3855
Azərbaycan tarixinə görə yazılarım www.azerturkhistory.ir آذربایجان تاریخینه گوره یازیلاریم @tohidmelikzade ارتباط با من tohidmelikzade@yahoo.com
نشریه «فریاد» چاپ اورمیه و نقش آن در رواج اصول حکومت مشروطه
(به مناسبت چاپ آخرین شماره فریاد در ۲۵ تیر ۱۲۸۷ شمسی)
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
شهر اورمیه به عنوان دومین شهر بزرگ آذربایجان دوره قاجاریه در پیشرفت مشروطه خواهی نقش به سزایی داشت. با اینحال در این دوران بنا بر عللی قابل بحث روزهای متلاطمی را تجربه کرد و دودستگی های معمولی جای خود را به بحران سیاسی- امنیتی در آن شهر داد. در این میان روزنامه های منتشره در ایالات و ولایات ممالک محروسه در تنویر افکار عمومی نقش فراوانی داشته و در فراهم کردن زمینه های لازم برای شناخت افکار سیاسی نوین و متجددانه و سپس تشکیل احزاب سیاسی نقش کلیدی ایفا می کردند. نشریه فریاد به عنوان اولین نشریه ملی در اورمیه به عنوان یک روزنامه آبرومند ناشر افکار مدرن سیاسی و اجتماعی بود که به همت دو جوان برومند اورموی و سلماسی به نامهای میرزا حبیب الله آقازاده ( ۱۲۶۲ ش اورمیه- ۱۳۳۹ تبریز) و میرزا محمود غنی زاده سلماسی ( فروردین ۱۲۶۱ ش سلماس- ۱۳۱۳ تبریز) به دو زبان ترکی و فارسی در مطبعه آمریکایی ها در اورمیه چاپ می شد. با انتشار این نشریه، اورمیه اولین شهر ممالک محروسه قاجار بود که علیرغم مرکز ایالت نبودن صاحب نشریه می گردید.
اولین شماره این نشریه در ۲۱ محرم ۱۳۲۵/ ۱۴ اسفند ۱۲۸۵ شمسی و بیست و سومین یعنی آخرین شماره آن در ۶ ذیقعده ۱۳۲۵/ ۱۹ آذر ۱۲۸۶ چاپ شد. ادامه نیافتن چاپ این نشریه همچون سایر نشریه های ملی دیگر بعلت اختلال در امورات مشروطیت با به توپ بستن مجلس و تعطیلی امورات مشروطه¬خواهی و قدرت یافتن مستبدین دولتی مخالف مشروطه بود.
پرداختن به مشروطیت و بررسی ماهیت آن و خلاصه هر آنچه که خواست مردمان باشد تا مدتهای مدیدی مورد بحث رساله ها، کتب و نشریات مختلف بوده و درک معنای آن، تفسیر و تاویل مشروطه و حتی اصطلاحات حقوقی چون مطالبه حقوق، حفظ حقوق و دهها درخواست دیگر بدون تعریف ماهیت و مکانیزم اجرایی در محافل، نشریه ها و افواه عمومی در هاله¬ای از ابهام قرار داشت.
حتی تفسیر و تاویلهای مختلف در حوزه¬های مختلف مشروطه خواهی مخصوصا آذربایجان ( به مرکزیت تبریز و زیرشاخه¬های رشت، زنجان، اورمیه، اردبیل و قزوین) با حوزه¬های دیگر همچون اصفهان نیز متفاوت بود. چراکه مشروطه خواهی آذربایجان بطور مستقیم تحت تاثیر دو مکتب فکری سوسیال دموکرات باکو و تفلیس و از سوی دیگر اتحاد و ترقی عثمانی بود که از کانال انجمن سعادت انجام می گرفت. سوسیال دموکراتهای آذربایجان نیز از سوسیال دموکراتهای روسیه تغذیه فکری می-کردند.
مطالعه این نشریه نشان می دهد که شیوه مشروطه خواهی آذربایجان تفاوت اساسی با نقاط مختلف ایران داشت و از علتهای اصلی آن همسایگی با دو منبع قدرتمند فکری عثمانی و روسیه را می توان شمرد.
۲۷ تیر ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
Türkiyə, Kürdlərin Silahsızlaşdırılması və Qərbi Azərbaycan: Urmiya
Dr. Tohid Məlikzadə
/channel/melikzadeh
Əşirət təbiəti yüngül silahlarla təchiz olunmaqdadır; kürdlər də əsli əsirət olduqları üçün tarix boyu silahlı qruplar arasında olublar. Rza şahın əşirətləri məskunlaşdırma qərarı, onları silahsızlaşdırmaq üçün idi və bu, böyük dərəcədə zorla həyata keçirildi. Atatürk də Birinci Dünya Müharibəsindən sonra, Osmanlıdan Türkiyəyə keçidi qəbul etməyən kürd qruplarının üsyanlarını basdıraraq, Osmanlı qalıqlarından Türkiyəni yaratdı. Türkiyənin NATO-ya daxil olması, Türkiyənin sol qanadına meylli bir qismi, Kürdistan Fəhlə Partiyası (PKK) adlı kommunist partiyasında təşkilatlanmağa məcbur etdi. Silahlı mübarizəyə atılmağın mənasını bilirsiniz: bir və ya bir neçə ölkədən maliyyə-siyasi dəstək almaq və sonra onların tabeçisi olmaq... Buna görə də çox keçmədən PKK kommunist mərhələdən Türkiyə əleyhinə fəzaya keçdi və onillərlə qonşu ölkələr və Avropa-ABŞ hökumətlərinin təmin etdiyi pul və silahlarla, sözdə fəhlələri dəstəkləmək bəhanəsi ilə on minlərlə insanı öldürdü, şəhər və kəndləri dağıtdı.
Bu zaman Türkiyədə PKK-nı basdırmaqla vəzifəli bəzi generallar və yüksək vəzifəli şəxslər də müharibənin davam etməsindən narazı deyildilər, çünki müharibə bitdikdə böyük maaş və güzəştlərdən məhrum qalacaqdılar. Bütün bu amillər və Suriyada, Qarabağda, İranda və İraqda son vaxtlar baş verən hadisələr, Erdoğana Bəhçəli (Türkçü) hökumətinin köməyi ilə Türkiyədəki daxili cəbhəni söndürməyə imkan verdi. PKK da daxili təzyiqlər altında çıxılmaz vəziyyətə düşmüş, silahsızlaşdırılmağa meylli idi. Türkiyənin zorakı qruplarının silahsızlaşdırılması, heç bir kənar mənbəyə açıqlanmayan vədlərlə aparılsa da, sülhün ilk günündə, tamamilə təhlükəsizlik strukturuna malik dövlət televiziyası olan TRT Kürd kanalında verilişdə Urmiya kürd yaşayış məntəqəsi kimi təqdim edildi. Bu xəbər yayıldıqda, Azərbaycan xalqı təəccüblə qarşıladı, baxmayaraq ki, sonradan TRT Kürdün rəhbərinin vəzifədən alındığı bildirildi.
Azərbaycan xalqı, xüsusilə onun qərb bölgəsi, tarixi kürd hərəkatlarından acı təcrübə keçirib və inanır ki, ölkədə mərkəzi hükümət pozulanda dərhal kürd zorakı qrupları hucum edib, hücumlarından narahat olurlar. Görünür ki, kürd zorakı qrupları Türkiyənin təbliğat və mədəniyyət strukturuna nüfuz edərək, zorakı qrupların silahsızlaşdırılmasının uğursuzluğa düçar olmasına çalışır. Görünür ki, Türkiyənin Birinci Dünya Müharibəsindən əvvəlki Osmanlının xüsusi və yeni bir formasına çevrilməsi, Türkiyənin gələcəkdə İsrailin hərbi təhdidlərinə qarşı yeni düzülüşüdür.
22 TİR 1404 (14 iyul 2025)
/channel/melikzadeh
استیلای بارزانلی ها در شمال عراق
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
عشیره بارزانی از پیوستن مردمی از قبایل و تیرههای مختلف کرد به «شیخ بارزان» که یکی از شیوخ طریقت نقشبندیه ساکن در روستای بارزان ( منطقه ای نسبتا وسیع در شمال اربیل) بود، شکل گرفته است. شیوخ بارزان معتقد به طریقت نقشبندی بوده و بعضا با شیوخ نهری ( اجداد شیخ عبیدالله حمله کننده به اورمیه و شهرهای آذربایجان در دوره ناصرالدینشاه) رقابت هم داشتند ولی شیخ محمد پدر ملامصطفی چون از شیخ عبیدالله تبعیت کرد خلیفه او شد. پس از مرگ شیخ محمد یکی از پسرانش به نام شیخ احمد رهبری دینی و پسر دیگرش ملامصطفی رهبری سیاسی قبایل بارزان را بر عهده گرفت. ملامصطفی برای کمک به حکومت قاضی محمد در سال ۱۳۲۴ شمسی با سي و پنج هزار بارزانيبه آذربایجان آمده و جزو فرماندهان قشون قاضی محمد گشت. پس از سقوط و دستگیری قاضی محمد، ملامصطفی از دست ارتش شاه گریخته به عراق برگشت. یکسال بعد در سال ۱۳۲۶ با فشار ارتش عراق قوای بارزانی از طریق مرز خانا ( پیرانشهر امروزین) وارد کوهستانهای غرب آذربایجان شده و جنگ کنان خود را به رود ارس در پلدشت رسانده به شوروی پناهنده شدند. بارزانیها ۱۱ سال در شوروی ماندند و جمعی از آنان به تحصیل و بقیه به کار پرداختند. پس از بازگشت ملامصطفی به عراق، دولت عراق بارزانی ها را در امور خودشان خودمختار کرده و سهمهای سیاسی به آنها دادند. ولی بعدا میان دولت عراق و بارزانی ها اختلاف افتاد و به پیشنهاد عیسی پژمان از فرماندهان کرمانشاهی ساواک و رابط شاه با بارزانلی ها، کمک چهار ساله مالی- تسلیحاتی دولت ایران به بارزانی ها علیه دولت عراق شروع شد. تا امضای معاهده الجزایر بین شاه و معاون نخست وزیر عراق( صدام)، شاه از بارزانی ها علیه دولت عراق استفاده می کرد. وقتی شاه در مارس ۱۹۷۵ / اسفند ۱۳۵۴ موضوع قرارداد الجزایر را اعلام کرد «شاه میخواست نظر بارزانی را درخصوص این قرارداد بداند. وقتی شاه درخصوص ماهیت آن اطلاعرسانی کرد و حرفهایش را به پایان رساند منتظر پاسخ بارزانی بود. خلاصه پاسخ بارزانی این بود: ما مردمی تنها هستیم مادام شما از قرارداد الجزایر راضی هستید و منافع مردم ایران را تضمین میکند دیگر چیزی که ما بگوئیم وجود ندارد. ما ضد آن نیستیم. ما تحت فرمان شما هستیم. اگر به ما بگوئید زندگی کنید ما زندگی خواهیم کرد و اگر هم بگوئید بمیرید خواهیم مرد. ما با دلسوزی شما بودیم حالا نیز همراه شما هستیم. در آینده هم همین گونه خواهیم بود. امیدواریم که مرحمت شما نسبت به ما کم نشود. این صحبتهای ملامصطفی بود». ملا مصطفی که به خاطر قطع کمکهای شاه، به شورش خود پایان داده بود، پناهنده ایران شد و در کرج با کمک ایران زندگی کرد. ملامصطفی بارزانی در سال ۱۳۵۸ به علت بیماری سرطان در امریکا فوت کرد. جنازه وی به اشنویه آورده شد و چند روز بعد قبرش نبش قبر شده جنازه اش توسط رقبای سیاسیش ربوده شد. ۱۴ مهر ۱۳۷۲ استخوانهای باقیمانده جنازه های ملامصطفی بارزانی و پسر وی ادریس بارزانی پس از نبش قبر از روستای خلج از توابع ارومیه به مریوان انتقال یافت تا به عراق منتقل شود.
پس از مرگ ملامصطفی جنگهای درون قبیله ای بارزانی را تا سرحد نابودی کشاند. بارزانی ها در جنگ ایران عراق علیه دولت صدام وارد جنگ شدند. با فشار صدام بیش از صدهزار مهاجر کرد عراقی به آذربایجان غربی پناهنده شده که دهها هزاران نفر از آنان و اولادشان هنوز در اورمیه و آذربایجان غربی زندگی می کنند. مسعود بارزانی با مرگ برادرش ادریس در بهمن ۱۳۶۵ در اورمیه، اداره امور سیاسی و مذاکرات خارجی بارزانی ها را به دست گرفت و توانست رهبری بارزانی ها را تصاحب کند.چند سال بعد مسعود بارزانی موفق شد با برپا کردن شورش "راپه ین" در سال۱۹۹۱ میلادی و دقیقا پس از جنگ کویت عراق و در زمان برقراری وضعیت ممنوعیت پرواز عراق به بالای خط ۳۶ درجه توسط نیروهای ائتلاف، کنترل شمال عراق را بدست آورده و اقلیم کردستان عراق را تاسیس کند. این حکومت اقلیمی در سال ۲۰۰۵ توسط دولت عراق به رسمیت شناخته شد. پسر ادریس بارزانی به نام نچیروان که برادرزاده و داماد مسعود می باشد نخست وزیر اقلیم کردستان عراق و پسر مسعود به نام مسرور بارزانی رئیس اداره اطلاعات اقلیم می باشد.هوشیار زیباری وزیر خارجه و معاون نخست وزیر اسبق عراق دایی مسعود بارزانی است. وی به اتهام فساد اقتصادی نتوانست وارد انتخابات ریاست جمهوری عراق بشود.
ادهم بارزانی، عضو سابق رهبری حزب دموکرات کردستان عراق که چند سال قبل ویدیوی حضور وی در اورمیه موجی از نگرانی در میان اهالی اورمیه برانگیخت رهبر حزب « حزب اله انقلابی کرد» یک گروه منشعب از حزب الله کرد عراق و شورای عالی انقلاب اسلامی عراق است.
