات و سنگ نوشته ها و لوحه ها از سرزمین آراتتا به عنوان سرزمین کوهستانی با جنگل های پر دخت با منابع فلزی- معدنی و سنگی فراوان صحبت شده است. تمام محققین عالم بر این عقیده اند که غرب آذربایجان همان سرزمین آراتتاها می باشد. گفتنی است آراتتا به معنی دامنه کوهستان می باشد. در داستان قیل قمیش کلمات اور، میشو دیده می شود که امروزه نیز در آذربایجان دیده می شود.
داستان قیل قمیش بعنوان قدیمی ترین داستان ثبت شده جهان بدین ترتیب با آذربایجان پیوند دارد...
۱۶ آبان ۱۴۰۳ /channel/melikzadeh
نقده/نقدای، سولدوز ، تپه حسنلو و ترکان قره‌پاپاق
دکتر توحید ملک‌زاده
/channel/melikzadeh
منطقه تاریخی محال سولدوز که امروزه شهرستان نقده نامیده می شود مامن طوایف باستانی پرافتخاری بود که تجلیات حضور پرشکوه فرهنگیشان در جام هنرمندانه طلایی حسنلو دوران ماننایی نقش بسته است.
این منطقه پر آب و علف، پس از اینکه غازان خان در سال ۷۰۳ق این منطقه مستعد پرآب و علف را به امیرچوپان سولدوز داد به محال سولدوز مشهور شد که در دوره صفویه به قول کتاب شرفنامه( ص: ۳۰۶) از توابع مراغه گردید.
امیرچوپان از امرای قدرقدرت و معتمد ایلخانی بود که بعدها حاکم مکه و مدینه گردید. وی بعدها به سبب قدرت گرفتن فراوان مورد رشک سلطان ابوسعید قرار گرفت و کشته شد. امیرچوپان در مکه دفن گردید.
نه در این هنگام و نه تا دوران یکصد سال اخیر در این محال شهری وجود نداشت. هر آنچه بود مرتع و زمین حاصلخیز.
قریه ناقادئی/ نه غه دئی که در رسم الخط قدیم نقدای/ نقدی ( حرب الحسن، ص: ۵۰۴) نوشته شده از قراء معتبر دشت سولدوز بود که برای اولین بار نامش به تاریخ رمضان ۱۲۴۵ق/زمستان ۱۸۳۰ م در فرمان فتحعلیشاه قاجار به نقی خان بزجلو مبنی بر حاکمیت ترکان قره پاپاق در محال سولدوز دیده شده است. در متن فرمان جمله « قریه نوچه ده مشهور نقدای » دیده می شود.
ترکان بوزجلو که بعدها به قره‌پاپاق مشهور شدند قبلا در اراضی قازاق و بورچالی آذربایجان شمال ارس زندگی می کردند. با حملات روسها به آذربایجان و تصرف مناطق شمالی آن، ترکان قره‌پاپاق با هماهنگی دولت قاجار عقب نشسته و دو سال در دشت سلماس ماندند تا اینکه رای دولت قاجار بر این شد که ترکان قره‌پاپاق در محال سولدوز اسکان یابند. فرمان شاهانه انتقال در سال ۱۲۴۶ق صادر گردید. مالکیت روستاهای این محال قبلا از آن خوانین مقدم مراغه و افشار اورمی بود. بدین ترتیب قره پاپاقها پس از حداقل سی سال دربدری در روستاهای محال سولدوز مستقر شدند
امروزه در شهرستان نقده، تیره های ترکان قره‌پاپاق ( ترکاون tərkavon،چاخیرلو( در تواریخ صفویه جاکیرلو نوشته شده)، عربلو، سارال، جان احمدلو، اولاشلو ، شمس الدینلو و قازاق) همراه با سایر ترکان از طوایف مختلف اوغوز با شکوه و پویایی تمام در حال نقش آفرینی سازنده در نقده قلب تپنده آذربایجان هستند.
۱۱ آبان ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
اعلان جمهوریت در ترکیه به رهبری مصطفی کمال آتاتورک در اسناد قاجاری ایران:
به مناسبت یکصد و یکمین سالگرد اعلان جمهوری ترکیه
دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh تغییر سیستم حکومتی خلافتی-سلطنتی به جمهوریت تحولی شگرف در دنیای اسلام بود بطوریکه چشم تمام ملل همجوار به ترکیه بود.اسناد قاجاری ایران نیز نشان از توجه دولت به این امر بود.
نامه سفیر کبیر عثماني در تهران به وزارت خارجه ایران در باره اعلان جمهوری ترکیه :
آقای وزیر خارجه با کمال احترام خاطر دوستی مظاهر آن جناب مستطاب عالی را مستحضر می دارد که به موجب تلگراف واصله از آنقوره در شب بیست و نهم تشرین اول 1339شکل دولت از طرف مجلس کبیر ملی ترکیه به اتفاق آرا به جمهوریت مبدل گردیده است. این دولت جدید اسلام و لسان رسمی آن ترکی است. رئیس جمهور که رئیس دولت می باشد از طرف مجلس از بین اعضا خود به مدت یک دوره انتخابیه چهار سال انتخاب می شود. با این سمت باش وکیل(رئیس الوزرا) از طرف رئیس جمهور از بین اعضای حاضره مجلس انتخاب می شود و وکلای دیگر (وزرا) باش وکیل از بین اعضای مجلس انتخاب می نماید. از طرف رئیس جمهور هیئت وکیله که به ترتیب فوق تشکیل یافته ، با هیئت عمومیه اش برای تصویب به مجلس عرضه و معرفی می شود. در همان شب غازی مشیر مصطفی کمال پاشا به اتفاق آرا به ریاست جمهوری انتخاب شدند .به وسیله ابلاغ مراتب فوق احترامات فاقیه را تجدید می نماید (سفیر کبیر)
سفارت ایران در استانبول 8 روزبعد به وزارت خارجه ایران چنین نوشت:
12عقرب1342/1302
اعلان 29 اکتبر حکومت ترکیه را جمهوری به مذهب رسمی اسلام و به زبان رسمی ترکی و مصطفی کمال پاشا به ریاست انتخاب شد .
سه روز بعد سفارت ایران گزارش داد:
نامه سفارت کبری ایران در استامبول به وزارتخانه
« غازی مصطفی کمال به سمت ریاست جمهوری انتخاب و هم ریاست مجلس کبیر و ریاست کابینه. اکثریت مردم به این پیشامد غیر موافق و چند روز قبل که روزنامه ها شروع به بعضی تنقیدات راجع به وضع فعلی حکومت کردند فورا حکومت قانونی وضع و تنقید را ممنوع و از سه ماه الی سه سال حبس، خلیفه هم مجبور به ارسال تبریک شده است. » ۸ آبان ۱۴۰۳ /channel/melikzadeh
افتخارات تاریخ آذربایجان (۱)
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
اراضی تاریخی و بهم پیوسته آذربایجان از دمیرقاپی دربند تا همدان و کرمانشاه از هزاره های قبل از میلاد تا امروز از حیث علم و فرهنگ و ادب و هنر یادگارهایی به بشریت کرده که در این سلسله یادداشتها به تعدادی از آنها اشاره می شود....
۱. آذربایجانیان ابداع کننده آبیاری بوسیله کانالهای مصنوعی و قنات
سه هزار سال قبل آن هنگام که تعداد جمعیت اراضی مختلف جهان از جمله آذربایجان بیشتر می شد نیاز به استفاده از آب برای کشت و زرع بیشتر جهت کشاورزی و بدست آوردن موادغذایی از جمله غلات افزایش یافت. منابع آبی آن موقع نیز محدود بود خصوصا اینکه با توجه به اختلاف ارتفاع رود با اراضی حاشیه ای، تنها اراضی حاشیه رودخانه ها قابلیت آبیاری مستقیم داشتند.
هورری های آذربایجان و اخلاف بلاواسطه آنها دولت اورارتو سه هزار سال قبل برای حل این مشکل چاره ای اندیشیده و با حفر کانالهایی عمدتا سنگی هم از زیر زمین و هم از رودخانه ها و دریاچه ها آب را به اراضی حاصلخیز دوردست رسانده و به کشاورزی پرداختند. تولید غذا ثروت اهالی دولت اورارتو در آذربایجان را دو چندان نمود و این ثروت بصورت هنر اورارتویی عرض اندام نمود.
هنر اورارتویی در ساخت خانه ها و کاخ های سنگی، دیوار سنگی شهرها، فلزکاری و تهیه کلاهخود فلزی و آلات جنگی متجلی شد.
بسیاری از دانشمندان جهان پدران آذربایجانی های امروز در دوران اورارتو را بانی حفر قنات و استفاده از آن می دانند. به تدریج تکنیک و چگونگی استفاده از آب زیرزمینی بصورت کهریز به اطراف آذربایجان از جمله اراضی نیمه خشک فلات ایران نیز رسید...