عاشورای ترکان در اردبیل دوره صفوی از نگاه سیاح آلمانی، آدام اولئاریوس
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
آدام اولئاریوس دیپلمات آلمانی بود که در سال ۱۶۰۳ م متولد شد او پس از اتمام تحصیلات خود از طریق فیلیپ کروزیوس وارد دربار شد و موفق شد در هیئتی که فریدریش سوم قصد داشت به روسیه و دربار شاه صفی بفرستد، حضور پیدا کند. آنها پس از سفر به مسکو و امضا قراردادهای مختلف با تزار روسیه در ۱۶۳۷ م، وارد آذربایجان شدند. اولئاریوس در این سفر در مورد آداب و رسوم مردم، مراسمهای عاشورا، خانهها، محلهها، شهرها، قرارهای ملاقات با شاه صفی، نوع مشاغل، خوراک مردم و … صحبت به میان آورده و موفق شده سفرنامهای خلق کند که به جنبههای مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی منطقه به طور کامل بپردازد.
اولئاریوس مراسم عاشورا در اردبیل دوره صفوی را چنین شرح می دهد: سه تابوت كه با پارچه سياهرنگي پوشيده شده بود دايره وار دور گردانده شد كه ظاهرا بايستي مظهر تابوتهاي حضرت علي و دو فرزند ايشان امام حسين و امام حسن ( ع ) مياورد پيش از اينها دو صندوق بلند كه با پارچه اي نيلي رنگ پوشيده بود و گويا تمثيل و تنها ميراث حضرت علي (ع ) يعني كتابهاي روحاني ايشان مي بود به نمايش گذاشته شد و نيز دو راس اسب زيبا كه بر پشت آنها كمان ، تير ، دستارهاي گرانبها و مقداري زيادي پرچم هاي پيروزي قرار داشت دور گردانده شد يك نفر بر سر چوبي يك برج مدور كه آن را نخل مي ناميدند و بر آن چهار قبضه شيشه فرو كرده بودند كه به سبب فراواني اشيا زينتي و ديدن آنها دشوار مي نمود .
چند نفر ديگر بر سر خود جعبه هايي حمل مي كردند اين جعبه را با دسته اي از پرندگان نوارهاي رنگين گل و ساير چيزها آرايش كرده درون آن گويا قراني را در حالت باز قرار داده بودند افرادي كه به اين طرز جعبه را به سر داشتند همراه نواي موسيقي محزون كه وسيله سنجهاي بزرگ ني لبك ، تنبك و طبل نظامي نواخته مي شد مي پريدند و مي جهيدند چند گروه از جوانان چوبدستي بلندي در دست داشتند و در دايره هايي جداگانه به اطراف مي پريدند و در حاليكه شانه هاي يكديگر را گرفته بود يكي از آنها مي خواند حيدر – حيدر – حسن – حسين و ديگران با او همين كلمات را دم مي گرفتند با اين مراسم جمعيت دوباره به شهر رفتند
سفر نامه آدام اولئاريوس ، ترجمه بهپور، ص: 74
۱۴ تیر ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
خان کندی مرکز اداری ولایت قره باغ آذربایجان، به مناسبت سفر پزشکیان به خان کندی
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
گرچه در تاریخ از شوشا به عنوان مرکز ولایت محتشم قره باغ آذربایجان یاد می شود ولی از اوایل قرن بیستم و تسلط روسها، از نظر اداری شهر خان کندی مرکز اداری ولایت قره باغ انتخاب شد. درست مثل آنکارا و استانبول که اولی مرکز اداری و دومی مرکز اقتصادی، فرهنگی و تجاری ترکیه هست.
همزمان با تشکیل خان نشین قره باغ ( قره باغ خانلیغی) حدود ده کیلومتری شهر زیبای شوشا، قصبه خان کندی تاسیس یافت تا تا اقامتگاه خانهای شهرها و مناطق ولایت قره باغ موقع عزیمت به شوشا باشد.
با الحاق منطقه قره باغ به روسیه تزاری در 14 می 1805 ، خان کندی به همسر آخرین خان قره باغ - مهدیقلی خان - که نام پری جهان داشت داده شد. با عقد معاهده گلستان در روستایی به همین نام در قره باغ، ناحیه قره باغ رسما به روسها داده شد و بدین ترتیب کلیه اختیارات خانهای قره باغ از آنها سلب شد. این منطقه چون در محل مرتفعی قرار داشت می توانست برای کنترل شوشا در وهله اول و سپس دیگر نواحی قره باغ بسیار مفید باشد بنابراین روسها به توسعه آن پرداخته پادگان نظامیشان را در آنجا مستقر نمودند. در مرحله بعدی براساس معاهده تورکمنچای روسها ارامنه را از سرتاسر منطقه جمع آوری و برای کنترل جمعیت ترکان منطقه در خان کندی مستقر نمود. بطوریکه در حالیکه در سال 1813 هیچ ارمنی و روسی در خان کندی زندگی نمی کرد ولی در سال 1843 نفوس ارامنه در منطقه به 80 خانوار و روسها به 52 خانوار افزایش یافت. در نقشه های روسی 1847 نام این قصبه نیز خان کندی ضبط و ثبت شده است.
در سال 1900 نفوس شهر به 3000 نفر رسید. علیرغم افزایش تعداد ارامنه و روسها در خان کندی جمع کثیری از اهالی بومی قره باغ ( ترکهای آذربایجانی) نیز در شهر مسکون بودند. با وقوع انقلاب بلشویکی در روسیه و متلاشی شدن روسیه تزاری، ارامنه ناسیونالیست در ایالت ایروان، جمهوری ارمنستان را تشکیل داده و حملات خود برای الحاق مناطق ترک نشین نخجوان، زنگه زور و قره باغ به خاک خود را شروع کردند. با این حملات دفاع اهالی و دولت آذربایجان از خاک خود شروع شد.
در سال 1920 با تصرف این مناطق توسط قوای روسیه شوروی، قره باغ در ترکیب آذربایجان شوروی به حیات خود ادامه داد و خان کندی به نام استپان شائومیان (کمونیست ارمنی) استپاناکرت نامگذاری شد. از آن زمان این شهر را آذربایجانی ها خان کندی و ارامنه بخاطر لج بازی با آذربایجان استپاناکرت می گویند.همچون عده ای از عشایر که در اورمیه بخاطر لجاجت با ترکها، سعی می کنند فارسی صحبت کنند.
با فروپاشی شوروی، اقلیت ارامنه این منطقه با قتل عام ترکان قره باغ منطقه قره باغ و یا به زعمشان آرتساخ را اشغال و دولتی بوجود آوردند که بجز ارمنستان هیچ دولتی آنرا به رسمیت نشناخت(منظور رسمیت از نظر سازمان مللی نیست بلکه حمایت مادی، نظامی و معنوی است). جالب اینکه مرکز این دولت پوشالی، خان کندی و به زعم آنان استپاناکرت می بود. کشورهای جهان و خصوصا سازمان ملل مسئولیت اشغال قره باغ و کشتار مردم آن را متوجه ارمنستان می دانند و قطعنامه های مصوب به شماره های ۸۲۲-۸۵۳-۸۷۴ و 884 ارمنستان را ملزم به خروج از آذربایجان و مناطق اشغالی قره باغ کرده است که با جواب منفی ارمنی ها مواجه شده است. جامعه جهانی و حتی خود پاشینیان حاکمیت آذربایجان به قره باغ را رسما تایید کرده است.
منطقه قره باغ با شهرهایش در جنگهای ۴۴ روزه ۲۰۲۰ دوباره به آغوش آذربایجان بازگشت.
حضور پرافتخار رئیس جمهور در خان کندی تاکید دوباره ایران به حقانیت مردم آذربایجان در دفاع از خود می باشد.
۱۱ تیر ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
در اواخر فاجعه جیلولوق:
وقتی که آندرانیک ارمنی به خوی حمله کرد....
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
در سالهای 1918/ش۱۲۹۷، تحولات سریع حاکمیتی در ایالات آذربایجانی تحت حاکمیت روسیه تزاری شمال رود ارس مخصوصا در ایالت مسلمان نشین ایروان که اقلیت ارمنی نیز داشت درگیری ها فزاینده ای به بار داشت. اقلیت ارمنی این ایالت سعی داشت با زور و ترور تصفیه نژادی را انجام داده و راه را برای ادامه حکومت ارمنی تحت هدایت حزب ملی گرای داشناک در ایالت مسلمان نشین ایروان هموارتر نماید. زمان نشان داد که ترور و کشت و کشتار در ایروان نتیجه داد و شهر مسلمان نشین و مهد علوم اسلامی و مولد آیات اعظامی که فامیل ایروانی را داشتند تبدیل به شهر صد در صد ارمنی مسیحی گردید.
جدای از این، منطقه تحت تصرف ارامنه که جمهوری ارمنستان نامیده شد، نمی توانست عطش ارامنه متعصبی که رویای هایدات ( سرزمینهای بین دریای خزر و دریای سیاه ) را داشتند برطرف نماید. یکی از این متعصبین که دارای سلاح و چریک بود و حدود جمهوری ارمنستان را قبول نداشت، آندرانیک اوزانیان بود که یک گوش خود را در جنگ با عثمانی ها از دست داده بود و « قولاغی کسیک آندرانیک » نامیده می شد. وی محال زنگه زور را اشغال کرده بود و « وار می منه یان باخان؟» فریاد می کرد. سیاست وی همسو با انگلیس و فرانسه و علیه عثمانی و ترکان آذربایجان بود. وی با هماهنگی متفقین برای کمک به جیلوهایی که در غرب آذربایجان به کشت و کشتار مشغول بودند در اول تیر ماه 1297 از طریق جلفا، علمدار و گرگر و محال یکانات به خوی حمله کرد تا فشار اردوی اسلام عثمانی ها به جیلوهای سلماس و اورمیه را کم کند. مقاومت شجاعانه چند روزه اهالی خوی تحت فرماندهی بزرگان خویی حمله آندرانیک را ناکام گذاشت و اوزانیان با خفت هر چه تمامتر به زنگه زور عقب نشینی کرد. عثمانی ها هم که در جبهه سلماس مشغول قلع و قمع جیلوها بودند موقعی رسیدند که اهالی خوی حملات ارامنه را دفع کرده بودند. توپخانه ارتش عثمانی ارامنه را مجبور به عقب نشینی کرد. اگر آندرانیک خوی را اشغال می کرد و به مسیحیان سلماس می رسید شاید امروزه اوضاع غرب آذربایجان بسیار متفاوت بود.
شکست آندرانیک سبب شد تا انگلیسی ها طی اعلامیه هایی که از هواپیماهایشان به سر جیلوهای اورمیه و سلماس ریخته شد اعلام کردند که لازم است از مسیر میاندوآب، صایین قالا و تکاب به مقر انگلیسی ها در همدان فرار کنند. و چنین هم شد
آندرانیک نیز چندین سال در مواضع کوهستانی زنگه زور به عملیات تروریستی مشغول شد و در سالهای 1920 تعداد روستاهای مسلمان ترک نشین محال زنگه زور از بیش از 150 روستا به 115 تنزل کرد. 20 آوریل 1920/ اردیبهشت 1299 آذربایجان برای خارج کردن قوای مسلحه ارمنی از زنگه زور به دولت ارمنستان اولتیماتوم داد. درگیری های قوای آذربایجان با دستجات پارتیزان ارمنی تا سال 1920 یعنی بلشویکی شدن آذربایجان و ارمنستان ادامه یافت. وی برای تصرف نخجوان حتی به با بلشویکها هم همکاری نمود ولی حملات برق آسای عثمانی تمام نقشه های وی را نقش بر آب کرد. در این سالها تعویض اسامی اسلامی- ترکی منطقه ایالت ایروان، زنگه زور و گویچه گول به اسامی ارمنی آغاز شد و منطقه زنگه زور به سییونیک، گویجه گول به سئوان و غیره تبدیل شدند.
آندرانیک اوزانیان پس از بلشویکی شدن حکومت ارمنستان و سقوط داشناکها به آمریکا فرار کرده و در سال ۱۹۲۷ش در ۶۲ سالگی در شهر فرزنوی کالیفرنیا مرد.داشناکها خواستند جسد وی به ارمنستان منتقل شود که با مخالفت ارامنه بلشویک به فرانسه منتقل شد. در سال 2000 میلادی بقایای جسد وی از گورستان پرلاشز فرانسه به ایروان منقل شده دفن گردید. وی همراه با یپرم خان ارمنی از اعضای برجسته فدراسیون انقلابی ارامنه ( داشناکسوتیون) بود. بزرگداشت مقاومت قهرمانانه اهالی خوی در برابر ارامنه بایستی از خاطره ها برون نرود.
۹ تیر ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
شکل صحیح شیخ تپه اورمیه: ایشیق تپه
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
اخیرا حجم تبلیغات درباره انتساب محله مشهور شیخ تپه اورمیه به شیخ عبیدالله شمزینی افزایش یافته ولی آیا این موضوع واقعیت دارد؟
اواخر بهار ۱۸۸۰ میلادی/۱۲۵۹ شمسی حمله اکراد عثمانی با اکراد تبعه ایران به فرماندهی شیخ عبیدالله به غرب آذربایجان به مرکزیت اورمیه شروع شد. اکراد دو دسته شده یک گروه سروقت اورمیه رفته ولی با مقاومت قهرمانانه اهالی اورمیه و مخصوصا حاکم شهر اقبال¬الدوله مواجه شدند.
دسته دیگر سروقت جنوب غرب آذربایجان رفته و شهرهای میاندوآب، عجبشیر، بناب و مراغه را غارت و جمع کثیری را شهید نمودند. ۱۷ آبان ۱۲۵۹ پس از چند روز مداوم جنگ خونین، شکست در قشون اکراد هویدا شد. شیخ عبیدالله با اکراد مضمحل شده به عثمانی گریخت در آنجا دستگیر و به حجاز تبعید شده و به اجل طبیعی مرد.
خسارت شیخ عبیدالله به آذربایجان براساس آمار استخراجی از دفترچه برآورد غارت و خسارت شیخ عبیدالله به تاریخ خرداد ۱۲۶۰ شمسی معادل یازده هزار تومان نقد و ششهزار و سیصد و دو خروار غله معادل ۱۹۴۳ تومان نقد و ۴۵۸ خروار غله برآورد شده است.
شورش شیخ عبیدالله در تاریخ آذربایجان و ایران بسیار منفی قلمداد گردیده بطوریکه ظل السلطان در خاطراتش ضمن بیان مسببین این خروج که شاید خارجی بودند می نویسد: « ... عجبتر اینکه اگر این حرکت از یک دسته کرد دزد ناشی می¬شد عیبی نداشت ، از شخص ملایی که دعوی اجتهاد سهل است دعوی ارشاد و کشکول و پوستین میکند مرده خود را به ریختن خون همجنس و هم مذهب خود فتوا می دهد که کتابشان یکی و قبله شان یکی است درآمده است».
۱۷ مهر ۱۲۵۹ش ناصرالدینشاه طی تلگرافی به تیمورپاشاخان نوشت:
« تلگراف مفصل تو را خواندم. حقیقت این است همه شما گویا دیوانه شده اید، مثل سفاهت شیخ عبیدالله. شیخ یا دیگری کیست که این طور جسارتها بکند. چهار تا کرد چرا شماها را این قدر دست و پاچه و کم دل کرده است که این طورها عرایض و تلگرافها عرض می کنید؟ همان ماکو و خوی و سلماس و ارومی باید جواب هزار نوع این امور را بدهد چه رسد به آذربایجان. نمی دانم چه خبر شده است که این قدر بی غیرت شده اید؟ یعنی چه؟ ....». (فتنه شیخ عبیدالله،...، ص: ۱۴۸)
عاقبت شیخ عبیدالله
بنا بر یک روایت ایرانی خرداد ۱۲۶۰ شمسی شیخ عبیدالله توسط مامورین عثمانی دستگیر و به استانبول آورده شد. برای شیخ مبلغ بیست هزار قروش حقوق ماهیانه تعیین کردند. یک سال بعد در شوال سال ۱۲۹۸/ شهریور ۱۲۶۰ از استانبول فرار کرده و پس از دستگیری مجدد در سال ۱۸۸۲ شیخ عبیدالله با خانواده از راه موصل و اسکندرون و بیروت زیرنظر دو افسر بلندپایه به مکه تبعید شد.. یکی از همسرانش به نام رقیه خانم در موصل فوت کرده و در همان شهر دفن شد وی در روز عرفه ذی حجه ۱۸۸۳م میلادی در محشر عرفه مریض شده و دو روز بعد فوت کرده و در قبرستان « معلی» مکه دفن می شود. سه روز بعد از مرگ شیخ عبیدالله ، همسر و پسر ارشدش شیخ رشید هم به همان بیماری مبتلا و فوت کرده در همان قبرستان معلی دفن می شوند. پس از مرگ وی تبعید اجباری خانواده¬اش هم ملغی گردید و فرزندانش به عثمانی برگشتند. فرزندش شیخ عبدالقادر ( 1925-1851) در مشروطه دوم عثمانی به نمایندگی مجلس اعیان انتخاب شد و حتی چندی بعد به ریاست آن هم رسید ولی در زمان جنگ جهانی اول با انگلیسی ها علیه عثمانی شرکت کرده و در شورش ۱۹۲۵ شیخ سعید علیه جمهوری ترکیه شرکت کرد. و در سال دستگیر و اعدام شد. اطلاعات بسیار جالبی از فرزندان و خاندان شیخ عبیدالله اخیرا بدست آمده است.
حال به نظر شما چقدر احتمال دارد و حتی منطقی است اهالی اورمیه با چند ماه مقاومت خونین و طاقت فرسا در مقابل دشمن خونی نام فرمانده این لشکر را به نام تپه معروف شهر مسمی نمایند؟
۲۲ خرداد ۱۴۰۴ /channel/melikzadeh
تئاتر باشکوه و موزیکال « آرشین مال آلان» در اورمیه به صحنه رفت
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
آذربایجان مهد تمدن و فرهنگ و خاستگاه موسیقی، تیاتر و هنر مدرن مشرق زمین است. در این باره کم نیستند افرادی که برای رسیدن سطح موسیقی و هنر آذربایجان از جان و مال مایه گذاشتند و نامی ماندگار برجای گذاشتند.
نابغه موسیقی شرق، اوزئییر حاجی بیگوف با الهام از سنت موسیقی نشات گرفته از مکتب موسیقی ادوار صفی الدین اورموی و عبدالقادر مراغه ای به تنظیم مدرن موسیقی کلاسیک آذربایجانی پرداخت و با خلق آثاری چون اوپراهای « کوراوغلو»، «مشهدی عیباد یا او اولماسین بو اولسون»،« آرشین مال آلان» و مارش دولتی آذربایجان ش۱۹۱۸/۱۲۹۷م نام نیکی از خود برجای گذاشت.
تیاتر موزیکال آرشین مال آلان که در سال ۱۹۱۳م/۱۲۹۲ش نوشته شده از همان ابتدای کار مورد استقبال اهالی آذربایجان دو سوی ارس قرار گرفت. این نمایش تا انقراض قاجاریه علاوه بر تبریز و اورمیه و سایر شهرهای آذربایجان در تهران و کاخ گلستان نیز به صحنه رفت و در دوران ۱۳۲۴ الی ۱۳۲۵ ش جزو محبوبترین تیاترهای شهرهای آذربایجان گردید.
هشتاد سال بعد به صحنه رفتن این تیاتر بیادماندنی مدیون گروه هنری توران به سرپرستی آقای دکتر ولی لطف دخت و کارگردانی آقای آراز عیسی نژاد و هنرنمایی فرزندان اورمیه می باشد.
دیالوگهای زیبا و برخاسته از دل، همراه با دکور و لباسهای فاخر آذربایجانی صحنه های بیادماندنی به یادگار می گذارد.
این تیاتر تا روز دوشنبه از ساعت ۱۸ الی ۲۰ در سالن شمس مجتمع هنری چهارراه آپادانا به نمایش در می آید.
۱۷ خرداد ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
گاسپار دورویل و ژوبر فرانسوی درباره آذربایجان چه می گویند:
«اوضاع آذربايجان در زمان فتحعليشاه قاجار»
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
آذربايجان در زمان قاجاريه، يكپارچه تحت فرمانروايي عباس ميرزاي وليعهد اداره ميشد. گاسپار دورويل كه در سال ۱۸۱۹ به آذربايجان سفر كرده، فرمانرواي آذربايجان را شخص عباس ميرزا ذكر نموده و از اداره شهرهاي مهم آن زمان آذربايجان نظير ، تبريز ، اورميه ، خوي ، مراغه ، مرند ، ايروان ، نخجوان ،اهر، اردبيل و ميانه تحت حاكميت خان يا بيگلربيگي سخن به ميان ميآورد (دورویل، گاسپار، سفر به ایران، voyage en persa ، ترجمه منوچهر اعتماد مقدم، انتشارات شباویز ۱۳۷۱،ص ۸) و درباره زبان مردم آذربايجان مينويسد : « هر يك از اين زبانها مورد استفاده خاص دارد مثلا تعداد بسياري از افراد با اينكه به زبان فارسي كاملا مسلط هستند ترجيح ميدهند به تركي كه زبان متداول در قشون است صحبت نمايند. ضمنا آنهايي كه به اين زبان آشنايي دارند ميتوانند در تمام قاره آسيا به سهولت مسافرت نمايند. زبان عربي فقط در امور و مسائل مذهبي مورد استفاده قرار دارد.»( همان ص ۲۰۹)
ژوبر فرانسوي نيز كه در زمان فرمانروايي عباس ميرزا به آذربايجان آمده، در سفرنامهاش ضمن شرح قيافه عباس ميرزا و فتحعليشاه و اوضاع دربار آنها درباره مملكت محروسه قاجاريه مينويسد : « اگر از او « فردي» درباره ميهنش بپرسند او نميگويد كه ايراني هستم. اين نوع نامگذاري عمومي را در ايران نميشناسند ولي او ميگويد : من افشارم، من زندم ، من بختيارييم و اين بستگي به آن دارد كه از كدام تيرهاي باشد. »( ژوبر، مسافرت در ارمنستان و ایران، علیقلی اعتماد مقدم، خرداد ۱۳۴۷، تهران ص ۱۹۶)
اطلاعات مندرج در سياحتنامه ژوبر از نفوس ممالك مختلف قاجاريه جالب است:
ايروان یک میلیون و دویست هزار نفر،
گيلان دویست و پنجاه هزار نفر ، عراق یک و نیم میلیون نفر، خوزستان سیصد هزار نفر
آذربايجان یک میلیون و چهارصد هزار نفر،
،مازندران هفتصد و پنجاه هزار نفر، فارسستان هفتصد هزار نفر،
خراسان هفتصدهزار نفر
و درباره نفوس اقوام مختلف چادرنشين آن زمان مينويسد :
تركها چهارصدو بیست هزار نفر،
كردها هشتاد و هشت هزار نفر ،
عربها یکصد و سی هزار نفر،
لرها صدو بیست و چهار هزار نفر.( همان ص۲۰۰)
پس از شکست عباس میرزا در جنگ با روسها، عليرغم حاكميت سياسي روسها در آذربايجان آنسوي ارس ، رفت و آمدهاي عشاير و مردم عادي آذربايجان در مناطق آذربایجان آنسو و اينسوي ارس ادامه داشت و اين امر مشكلاتي براي هر دولت بوجود ميآورد. تا اينكه پس از ۱۷ سال از عقد معاهده تركمنچاي و اتمام جنگ در سوم ژوئيه ۱۸۴۴ / ۱۲ تیر ۱۲۲۳ش شمسی مقررات پاسپورت براي آذربايجانيان دو سوي ارس برقرار گرديد و اتباع آذربايجاني دو سوي ارس رسما داراي پاسپورت و دولت جداگانه گرديدند.
۱۰ خرداد ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
تاریخ مختصر زبان ترکی (قسمت اول )
دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی /channel/melikzadeh
براساس یافته های اخیر باستانشناسان ، زبانشناسان و محققین تاریخ موطن اصلی ترکان در سرزمینهای واقع در حوضه دریای خزر، دریاچه اورمیه ، وان و دریای سیاه بوده که به دلیل مهاجرتهای فراوان این اقوام به اطراف، لهجه های مختلف زبان ترکی بوجود آمده است. در سنه های گذشته موج حرکت و پخش ترکان از شرق به غرب نیز دیده می شود که عمدتا در دوران اوایل میلاد دیده می شود.
مراحل تاریخی زبان ترکی بدین شرح می باشد:
1- دوران آلتایی
2- دوران پروتوتورک
3- دوران ترکی اولیه
4- دوران ترکی قدیم
5- دوران ترکی میانه
6- دوران ترکی جدید
در دوران آلتای کلیه زبانهای التصاقی یکی بودند.
دوران پروتو تورک
سومریان اولین قوم مشخص پروتوتورک می باشند که پنج هزار سال قبل پایه های مدنیت نوین جهانی را پایه ریزی کردند. افسانه مشهور قیل قمیش و یا به تعبیری دیگر بیل قامیش چکیده ادبیات سومری و نخستین حماسه ضبط شده جهان می باشد.لوحی غز قیل قمیش در روستای کوی تپه اورمیه کشف شده است.
بیش از 300 کلمه سومری موجود می باشد که در ترکی معاصر ما کاربرد دارد.اقوام پروتو تورک ائلام، گوتی، لولوبی، هورری، اورارتو، ماننا، ساکا هر کدام توانسته اند در طی اعصار گذشته بر غنای زبان ترکی باستان بیفزایند.
دوران ترکی اولیه شامل زبانهای هون، ترکی بلغار، پئچه نک و خزر نیز هست که از قبل از میلاد تا تاسیس دولت گؤک تورک ادامه داشته است.
دوران تورکی قدیم، دوران گوگ تورک و ترکان اویغور را شامل میشود و از قرن ششم میلادی تا دهم میلادی را در بر میگیرد. از این دوران سنگ نوشته های بسیاری برجای مانده که مهمترینش کتیبه بیلگه خاقان و کتیبه تونیوقوق میباشد که مشهور به "اورخون آبیده لری" میباشد. الفبای مخصوص این کتیبه ها به الفبای گؤک تورک مشهور است.
ترکی اویغوری دنباله ترکی گوگ تورک میباشد که به مرور زمان تغییراتی در آن پیدا شده و آنرا از ترکی قبلی متمایز می¬سازد. الفبای مشهور اویغوری به مدت چندین قرن در آسیا رایج بوده و با قبول و اشاعه اسلام در میان ترکان، الفبای اویغوری کم کم اهمیت خود را دست داد و به تدریج جای خود را به خط عربی داد.
ترکی میانه
ترکی میانه (اورتا تورکجه) در حقیقت ادامه ترکی قدیم است با مختصر تغییراتی که زبان رسمی دولت قره خانلی لار بوده است. تورکی میانه را ترکی خاقانی یا ترکی کاشغری هم می¬گویند. در همین اوقات در غزنه خراسان جکومت ترکان غزنوی تاسیس شد که که دربارش مرکز شعرای فارسی زبان مانند منوچهری، فرخی،اسدی طوسی، فردوسی و غیره بود. دیوان لغات الترک محمود کاشغری مهمترین اثر این دوره می-باشد. دیگر اثر مشهور این دوره "قوتادقوبیلیگ" میباشد که از طرف یوسف اولوع خاص حاجب به رشته نظم درآمده و به سلطان قراخانی بوغراخان تقدیم شده است. عتبته الحقایق، دیوان حکم احمد یسوی و قصص الانبیاء رابغوزی از دیگر آثار این دوره زبان تورکی می¬باشند.
در دوره تورکی جدید به تدریج هر یک از زبانهای ترکی وارد شکل مستقل خود شده و ترکی آذربایجانی از ترکی اوغوزی شکل گرفت. اشعار ترکی مولوی، شیاد حمزه، سلطان ولد، یونس امره، دهانی و حسن اوغلو و کتاب ارزشمند دده قورقود در زمره ادبیات نخستین ترکی آذربایجانی محسوب می¬گردد.
در قرن 13 میلادی نمونه نثر ترکی آذربایجانی کتاب "صحاح العجم" هندوشاه نخجوانی میباشد این کتاب لغتی است چهارزبانه برای تعلیم زبان فارسی به ترکان آذربایجان.