این تکنیک آبیاری امروزه نیز در سراسر جهان کاربرد دارد
۶ آبان ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
نگاهی به تاریخ زبان ترکی (۳)
کتاب دَدَه‌قورقود:
دایره المعارفی از نظم و نثر و فرهنگ ترکان باستان و میانه
دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh
دَدَه‌قورقود (به ترکي آذربايجاني:Dədə Qorqud به ترکي استانبولي:Dede Korkut ترکمني:Gorkut-ata) نام يکي از قديمي‌ترين داستانهاي اسطوره‌اي ترک‌هاي اوغوز است که عليرغم دارا بودن محتواي بسيار قديمي از اعصار شامانیزم و توتمیزم، در حدود قرن شانزده ميلادي يعني دوران حکومت آققويونلوها به صورت مکتوب در آمده‌است. بر پايه نظر محمد فواد کؤپرولو، مجموعه داستانهاي دده قورقود ريشه‌اي پيش از اسلامي دارند و نشانه‌هايي از اين ريشه‌هاي پيش از اسلام درآن ديده مي‌شود. اين داستانها قرنها بصورت شفاهي سينه به سينه نقل شده‌اند و سرانجام بصورت مکتوب درآمده‌اند. کؤپرولو باور دارد کتاب دده قورقود در واقع از مجموعه مناقب اغوزان يا اوغوزنامه‌ها جدا شده است. وي براي اثبات سخن خود قسمتي از نقل قول ابوبکر عبدالله دواداري در کتاب دررالتيجان را مي‌آورد. دواداري در اين کتاب که به سال ۷۰۹ قمري تاليف شده است در ذکر رويدادهاي سال۶۲۸ قمري، به دو کتاب به نامهاي اولوخان آتا بيتیکچي و ديگري اوغوزنامه اشاره مي‌کند. او مي‌نويسد خود اصل کتاب اوغوزنامه را ديده است. اين کتاب به روايت دواداري ابتدا از ترکي به فارسي و سپس به وسيله جبرائيل بن بختيشوع طبيب و مترجم معروف زمان هارون الرشيد به عربي ترجمه شده است و اصل آن جزو خزانه ابومسلم خراساني بوده است. طبق اطلاعاتي که اين شخص مي‌دهد محتواي اين کتاب عبارت بوده از اولوغ قراطاغ، آلتون خان، اولو آي آتاجي، اولو آي آناجي، ترکلر يميني، منقبه چوجوق ارسلان و ... سپس احوال شخصي به نام دبا کوز که همان تپه گؤز باشد را روايت مي‌کند. او مي‌نويسد تپه گوز نخستين مملکت ترکان را ويران کرد.... در بالاي سرش يک چشم داشته است. مادر او از پريان درياي بزرگ بوده و بر او شمشير و نيزه کارگر نبود... و سرانجام باساط پسر اوروز او را کشت. نقل دواداري از آنجا که شباهت بسيار به داستان تپه گؤز دارد، کؤپرولو را به اين نتيجه رساند که اين کتاب قسمتي از اغوزنامه باستاني بوده است که بعدها از آن مجموعه جداشده است. افسانه سيکلوپ در اوديسه بسيار شبيه داستان تپه گؤز مي باشد . بسياري از دانشمندان معتقدند با توجه به ذکر جزئيات تولد، زندگي و جزئيات زندگي تپه گؤز بنظر مي‌رسد سيکلوپهای یونان از داستان تپه گؤز گرفته شده است و داستان تپه گؤز اورژينالتر است.
اين مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکيل شده و مجموعه پر ارزشي است که زندگي، ارزشهاي اجتماعي و باورهاي مردمان ترک را نشان مي‌دهد. قدمت داستانها مربوط به قرن‌هاي چهاردهم و پانزدهم ميلادي مي‌باشد. کتاب دده قورقود به زبانهاي مختلف ترجمه شده‌است. نخستين ترجمه دده‌قورقود به زبان آلماني در سال ۱۸۱۵ از روي نسخه کتابخانه درسدن در آلمان بود. دست‌نويس ديگر اين کتاب در واتيکان است. متن کامل کتاب هم که با رسم الخط اصلي آن بر اساس نسخه کتابخانه برلين در سال۱۹۱۶ از سوي کيليسلي رفعت محقق کشور ترکيه که تلاش پيگيري در نشر متون زبان ترکي داشته در شهر استانبول به چاپ رسيد. او واژه ها و عباراتي که نامفهوم و مغلوب بوده تصحيح کرده‌است با اين وجود برخي واژها و مفاهيم نامکشوف مانده که در برابر آنها عبارت مفهوم نشد درج گرديده‌است. اورهان شاييق گؤک ياي کتاب دده قورقود را در سال 1932 در استانبول با حروف عربي چاپ کرد. در سال 1939 آکادميک حميد آراسلي کتاب را در جمهوري آذربايجان چاپ نمود ولي متاسفانه چاپ اين کتاب در سال 1951 در شوروي سابق و (جمهوري آذربايجان و ترکمنستان) با ادعاي پان تورک بودن ممنوع شد. ولي در سال 1957 در آذربايجان و 1980 در ترکمنستان از اين کتاب رفع ممنوعيت شد.