در قرن 14 میلادی نکامل محسوسی در زبان ادبی از نوع نظم و نثر دیده می¬شود. شعرای بزرگی مانند نسیمی و قاضی برهان الدین و ضریر آثار ارزشمندی خلق نموده اند. نسیمی را میتوان بنیانگذار شعر آذربایجانی دانست. قصه یوسف که به شکل دو بیتی شبیه قوشما در سال 609 قمری/ 1230 میلادی توسط شاعری به نام علی سروده شده از جمله اشعار ترکی آذربایجانی محسوب میشود.
در این دوران کتابهای لغت زیر نوشته شده است مانند تحفه حسام، حلیه الانسان و حلبه اللسان. در قرن پانزدهم با حکومت ترکان آق-قویونلو و قره قویونلو ادبیات آذربایجانی وارد مرحله دیگری گردید.
جهانشاه قره قویونلو به دوزبان فارسی و ترکی شعر می¬گفت و در اشعارش "حقیقی" تخلص میکرد. شیخ قاسم انوار از اهالی سراب از شعرای معروف این دوره بود. حبیبی، کشوری دیلمقانی و خلیلی از شاعران برجسته این دوران بودند.
نثر ترکی قرن 15 دارای سبک علمی بوده است. کتاب "اختیارات قواعد کلیه یا دایره جهان نما" از این قبیل کتابها می¬باشد. کتاب کوامل التعبیر بوازیچی نمونه دیگری از کتب قرن پانزده میباشد که درباره تعبیر خواب نوشته شده است. ۹ خرداد ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
Azərbaycan tarixinin fəxrləri (10)
Xalçaçılıq, Pazirik xalçası, Saka türklərin bir yadigarı
Dr. Tohid Məlikzadə
/channel/melikzadeh
Kurqan mədəniyyəti qədim türklərin mədəniyyətinin əsas nümayəndələrindəndir. Türklərin qədim tarixini öyrənmək üçün onların tədqiqi çox vacibdir. Türklərin yaşadığı hər yerdə mütləq kurqanlar tapılıb. Bəzi arxeoloji kitablarda bu məzarlara "tumulus" da deyilir. Herodot da əsərlərində bu məzarlardan istifadə üsuluna işarə etmişdir.
Kurqanlar, mərhumların rahatlığı üçün həyat ləvazimatları, yemək, hətta at və silah kimi əşyaların qoyulduğu nəhəng məzarlar idi. Hər kəs bacarığı qədər torpaq tökür və beləcə təpə yaranırdı. Təbii ki, nə qədər mühüm şəxs olsa, təpə də bir o qədər böyük olurdu. Bu məzarlardan tapılan əşyalar da çox əhəmiyyətlidir. Azərbaycanın hər yerində — Uşnudan əhər, Məşkin, Nəqədə, Saqqız və Nəminə qədər — qədim türk mədəniyyətinin möhtəşəm yadigarları olan kurqanlar vardır.
Kurqanlardan tapılan ən mühüm əsərlərdən biri də çox əhəmiyyətli olan Pazirik xalçasıdır. Bu qiymətli xalça, Altayda yerləşən və "Pazirik" adlanan kurqanlar kompleksindən aşkar edilmişdir. Rus arxeoloqu Sergey İvanoviç Rudenko öz qazıntıları zamanı bu 2300 illik xalçanı buz içində tapmışdır. Görünür, qədim dövrlərdə su kurqanın içinə sızmış və bütün məkan buzla örtülmüşdü. Alimlər hesab edir ki, bu xalça Sakalı türklərinin bir nəcib şəxsinin cəsədini örtmək üçün istifadə edilmişdir. Bu xalçanın tapılması ilə Sakalı xaqanının məzarından çıxan insanlıq mədəniyyətinin bir şah əsəri dünyaya tanıdıldı. Qırmızı rəngli xalçanın ölçüləri 1.8x2 metrdir və həmin arxeoloji sahənin 5-ci kurqanından tapılmışdır.
Tədqiqatlar göstərir ki, bu xalçada 1 milyon 250 min düyün (ilmək) var. Bu düyün növü bu gün də Azərbaycan türkləri arasında yayılmışdır və Heris xalçalarına çox oxşayır. Xalçadakı naxışlar da maraqlıdır: heyvanlar, güllər kimi təbii motivlərdən tutmuş, əlinə həyat ağacı tutmuş və qarşısında atlı nəcib türk duran müqəddəs qadın təsvirinə qədər. Professor Ağasiyə görə, bu müqəddəs qadın şaman və ya "Ulu Kam Katun" adlı tanrıcadır. Atların quyruqları Hun düyünü ilə bağlanıb. Yəhər varsa da, üzəngi yoxdur, çünki insanlıq həmin dövrdə üzəngini hələ ixtira etməmişdi. Təxminən min il sonra üzəngi Hun türkləri tərəfindən dünyaya gətirildi. Xalçanın digər maraqlı naxışı isə 24 türk oğuz qəbiləsini simvolizə edən 24 xanadır. Bu nadir xalça hazırda Sant-Peterburqdakı Ermitaj Muzeyində nümayiş etdirilir.
4 Xordad 1404 / 26 may 2025
/channel/melikzadeh
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin elanı (1918) — 107 illik yubiley münasibətilə
Dr. Tohid Məlikzadə ](/channel/melikzadeh)
1917-ci il Oktyabr inqilabına qədər (1296-cı ilin payızı) Arazın şimalı və cənubundakı Azərbaycan əraziləri Rusiya nəzarətində idi. 1918-ci ilin əvvəllərində (1296-cı ilin qışı) Rus qoşunları Azərbaycan və Qafqazdan çəkilməyə başladı. Rusiya imperiyasının dağılması və Arazın o tayında hakimiyyət boşluğu yaranması yerli milli qüvvələrin güclənməsinə şərait yaratdı. Rusların çəkilməsi ilə erməni qüvvələri müstəqillik uğrunda hərəkətə keçdi, kazım Qarabəkir isə Naxçıvana hücumların qarşısını almaq üçün Osmanlı ordusu ilə regiona daxil oldu və Naxçıvan Osmanlı nəzarətinə keçdi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin elanı
7 Xurdad 1297 (28 May 1918)
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Fətəli xan Xoyski, Əlimərdan Topçubaşov, Əhməd ağaoğlu kimi Azərbaycan ziyalıları və elitası Tiflis şəhərində toplaşaraq Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin müstəqilliyini elan etdilər. Bu, İslam dünyasında qadınlara kişilərlə bərabər səs hüququ verən ilk demokratik respublika, eləcə də Bakıda müasir universitet (indiki BDU) yaradan ilk dövlət oldu. Respublikanın himninin sözləri Əhməd Cavad, musiqisi isə böyük bəstəkar Üzeyir Hacıbəyova məxsusdur. Hacıbəyov "Koroğlu", "Arşın mal alan" kimi operaları ilə Azərbaycan mədəniyyətinə əvəzsiz töhfə vermişdir.
İran mətbuatında reaksiyalar
1918-ci ildə Arazın şimalında Azərbaycan Respublikasının yaranması ilə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin adı yenidən İran mətbuatında gündəmə gəldi. Rəsulzadə, İran Məşrutə hərəkatında aktiv rol oynamışdı, lakin onun türkçülük meyli və "Azərbaycan" adının şimal üçün istifadəsi İranda pis mübahisələrə səbəb oldu. Məliküş-şüəra Bahar kimi ziyalılar bu adlandırmanı "saxta" adlandırdı, lakin Seyid Ziyaəddin Təbatəbainin "Rəəd" qəzeti kimi bəzi qurumlar yeni respublika ilə əməkdaşlığa ümid bəsləyirdi. Sədrəzəm Təbatəbainin səyləri ilə Qacar İranı və Azərbaycan arasında konfederasiya yaradılması planlaşdırılsa da, bu uğursuzluqla nəticələndi.
Bolşevik işğalı və süqut
1920-ci ilin aprelində bolşeviklər Bakını işğal edərək Azərbaycanı şura sosyalist sisteminə çevirdilər.1922 də 14 Respublikayla bərabər rəsmən SSRİ-nin tərkibinə daxil oldu.
-Eyni dövrdə Qərbi Azərbaycanda baş verənlər
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulduğu günlərdə Qərbi Azərbaycan (Urmiya, Salmas, Xoy) Ciloluq faciələri ilə sarsılırdı. 6 murdad 1297-də Urmiyanın Əsgərabad kəndində kütləvi qətliam törədildi. Osmanlı ordusu ingilis, fransız və rus tərəfdarı olan erməni-daşnak dəstələrinə ("Cilolar") qarşı Urmiya və Salması azad etmək üçün hərəkətə keçdi. Xoyda erməni lideri Andranikin hücumları yerli əhalinin müqaviməti ilə dəf edildi. 8 Murdad 1297-də Cilolar ingilislərin köməyi ilə Urmiyanı tərk edərək Bağdadın Bəqubə düşərgəsinə çəkildi.
Ətraflı məlumat üçün:
"Birinci Dünya Müharibəsində Azərbaycan və ya Ciloluq Faciələri" — Dr. Tohid Məlikzadə (Əxtər nəşriyyatı, Təbriz).
Müəlliflə əlaqə:
🌐 [Telegram kanalı](/channel/melikzadeh)
سفر رضاخان به آذربایجان در خرداد ۱۳۰۴ و تلاش نافرجام برای تغییر نام آذربایجان به آذرباد!
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
رضاخان پس از بازگشت از خوزستان و سرکوب شیخ خزعل، سفر به آذربایجان و عزل محترمانه امیرطهماسبی و آوردنش به تهران را در برنامه کاریش قرار داد.البته رضاخان قصد داشت با یک تیر دو نشان بزند. امیرلشکر عبدالله خان امیرطهماسبی که با توجه به اقداماتش در بین آذربایجانیان محبوب القلوب بود به تهران آورده شد تا در جلب حمایت ترکان آذربایجانی از رضاخان اقداماتی انجام دهد. و همین اینکه امیرطهماسبی نتواند زیاد در آذربایجان رشد کند.
سفر رضاخان به آذربایجان در خرداد 1304 آخرین چک لیست وی برای انهدام نظام قاجاریه بود. دو ماه پس از سفر رضاخان به آذربایجان سیل تلگرامها و نامه های اهالی آذربایجان برای خلع قاجاریه به تهران سرازیر شد. نقش فرماندهان ارتش در ساماندهی این تلگرامها در اسناد رسمی منتشر شده ایران بخوبی دیده می شود.
آن موقع هم آذربایجان خار چشم دشمنانش بود بنابراین تلاش برای قطع هویت ملی آذربایجان در صدر برنامه های بنیانگذاران نظام پهلوی قرار گرفت.
تلاش برای تغییر نام آذربایجان یکی از مهمترین اقدامات آنها بود.
سردار سپه در تبریز از اهمیت آذربایجان درباره تغییر نام آذربایجان چنین می گوید: « نظر به اینکه مردم آذربایجان در همه مسائل حساس کشور فعالانه شرکت کرده حتی در دوره جنگ که همرزم برادران نظامی بوده و همچنین عشایر و مردم آذربایجان تا طرح خلع سلاح عمومی همکاری کرده اند و وفاداری و پشتیبانی خود را از دولت مرکزی اعلام کرده¬اند لازم می دانم بر طبق علاقه شخصی خود به این سرزمین با افتخار سفر نمایم. تغییر نام آذربایجان به آذرباد چون اسم آذربایجان بی¬خط نیست و در بعضی جراید قفقاز، آذربایجان ایران را آذربایجان جنوبی نامیده_اند و خطر تجاوز به این سرزمین وجود دارد. برای رفع سوتفاهمات و دفع خطر پیشنهاد می شود که اسم آذربایجان به آذرباد و اهالی آن آذرآبادی نامیده شوند.»( ستاره ایران، شماره 120( 20/3/1304) ص: 1، به نقل از شیری آذر، والیان آذربایجان، ص: 17)
با این حال عظمت تاریخ آذربایجان به حدی بود که رضاخان و اعوان و انصارش نتوانستند در این کار ذره ای موفق شوند و چون نتوانستند موفق شوند تلاششان برای جعل زبان مردم آذربایجان تحت عنوان مجعول « آذری» بجای «ترکی» متمرکز شد.
۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
آذربایجان پیشگام تاریخ فوتبال:
حسین صدقیانی
اولین بازی کن حرفه ای فوتبال در ایران
(از حسین صدقیانی تا تیم تراکتورسازی)
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
برای اولين بار فوتبال را يک سلماسی الاصل متولد تبریز از عثمانی به ایران ارمغان آورد. حسين صدقيانی معروف به حسین افندی (۱۰ دی ۱۲۸۱ در تبریز - ۱۰ آذر ۱۳۶۱ تهران) فرزند تاجر آزاديخواه سلماسی ساکن تبريز يعنی حاج رسول صدقيانی از رهبران انجمن غيبی تبریز، مغز سیاسی انقلاب مشروطیت آذربایجان، می باشد.
حاجی رسول با خانواده به دنبال اشغال آذربایجان توسط روسها در سالهای بعد 1290 شمسی در استانبول ساکن شد. حسین صدقیانی موقعيکه در عثمانی ساکن بود بازی فوتبال را از کلوپ فنر باغچا استانبول اخذ و به تبريز آورد . گفتنی است اين کلوپ در سال 1907 توسط نوری زاده ضياء ( son Gulen) در خانه نجيب بی در منطقه moda در استانبول تاسيس شد . فنر باغچا در سال 1908 به ثبت رسمی در آمد در سال 1909 رنگهای زرد و لاجورد را انتخاب و به ليگ فوتبال استانبول وارد شد در سال 12 – 1911 بدون باخت به قهرمانی عثمانی نائل شد و در سال 1923 با شکست دادن تيم فوتبال نيروهای متفقين، مردم شهر اشغال شده استانبول را شادمان کرد.
حسین صدقیانی تا ۱۸ سالگی در استانبول بود و ۳ فصل در فنرباغچه ترکیه بازی کرد. او در سال ۱۲۹۹ شمسی و در ۱۸ سالگی برای تحصیلات به دانشگاه تراویل چارلری اتریش وارد شد. در آن زمان او به باشگاه مارچین مونسئو بلژیک پیوست. در سال ۱۳۰۴ به ایران آمد، برای ادامه زندگی مشهد را انتخاب کرد و عضو کلوب فردوسی شد که یکی از قدیمیترین باشگاههای ورزشی کشور بود. آوازه مردی که فوتبال را با کفش ورزشی انجام میداد در ایران پیچید. تا آن زمان بازیکن فوتبالهای ایرانی با گیوه بازی میکردند، صدقیانی به تیم منتخب تهران دعوت شد. همان تیمی که با سرپرستی میرمهدی خان ورزنده در سال ۱۳۰۵ به باکو پایتخت جمهوری آذربایجان رفت. تیم ایران با تحمل شکست از باکو برگشت و صدقیانی ۲۴ ساله بار دیگر عزم سفر کرد و این بار به بلژیک رفت. او در بلژیک عضویت باشگاه شارل¬روا را پذیرفت. ده سال بازی در بلژیک، زندگی و نگرش افندی را به فوتبال عوض کرد. در سال ۱۹۳۲ عنوان آقاي گلي مسابقات بلژیک را به خود اختصاص داد . وي در حضور آلبرت اول پادشاه بلژيک و ۶۰ هزار تماشاگر در بازي فينال، سه گل به تيم بروکسل زد و تيم رويال – شارل روآ اسپورتنيگ کلوب را به قهرماني باشگاههاي بلژيک رساند. در سال ۱۳۱۵ شمسي در سن ۳۳ سالگي تماشاگر بازي المپيک ۱۹۳۶ برلين با حضور هيتلر و جسي اوونس بود . سپس به ایران برگشت هنوز با همان لهجه ترکی صحبت میکرد و نشان میداد که سالها زندگی در اتریش و بلژیک تأثیری بر فرهنگ آذربایجانیش نگذاشته است.
او در ایران عضو تیم توفان و همبازی اکبر حیدری معروف شد. یک سال بازی کرد و در سال ۱۳۱۶، به انجمن تازه تأسیس تربیت بدنی و پیشاهنگی رفت. او در این انجمن مسوولیت اداره تیمهای فوتبال را برعهده گرفت. وقتی تیم ملی در شهریور ۱۳۲۰ به کابل رفت و با تیم ملی افغانستان بازی کرد، حسین صدقیانی را به عنوان سرمربی در کنارش داشت. تا سال ۱۳۲۹ همواره مرد اول و تصمیم گیرنده امور فوتبال بود. سال ۱۳۵۱، با آمدن کامبیز آتابای به فوتبال ایران، زمینه بازگشت دوباره حسین صدقیانی به تیم ملی فراهم آمد و حسین صدقیانی ۷۰ ساله با عنوان سرپرست به جایی بازگشت که ۴۶ سال قبل برایش بازی کرده بود. آخرین میدان حضورش جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین در سال ۱۳۵۷ بود. پنج سال بعد در ۸۰ سالگی و در ۱۰ آذرماه سال ۱۳۶۱ درگذشت.
قهرمانی تیم تراکتور در ادامه افتخارات فوتبالی آذربایجانیان می باشد.
۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
تسلیم پ ک ک، پایان خشونتهای مسلحانه، آغاز همگرایی عشایر با شهرنشینی
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
امروز دوشنبه ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴/ ۱۲می ۲۰۲۵ گروه تروریستی pkk پس از چندین دهه خشونت مسلحانه و کشتن هزاران کودک، زن و مرد و مجروح کردن بیش از سی هزار نفر، با گذاشتن اسلحه به زمین، ترک مخاصمه کرده و خود را منحل نمود.
از زمان جنگ چالدران و تصفیه شرق آناطولی از تورکان علوی مذهب، عشایر کوچروی از سوریه و بادیات بین النهرین به منطقه آورده شد تا جای خالی ترکان در آنجا پر شود. همین اسکان، سنتی شد بر استفاده حربه عشایر کرد در معادلات سیاسی. تلاش صفویان برای گرفتن این کوز از دست عثمانیان بی نتیجه بود. حتی شاه عباس به امیر برادوستی که دستش را در جنگ با عثمانی از دست داده بود دست طلایی فرستاد و حکومت اورمیه تا اشنویه را به وی داد ولی زهی خیال باطل که امیرخان چلاق در قلعه دیم دیم علیه شاه عباس شورید و در نتیجه ایل و تبارش را در مقابل قیزیلباش به باد داد.
در دوران قاجاریه نیز کتاب پنج جلدی اسناد چاپ شده ایران و عثمانی مملو از اسناد تحرکات عشایر علیه ساختار شهری و روستایی مناطق غرب آذربایجان است که در دوره ناصرالدینشاه به شورش و غائله شیخ عبیدالله ختم می شود. تحرکات زیگزاگی عشایر از ایران به عثمانی و بالعکس، ارتباط مستقیمی داشت با اقتدار قدرت مرکزی. عشایر همیشه از نظم جهانی در هراس بوده و علیه هر آنچه که سنت خانوادگیشان نبود می ایستادند. شورش علیه نظم جهانی جنگ جهانی اول، جنگ جهانی دوم، نظام سیاسی عراق، شورش بارزان، شورش ملامصطفی بارزانی، شورش سیمیتقو، ناامنی های مسلحانه ضدانقلابی در کوهستانهای غرب آذربایجان و دهها شورش خشونت بار مسلحانه بزرگ و کوچک که همگی صفت دهن پرکن دموکرات و دموکراتیک را به یدک می کشید و آخرین آن که با تم به اصطلاح کمونیستی و کارگری، هیچ نتیجه ای نداشت جز بدبینی و عدم انتگراسیون عشایر با نظم شهری.
سالها و خصوصا از اوایل سال ۱۳۵۸ اهالی آذربایجان با موج سهمگین فرود عشایر از کوهستانهای غرب آذربایجان مواجه شده و همچون سالهای گذشته از کمک به این گروه مردمان غافل نشدند. رشد فزاینده جمعیت عشایر و غافلگیری اهالی آذربایجان از این رشد فزاینده و تبلیغات ضد ترکی-آذربایجانی دهها تلویزیون خارج علیه تاریخ و فرهنگ هزارساله بومی آذربایجان فضای بسیار تیره و پر از سوظن را برای زندگی دنج عشایر به ارمغان آورد. تبلیغات شدیدی نظیر فلان جا کردستانه، ترورهای جوانان سرباز در مرزها، عدم تعادل فرهنگی و درامدهای با منشا کثیف همگی فضای مسمومی را در غرب آذربایجان بوجود آورد. عزاداری دوم فروردین ۱۴۰۴ اورمیه خط بطلانی شد بر این ادعاهای واهی و در حقیقت خلع سلاح عناصر احزاب معاند. ۲۲ اردیبهشت نیز خط بطلانی شد بر تمام مطالبات براساس ترور و خشونتهای مسلحانه نه تنها ترکیه بلکه کل خاورمیانه.
۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
خشکی دریاچه اورمیه و تاریخ پل میانگذر
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
دریاچه باشکوه و تاریخی اورمیه نفسهای آخرش را می کشد و دیگر مجالی برای قایق سواری شوومنها باقی نمانده است.
این دریاچه که گودالی است در میان رشته کوههای سهند و غرب آذربایجان، براساس شواهدی چون وجود فسیلهایی از صدفها، چند ده هزار سال قبل آبی شیرین داشت. آب این دریاچه از دهها رود دائمی و فصلی کوهستانهای مرتفع اطرافش تامین می شد که براساس سوءمدیریت دهه های هفتاد به بعد در حال خشکیدن بود.
مشغول کردن آذربایجان با کشاورزی و خرج دلارهای یارانه ای برای کویر و شهرهای استانهای مرکزی، توسعه سطح کشت در آذربایجان خصوصا غرب آن با استفاده از آب سدهای تازه احداث بدون مطالعه کارشناسی در چند دهه گذشته دست بدست هم داد تا این نعمت طبیعی خشک شود.
راستی چرا کسی نمی پرسد مسئول پایش سطح آب دریاچه اورمیه در آن موقع چکار می کردند؟ مگر فرایند خشکی آب دریاچه در چند روز و چند ماه اتفاق افتاد؟ چرا به هشدارهای رسانه های آذربایجان و از جمله نوید آذربایجان چاپ اورمیه توجه نمی کردید.
نقش پل میانگذر هم در این خشکی کاملا واضح است ولی من درباره آن حرفهایی هم دارم.
درست یکروز بعد از وقوع انقلاب اسلامی و فروپاشی قدرت حکومت مرکزی، شورش اکراد تحت عناوین دهن پرکن حزب دموکرات و کومله و غیره به بهانه آزادی به اصطلاح خلق کرد شروع شد.
این گروهکهای خشن مسلح کردی برای تصرف شهرهای آذربایجان از کوهستانهای غرب آذربایجان سرازیر شده راههای مواصلاتی شهرها را بستند. اورمیه در بدترین حالت قرار داشت. یک طرف کوهستان، طرف مقابل دریاچه پرآب، شمال گردنه قوشچی تحت کنترل گروههای مسلح خشن و جنوب هم راه مواصلاتی به اشنویه و راه دیگر، نقده که در حال سقوط بدست گروه خشن مسلح کردی موسوم به دموکرات بود.
سقوط اورمیه به منزله سقوط کل استان آذربایجان غربی بود که البته بعدها تا سال ۶۴ توسط مردم غیور و نیروهای مسلح ارتش و سپاه و بسیج پاکسازی شد.
در هر حال در آن روزهای هولناک که هر روز با مجروح شدن و شهادت چندین نفر از اهالی مظلوم آذربایجان سپری می شد، خروج اورمیه از بن بست مورد تقاضای مردم انقلابی بود.لذا مردم بدون منتظر ماندن پاسخ تهران پای کار آمده و احداث خاکریز درون دریا بوسیله مدیرکل راه آن زمان به نام موسی کلانتری برادر بزرگ عیسی کلانتری از اهالی مرند با امکانات استانی شروع شد. چندی نگذشت موسی کلانتری در تهران وزیر شد و در واقعه ۷ تیر ۱۳۶۰ به شهادت رسید.
این راه که ارتباط دو سوی آن قبلا با شناور انجام می گرفت در آبان ۱۳۸۷ تکمیل شد و اورمیه از بن بست خارج شد.
در هر حال امیدوارم مسولان کم کار ستاد احیا دریاچه، مدیران وقت آب، کشاورزی و استاندارانی که باعث و بانی این فاجعه به سختی قابل برگشت هستند، در آن دنیا جوابگو باشند چرا که در این دنیا کسی جوابگو نبود.
۲۶ تیر۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
ترکیه، خلع سلاح کردان و غرب آذربایجان:اورمیه
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
ذات عشایر در مسلح بودن به سلاحهای سبک است و اکراد چون عشایرند در تاریخ جزو همیشه مسلحین بودند. تصمیم رضاشاه برای اسکان عشایر تصمیمی بود برای خلع سلاح آنان و تا حد زیادی با زور توانست در این اقدام موفق شود. آتاتورک نیز پس از جنگ جهانی اول با سرکوب شورشهای نظامی جمعی از اکرادی که تغییر از عثمانی را به ترکیه قبول نمی کردند، توانست از بقایای عثمانی، ترکیه را بوجود آورد. ورود ترکیه به ناتو قسمتی از متمایلین به جناح چپ ترکیه را وادار به متشکل شدن در یک حزب کومونیستی به نام کارگران کردستان pkk کرد. می دانید ورود به جنگ مسلحانه یعنی ارتباط مالی-سیاسی از یک یا چند کشور و سپس دست نشانده بودن ...بنابراین دیری نگذشت pkk از فاز کمونیستی به فاز ضد ترکیه چرخش کرد و دهها سال با پول و سلاحهای تامینی کشورهای همسایه و دولتهای اروپایی-آمریکا، برای حمایت از به اصطلاح کارگران دهها هزار نفر را کشته و شهرها و روستاها را به نابودی کشاندند.
در این بین جمعی از مسئولین سرکوب pkk در ترکیه نیز از جمله ژنرالها و مسولین بلندپایه، ناراضی از ادامه جنگ نبودند چرا که در صورت اتمام جنگ از حقوق و مزایای هنگفت بی نصیب می ماندند.
تمام این عوامل و ماجراهای اخیر سوریه، قره باغ، ایران و عراق سبب شد تا اردوغان با کمک دولت باحچه لی تورکچو جبهه جنگ داخلی ترکیه را خاموش نماید. pkk نیز در وضعیت بن بستی قرار گرفته بود زیر فشارهای داخلی مایل به خلع سلاح بود. خلع سلاح گروههای خشن ترکیه صد البته با وعده هایی انجام شده که هیچ رسانه ای نشده ولی در اولین روز صلح، پخش برنامه ای از trt کردی که یک تلویزیون دولتی با ساختار کاملا امنیتی می باشد، اورمیه جزو مناطق کردنشین معرفی شد. با انتشار این خبر، بهت و حیرت مردم آذربایجان را فراگرفت گرچه در اخبار آمده که مدیر trt کردی بدنبال این واقعه از کار برکنارشد.
مردم آذربایجان خصوصا غرب آن از تحرکات تاریخی کردی بشدت تجربه تلخی دارند و معتقدند هر وقت در مملکت تقی به توقی بخورد فورا نگران حملات گروههای خشن کردی می شوند.
بنظر می رسد گروههای خشن اکراد با نفوذ در ساختار تبلیغاتی و فرهنگی ترکیه سعی در ناکام ماندن خلع سلاح گروههای خشن می کنند.
به نظر می رسد تبدیل ترکیه به نوع ویژه و جدیدی از عثمانی قبل از جنگ جهانی اول، آرایش جدید ترکیه در قبال تهدیدات نظامی اسرائیل در آینده می باشد..
۲۲ تیر ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
عشایر هَرکی غرب آذربایجان از نگاه اسناد رسمی سال 1306
( به بهانه شورش عشایر هرکی علیه عشایر بارزانی در شمال عراق)
دکتر توحید ملکزاده
/channel/melikzadeh
کتاب مستند ایران آذربایجانی تدقیق راپورو جزو مستندترین کتابها راجع به اوضاع و احوال آذربایجان در اوایل دوره پهلوی می باشد. یکی از مهمترین بخش این کتاب اشاره به عشایر غرب آذربایجان دارد که هرکی ها یکی از این عشایر می باشد. مسکن اصلی این عشرت در شمال عراق می باشد. ییلاق و قشلاق این عشیره از مناطق بین النهرین عراق به کوهستانهای سرسبز و پرآب غرب آذربایجان و کوهستان دالامپر در این سند اشاره شده است.
در تاریخ فولکلوریک آذربایجان تاخت و تاز عشایر هرکی به اورمیه در دو اصطلاح بیشتر مشهود هست.
الف: اصطلاح « هرکی هرکی » اشاره به اوضاع بسیار قاراشمیش می باشد
ب: « هرکی بِهنَه نی باسدی » که اشاره به تهاجمات این عشایر به منطقه بهنه /بهنق( منطقه خارج شهر ارومیه در زمانهای قدیم و امروزه یکی از مناطق شهری اورمیه می باشد». و اینک اصل گزارش:
هرکی ها « در محالات ترگه ور- مرگه ور و دشت اورمیه ساکنند. عموماً کشاورز و دامدار هستند. در میان اینان نیز گروه جنگجو و کشاورز وجود دارد. سرزمینشان پرآب و قابل کشت بوده و اربابهایشان صاحب روستاهای بزرگ و ثروتمند می باشند. اینان ناخواسته تحت نفوذ سیمیتقو هستند. .طایفه های هرکی
1- طـــایفه « مندان »: رئیسشان حاجی آغا در ده « ماناوای ته رگه ور» زندگی می کند.
2- طایفه « سیدان »: رئیسشان کریم آغا در روستای « نه رکی » مرگه ور ساکن است.
3- بک زاده: رئیسشان «اسکندر، عبدالله ، نوری » و دیگران در محال دشت در روستاهای اختصاصیشان زندگی می کنند.
هرکی ها تقریباً 800 خانوارند و هر خانوار حداقل یک فرد مسلح دارد. از روسای هرکی « حاجی آغا »، و از « بک زاده نوری » و « عبدالله » و قوم و خویشانش در حمله اخیر سیمیتقو به سبب ترس از سیمیتقو با وی همکاری کرده و علیرغم دعوت حکومت به تسلیم قبول نکرده و شکست خوردند. با اینحال دولت آنان را عفو نمود. پسران « شیخ جهانگیر» گرچه ادعای گل سرسبد بودن کردها را دارند ولی قوت و اهمیتی ندارند. قسمت مهم هرکی ها در بین النهرین در مناطق موصل و رواندیز هستند. در تابستان به این قسمت ایران و مرز ترکیه مناطق کوههای « شهیدان- به نار و دولامپیر» می روند.»
(منبع: آذربایجان در اوایل دوره پهلوی، ترجمه دکتر توحید ملک زاده، تبریز ، انتشارات اختر چاپ دوم: ۱۳۹۹)
۱۸ تیر ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
/channel/melikzadeh
تحصیل کلیه رشته ها در دانشگاههای معتبر دولتی و خصوصی ترکیه
/channel/melikzadeh
تحلیل زلزله ۹ تیر ۱۴۰۴ جلدیان مابین اشنویه و پیرانشهر
دکتر توحید ملک زاده
دکترای مهندسی ژئوفیزیک، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد
/channel/melikzadeh
در ساعت ۱۹:۴۴:۴۹ عصر دوشنبه، ۹ تیر ۱۴۰۴ زلزله ای به بزرگی ۴/۲ منطقه سیلوه، جلدیان مابین شهرهای اشتویه و پیرانشهر در آذربایجان غربی را تکان داد. خوشبختانه تلفات جانی و مالی گزارش نشده است.
این زلزله مربوط به تحرکات گسل محلی است که گسل پسوه نامیده می شود. گسل پسوه براي اولين بار توسط افتخارنژاد (1973) در بررسي چهارگوش مهاباد معرفي گرديد. اين گسل در جنوب غرب آذربايجان واقع شده و به جهت نزديكي به پسوه گسل پسوه ناميده ميشود. امتداد اين گسل شمالغرب – جنوبشرق بوده كه در امتداد خود گسلهاي آبرفتي را نيز قطع مي كند. مارنهاي ژوراسيك- كرتاسه در جنوب شرق گسل و در قسمت فروافتاده پيرانشهر قرار دارد. رودخانه پيرانشهر در طول گسل جاري است. امتداد اين گسل از طرف غرب به پنجوين عراق واز طرف جنوب به گسل مريوان و صحنه مي رسد. بطوريكه چلنكو و برائور (1976) اين گسل را امتداد شمالغرب گسل مريوان دانسته اند. طول اين گسل حدود 100 كيلومتر مي باشد. زلزله 25 اكتبر 1970 با بزرگي 5/5=M پيرانشهر كه در اثر آن بيش از يكصد و پنجاه آسيب ديده و بيست نفر زخمي شدند (چالنكو و ايرانمنش،1971) مربوط به اين گسل است. مكنزي با مشاهدات شخصي كه از تراسهاي دوران چهارم در نزديكي پيرانشهر به عمل آورده است نشان داده كه گسل در طول شمال غرب به جنوبشرق فروافتادگي داشته است. زلزله هاي ديگري نيز در كنار اين گسل به ويژه در منطقه پاوه- كامياران- دانا اتفاق افتاده كه سبب يك فروافتادگي در قسمت داخلي ناحيه فوق در 14 اكتبر و 28 نوامبر 1962 شده است. با در نظر گرفتن فعاليت حداقل نصف اين گسل انتظار مي رود زلزله اي با بزرگي ۷/۳= M در منطقه به وقوع بپيوندد که خوشبختانه این بار نصف آن آزاد شده است. این گسل در هفته ها و ماههای اخیر فعالیت هایی را نشان داده است بنابراین آزاد شدن تراکم انرژی در منطقه مشاهده می شود.
موضوع دیگر نزدیکی محل زلزله به سد موسوم به سیلوه می باشد که شاید پتانسیل آب این دریاچه موجب تحریک گسل شده و به اصطلاح زلزله القایی بوجود آمده است.
۹ تیر ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
مقالات شماره 7 (خرداد ۱۴۰۴)مجله بین المللی « مطالعات تاریخ آذربایجان و ترک»
Azerturkhistory.ir
صاحب امتیاز، مدیرمسئول و سردبیر: دکتر توحید ملک زاده
به زبانهای ترکی، فارسی و انگلیسی، منتشره از اورمیه
با مجوز از وزارت ارشاد
برای دریافت هر یک از مقالات از لینکهای زیر وارد شده سپس از قسمت سمت چپ صفحه باز شده، اصل مقاله را دریافت کنید..
مجله آماده دریافت و چاپ مقالات علمی- پژوهشی نویسندگان و محققین محترم در چارچوب سیاستهای فصلنامه می باشد.
ماجرای کشته شدن سیمیتقو- دکتر توحید ملک زاده
https://www.azerturkhistory.ir/article_222844.html
چند نکته در بارۀ ابراهیم پورداود- علی بابازاده
https://www.azerturkhistory.ir/article_222935.html
روش قدیم شش انگشت گذاری و راه حل آوا نویسی برای پرده ها در توضیح موسیقی اورموی- علی آردی
https://www.azerturkhistory.ir/article_222936.html
خزرلر - تورک امپراتورلوغو- مهندس محمدرضا کریمی باغبان
https://www.azerturkhistory.ir/article_222938.html
ترانه ها به مثابه وسیله راویان، داستانها به مثابه وسیله ادبیات شفاهی: روایتگری در فرهنگ موسیقایی آذربایجانی – سارا شهلایی
https://www.azerturkhistory.ir/article_222940.html
مرید و مراد انقلاب آذربایجان (به روایت اسناد تاریخی)- دکتر محمدحسن پدرام
https://www.azerturkhistory.ir/article_223140.html
نامهای فراموش شده از صمد بهرنگی به ایرج افشار- یونس لیثی دریلو
https://www.azerturkhistory.ir/article_223143.html
ریشه یابی آیین و رسم تبریک و تبرّک در فرهنگ ترکان- فرهاد جوادی یکان سعدی
https://www.azerturkhistory.ir/article_223145.html
نیظامینین میللی کیملیگی ایله وطنی**** هویت ملی و میهن نظامی گنجوی دکتر آراز احمد اوغلو
https://www.azerturkhistory.ir/article_223146.html
زبان قوانین حمورابی (بازخوانی پنج قانون).. مهندس حسنی، استاد شربیانی
https://www.azerturkhistory.ir/article_223303.html
Urmiyə'də möhtəşəm "Arşın mal alan" musiqili teatr tamaşası səhnəyə qoyuldu
Dr. Tohid Məlikzadə
/channel/melikzadeh
Azərbaycan mədəniyyət və sivilizasiyanın beşiyi, həmçinin Şərqin müasir musiqisi, teatrı və incəsənətinin mənbəyidir. Azərbaycanın musiqisi və incəsənətinə yuxarı vəziyətə qovuşmaq uğrunda canlarından və mallarından keçərək ölümsüz iz qoyan şəxslərin sayı az deyil.
Şərqin musiqidə dahi ustası, Üzeyir Hacıbəyov, Səfiəddin Urməvi və Əbdülqadir Marağayi musiqi məktəblərindən qaynaqlanan ənənəvi musiqidən ilham alaraq Azərbaycan klassik musiqisini müasir tərzdə təşkil etdi. O "Koroğlu", "Meşədi İbad" ("O olmasın, bu olsun"), "Arşın mal alan" operaları və 1918-ci il Azərbaycan Dövlət Marşını yaradaraq öz adını əbədiləşdirdi.
1913-cü ildə yazılmış "Arşın mal alan" musiqili komediyası, ilk gündən etibarən Arazın hər iki tərəfindəki Azərbaycan əhalisi tərəfindən rəğbətlə qarşılandı. Bu tamaşa Qacar dövrünün sonunadək Təbriz və Urmu ilə yanaşı Azərbaycanın digər şəhərlərində, həmçinin Tehran və Qülüstan sarayında səhnələşdirildi. 1945-1946-cı illərdə isə Azərbaycan şəhərlərində ən sevimli teatr tamaşalarından birinə çevrildi.
Bu unudulmaz tamaşanın səksən il sonra yenidən səhnəyə qoyulması, Dr. Vəli Lütfdoxtun rəhbərliyi ilə Turan İncəsənət Qrupu, rejissor Araz İsanijad və Urmu övladlarının ifaçılıq sənəti sayəsində mümkün oldu. Burada Ürəkdən gələn gözəl dialoqlar, Azərbaycanın zəngin dekorasiya və milli geyimləri ilə birləşərək unudulmaz səhnələr yaradır.
Tamaşa bazar ertəsi gününə qədər (saat 18:00-dan 20:00-a qədər) Çaharrahə Apadana İncəsənət Kompleksinin Şəms zalında nümayiş etdirilir.
7 iyun 2025
/channel/melikzadeh
خرداد 1298 شمسی: تشکیل کمیسیون جنگ در اورمیه برای دفاع از شهر در برابر حملات و زیاده خواهی های عشایر
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
پس از فجایع جیلوق و سرکوب آنان توسط عثمانی در تیر-مرداد ۱۲۹۷ ش، براساس پیمان صلح برست لیتوفسک قوای عثمانی آذربایجان و اورمیه را ترک کردند. فرمانده قوای عثمانی قبل از ترک اورمیه در جلسه ای از بزرگان شهر خواست مقداری سلاح برای روز مبادا تهیه کنند. سران بی بصیرت شهر بلافاصله گفتند که ما دولت داریم و با کسی سرجنگ نداریم!. و بلافاصله پس از تخلیه اورمیه توسط عثمانی در آبان ۱۲۹۷، عشایر مسلح کرد به سرکردگی سیمیتقو حملات خود را به شهر آغاز کردند.
« مردم برای بدست آوردن آذوقه مختصر مجبور شدند اشیاء نفیس خود را به قیمت نازلی بفروشند. نان هر کیلو ۷ قران تمام میشد ، از یک طرف نیز اکراد آب شهر را از قریه بند قطع نمودند ، تا مردم از بی آبی تلف شوند . در این جریانات عده ای از گرسنگی و سختی مردند و یک نوع نگرانی آمیخته به وحشت مردم را فرا میگرفت در بیرون شهر نیز هر روزه به عده اکراد اضافه میشد و حلقه محاصره تنگتر میگردید و شب ها به قلعه شهر هجوم می آوردند و بیش از بیش شدت عمل نشان میدادند . مردم ناچار شدند راه حلی جهت دفاع از شهر برگزینند در این باره کمیسیونی به نام کمیسیون جنگ تشکیل گردید که اعضای آن عبارت بودند از :
حاجی میرزا غلام فقهی
– آقای میرزا خلیل افشار
– محمد تمدن
آقای کرم علیخان زمانی
– و میرزا صادق خان فخیم الملک و چند نفر دیگر .... با تصویب این کمیسیون عده کثیری از تفنگچیان داوطلب به ۷ دروازه شهر تقسیم شدند که شب و روز به نوبت در اطراف قلعه شهر ارومیه و تابیه ها ( برج ها ) کشیک میدادند .» این کمیسیون همچنین « با جدیت تمام مشغول تعمیر دیوارهای بدنه شهر گردید و یک دستگاه باروت کوبی و تهیه فشنگ در پشت خانه های حکومتی دائر ساختند و آن حیاط را تبدیل به قورخانه نمودند.» ( محل مزبور فعلا پاساژ معماری و جلالی می باشد و زمانی به نام حیاط حرمخانه سردار مشهور بود. کاویانپورٰ احمد، تاریخ ارومیه،تهران ،۱۳۷۸، ص: ۳۲۶)« در مورد تعیین رئیس کمیسیون جنگ تشت آراء بوجود آمده بود ، برای رفع اختلاف قرار شد که ریاست آن در اوقات شب با جاج نظم السلطنه ( امیر تومان ) و قبل از ظهرها با حاجی شهاب الدوله و بعد از ظهرها با حاجی عزیز خان امیر تومان باشد و چون ماه رمضان و مردم و اعضای کمیسیون و روسای آن روزه میگرفتند نوبت ریاست را طوری قرار دادند که آنها بتوانند از استراحت نسبی برخوردار باشند . ولی مسئله مشکلی پیش آمد و آن ضعف قدرت مادی برای خرید فشنگ و تفنگ و باروت و پرداختن مواجب به تفنگچیان مدافع شهر بود. در این مورد نیز چاره ای برای محصورین باقی نمانده و سیم تلفن ارومیه طهران را نیز قطع کرده بودند ناچار۳۰۰۰ تومن از مستر پاکارد بعنوان قرض اخذ گردید و آقایان میرزا محمود مجتهد و حاج میرزا فضل الله مجتهد در برابر اخذ پول به دکتر پاکارد قبض رسید دادند و بمعیت ضیاء الدوله ( فرماندار ) قول دادند که بعد از محل جمع آوری اعانه ، یا وصول اعتبار از مرکز پرداخت نمایند . پس از تهیه پول یکی از حیاطهای فرمانداری را محل ذوب و پر کردن فشنگ و تهیه باروت اختصاص دادند و مردم سلاح و مهمات مورد لزوم را از آنجا تهیه میکردند . به دستور کمیسون محل ترکها و فرسودگیهای دیوار قلعه و بالای برج ها نیز تعمیر شدند دیگر جای نگرانی نبود .» (تمدن، محمد، اوضاع ایران در جنگ اول یا تاریخ رضائیه، موسسه مطبوعاتی تمدن، اورمیه، ۱۳۵۰،ص: ۳۲۸)
۱۳ خرداد ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
امسال: ۹۵ مین سالگرد احداث شهر جدید سلماس
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
بدنبال زلزله مخرب هفده اردیبهشت سال ۱۳۰۹ و تخریب صد درصدی شهر دیلمان/دیلمقان مرکز ولایت سلماس و کهنه شهر و دهها روستای دشت و کوهستان سلماس شرایط بحرانی در منطقه حاکم بود. هزاران نفر بی خانمان شده و هزاران نفر زیر آوار فوت و یا زخمی شده بودند. بزرگان و مردمان شهرهای همجوار، در ابتدا اورمیه و سپس خوی در همان ساعتهای اولیه به یاری مردم سلماس آمدند. والی آذربایجان و نخست وزیر بعدی ، علی منصور نیز به سلماس آمد. برآوردهای اولیه از درجه تخریب و بازسازی شهر مایوس کننده بود. دکتر امیراعلم چند روز بعد به سلماس رسید و گزارش مایوس کننده دیگری به تهران ارسال شد: شهر قابل بازسازی نیست و باید مردم سلماس به شهرهای دیگر کوچانده شوند. زمزمه های این خبر به گوش اهالی دیلمقان رسید. درد و غم زلزله را فراموش کرده و همه و یکصدا با ارسال تلگرافهایی به تبریز و تهران مخالفت خود را با کوچ به شهرهای دیگر اعلام کردند. اصرار مداوم مردم کارساز شد و از سوی دولت مهندسین آلمانی جهت جایابی شهر جدید دست به کار شدند. مهندس آذربایجانی، اسدالله خاورزمین تبریزی آخرین نقشه های شهرسازی را ارائه داده و فرم شطرنجی شهرسازی برای شهر جدید پیشنهاد شد. بلافاصله «کمیسیون اعمار»(از ریشه عمران) در سلماس تاسیس شد که می توان هسته اولیه شهرداری سلماس نامید.از هفده اردیبهشت تا نه خرداد یعنی در طی ۲۳ روز کارهای نقشه برداری و تهیه نقشه خیابانها و معابر بطول انجامید. دهم خرداد۱۳۰۹ کلنگ شهر جدید به نام شاهپور با حضور مقامات کشوری و لشکری آذربایجان در محل فعلی شهرداری سلماس توسط منصور والی آذربایجان به زمین زده شد.
تا سال ۱۳۲۴ش یعنی تا برآمدن حکومت آذربایجان شهر شاهپور نامیده شد. به تصویب فرقه دموکرات آذربایجان شهر سلماس نامیده شد. با افول قدرت این حکومت شهر دوباره شاهپور نامیده شد و تا سال ۱۳۳۷ بخشی از شهرستان خوی بود. شاهپور در سال ۱۳۳۷ به شهرستان تبدیل شد و پس از انقلاب اسلامی به سلماس تغییر نام یافت.
۹ خرداد ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
سفر رضاشاه به ترکیه در خرداد ۱۳۱۳
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
در پی دعوت آتاتورک از رضاشاه برای دیدار از ترکیه، ۱۲ خرداد ۱۳۱۳ رضاشاه و هیئت همراه وارد تبریز شدند. اقامت وی در تبریز با بازدید از کارخانجات و مناطق شهری تبریز تا ۱۶ خرداد ادامه داشت و همان روز رضاشاه و هیئت همراه از طریق خوی به ماکو رفته و ساعت ۱۰ صبح ۱۷ خرداد از مرز گذشته ناهار را در دوغوبایازید صرف کرده شب در ایغدیر سپری نمودند. ۲۱ خرداد هیئت وارد قارص شده و ۲۴خرداد به طرابوزان رفته از طریق سامسون به آنکارا رسیدند.
در این سفر رضاشاه با آتاتورک به زبان ترکی صحبت می کرد. گزارش ریز سفر رضاشاه به سبب حضور مسعودی مدیر روزنامه اطلاعات در هیئت همراه در روزنامه اطلاعات خرداد ۱۳۱۳ موجود می باشد.
سفر به تركيه تأثير عميقي بر روحيات رضاشاه گذاشت.
« مستشارالدوله » سفر كبير ايران در تركيه ميگويد اولين اظهارات رضاشاه كه حاكي از تأثيرپذيري وي در زمينه مشاهداتش از زنان تركيه بود، جملهاي بود كه شاه در عمارت حزب خلق تركيه خطاب به وي بر زبان آورد. مستشارالدوله خاطره خود را در اين زمينه براي سناتور صديق اعلم چنين نقل كرده است:
شبي پس از پايان ضيافت رسمي باشكوه وقتي رضاشاه به عمارت حزب خلق كه محل اقامت او در آنكارا بود مراجعت كرد تا پاسي از شب نخوابيد و در تالار بزرگ خانة ملت قدم ميزد و فكر ميكرد و گاه گاه بلند ميگفت: عجب!عجب! وقتي چشمان شاه متوجه من شد كه در گوشة تالار ايستاده بودم فرمود: «صادق من تصور نميكردم تركها تا اين اندازه ترقي كرده و در اخذ تمدن اروپا جلو رفته باشند. حالا ميبينيم كه ما خيلي عقب هستيم مخصوصاً در قسمت تربيت دختران و بانوان»
من در جواب رضا شاه عرض كردم: «قربان در سايه اعليحضرت همايوني ترقيات عظيم نصيب ملت ايران شده است» رضاشاه جواب داد: «معذلك هنوز عقب هستيم و فوراً بايد با تمام قوا به پيشرفت سريع مردم مخصوصاً زنان اقدام كنيم»
بسیاری از محققین دیدار رضاشاه از ترکیه را سرآغاز بسیاری از فعالیتهای اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی وی می دانند که به نظر عده ای خودباختگی و به نظر عده دیگر تجددگرایانه بود
۷ خرداد ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
افتخارات تاریخ آذربایجان (۱۰)
فرش بافی، فرش پازیریک، یادگاری از ترکان ساکا
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
تمدن کورگان یکی از نمودهای تمدنی ترکان می باشد که برای بررسی تاریخ ترکان قدیم مطالعه آنها حائز اهمیت می باشد. هر کجا ترکی بوده حتما کورقانی هم یافت شده است. در بعضی کتب باستانشناسی به این مقابر تومولوس هم گفته می شود. هرودوت در تاریخش نیز به چگونگی استفاده از این مقابر اشاراتی کرده است.
کورقانها مزار بسیار بزرگی بودند که برای تامین آسایش افراد متوفی وسایل رفاهی و زندگی، خوردنی و حتی اسب و سلاح در این مزار گذاشته و هر کس به فراخور وسع و تواناییش خاک به قبر می ریخته تا به صورت تپه در می آمد. طبیعی است هر چه شخص مهمتر بود تپه بزرگتر می بود. وسایل مکشوفه از این قبرهای بزرگ نیز بسیار با اهمیت است. کورقانها در جای جای آذربایجان از اشنویه گرفته تا اهر و مشکین و نقده و سقز تا نمین باشکوه تمام یادگاری از تمدن شگفت انگیز ترکان باستان هستن.
یکی از مهمترین آثار کشف شده از کورقانها، فرش پازیریک می باشد که از اهمیت زیادی برخوردار است.
این فرش نفیس از سلسله گورهای بزرگی واقع در آلتای که پازیریک نامیده می شوند بدست آمده است. باستانشناس روسی، سرگئی ایوانوویچ رودئنکو در اکتشافات باستانشناسی خود در محوطه پازیریک به این فرش دو هزار و سیصد ساله رسید که در درون یخ قرار داشت. گویا سالیانی بسیار دور آب از طریق مجرایی به زیر کورقان نفوذ کرده و محوطه کورقان یخ بسته بود. باستانشناسان معتقدند این فرش برای پوشش جسد یک نجیب زاده ساکایی بکار رفته بود. با کشف این فرش، یکی از آثار فرهنگی بشریت که از مزار یک خاقان ساکا بدست آمد به دنیای جدید معرفی گردید. 8/1 در 2 متر، ابعاد این فرش قرمز رنگ می باشد که از پنجمین کورقان آن محوطه باستانی بدست آمد.
مطالعات دانشمندان نشان می دهد این فرش متشکل از یک میلیون و دویست و پنجاه هزار گره ( ایلمک) می باشد. تیپ گرههای این فرش هم امروزه در میان ترکان آذربایجانی رواج دارد و بسیار شبیه فرش هریس می باشد. نقشهای این فرش نیز بسیار جالب است: از نقوش طبیعی نظیر حیوانات و گلها تا تصویر زنی مقدس نشسته بر روی تخت که در دستش درخت حیات دارد و در روبرویش ترک نجیب زاده¬ای سوار بر است. پروفسور آغاسی معتقد است این زن مقدس شامانی بوده یا صفت « اولو کام کاتون». دم اسبها به صورت گره هونی بسته شده است. افسار دارد ولی رکاب ( اوزنگی ) ندارد چرا که جامعه بشریت آن زمان رکاب را کشف نکرده بود. تقریبا هزار سال بعد اوزنگی را ترکان هون به جامعه بشریت به ارمغان آوردند. جالبترین نقش دیگراین فرش، 24 خانه به مثابه 24 قبیله ترکان اوغوز می باشد. این فرش نفیس حالیه در موزه آرمیتاژ سن پطرزبورگ به نمایش درآمده است.
۴ خرداد ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
اعلان تشکیل جمهوری آذربایجان در سال ۱۲۹۷ شمسی(به مناسبت ۱۰۷ مین سالروز تشکیل جمهوری آذربایجان)
دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh
تا انقلاب بلشویکی روسیه در اکتبر 1917(پاییز ۱۲۹۶ شمسی) کل منطقه آذربایجان شمال ارس و جنوب ارس در کنترل قوای روس قرار داشت و در اوایل سال 1918(زمستان ۱۲۹۶ش) به تدریج نیروهای روسیه آذربایجان و مناطق قفقاز را ترک کردند.
با فروپاشی سیستم حکومتی روسیه تزاری و خلا قدرت در آذربایجان آنسوی ارس زمینه برای قدرتمند شدن نیروهای محلی آذربایجان آماده تر شد. با عقب نشینی روسها از آذربایجان به تدریج قوای ارمنی برای کسب استقلال متشکل شده و کاظم قارابکیر برای دفع حملات ارامنه به نخجوان به منطقه لشکرکشی کرده و بدین ترتیب نخجوان به تصرف قوای عثمانی درآمد.
۷ خرداد ۱۲۹۷ش/ ۲۸ می ۱۹۱۸ نخبگان آذربایجانی از جمله محمدامین رسول زاده، فتحعلی خان خویلو ، علیمردان توپچی باشوف، احمد آغااوغلو همراه با طبقه ائلیت آذربایجان در شهر گنجه اعلام استقلال کرده و تشکیل دولت جمهوری آذربایجان را اعلام کردند. این جمهوری نخستین جمهوری در جهان اسلام محسوب میشود که حق رای را برای زنان برابر با مردان مساوی اعلام کرد .جمهوری آذربایجان اولین دانشگاه نوین آذربایجان را در باکو دایر کرد. شاعر مارش این دولت احمد جواد و موسیقی آن از ان موسیقیدان برجسته آذربایجان عزیر حاجی بیگوف می باشد. وی خالق اپراها و نمایشهای موزیکال کوراوغلو، آرشین مال آلان و مشهدی عیباد می باشد.
از سال 1918 با تاسیس جمهوری آذربایجان در شمال ارس دوباره نام محمدامین رسول زاده در مطبوعات ایران پیچید. محمدامین رسول زاده در انقلاب مشروطیت و سیستماتیک کردن انقلاب در ایران قاجاری نقش مهمی داشت. گروهی از هم حزبی های سابقش از جمله ملک الشعرای بهار و دیگران در مقابل تمایلات ترک گرایانه وی موضع تندی گرفته و اطلاق آذربایجان به شمال رود ارس را جعلی اعلام نمودند. البته تمام روزنامه های ایران در مقابل اطلاق آذربایجان به جمهوری جدید واکنش منفی نداشتند مانند روزنامه رعد سید ضیالدین طباطبایی که در فاصله 1298 شمسی تا فروردین 1299 در سمت هیئت فوق¬العاده به باکو سفر کرده و با حقایق چگونگی تاسیس این جمهوری از نزدیک آشنا شده بودند. با تلاشهای سیدضیا دولت ایران قاجاری و دولت آذربایجان درصدد تشکیل کنفدراسیون بودند که با مخالفت گروههای ایرانشهری گرای آن زمان ناکام ماند. اتحاد سیاسی ایران و آذربایجان می توانست نقطه عطفی در تاریخ منطقه باشد.
رسول زاده در روزنامه آچیق سوز که در شماره ۴۰ روزنامه رعد به تاریخ ۲۲ دی ۱۲۹۶ /۱۹۱۸ ژانویه چاپ شده بود هدف از مختاریت اعلانی آذربایجان را خودمختاری ولایات ایروان، کنجه و باکو در شمال ارس معرفی می کند و گلایه می کند از روزنامه هایی که فرافکنی کرده و مختاریت آذربایجان ایران را تلقین می نمایند. ملک الشعرای بهار نیز در روزنامه نوبهار به تاریخ ۳دی ۱۲۹۶ش ضمن بیان خواسته های حزب مساوات، از ترکی گرایی و استقلال طلبی آذربایجان ناراحت شده انتقاد نموده از « آقای رسول زاده محرر ایران دوست » که با نیات مساواتچی ها همراهی می کند توصیف می کند.
این جمهوری بدنبال حملات بلشویکها به باکو تبدیل به حکومت شورایی آذربایجان شده و یکی از جمهوری های اتحاد جماهیر شوروی گردید.
در همان روزهایی که تلاش برای تاسیس دولت آذربایجان در گنجه و باکو ادامه داشت در غرب آذربایجان فجایع جیلولوق با شدت تمام ادامه داشت.
۶ خرداد ۱۲۹۷ش فاجعه قتل عام روستای عسگرآباد اورمیه رخ داد و پیش قراولان قشون عثمانی برای استخلاص مردم اورمیه و سلماس از دو محور جنوب اورمیه و از محور خوی- قطور حملات خود را به جیلوها و قوای مسلحه مسیحی شروع نمودند تا با عملیات گازانبری این قوای مسلحه مسیحی دست نشانده انگلیس- فرانسه – روس و آمریکا را نابود کنند. در ماههای بعدی علیرغم مقاومت قوای مسلحه مسیحی پیشروی های قوای عثمانی بیشتر شده و حملات آندرانیک ارمنی به خوی با مقاومت جانانه اهالی خوی دفع شد... با فشار قوای عثمانی، ۸ مرداد ۱۲۹۷ش جیلوها با حمایت قوای مسلحه، ارومیه را تخلیه و با راهنمایی مستشاران انگلیسی از مسیر سولدوز، میاندوآب، صایین قالا وارد بیجار و همدان شده و از آنجا توسط انگلیسی ها به کمپ بعقوبه در بغداد هدایت شدند تا در ماههای آینده از قدرت نظامی این دستجات شقی استفاده کنند... ( برای اطلاع بیشتر مراجعه به کتاب : آذربایجان در جنگ جهانی اول یا فجایع جیلولوق دکتر توحید ملک زاده انتشارات اختر تبریز)
۳ خرداد ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
مقالات شماره 6 مجله بین المللی « مطالعات تاریخ آذربایجان و ترک»
صاحب امتیاز، مدیرمسول و سردبیر: دکتر توحید ملک زاده
به زبانهای ترکی، فارسی و انگلیسی، منتشره از اورمیه
با مجوز از وزارت ارشاد
برای دریافت هر یک از مقالات از لینکهای مقالات وارد شوید.
1- مونوگرافی روستا ی شکر یازی از محال کوره سینلی سلماس
https://www.azerturkhistory.ir/article_217604_462a122616f2ffa744a8388c4acc523b.pdf
2- جلوههای عرفانی تصوف در رهبری معنوی شاه اسماعیل
https://www.azerturkhistory.ir/article_217618_86c4fefca60d5d03faad063b8b3dce28.pdf
3- کلید نام ها ی جغرافیایی ما واژه « وان » و ترکیبات ساخته شده از آن
https://www.azerturkhistory.ir/article_217620_1ddcfcee9f4090ee4251b2627da00411.pdf
4- تشکیل دولت جنوبغرب قفقاز
https://www.azerturkhistory.ir/article_217621_888e4566507cf1ddda6cef33b404436b.pdf
5- تغییر نام واحدهای جغرافیایی آذربایجان، از سال 1316 تا 1385
https://www.azerturkhistory.ir/article_217623_91fa09b9974a0fe41b2132d3a3e895ef.pdf
6- ویژگی های رهبری طغرل بیگ
https://www.azerturkhistory.ir/article_217624_e1f2379e28f36fd7d87795d6fcd2e533.pdf
7- چوب فدرالیسم و تکاپوی غوغاسالاران
https://www.azerturkhistory.ir/article_217626_4df9c1a3dea5cffeaf888278951ec630.pdf
8- سفارت جمهوری آذربایجان در تهران: جنبه های ناپیدای روابط ایران و آذربایجان در دیپلماسی آذربایجان( 1920-1918)
https://www.azerturkhistory.ir/article_217627_a66fa36280bf1c7e7aa72b6a8a71379e.pdf
9- یادداشتهایی درباره تاریخ قومی ایران و آذربایجان
https://www.azerturkhistory.ir/article_217628_f70fbe8487af59fddea316ee1e64c9b6.pdf
10- روحانیت آذربایجان در دوره مشروطه
https://www.azerturkhistory.ir/article_217630_4ddf13f8f3c7cec7c0eaaa028b97b018.pdf
11- چهارده نقاشی از قلاع اطراف اورمیه دوران ناصرالدین شاه ( 1305 ق) اثر ابوالحسن نقاش باشی اورموی
https://www.azerturkhistory.ir/article_217631_5eab34671164e6e2744018b4f7dd585e.pdf
مجله آماده دریافت و چاپ مقالات علمی- پژوهشی نویسندگان و محققین محترم در چارچوب سیاستهای فصلنامه می باشد.
شاهنامه آری، دده قورقود خیر!
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
خبر تلخ جمع آوری نسخه های کتاب کلاسیک ترکان «دده قورقود» در نمایشگاه بین المللی تهران شوک آور است. ولی واقعا مخلان تاریخ و فرهنگ آذربایجان چه از جان نحیف آذربایجان می خواهند؟ قصد مجازات چه کسی و یا چه کسانی را دارند؟ چرا زبان ترکی را با بیش از پنجاه میلیون متکلم ایرانی، بیگانه می شمارند؟ چرا بجای سعی بر رسیدن به استانداردهای جهانی پیشرفت و توسعه، کودکانه به صحبت کردن ترکی رئیس جمهور و وزیر و وکیل می تازند؟
یکی از پیچیدگی های تاریخ معاصر آذربایجان رخنه تئوریسینهای مخرب و ضد فرهنگی ایرانشهری در جای جای شئونات آذربایجان از جمله اقتصاد، اجتماع، اصحاب علم و ادب و فرهنگ آذربایجان می باشد. وارد بحث اقتصاد و دیگر موضوعات نمی شوم که آمار حرفهایش را می گوید ولی نگاه و عملکرد قیم مابانه این دسته هتاک به فرهنگ و زبان ترکی آذربایجان طوری شده که حتی برای نام زبان و فرهنگ ترک آذربایجان هم مداخله کرده و با امر و نهی و با جذب امکانات نجومی سعی می کنند با صغری کبری کردن، فرهنگ عمومی آذربایجان را به فرهنگ به اصطلاح باستان ایران مهندسی نمایند. تمام تلاش بی نتیجه اینها بر این است تا زبان چندین هزار ساله ترکی را در حد یک زبان محلی درآورده از چشم بیاندازند، موسیقی اصیل و موثر آنرا تا حد ممکن سخیف نشان دهند و ادبیات فاخر آذربایجان را در حد اشعار طنزگونه « شیت » نگه دارند. اگر ادبیات، اسطوره و نسخه خطیی هم پیدا شود به نحوی شانتاژ کرده آنرا از چشم اهالی آذربایجان دور نگه دارند. نمونه مهم آن هم تلاش برای پنهان کردن نسخه سوم دده قورقود بود که تحت شدیدترین رفتارهای ضدفرهنگی بایکوت می شود.
تلاش اخیر کادر ایرانشهری برای قالب کردن شاهنامه بجای دده قورقود در میان آذربایجانیان خصوصا اهالی اورمیه، تبریز و اردبیل و زنجان نیز در این راستا می باشد. اینکه چرا مستخدمین سیستم دولتی استانی که همگی آشنایان ما هستند و حساسیتهای مردم اورمیه را به کرات دیده اند، در این مورد نیز همگام با حرکت ضاله ایرانشهری حرکت می کند بماند برای بعد ( که همانطوریکه خیلی دیده ایم بعد از بازنشستگی به دامان ملت بازخواهند گشت و دو آتشه از هویت فرهنگی آذربایجان دفاع خواهند کرد...)، ولی پیشنهاد می کنم اگر قصد ارزیابی و وزن سنجی اقبال مردم آذربایجان را به فرهنگ خود را دارید اجازه برگزاری یک سمینار یا به دده قورقود یا به کوراوغلو این اسطوره های ترکی محبوب مردم بدهید تا ضمن مقایسه آن با مجالس شاهنامه خوانی، ببینید اگر رضاخان و دارودسته اش پنجاه سال علیرغم تلاش فوق العاده نتوانستند زبان و فرهنگ عمومی آذربایجان را مهندسی کنند،شما هم نخواهید توانست در این عصر دهکده جهانی و عصر ارتباطات برای مردم آذربایجان « شاهنامه آری، دده قورقود خیر » تحمیل نمایید. ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh
لزوم بازتعریف موقعیت شاه و وزیر در سیستم حکومتی ایران
(مطالعه موردی ناصرالدینشاه و صدراعظم ناکامش میرزا تقی خان امیرکبیر)
دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh
از اوایل دوران استقرار حکومت قاجاریه در ایران امروزین و تصرف آذربایجان بدست فتحلیشاه قاجار، تبریز و آذربایجان به عنوان ولیعهدنشین این حکومت انتخاب گردید و فرمانروایی کل آذربایجان به عباس میرزا سپرده شد. به مرور زمان آذربایجان با تسلط قاجاریه کنار آمد و دربار ولیعهدهای قاجار طبیعتا مملو از رجال آذربایجانی گردید که با فوت شاه، ولیعهد با آذربایجانیان دربار مستقر در تبریز و آذربایجان برای عهده دار شدن مناصب عالیه تر در ممالک محروسه ایران به سوی تهران می رفتند. این حرکت منظمِ انتقال رجال از آذربایجان به تهران سبب استمرار چند صد ساله حکومت ترکان در مناطق ایران بود و صد البته سبب ناخشنودی جناحهای غیرترک مناطق مرکزی تر ایران. این جریان طبیعی تا اوایل قرن بیستم برقرار بود تا اینکه وقوع انقلاب مشروطیت و تضعیف نظام مینی درباری در آذربایجان سبب تضعیف نقش ترکان در حکومت مرکزی ایران گردید.
در سیستم حکومتی شاهان صفوی و قاجاری، شاه به عنوان مغز متفکر کشور، فرمانده کل قوا، هدایت کننده و تنظیم سیاست خارجی، تنظیم کننده امور مالی و وزیر تنها مجری فرامین و افکار شاه بود و سیستم بوروکراسی درباری صفوی- قاجاری طوری ایجاد شده بود که وزیر صرفا امور مباشرت امور و بعضا مشاوره را برعهده داشت. مخلص کلام اینکه تمام رفرمها، ایجاد تاسیسات، نوآوری هایی که به بعضی صدراعظمهای قاجاریه – به سبب تُرک ستیزی- منتسب می گردد همه در اصل تراوشات ذهنی سلاطین و براساس فرامین شفاهی و کتبی شاهان بوده و لاغیر. که حتما به مصادیق آن در آینده اشاره خواهد شد.
با درگذشت محمد شاه حملات جناح فارس گری دربار قاجار برای تصرف حاکمیت و انتقام از جناح ترک که سالها در دربر حاکمیت داشتند شدت یافت. حتی چندین روز ترکان آذربایجان درباری ساکن تهران یارای بیرون آمدن از خانه های خود را نداشتند. حاجی میرزا آقاسی صدراعظم نیز به شاه عبدالعظیم پناهنده شد تا از تیررس جناح فارس در امان باشد. استقرار قدرت ناصرالدین میرزای ولیعهد در تهران مدتها به طول انجامید تا اینکه با مجاهدتهای میرزا تقی خان امیر کبیر، وی با حرکت از تبریز در تهران به تخت سلطنت رسید( 20 اکتبر 1848).
همچون گذشته همراه با ولیعهد جمع کثیری از رجال سیاسی آذربایجان وارد تهران دربار شاه قاجار شده و جناح ترک دربار بیش از پیش تقویت شد. میرزا تقیخان ملقب به امیرکبیر از ترکان فراهان که در دربار تبریز فعالیت داشت به صدر اعظمی ممالک محروسه ایران دوره قاجار انتخاب شد.
از همان اوان کار پیشرفت هایی در امور سیاسی و اقتصادی مملکت دیده شد. شاه جوان صرفا شاهی دارای توانایی نظامی نبود، خلاق هنری بود و در نقاشی و خوشنویسی ید طولایی داشت، شعر می سرود و علاقمند به پیشرفت و افزایش رفاه در مملکت. شبکه تلگراف گسترش یافت، تهران دارای نیروی پلیس مرتب شد. خدمات شهرداری، گروه نظافت شهری، بیمارستان، ضرابخانه مرکزی، سنگفرش خیابانها، چراغهای گاز و ترامواهای اسبی تاسیس شد. تجارت برده ممنوع شد. سیستم اداره کشور تنظیم و دارالشورا و هیئت دولت تاسیس شد. مالکیت خصوصی محترم شمرده شد. کشت محصولات جدید نظیر سیب زمینی تشویق شد. مجازاتهایی نظیر زنده به گور کردن و قطع دست و پای مجرمین ممنوع شد. یک انجمن مشورتی به نام مجلس مصلحتخانه و یک مجلس تجار در تهران و تبریز و دیگر شهر های مهم تاسیس شد. دارالفنون تاسیس و گسترش داده شد. اعزام دانشجو جهت یادگیری علوم جدیده ادامه یافت. دو مدرسه نظامی، دو روزنامه رسمی یکی در باب نظامی و دیگری علمی، یک دارالترجمه و یک چاپخانه دولتی تاسیس شد ه بیش از 160 عنوان کتاب جدید به چاپ رساند. (آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب ص 52). ولی آنچه باعث شد در کوران حوادث، این خدمات دیده نشود و مخالفان ناصرالدینشاه بر توسن اعتراضات بتازند عدم انجام رفرمهای ساختاری بود که آنهم ناشی از پیچیدگی ساختار اجتماعی ایران و ایرانیان بود. کما اینکه دیدیم با دادن مشروطه امور مملکتی چنان از هم گسیخت که مشروطه در پاره ای مناطق عقب مانده تر به معنای تالان و قتل و غارت تعبیر گردید.
۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴
/channel/melikzadeh