غير از ترجمه‌هاي آلماني، روسي، ايتاليايي چندين ترجمه ديگر نيز به ساير زبانهاي اروپايي و آسيايي صورت گرفته از جمله آنها دو ترجمه به زبان انگليسي را مي‌توان نام برد که اولي در انگلستان و و دومي در امريکا انجام يافته‌است. از ترجمه کنندگان مي‌توان به ترجمه ديگر از يواخيم هاين به زبان آلماني که درسال ۱۹۵۸ در شهر زوريخ و چاپ به زبان روسي در سال۱۹۶۲ به وسيله بارتولد و انتشار توسط ويکتور ژيرمونسکي در مسکو اشاره کرد.
۳ آبان ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
تاریخ مختصر زبان ترکی (قسمت اول )
دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی /channel/melikzadeh
براساس یافته های اخیر باستانشناسان ، زبانشناسان و محققین تاریخ موطن اصلی ترکان در سرزمینهای واقع در حوضه دریای خزر، دریاچه اورمیه ، وان و دریای سیاه بوده که به دلیل مهاجرتهای فراوان این اقوام به اطراف، لهجه های مختلف زبان ترکی بوجود آمده است. در سنه های گذشته موج حرکت و پخش ترکان از شرق به غرب نیز دیده می شود که عمدتا در دوران اوایل میلاد دیده می شود.
مراحل تاریخی زبان ترکی بدین شرح می باشد:
1- دوران آلتایی
2- دوران پروتوتورک
3- دوران ترکی اولیه
4- دوران ترکی قدیم
5- دوران ترکی میانه
6- دوران ترکی جدید
در دوران آلتای کلیه زبانهای التصاقی یکی بودند.
دوران پروتو تورک
سومریان اولین قوم مشخص پروتوتورک می باشند که پنج هزار سال قبل پایه های مدنیت نوین جهانی را پایه ریزی کردند. افسانه مشهور قیل قمیش و یا به تعبیری دیگر بیل قامیش چکیده ادبیات سومری و نخستین حماسه ضبط شده جهان می باشد. بیش از 300 کلمه سومری موجود می باشد که در ترکی معاصر ما کاربرد دارد.اقوام پروتو تورک ائلام، گوتی، لولوبی، هورری، اورارتو، ماننا، ساکا هر کدام توانسته اند در طی اعصار گذشته بر غنای زبان ترکی باستان بیفزایند.
دوران ترکی اولیه شامل زبانهای هون، ترکی بلغار، پئچه نک و خزر نیز هست که از قبل از میلاد تا تاسیس دولت گؤک تورک ادامه داشته است.
دوران تورکی قدیم، دوران گوگ تورک و ترکان اویغور را شامل میشود و از قرن ششم میلادی تا دهم میلادی را در بر میگیرد. از این دوران سنگ نوشته های بسیاری برجای مانده که مهمترینش کتیبه بیلگه خاقان و کتیبه تونیوقوق میباشد که مشهور به "اورخون آبیده لری" میباشد. الفبای مخصوص این کتیبه ها به الفبای گؤک تورک مشهور است.
ترکی اویغوری دنباله ترکی گوگ تورک میباشد که به مرور زمان تغییراتی در آن پیدا شده و آنرا از ترکی قبلی متمایز می¬سازد. الفبای مشهور اویغوری به مدت چندین قرن در آسیا رایج بوده و با قبول و اشاعه اسلام در میان ترکان، الفبای اویغوری کم کم اهمیت خود را دست داد و به تدریج جای خود را به خط عربی داد.
ترکی میانه
ترکی میانه (اورتا تورکجه) در حقیقت ادامه ترکی قدیم است با مختصر تغییراتی که زبان رسمی دولت قره خانلی لار بوده است. تورکی میانه را ترکی خاقانی یا ترکی کاشغری هم می¬گویند. در همین اوقات در غزنه خراسان جکومت ترکان غزنوی تاسیس شد که که دربارش مرکز شعرای فارسی زبان مانند منوچهری، فرخی،اسدی طوسی، فردوسی و غیره بود. دیوان لغات الترک محمود کاشغری مهمترین اثر این دوره می-باشد. دیگر اثر مشهور این دوره "قوتادقوبیلیگ" میباشد که از طرف یوسف اولوع خاص حاجب به رشته نظم درآمده و به سلطان قراخانی بوغراخان تقدیم شده است. عتبته الحقایق، دیوان حکم احمد یسوی و قصص الانبیاء رابغوزی از دیگر آثار این دوره زبان تورکی می¬باشند.
در دوره تورکی جدید به تدریج هر یک از زبانهای ترکی وارد شکل مستقل خود شده و ترکی آذربایجانی از ترکی اوغوزی شکل گرفت. اشعار ترکی مولوی، شیاد حمزه، سلطان ولد، یونس امره، دهانی و حسن اوغلو و کتاب ارزشمند دده قورقود در زمره ادبیات نخستین ترکی آذربایجانی محسوب می¬گردد.
در قرن 13 میلادی نمونه نثر ترکی آذربایجانی کتاب "صحاح العجم" هندوشاه نخجوانی میباشد این کتاب لغتی است چهارزبانه برای تعلیم زبان فارسی به ترکان آذربایجان.
در قرن 14 میلادی نکامل محسوسی در زبان ادبی از نوع نظم و نثر دیده می¬شود. شعرای بزرگی مانند نسیمی و قاضی برهان الدین و ضریر آثار ارزشمندی خلق نموده اند. نسیمی را میتوان بنیانگذار شعر آذربایجانی دانست. قصه یوسف که به شکل دو بیتی شبیه قوشما در سال 609 قمری/ 1230 میلادی توسط شاعری به نام علی سروده شده از جمله اشعار ترکی آذربایجانی محسوب میشود.
در این دوران کتابهای لغت زیر نوشته شده است مانند تحفه حسام، حلیه الانسان و حلبه اللسان. در قرن پانزدهم با حکومت ترکان آق-قویونلو و قره قویونلو ادبیات آذربایجانی وارد مرحله دیگری گردید.
جهانشاه قره قویونلو به دوزبان فارسی و ترکی شعر می¬گفت و در اشعارش "حقیقی" تخلص میکرد. شیخ قاسم انوار از اهالی سراب از شعرای معروف این دوره بود. حبیبی، کشوری دیلمقانی و خلیلی از شاعران برجسته این دوران بودند.
نثر ترکی قرن 15 دارای سبک علمی بوده است. کتاب "اختیارات قواعد کلیه یا دایره جهان نما" از این قبیل کتابها می¬باشد. کتاب کوامل التعبیر بوازیچی نمونه دیگری از کتب قرن پانزده میباشد که درباره تعبیر خواب نوشته شده است. ۲۵ مهر ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
از دارالفنون استانبول تا دارالفنون تهران و تبریز:
تبریز، دومین شهر ایران دوره قاجاری از نظر علمی امروزه چندمین شهر ایران است؟
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
آذربایجان تا اواسط قرن بیستم دروازه ورود مدنیت نوین به داخل ممالک محروسه ایران قاجاری بود و این نقش را تا زمان تشکیل ایران نو با محوریت یک شاه، یک ملت و یک زبان، با سلطنت رضاشاه، داشت.
آذربایجان در دوره قاجار خصوصا از دوران حکومت عباس میرزا کانون نوگرایی و تجدد بود. همسایگی با دو دولت عثمانی و روس، داشتن قشر مترقی تاجر، وجود عناصر دانا و روشن بین در صنف دیوانیان دربار ولیعهدهای قاجار در تبریز از علل این مهم بودند.
نخستین چاپخانه ایران در سال ۱۸۱۷، نخستین چاپ کتاب و دهها اولین دیگران حاصل این فرایند نوپروری ترکان آذربایجان بود.
دارالفنون نیز پدیده ای بود که برای اولین بار در سال ۱۸۴۶ در استانبول بنیانگذاری شد تا علوم جدیده و فنون مورد نیاز عصر جدید به داوطلبان آموزش داده شود.این مراکز عالی مورد توجه دولت قاجاریه قرار گرفت و در سال ۱۸۵۱ در دوران زمامداری ناصرالدینشاه اولین دارالفنون کشور با اقتباس از متد عثمانی در تهران افتتاح شد.چند سال بعد یعنی در سال ۱۲۷۵ ق/۱۸۵۸ دارالفنون تبریز با اقتباس از تجربیات استانبول و تهران شروع بکار کرد.
پس از دوره ناصری و عزیمت ولیعهد به تهران، متاسفانه دارالفنون تبریز رونقش را از دست داد و در اواخر سال ۱۳۱۴/۱۸۹۷ ق تعطیل شد.
دومین شهر ایران دوره قاجاری از نظر علمی امروزه چندمین شهر ایران است؟
۲۳ مهر ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh