3855
Azərbaycan tarixinə görə yazılarım www.azerturkhistory.ir آذربایجان تاریخینه گوره یازیلاریم @tohidmelikzade ارتباط با من tohidmelikzade@yahoo.com
شماره 6 ( زمستان 1403) مجله بین المللی و اینترنتی « مطالعات تاریخ آذربایجان و ترک» منتشر شد.
صاحب امتیاز و سردبیر: دکتر توحید ملک زاده
محل انتشار: اورمیه
گستره: بین المللی با مجوز وزارت ارشاد
زبان: ترکی، انگلیسی و فارسی
آدرس: www.azerturkhistory.ir
1- حیدر سعیدی: مونوگرافی روستا ی شکر یازی از محال کوره سینلی سلماس
2- شهرام پناهی خیاوی: جلوه‌های عرفانی تصوف در رهبری معنوی شاه اسماعیل
3- بهرام اسدی: کلید نام ها ی جغرافیایی ما واژه « وان » و ترکیبات ساخته شده از آن
4- نائله عسکر: مبارزه ملی و شرق آناتولی تشکیل دولت جنوب غرب قفقاز
5- محمدحسن پدرام: تغییر نام واحدهای جغرافیایی آذربایجان، از سال 1316 تا 1385
6- عزت الله ذکی: ویژگی های رهبری طغرل بیگ
7- علی بابازاده ایگدیر: چوب فدرالیسم و تکاپوی غوغاسالاران
8- سولماز رستم اووا توحیدی: سفارت جمهوری آذربایجان در تهران: جنبه های ناپیدای روابط ایران و آذربایجان در دیپلماسی آذربا یجان( 1920-1918)
9- علعسگر سیابلی: یادداشتهایی درباره تاریخ قومی ایران و آذربایجان
10- علی فرهادوف: روحانیت آذربایجان در دوره مشروطه
11- توحید ملک زاده: چهارده نقاشی از قلاع اطراف اورمیه دوران ناصرالدین شاه ( 1305 ق) اثر ابوالحسن نقاش باشی اورموی
/channel/melikzadeh
به یاد پیرفرزانه دده کاتیب قولونجو
دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی
/channel/melikzadeh
غرب آذربایجان در طی تاریخ زادگاه پیران فرزانه ای شده که نه تنها در حوزه جغرافیایی خود بلکه در کشورهای منطقه نیز نام آور شده اند. اگر روزی اورمیه صفی الدین اورموی، حسام الدین چلبی و بقولی نسیمی داشت در عصر حاضر نیز پیری فرزانه داشت به نام « دده کاتیب ».
حاج عبدالرحمن طیار متخلص به دده کاتیب به سال 1304 در روستای قولنجی (قولونجو) واقع در غرب دریاچه اورمیه- محال انزل، چشم به جهان گشود. دوران کودکی وی مصادف با نقل خاطرات دست اول زنان و مردان قومش از فجایع جیلولوق و اشرار سیمیتقو و دیگران بود. دربدری های این جماعت مظلوم که در کوران ستیزهای مذهبی – قومی منطقه آواره شده بودند هنوز هم نقل مجالس است. کوچ جمعی از این روستا به عثمانی آن زمان آنهم فقط بخاطر تفاوت مذهبی از عموم ترکان آذربایجان داستانی است بسیار اندوهناک و شایسته بررسی کامل. آنهایی که در روستا ماندند چندین سال دم فروبستند و سکونت در وطن و مولدشان را به بسیاری چیزها ترجیح دادند. سردی روایط اجتماعی و فرهنگی این منطقه با دیگر اهالی غرب آذربایجان ادامه داشت تا حلقه وصلی پیداشد به نام حاج عبدالرحمن طیار. در 25 سالگی- سال1329- شعر گفتن را آغاز و طولی نکشید که شهرت او نه تنها برای مردم آذربایجان بلکه بسیاری از تورکهای جهان شناخته و به عنوان منبع مهمی برای ادبیات و فرهنگ و تاریخ مردم تورک ومسائل دین و شریعت ، مورد احترام مردم ،عالمان ، بزرگان و ادبا ی آذربایجان قرار گرفت.
تخلص اولیه وی کاتیب بود و پس از چندی از طرف مردم لقب دده هم گرفت و به دده کاتیب مشهور شد و وی نیز این تخلص را در اشعارش بکار برد. دهه 70 رونسانس فرهنگی ترکان آذربایجان شروع شد و دده کاتیب نیز به ایفای رسالت پرداخت. اشعار وی نه تنها توسط عاشیقهای آذربایجان خوانده شد بلکه دانشجویان، ادبای سرشناس و اساتید دانشگاه نیز به مرور اشعار وی پرداختند. اشعار وی در سبک فکری تصوف آذربایجان در امتداد اشعار سالماسلی قول هارطون، عاشیق میکاییل، دوللو مصطفی و بالولو میسکین می باشد. امروزه در محافل اورمیه، کم عاشقی است که اشعاری عرفانی از وی را در مجلسی نخواند و یادی از وی نکند. وی توانست با ابتکارش، ترکان حنفی مذهب آذربایجان را دوباره به دریای بزرگ ترکان آذربایجان رهنمون شود و خزینه ای بر خزاین فرهنگی آذربایجان بیفزاید. تعداداندکی از اشعار مکتوب 36 هزار بیتی وی در قالب چهار کتاب چاپ شده است. علیرغم دانستن زبانهای فارسی و عربی اکثر اشعار وی به ترکی آذربایجانی و کمی هم به ترکی استانبولی می باشد. شاید تصادفی نباشد تا روز وفات وی با دوم اسفند یعنی روز زبان مادری قرین شود تا دوم اسفند، همواره به یاد دو موضوع کاملا مترادف دده کاتیب و روز زبان مادری باشیم. وی در دوم اسفند 1387 در سن هشتاد و دو سالگی درگذشت و در روستایش قولونجو در مزاری که « کاتبیه » نامیده شد دفن گردید.
اولاد ایشان و در راس آنان مرحوم فارص طیار نیز طبع شعری داشتند و چند سال قبل کتاب شعر ایشان توسط انتشارات اولکر چاپ گردید. دیگر فرزندانش از جمله آقای مهندس فواد طیار نیز صاحب نظر در امور فرهنگی آذربایجان می باشند. امید است اهالی فرهنگ آذربایجان خصوصا فرزندانشان بتوانند بزودی اشعار وی را مرتب کرده و به چاپ برسانند. /channel/melikzadeh
۲۴ اسفند ۱۴۰۳
مساعدت علمی به تحقیقات آذربایجان شناسی
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
هموطنان گرامی
با توجه به نبود انستیتو و آکادمی مربوط به تحقیقات تورکولوژی ، تاریخ، فرهنگ، فولکلور و ادب آذربایجان در کشور و براساس درخواستهای همشهریان و جوانان محقق برای کسب مشاوره و راهنمایی در این باب، از کلیه علاقمندان و جوانان علاقمند برای تحقیقات تاریخی، فرهنگی ، فولکلور و ترجمه درخواست می گردد اعلام آمادگی خود را به پی وی اینجانب ارسال نمایند تا استاد راهنمای مربوطه جهت بررسی تحقیقات علمی معرفی گردد ... ضمنا دوستانی که قبلا عنوان پروژه انتخاب کرده و کار انجام داده اند لطفا با اینجانب در ارتباط باشند...دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh
🌺 شماره ۲۰ مجله آیدین گله جک منتشر شد
⚡️آیدین گله جک ۲۰ - جی ساییسی یایینلاندی
💥 مجله را می توانید از دکه های روزنامه فروشی و کتاب فروشیها تهیه نمایید.
💥 فایل الکترونیکی نشریه را می توانید از فیدیبو تهیه نمایید.
💥 آبونه شدن راحت ترین راه دسترسی به نشریه است.
✳️ شامل مقالات مختلف در زمینه تاریخ, جامعه, ادبیات و هنر
@aydingalacak
🌲 مجله فرهنگی - اجتماعی "آیدین گله جک"
نوروز جشنی فراگیر با منشا سومری
دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh
امروزه بسياري از اعياد مانند عيد سال نو و
مراسم هايي كه در ميان تركان و ساير اقوام منطقه و آسیا ديده مي شود يادگاري از سومريان پروتو تورك ( ترکان باستان) مي باشد که تا امروز به یادگار مانده است . به عقيده دكتر مهرداد بهار اسطوره شناس که برعکس پدرش ملک الشعرای بهاری فردی منصف می باشد، معتقد است عید سال عیدی آریایی نیست. به گفته وی خداي شهيد شونده سومري يا «دوموزي» در پايان هر سال كشته شده و سر سال نو دوباره متولد مي شود. تركان قديم تولد او را جشن مي گرفتند چون با تولد او گياهان و دانه ها مي روييدند. جالب اينجاست كه امروزه اقوامي اين عيد را صرفا بخاطر اسمش که متاسفانه بنا به عدم تعصب ترکان غیرترکی شده٫ از آن خود دانسته و عيد تركان را تقليدي از عيد خويش مي دانند!.
از دیگر سو، عيد سال نو در آذربايجان با نام پادشاهی اسطوره ای پيوند خورده است. چنين نقل مي شود: چون پادشاه به آذربايجان رسيد براي وي تخت مرصعي در جانب شرق نهادند و وي تاج بر سر نهاد همين كه آفتاب طلوع كرد اولين شعاع نور كه بر انتهاي تاج افتاد مردم جشن گرفته و آنروز را يئنگي گون يا نوروز نام نهادند. از ديگر سو بررسي هاي باستانشناسي در ميان تمدن هاي اينكا و آزتك آمريكا نشان مي دهد كه اعلام سال نو در ميان انها نيز كاملاً روش نجومي داشته است. بدين ترتيب كه آنها در معابدشان سوراخهايي تعبيه كرده و در روز و ساعتي كه شعاع نور مستقيم وارد اين سوراخ شده و از آنجا به نقطه مشخصي در كف معبد مي‌تابيده سال نو اعلام مي گرديد. ارتباط سومریان با ترکان امروزین محرز می باشد و قریب به سیصد کلمه مشترک در ترکی امروزین و سومری قدیم به یادگار مانده است.
براساس افسانه های ترکان باستان، نوروز همان روز ارکه نه قون می باشد که ترکها با آتش زدن کوهی آهنین توانستند از حصار ان درامده وارد دوران جدیدی از زندگانی پرافتخار خود گردند.
۱۹ اسفند ۱۴۰۳ /channel/melikzadeh
چهارشنبه آخر سال، آتش، ترکها
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
ترکان از جمله قدیمی ترین ملل جهان هستند که زندگیشان با طبیعت و قوانین حاکم بر آن عجین شده است. دید انسان ترک به طبیعت دیدی کاملا همزادپنداری بوده و با عناصر اربعه آب، باد، آتش و خاک همبستگی داشته است.
آتش به عنوان عنصری مهم چه در طبیعت و چه در زندگی ترکان، نقش اساسی در تفکر اسطوروی ترکان داشته است. آتش عنصری بود که به زندگی انسان گرمی می بخشید و به خانه او روشنایی. به عقیده ترکان قدیم آتش مقدس بود و نگهدارنده آن مستوجب پاداش. آتش محکی بر درستی و نادرستی اعمال بود و عبور از روی آتش سوزاننده تمام افکار پلید. ژان پلانو کارپینی راهب اروپایی و سفیر پاپ به دربار ایلخانیان نقل می کند که موقع شرفیابی به دربار خاقان، وی را از روی آتش عبور دادند تا اگر سوءنیتی داشت خنثی شود.
در شاهنامه هم که در خلال داستانهایش، بسیاری از آداب و رسوم ترکان باستان به زبان دری آمده، برای پی بردن به درستی یا نادرستی گفته های سیاوش، وی را با عبور از آتش امتحان می کنند.
آخرین ماه سال دارای چهار هفته هست که هر کدام از این هفته ها به یاد چهار عنصر اولیه جهان نامگذاری شده است. در هر کدام از این هفته ها مراسم موسمی و معیشتی ترکان اجرا می شود که در هفته آخر موسوم به( ایلین آخیر چرشنبه سی) به اوج خود می رسد.
در این چهارشنبه آخر سال، افروختن آتش و پریدن از روی آن که یادگاری از اساطیر و تفکر ترکان قدیم است توسط انسان ترک در جای جای آذربایجان انجام می شود.
هدایت گران توده های عشایر کرد آذربایجان که براساس مصادره دستاوردهای تمدنهای باستان، امروزه در پی افکندن طرحی مضحک به نام برگزاری جشنهای نوروز در میان عشایر هستند که تا چند سال قبل اصلا نام و نشانی از این جشنها ابدا در میانشان نبود و حتی به تمسخر آداب و رسوم آن می پرداختند.
امروزه تجربیات چندین ده ساله گروههای تروریستی در ترکیه به طرق کاملا معلوم به عشایر در غرب آذربایجان منتقل شده و از این طریق سعی در عرض اندام در عرصه فرهنگ و سیاست آذربایجان می کنند تا به زعم خود طرحی دیگر در غرب آذربایجان اندازند. فرخوانهای اخیر برای برپایی جشنهای نوروزی آنهم در ماه رمضان و ایام لیالی قدر، بیش از اینکه موضوعیتی فرهنگی باشد بیشتر حال و هوای میتینگهای سیاسی و در حقیقت آرامش قبل از طوفانی است که با روی کار آمدن ترامپ و دوباره به روی میز آمدن نقشه خاورمیانه جدید سرعت فراوانی گرفته است. برای فهمیدن و دیدن حساسیت مردم ایران و آذربایجان به این تحرکات پوششی عجیب و صنعی عشایر کرد در ایام رمضان، اندکی صبر لازم است. ۱۸ اسفند ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
۱۰۷مین سالگرد فاجعه جیلولوق در غرب آذربایجان، دکتر توحید ملک زاده
(چاپ اول کتاب ۱۳۸۵، چاپ پنجم کتاب ۱۴۰۳)
/channel/melikzadeh
25 بهمن، هشتادمین سالگرد شهادت سرهنگ مافي بدست اشرار در اطراف اورمیه
دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh
شهریور 1320 قدرت پوشالی رضاخان درهم شکست و ارتش پوچ وی علیرغم دهه ها صرف سرمایه هنگفت در یک روز درهم شکست. ارتش رضاخانی که حتی نتوانست 24 ساعت در برابر قوای روس و انگلیس مقاومت نماید نه تنها ملامت نشد بلکه شکست قاجاریه در برابر روسها که بیش از ده سال انجامید امروزه با طعنه جاهلان آریاپرست و کوروش پرست مواجه می شود. فرماندهان آن ارتش شاهنشاهی پوشالی اولین کسانی بودند که گریختند و سربازان پادگانها آخرین نفرها. مقاومت چند نفر مرزبان آذربایجانی نیز به شهادت آنها منجر شد که لازم است هر سال یادبود این قهرمانان برگزار شود.
اشغال آذربایجان توسط روسها و ضعف حکومت مرکزی، طبق معمول، تحرکات عشایر را زیاد کرده و اورمیه و غرب آذربایجان دستخوش ناامنی گردید چرا که روسها به آنها اطمينان داده بودند که تيپ اورميه حق به کار بردن نفرات و ارابه جنگي در شهر را ندارد و با اين اطمينان عشاير مشغول شرارت بودند. با اینحال تیپ اورمیه برای نشان دادن قدرت خود، هفته ای دو سه بار در مسیرهای ورودی شهر بوسیله یک گردان پیاده، یکدسته توپخانه کوهستانی و یکدسته خمپاره انداز اقدام به پیاده روی می کرد تا تلاشهای اشرار برای تصاحب اورمیه را خنثی کند.
در آن زمان اوضاع اطراف اورمیه مخصوصا محال نازلوی اورمیه ( شمال شهر) بسیار خطرناک بود تا اینکه در یکی از روزها به واحدی از ارتش به فرماندهی سرگرد هدايت اله مافي فرمانده هنگ پياده تيپ اورميه دستور داده می شود تا برای راهپیمایی تاکتیکی در مسیر محال نازلو به طرف روستای گجین آماده شود.
مافی که به سبب جسارتش در برابر اشرار، نزد اهالي اورميه محبوبيت فراوان داشت در روز چهارشنبه 25 بهمن ماه 1323 در حالیکه هواي اورميه بسيار سرد و تقريبا 30 سانتي متر برف روي زمين نشسته بود، در رأس يک واحد از تيپ اورميه براي راهپيمايي به طرف نازلو حرکت مي نمايد. اصرار افسران و سربازان برای انصراف از راهپیمایی را گوش نکرده و در جواب گفت: پس اين اسلحه براي چيست؟ با آنها مي جنگم. که متاسفانه به محض رسيدن به قريه مذکور درگیری شدید با اشرار شروع و سرگرد مافی با اصابت چهار گلوله درجا شهيد مي شود. اين حادثه نه تنها دوستان و همکاران نظامي او را، بلکه تمامي اهالي اورميه را بسیار ناراحت و نگران کرد. فردای آنروز براي تشييع جنازه مافی، شهر اورميه تعطيل و از طرف ملتش عزای عمومي اعلام گردید. چندين هزار نفر اورموی پياده تا گورستان کنار شهر به نام دره دییرمانی، جنازه اين افسر شريف را تشييع کردند. قبرستان محل دفن وی بعدها در ورودی شهر از سلماس تبدیل به پارک شد و « ساعات پارکی » نامیده شد با اینحال مزار وی به افتخار شجاعت وی در برابر اشرار مسلح، به عنوان سمبل مقاومت نگه داشته شد.اخیرا با تلاش جمعی از غیرتمندان و به همت شهرداری اورمیه مزار وی و سربازان شهید همراه وی بازسازی مناسب شد که جای تقدیر دارد.
يکي از خيابانهاي اورميه نیر به نام اين افسر شريف «خيابان مافي» ناميده شد.
پس از ختم غائله قريه گجين، براي تأمين امنيت منطقه یک گروهان در نازلو مستقر و ستون فوق الذکر شبانه به اورميه مراجعت کرد و در روز 28 بهمن ماه يک گروهان از اورميه تجهيز شد تا به قريه گجين اعزام و گروهان آنجا را تعويض نمايد. اين گروهان به محض خروج از شهر اورميه و رسيدن به ارتفاعات جوودلر داغي اورمیه به عده اي از عشاير مسلح که شمار آنان 200 نفر تخمين زده مي شد برخورد مينمايد و جنگ سختي درميگيرد. فوراً دو ارابه جنگي به کمک گروهان اعزام و حمله دو گروهان با پشتيباني ارابه جنگي به ارتفاعات آغاز مي گردد و اشرار با جا گذاشتن 25 کشته مجبور به فرار و تخليه ارتفاعات مزبور مي شوند.
گفتنی است: سرهنگ دوم هدایت الله مافی فرزند جعفر در سال 1285 متولد گردید. مافی ها دسته ای از ترکان افشار بودند که در اورمیه و سلماس بانی خیرات بوده و جوانان آنان علاقه فراوانی به امور نظامی داشتند. وی پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه در سال 1308 وارد دانشکده افسری گردید. مافی در سال1310 اولین درجه نظامی خود را با عنوان ستوان دومی را اخذ و در سال 1324 به درجه سرهنگ دومی نايل آمد.(پس از شهادت یک درجه ترفیع گرفت) در طول خدمت خود فرماندهی گروهان سوم هنگ 2 تیپ و گروهان دوم هنگ 7مستقل گارد پیاده ، ریاست کارگزینی ستاد لشکر، فرماندهی هنگ 4 پیاده رضائیه و معاون صفی تیپ رضائیه را در کارنامه خود دارد. بنا به نقل معمرین شهر بعلت اشغال پادگان توسط روسها، نیروهای ارتش در اقصی نقاط شهر تمرکز داشتند و نیروهای سرهنگ مافی در باغات اطراف شهر (خیابان مافی کنونی) مستقر بودند. بعدها بیاد رشادت های ایشان نام همین گذرگاه بنام خیابان مافی نام گذاری گردید.۲۳ بهمن ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
مناسبات تاریخی آذربایجان با عشایر کرد (قسمت اول دوره صفویه)
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
براساس مستندات تاریخی، تا اواسط دوره پهلوی، بیش از هفتاد هشتاد درصد جمعیت منطقه ای را عشایر و روستایی ها تشکیل می دادند. با عقب تر رفتن این درصد به نفع عشایر تغییر می کند. سیستم اجتماعی عشایر بر مبنای کوچ برای تعلیف احشام بنا شده بود. وطن عشایر نیز نه خاک بلکه ایل آن عشیره بود. به عبارت دیگر فلسفه وطن در میان عشایر وابستگی به ایل بود و نه زمین. چرا که عشایر دائما در حال کوچ بودند و سرزمینشان دایره ایلی عشایر بود. بنابراین در هر جایی عروسی هم بود و اگر فوتی هم در کار بود همه جا گورستانشان هم به حساب می آمد.
در تاریخ قرون اولیه اسلامی واژه عشایر کوچرو و کرد بقدری در هم عجین شده بود که تاریخ نگاران بیشتر کلمه کرد را برای عشایر استفاده می کردند. بطوریکه در تاریخ کامل ابن اثیر مشاهده می کنیم کرد همزمان هم در منطقه کرمان هست و هم در فارس و هم در عراق عجم و حتی در آذربایجان. همین سوتی مورخین اسلامی سبب شده که افرادی چون کسروی در شهریاران گمنام قبایل عرب مهاجر به آذربایجان را گاه کرد بنامند و گاه عرب.حتی امروزه این موضوع دستاویز افرادی تازه به دوران رسیده شده تا مثلا حکومت ازدی ها، روادی ها و سایر خاندان حکومت گر عرب در آذربایجان را به نام کرد ثبت کنند و با افتخار اجدادشان را صاحب آذربایجان و حتی تبریز بدانند.
فارغ از نادرستی کلمه کرد برای کل عشایر، در تاریخ قرون اولیه اسلامی کلمه کرد به دو معنای عمومی عشایر و اختصاصی قومی بکار رفته است.
با تشکیل دولت سلجوقی و کوچ تورکمانان مسلمان به غرب، تقریبا بساط این کلمات برچیده شد و کل عشایر خاورمیانه تحت حاکمیت ترکان قرار گرفتند.نقش حاکمیتی ترکان نیز بسیار برجسته تر گردید ولی با تشکیل دولت صفوی و تبعات جنگ چالدران که صفویان اراضی شرق آناطولی و خصوصا دیاربکر (پایتخت اوزون حسن آق قویونلو جد مادری شاه اسماعیل) را از دست دادند عشایری در منتهی الیه کوهستانهای مرزی آذربایجان قرار گرفتند که از طوایف مختلف با منسوبیت قومی کرد و ترک بودند.
این طوایف از فرصتهای مختلفی استفاده می کردند تا زندگی ایلی بدون دردسری داشته باشند و به طبیعت عشایری حتی به دشتها نیز یورش غارتگرانه داشته باشند.
تعلق خاطر بعضی عشایر کرد به صفویان که از نظر مذهبی مخالف هم بودند بیشتر اقتصادی بود تا عوامل دیگر. هر جامعه ای بنا بر اصول اقتصادی سعی داشت و دارد که پرداختی کمتری داشته باشد و این پرداختی کمتر بیشتر در سیستم حکومتی نامنظم ممکن بود.
دسوانسالاری دولت عثمانی نسبت به دیوانسالاری صفوی بسیار منظمتر بود و عشایر بسیار دوست داشتند هر از گاهی به پرداخت مالیات تمکین نکنند. ییلاق در مناطق صعب العبور کوهستانهای غرب آذربایجان نیز علت دیگری بود برای دور از دسترس بودن. بنابراین مناطق غرب آذربایجان محل رشد و نمو عشایری شد بی دردسر و بدون هیچ پرداختی، هم در اقتصاد آزاد بودند و هم در امور دینی و مذهبی.
مراتع پر آب و علف غرب آذربایجان و رودهای همیشه جاری به این جذابیتها دامن می زد و بنابراین از دوران صفویه به تدریج شاهد قدرتمند شدن عشایر کرد در کوهستانهای غرب آذربایجان می باشیم.
۱۵ بهمن ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
ترکان اوغوز، سلجوقیان و امپراطوری سلجوقی
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
ترکان اوغوز بانی امپراطوری بزرگ سلجوقی و اولین دولت فراگیر ترکی در کل دنیای اسلام می باشد که با درایت تمام طومار شعوبیه را در هم پیچید.
ترکان اوغوز که پس از اسلام آوردنشان تورکمان ( با ترکمن اشتباه نشود چون تمام ۲۴ قبیله اوغوز تورکمان نامیده می شود و تورکمنها اتحادیه چند قبیله اوغوزی هستند) توانستند به راحتی با دنیای اسلام ادغام شوند و خلافت اسلامی را از اضمحلال نجات دهند.
قبایل اوغوز از جمله افشارها، بیگدیلی ها، بایاتها، سالورها، چپنی ها و غیره همراه با قیپچاق ها در تشکیل ملت ترک آذربایجان نقش به سزایی داشته اند. طوغرول و برادرش چاغری بر بغداد دست یافتند و بر لقب سیف الاسلام به ترکان صحه گذاشتند.آلپ ارسلان توانست رومی ها را شکست دهد و جبهه های جنگ های صلیبی را دورتر از آذربایجان کند.
معماری های مساجد، مزارات چون اوچ گونبذ اورمیه، مزار طوغرول، تاسیس مدارس محتشم نظامیه، نوشتن کتب مختلف تاریخی، ادبی، تقویم ملکشاهی( جلالی یا همان سال شمسی امروزین ) که دقیق ترین سال می باشد از شاهکارهای ترکان سلجوقی است.
تاسیس سیستم اداره ای و حکمرانی اتابکی که نوعی نظام غیرمتمرکز سیاسی می باشد نشات گرفته از روح بلندمنش ترکی است.
سیستم ارشدیت در حکمرانی، برقراری مجلس بزرگان یا همان قورولتای، حکومت براساس عدل، عدالت، قسط و داد از ویژگی های بارز ترکان می باشد.
اگر امروزه کس و یا کسانی سیستم بهتری برای حکمرانی مشابه با سلجوقیان در آن دوران را دارند می توانند سرمشق خطاطان را از مدیحه سرایی آنان استفاده کنند ولی خوشبختانه پیشینه ای غیرترکی برای جغرافیای ایران وجود ندارد.
بنابراین این عقده گشایی در امتحان هنر منعکس می شود که زیبایی های هنری را با افکار پلید تحت الشعاع خود قرار می دهد.
۷ بهمن ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
اردبیل تاریخ ساز، قلعه مستحکم آذربایجان
/channel/melikzadeh
دکتر توحید ملک زاده
در هر گوشه سرزمین پرشکوه آذربایجان، شهرها و مناطقی وجود دارد که روز به روز بر افتخارات آذربایجان و آذربایجانی ها می افزاید. اردبیل باشکوه در پای کوه باعظمت ساوالان از جمله این مناطق می باشد که با تاریخ و قدمت مشعشع خود در طول تاریخ درخشیده و خواهد درخشید.
اگر قدمت اردبیل را از اسمش دریابیم تمدن اره ته که در متون سومری است و به معنای دامنه کوه می باشد در این کلمه مستتر است. در الواح سومری از سرزمین پرنعمت اره ته به کرات صحبت شده است. در شرق اردبیل در مشکین شهر، مجسمه های بی همتای شهریئری با چشمان زل زده و بدون دهان که نشانی از بالبالهای ترکان باستان است پنج هزار سال ساکت و آرام ایستاده اند.
کورقانهای نمین یادگار آثار مراسم زندگی پس از مرگ انسان ترک می باشد در سه هزار سال قبل.
قبل از اسلام اردبیل پایتخت آذربایجان بوده و در مسیر جاده های تجاری شمال جنوب و شرق به عرب. شهری آباد و تجاری با بازاری پرنعمت و مردمانی ساعی. در تاریخ بعد از اسلام آذربایجان نیز اردبیل با شکوه هرچه تمامتر درخشیده و یادگار سلجوقیان و اتابکان آذربایجان را در خود جای داده است. در ادوار بعدی جایگاه فکر و فلسفه و اندیشه بوده و صوفیانه به این هستی اندیشیده. شیخ صفی الدین اردبیلی مردمانش را با افکارش آشنا کرده و از سلاله اش افکار صوفیانه را با شمشیر آشتی داده و حیدر و جنید در این کار سعی نموده اند.
نام شاه اسماعیل با تخلص شاعری خطایی از آناطولی گرفته تا آذربایجان و از خراسان تا اصفهان ورد زبان مریدان گشته نام نیکی در ادبیات ترکی بجای گذاشت. در میان علویان نامش جزو هفت اوزان برجسته این تفکر شد و اشعارش ورد زبان قیزیلباشان جهان.
اهمیت اردبیل در حملات روسها به آذربایجان و دفاع اهالی آذربایجان از سرزمینشان به فرماندهی عباس میرزای رشید دو چندان شد که متاسفانه با غارت اموال فرهنگی آذربایجان از جمله نسخ خطی نفیس، اشیاء ماندگاری چون فرش و چینی آلات موقوفه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی رقم خورد. جنگ آصلاندوز منتهای شجاعت پهلوانان آذربایجان در برابر تجاوز روسها بود.
نقش اردبیل در انقلاب مشروطه آذربایجان نیز قابل افتخاراست و مردمان اردبیل در تمام فرایندهای هویتی آذربایجان و چه در اقتصاد و کشاورزی و تجارت و توریزم حتی ورزش خوش درخشیده اند.
اردبیل قلعه مستحکم و فتح نشدنی تاریخی سرزمین آذربایجان است.
۳ بهمن ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
حیدرخان عموغلی و آذربایجان
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
یکی از شخصیتهای پیچیده تاریخ آذربایجان حیدرخان تاری‌وئردیوف مشهور به حیدرخان عموغلی هست. حیدرخان فرزند میرزا علی اکبر افشار هست که همراه با برادرش به عثمانی رفته و در شهر گومری و قارص به فاصله ۴۵ کیلومتری هم زندگی می کردند.در جنگ ۱۸۸۴ مابین روسیه و عثمانی گومری به تصرف روسیه درآمد و دو برادر از هم جدا شدند. پسر مشهدی علی اکبر حیدر بود و برادر دیگر سه پسر به نامهای ابراهیم آقا که در ماجراهای مشروطبت ابراهیم آقا قارصلی ، آیدین پاشا و حسن بیگ بودند.
هم حیدرخان و هم ابراهیم آغا هر دو به سوسیال دموکراتهای انقلابی روسیه علاقمند بودند که تلاششان بیشتر پیشبرد انقلاب از طریق خشونت بود.عموما مجاهدین قفقاز وارد شده در حرکات مشروطبت تز مبارزه مسلحانه داشتند. حیدرخان بانی ترورهای امین السلطان صدراعظم، ترور نافرجام محمدعلیشاه، ترور شجاع نظام مرندی، سیمیتقو و کردهای شورشی بود. تصرف دو شهر خوی و سلماس از دست دولتیان با حملات مسلحانه دستجات حیدرخان و پسرعمویش ابراهیم آقا بود. پس از تصرف آذربایجان توسط روسها، مشروطه خواهان از جمله حیدرخان به تهران رفتند و اساس حزب دموکرات ایران توسط حیدرخان و محمدامین رسول زاده پایه ریزی شد. با ترور سیدعبدالله طباطبایی انگشت اتهام به سوی حیدرخان اشاره رفت و با اولتیماتوم روسها رسول زاده، حیدرخان و تقی زاده به استانبول رفتند. این سه یار دبستانی بعدها سرنوشت متفاوتی داشتند. تقی زاده از بانیان ایران نو را برپایه و محور زبان فارسی و انکار ادبیات ترکی شد. رسول زاده جمهوری آذربایجان را با تم ترکی ایجاد کرد و اولین رئیس دولت جمهوری مسلمان جهان شد. حیدرخان نیز در جنگ اول در صف عثمانی برعلیه روسیه و انگلیس جنگید و سپس در اروپا با لنین آشنا شد و اولین موسس حزب کمونیست ایران شد. وارد تشکیلات جمهوری شوروی گیلان شد و وزیرخارجه دولت میرزاکوچک خان شد. هدف وی کلا مبارزه با امپریالیزم انگلیس و برپایی اصول سوسیالیزم علمی در ایران بود. افکار حیدرخان نتوانست توسط قشر سنتی جنگلی ها هضم شود و وی بالاخره در درگیری داخلی جنگلی ها کشته شد. اما پسرعمویش ابراهیم آقا قارصلی در بهبوهه جنگ اول جهانی جمهوری آراز تورک را در خط فاصل رود ارس، قارص و ایغدیر ایجاد کرده منطقه را از دست ارامنه مهاجم دور نگه داشت. وی نیز رئیس حکومت آنجا بود. این جمهوری سپس وارد ترکیب عثمانی شکست خورده از جنگ شده و ابراهیم آقا رئیس بلدیه قارص شد.متاسفانه وی در درگیری های جناحی اوایل تشکیل ترکیه، مغضوب جناح آتاتورک شده و با فقر و تهیدستی متاسفانه فوت می کند.برادرش آیدین پاشا نیز در اورمیه بوده و هنگامیکه به کمک اهالی سلماس می رفته در کمین اکراد عمرخان زیندشتی می افتد و کشته می شود.برادر دیگرش حسن بیگ هم که تحصیلات آکادمیک حقوق داشته جان سالم بدر میبرد و داماد مجدالسلطنه معروف اورموی می شود
آذربایجان و آذربایجانیان چه اعجوبه هایی بودند؟!!
اول بهمن ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
ناصرالدینشاه و امیرکبیر
( لزوم بازتعریف موقعیت شاه و وزیر در سیستم حکومتی ایران)
دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh
از اوایل دوران استقرار حکومت قاجاریه در ایران امروزین و تصرف آذربایجان بدست فتحعلیشاه قاجار، تبریز و آذربایجان به عنوان ولیعهدنشین این حکومت انتخاب گردید و فرمانروایی کل آذربایجان به عباس میرزا سپرده شد. آذربایجان از دوران صفویه بعنوان قلب تپنده ممالک محروسه بوده و با متلاشی شدن صفویان، خانات آذربایجان بعنوان ممالک مستقلی عمل می کردند. به مرور زمان کل آذربایجان با تسلط قاجاریه کنار آمد و دربار ولیعهدهای قاجار طبیعتا مملو از رجال آذربایجانی گردید که با فوت شاه، ولیعهد با آذربایجانیان دربار مستقر در تبریز و آذربایجان برای عهده دار شدن مناصب عالی تر در ممالک محروسه ایران به سوی تهران می رفتند. این حرکت منظمِ انتقال رجال از آذربایجان به تهران سبب استمرار چند صد ساله حکومت ترکان در مناطق ایران بود و صد البته سبب ناخشنودی جناحهای غیرترک مناطق مرکزی تر ایران. این جریان طبیعی تا اوایل قرن بیستم برقرار بود تا اینکه وقوع انقلاب مشروطیت و تضعیف نظام مینی درباری در آذربایجان سبب تضعیف نقش ترکان در حکومت مرکزی ایران گردید.
در سیستم حکومتی شاهان صفوی و قاجاری، شاه به عنوان مغز متفکر کشور، فرمانده کل قوا، هدایت کننده و تنظیم سیاست خارجی، تنظیم کننده امور مالی و وزیر تنها مجری فرامین و افکار شاه بود و سیستم بوروکراسی درباری صفوی- قاجاری طوری ایجاد شده بود که وزیر صرفا امور مباشرت امور و بعضا مشاوره را برعهده داشت. مخلص کلام اینکه تمام رفرمها، ایجاد تاسیسات، نوآوری هایی که به بعضی صدراعظمهای قاجاریه – به سبب تُرک ستیزی- منتسب می گردد همه در اصل تراوشات ذهنی سلاطین و براساس فرامین شفاهی و کتبی شاهان بوده و لاغیر. که حتما به مصادیق آن در آینده اشاره خواهد شد.
با درگذشت محمد شاه حملات جناح فارس گری دربار قاجار برای تصرف حاکمیت و انتقام از جناح ترک که سالها در دربر حاکمیت داشتند شدت یافت. حتی چندین روز ترکان آذربایجان درباری ساکن تهران یارای بیرون آمدن از خانه های خود را نداشتند. حاجی میرزا آقاسی صدراعظم نیز به شاه عبدالعظیم پناهنده شد تا از تیررس جناح فارس در امان باشد. استقرار قدرت ناصرالدین میرزای ولیعهد در تهران مدتها به طول انجامید تا اینکه با مجاهدتهای میرزا تقی خان امیر کبیر، وی با حرکت از تبریز در تهران به تخت سلطنت رسید( 20 اکتبر 1848).
همچون گذشته همراه با ولیعهد جمع کثیری از رجال سیاسی آذربایجان وارد تهران دربار شاه قاجار شده و جناح ترک دربار بیش از پیش تقویت شد. میرزا تقیخان ملقب به امیرکبیر از ترکان فراهان که در دربار تبریز فعالیت داشت به صدر اعظمی ممالک محروسه ایران دوره قاجار انتخاب شد.
از همان اوان کار پیشرفت هایی در امور سیاسی و اقتصادی مملکت دیده شد. شاه جوان صرفا شاهی دارای توانایی نظامی نبود، خلاق هنری بود و در نقاشی و خوشنویسی ید طولایی داشت، شعر می سرود و علاقمند به پیشرفت و افزایش رفاه در مملکت. شبکه تلگراف گسترش یافت، تهران دارای نیروی پلیس مرتب شد. خدمات شهرداری، گروه نظافت شهری، بیمارستان، ضرابخانه مرکزی، سنگفرش خیابانها، چراغهای گاز و ترامواهای اسبی تاسیس شد. تجارت برده ممنوع شد. سیستم اداره کشور تنظیم و دارالشورا و هیئت دولت تاسیس شد. مالکیت خصوصی محترم شمرده شد. کشت محصولات جدید نظیر سیب زمینی تشویق شد. مجازاتهایی نظیر زنده به گور کردن و قطع دست و پای مجرمین ممنوع شد. یک انجمن مشورتی به نام مجلس مصلحتخانه و یک مجلس تجار در تهران و تبریز و دیگر شهر های مهم تاسیس شد. دارالفنون تاسیس و گسترش داده شد. اعزام دانشجو جهت یادگیری علوم جدیده ادامه یافت. دو مدرسه نظامی، دو روزنامه رسمی یکی در باب نظامی و دیگری علمی، یک دارالترجمه و یک چاپخانه دولتی تاسیس شد ه بیش از 160 عنوان کتاب جدید به چاپ رساند. (آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب ص 52). ولی آنچه باعث شد در کوران حوادث، این خدمات دیده نشود و مخالفان ناصرالدینشاه بر توسن اعتراضات بتازند عدم انجام رفرمهای ساختاری بود که آنهم ناشی از پیچیدگی ساختار اجتماعی ایران و ایرانیان بود. کما اینکه دیدیم با دادن مشروطه امور مملکتی چنان از هم گسیخت که مشروطه در پاره ای مناطق عقب مانده تر به معنای تالان و قتل و غارت تعبیر گردید. ۲۰ دی ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
تبعات شکست عثمانی در ساری قمیش ارضروم در آذربایجان
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
دنیای جدید، دنیایی است به هم تنیده. از نظر علمی ثابت شده بال زدن یک پروانه در ژاپن، کشوری در غرب را تحت تاثیر خود قرار می دهد. فاجعه ساری قمیش نیز به نحو شگفت انگیزی آذربایجان را تحت تاثیر خود قرار داد.
روسیه قرن نوزدهم کشوری بود که تلاش می کرد به جنوب، غرب و جنوبغرب سرزمینش تسلط یابد. پیشروی روسیه تا شهر میانه و سپس عقد قراردادهای گلستان و تورکمانچای باعث حذف قدرت های محلی خانات آذربایجان در شمال ارس شد. پیشروی در سمت ترکستان و تصرف خانات بخارا و رسیدن به اراضی تورکمن تا دوران ناصرالدینشاه ادامه یافت.
در سوی عثمانی نیز پیشروی در شمال دریای سیاه و تصرف اراضی تاتارهای کریمه ادامه داشت. روسیه دولتی بود که به تاخت هزاران کیلومتر مربع را در مدتی اندک متصرف می شد.
در سالهای ۱۸۸۰ میلادی طی نبرد بزرگی در منطقه قارص و اردهان، این مناطق همراه با باطوم به تصرف روسیه درآمد. روسها تا مرز ارضروم رسیدند..
دو شهر گومری و قارص با فاصله ۴۰ کیلومتری سرنوشت عجیبی پیدا کردند. دو برادر اورموی که ساکن دو شهر فوق بودند با تصرف گومری، یکی تبعه روسیه گردید و پسرش حیدرخان عمواوغلی شد و دیگری که ساکن قارص بود تبعه عثمانی و پسرش ابراهیم آقا قارصلی شد. این دو پسر عمو در مشروطه خواهی آذربایجان، قفقاز و عثمانی نقش فراوانی داشتند.
در عرفه وقوع جنگ جهانی اول، تلاش روسیه برای پیشروی در اراضی ایران بود. روسها تا سال ۱۹۱۰ م تمام آذربایجان و از جمله کل مرز با عثمانی را اشغال کرده بودند. تصور کنید روسها از ماکو تا بانه را به کنترل خود درآورده بودند.
وقوع جنگ جهانی اول، علیرغم اعلام بی طرفی، ایران را هم درگیر کرد. عثمانی از ایران خواست تا روسها را از قلمروش اخراج کند. البته که ایران قدرتی برای این کار نداشت. بنابراین آذربایجان صحنه درگیری قوای دو دولت شد.
انوپاشا فرمانده کل قوای عثمانی برای راندن روسیه از جبهه های شرق ، در آذر ۱۲۹۳ شمسی یکصدهزار تن از سربازان عثمانی را در منطقه ساری قمیش ارضروم سردترین منطقه ترکیه و کوههای الله اکبر آنجا مستقر کرد. در این فصل سال و در آن هوای ۴۰- انجام عملیات نظامی بدترین تصمیم یک فرمانده بود. در اثر این تصمیم اشتباه، کل قشون عثمانی از سرما یخ زد و نابود شد.
با نابودی قوای عثمانی در ساری قمیش کل آذربایجان و شرق آناطولی تا انقلاب بلشویکی در روسیه در اشغال روسیه ماند و زمینه برای مانور قوای مسیحی ارمنی-آشوری در منطقه مساعد شد. تلاش نافرجام قوای مسلحه مسیحی برای پاکسازی قومی غرب آذربایجان و قتل عام ترکان آذربایجان به فاجعه جیلولوق مشهور است.( برای اطلاع بیشتر .مراجعه شود به کتابم به نام: آذربایجان در جنگ جهانی اول یا فجایع جیلولوق، نشر اختر تبریز)
۱۶ دی ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
در حاشیه انتقال پایتخت: پزشکیان پایتخت را به آذربایجان و تبریز انتقال دهد.
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
در خبرها آمده که رئیس جمهور پزشکیان ضمن تفویض اختیارات بیشتر تهران به استانها درصدد انتقال پایتخت از تهران نیز می باشد.
به نظرم آذربایجان و خصوصا مرکز آن تبریز از بسیاری جهت مناسب برای ایفای نقش پایتختی است.
۱- تبریز از دوران آتابی لر( اتابکان) در سیاست نقش مهمی داشته و همواره پایتخت بوده چنانچه این نقش را در دوران ایلخانی، جلایری، آق قویونلو، قره قویونلو، صفوی( دوران شاه اسماعیل)، خانات آذربایجان نیز ادامه داده و فقط در دوره قاجار بود که پایتخت در تهران تثبیت شد. تبریز خواستگاه ادبیات، هنر، دموکراسی، سینما و بطور خلاصه شهر اولین‌ها می باشد
۲. آذربایجان و تبریز در چهارراه شرق به غرب بوده و از نظر ژئوپولوتیکی، پتانسیل مرکزیت دیپلماسی برای قفقاز، خاورمیانه، دنیای ترک، دنیای عرب و آسیای غربی را داراست. از نظر تاریخی نیز آذربایجان و تبریز در مرکز کوریدور شرق به غرب (جاده ابریشم) قرار دارد و می تواند نقش تاریخی خود را دوباره ایفا کند.
۳. گرچه در سایه سیاستهای پهلوی و خصوصا رضاشاه آذربایجان عقب نگه داشته شد بطوریکه امروزه تبریز جزو مناطق متوسط به پایین بوده و اورمیه به همراه زنجان و اورمیه در انتهای لیست توسعه یافتگی های ایران می باشند، با اینحال رشد اقتصادی تبریز و آذربایجان رشدی ذاتی و ملی می باشد نه رشدی دولتی. به عبارت دیگر بخش خصوصی آذربایجان، بصورت خودساخته قادر به اداره اقتصاد می باشند و این نویدی است برای رشد و توسعه سایر مناطقی که قرار است از آذربایجان اداره شود.
۴. آذربایجان به عنوان یک منطقه دولت ساز با پیشینه حکومتی مبتنی بر عدالت قابلیت دادن آزادی فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی به سایر مناطق را دارد. این سیاستی است که در دوران بعد از قاجارها و خصوصا پهلوی ها علنا ترک شد و سیاست مرکزگرایی ایران با تم وحشیانه سیرناپذیر چنان شد که غولی به نام تهران بوجود آمد که کل پیرامون خود را داغون نمود. در این سیاست، تمام کارهای استانها ولو آب خوردن بایستی با اجازه تهران بود و تا لحظه ای که تهران قادر به دخالت بود تفویض اختیاری در میان نبود.
حال که اداره کشور از غول دست سازی به نام تهران ناممکن شده بر آذربایجانیان است که بر انتقال پایتخت به آذربایجان اصرار ورزند.
۱۱ دی ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
در حاشیه تلاش عشایر برای مقابله با ترکی در اورمیه
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
« ترکی در اینجا( اورمیه) زبان بین المللی است. این زبان را هر کسی می داند. ارمنی، کرد، روس، فرانسوی ، انگلیسی، فارسی، آسوری و آلمانی همه به ترکی تکلم می کنند. می توانم با این همه افراد مختلف الجنس صحبت کنم. ترکم و از این جهت احساس خوشبختی می کنم.»( رسول زاده، محمد امین، گزارشهایی از انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه: رحیم رئیس نیا، انتشارات شیرازه، چاپ اول تهران، 1377، ص: 219) این نوشته یکی از صدها سند از نویسندگان، محققین و مسافران اورمیه می باشد که بر عمومی بودن زبان ترکی تمام افراد در اورمیه چه قبلا و چه حال تاکید می کند.
زبان ترکی، زبان بازار و اقتصاد، مسجد و حسینیه، فرهنگ ، هنر و ادب اهالی اورمیه و غرب آذربایجان از ادیان، مذاهب و طوایف مختلف بوده و زبان گویای مردم یعنی عاشیقها اعم از ترک و غیر ترک از هر دین و مذهبی به زبان ترکی – زبان رایج و همه گیر آذربایجان- ایفای نقش کرده اند. عاشیق قول هارطون از مسیحیان ارمنی، عاشیق یوسوف اوهانس از مسیحیان سریانی( آشوری) و دهها عاشق دیگر نه تنها بر زبان ترکی شعر سروده و در مقام عاشقی رسالت خود را انجام داده اند بل بر مبنای عرفان اسلامی نیز پای نهاده و حتی بر شهدای کربلا و ظلم یزیدیان نیز پرداخته اند.
ادبای اینجا صدها سال به زبان ترکی سروده و نوشته اند و تاریخ و فولکلور اورمیه با زبان ترکی ساخته و پرداخته شده است. اورمیه زادگاه داستان اصلی کرم، روایتهایی از داستان محتشم کوراوغلو، زادگاه بورلا خاتون دده قورقود شاهکار ترکان بوده و امروزه می بینیم افرادی علیرغم دانستن زبان ترکی ناجوانمردانه ( این موسیقی الهی – ترکی- ) را ملعبه دستورات آن طرف مرز قرار داده و بی محابا بر آن می کوبند و به مدد اینترنت و فضای مجازی با هیاهو و جنجال رسانه ای سعی در قالب کردن خود در عرصه فرهنگ و ادب اورمیه و غرب آذربایجان را دارند.
چه خوب است سنت آذربایجانی ها را که با خدای خود به عربی سخن می گویند و با دوستان دور به فارسی و با همسایگان و خویشاوندان و همشهریان به ترکی. در کلاسهای درس آذربایجان چه مدرسه چه دانشگاه، هر روز شاهدیم اگر کسی ترکی متوجه نشود و با اشاره اینکه « استاد من ترکی نمی دانم اگر ممکنه فارسی بگید» استاد متبسمانه به فارسی ادامه تدریس می نماید. در مراسمات رسمی اداری هم همیشه این سوال پرسیده می شود و مجری و یا سخنران با گشاده رویی به زبانی صحبت می کند که همگان مفهوم شوند. چندسال قبل نیز شخصی از عشایر که به مدد سیستم آموزشی در اورمیه وارد سیستم بوروکراسی اورمیه شده بود، تلاشهایی ناشیانه بر ضد زبان ترکی انجام داد ولی چند ساعت نگذشته مجبور می شود برای جلوگیری از تبعات خشن اقداماتش -که در اورمیه هیچ محلی از اعراب ندارد –برای تطهیر خود عنوان کند چهار عروس خانواده من آذری ( شما بخوانید ترک) است. تا بیش از این باعث آزرده خاطرشدن نجیب ترین مردمان- اهالی اورمیه- نشود. امروز هم این افراد دردشان شده فقط صحبت نکردن به ترکی آنهم در کجا، در پایتخت فرهنگ آذربایجان: اورمیه.
با این اوضاع، عده ای با جنجال، دوباره همین راه بی نتیجه را می روند و در پوششهای مختلف و با شوومنی رسانه ای علیرغم دانستن و تکلم روان به زبان ترکی، بر این نعمت خدادادی – دانستن زبان ترکی- پشت پا زده و به بهانه امنیت ملی و با پیش کشیدن زبان رسمی و اخیرا زبان روستا و یا عشیره ی خود مقابل زبان فاخر ترکی، سعی مذبوحانه در رودرو قراردادن آذربایجان، این جغرافیای دینامیک اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اهالی ترک آن با حکومت مرکزی هستند؟ اصولا آیا اقلیتی در دنیا سراغ دارید که با خشونت و تلاش برای فرافکنی و ایجاد ناامنی به سرمنزل مقصود برسد؟ آیا متوجه نیستید این تلاشهای ناشیانه تان برای ایجاد فضای دوقطبی، برعلیه مناقع شهرمان می باشد؟
به هر تقدیر چهارسال در کسوت نمایندگی برای شما فرصتی داده شده برای اثبات برادریتان ( که البته شک دارم و کار شما خواهد شد در راستای یارگیری و چپاندن عشایر به سیستم بوروکراسی اورمیه و تحریکات قومی و خلاف امنیت ملی) ولی دلیلی نیست که ساختار فرهنگی اورمیه را با فراخوانهای کذایی که خودتان هم به این مراسمات اعتقادی هم ندارید، به هم بزنید.
امیدوارم این افراد در گذار از سیستم عشیره ای به شهرنشینی با حفظ آرامش، متانت خود را از دست ندهند و با همکاری با ساکنان اورمیه، فرهنگ عمومی اورمیه را بیاموزند چون دنیا همین یکروز نیست و قرار است شماها سالیان سال با فرهنگ ترکی در « دارالنشاط اورمیه » زندگی کرده و از مواهب فرهنگی، تاریخی و اقتصادی این منطقه از آذربایجان استفاده کنید..۲۷ اسفند ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
قروه شهری ترک نشین و در عین حال مغفول برای ترکان:
نگاهی به کتاب « میراث فرهنگی شهر من قروه» خانم غزال اللهیاری
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
شهر تاریخی قروه به عنوان یکی از شهرهای استراتژیک فرهنگی ترک نشین جنوب آذربایجان تاریخی است که تاریخا در محدوده سیاسی همدان قرار گرفته بود و در سال 1337 از همدان منفک و همراه با شهرهای دیگری از آذربایجان وارد استان تازه تاسیس کردستان گردید. فرهنگ عمومی و فولکلور قروه همراه با شهرهای بیجار، سونقور و غیره همراه با شهرهای شمالی همدان جزئی لاینفک از فرهنگ عمومی ترکان آذربایجان می باشد. مردم فرهنگی قروه در حفظ میراث فرهنگی و آداب و سننشان به خوبی تلاش کرده اند که ماحصل این اقدامات در کتاب « میراث فرهنگی شهر من قروه» خانم غزال الله¬یاری از اهالی فرهنگدوست این شهر متجلی شده است. در این کتاب به تاریخ و گرامر زبان ترکی و شیوه قروه¬ای به خوبی پرداخته شده که می تواند برای زبانشناسان و پژوهشگران زبان منبع خوبی برای مطالعه باشد. خانم الهیاری با استفاده از خاطرات مردم قروه و همچنین ساختار لهجه ای این شیوه معتقد است که ترکان قدیمی قروه با ترکان قشقایی که در اواخر زندیه به منطقه مهاجرت کرده اند ساکنان اصلی این منطقه می باشند.
نویسنده در فصل دوم گوشه هایی از فولکلور قروه را به زبان ترکی ارائه نموده که بسیار باارزش می باشد. در فصل سوم جاذبه های دیدنی و آثار باستانی شهر، دین و مذهب ، اعیاد و جشنها، موسیقی و رقص چوبو به تفصیل تشریح گردیده است.
علیرغم عدم تدوین این کتاب براساس اصول مونوگرافی ولی می توان این کتاب را یک مونوگرافی برای شهر قروه تلقی کرد که برای تجربه اول نویسنده قابل قبول می باشد. امیدوارم نویسنده کتاب بتواند در آینده جزئیاتی دیگر از مونوگرافی شهر قروه ارائه نماید. حمایت از فرهنگ اصیل، نویسندگان و شاعران ترکان در جای جای ایران بایستی از اهم کارهای فعالین فرهنگی آذربایجان باشد.
۲۴ اسفند ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
💥 در شماره ۲۰ نشریه می خوانید
🌺🌺 آیدین گله جک ۲۰ - جی ساییسیندا اوخویورسونوز
شماره ۲۰ فصلنامه "آیدین گله جک" منتشر شد
@aydingalacak
🌲 مجله فرهنگی - اجتماعی "آیدین گله جک"
یئنی آیدین گلجک سایی سی منیم سرمقاله م له یایینلاندی.
Читать полностью…
براساس تقویم ترکان باستان،
سال۱۴۰۴ سال : ایلان ایلی ( سال مار )میباشد.
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
تقویم بسیار قدیمی حیوانات که در ایران بطور رسمی کاربردی حداقل ششصد ساله دارد پایه¬ای ترکی دارد. قدیمی ترین اثر دال بر استفاده از این سیستم تقویمی در سنگنوشته های ترکی « اورخون» نوشته شده به زبان ترکی قدیم در ۱۳۰۰ سال قبل ، موجود است. پس از اسلام در آثار ابوریحان بیرونی نیز به این سیستم تقویم اشاراتی شده ولی شرح آن به طور کامل در کتاب مشهور دیوان لغات الترک محمود کاشغری به شرح زیر آمده است: يكي از خاقانهاي ترك مي‌خواهد كه تاريخ وقوع جنگي را بداند، ولی ممكن نمي‌شود. از اينروي با ملتش مشورت مي‌كند و در قورولتای اعلام مي‌دارد كه همانطور كه ما درباره تاريخ وقوع اين جنگ دچار سردرگمي شديم آيندگان نيز سردرگم خواهند شد. بنابراين ما اكنون به تعداد دوازده (ماه و) برج آسمان دوازده سال را نامگذاري مي‌كنيم، تا سالهایمان را از گذر اين تقویم بفهميم. اين در ميانمان يادگاري باشد. ملّت هم پيشنهاد خاقان را تأييد مي‌كند.
خاقان به اين مناسبت به شكار مي‌رود و فرمان مي‌دهد كه حيوانات را به سوي رود «ايلا» برانند. مردم حيوانات را به تنگنا انداخته به سوي رودخانه مي‌رانند. بعضي از اين حیوانات را شكار مي‌كنند و تعدادي از آنها خود را به آب مي‌زنند. دوازده حيوان از آن ميان از آب مي‌گذرند. نام هر يك از اين حيوانات به سالي داده ميشود. نخستين اين حيوانات سيچان (موش) بوده ... نام نخستين سال «سيچغان ييلي» (سال موش) گذاشته ميشود. بعد نام حيواناتي كه يكي بعد از ديگري از آب گذشته بودند به ترتيب به سالها داده ميشود: «اود ييلي» (سال گاو) و ...
تركمنها نیز روايت پند‌آميزي در مورد پيدايش سالشمار حيواني دارند. روزي تمامي حيوانات به پيشواز سال جديد مي‌روند. شتر كه به قد و بالاي خودمغرور شده بود گفت: «حتماً پيش از همه سال جديد را خواهم ديد.» امّا موش كوچك با زرنگي تمام روي سر شتر جهيده و پيش از همه، سال جديد را مي بيند. شتر كه مات و مبهوت مانده بود، از تمامي دوازده حيوان دوره كه موفق به مشاهده سال جديد شده بودند عقب مي‌ماند و بدين ترتيب غرور شتر باعث مي شود كه جايي در دوره سالها نداشته باشد .اين روايت به مدد مايه اخلاقي و پندآميز آن كه نهي از غرور است، در ميان تركمنها نسل اندر نسل نقل شده و بصورت ضرب‌آلمثل درآمده است: «دويه بوينونا بويسانيپ ييلدان كور قاليپدير!» يعني (شتر به علّت مباهات به گردنش از مشاهده سال جديد محروم ماندهاست).
عموما اعتقاد بر این است که سالها با ویژگی هر یک از حیوانات همراه می باشد.
نام سالهای دوازده‌گانه حیوانی ترکی که در ایران به کار می‌رفته با تلفظ قدیمی، به ترتیب عبارت بوده است از:
سیچقان ایل (سال موش)
اود ایل (سال گاو)
بارس ایل (سال پلنگ)
توشقان ایل (خرگوش)
لوی ایل (سال نهنگ)
ایلان ایل (سال مار)
یوند ایل (سال اسب)
قوی ایل (سال گوسفند)
بیچین ایل (سال میمون)
تخاقوی ایل (سال مرغ )
ایت ایل (سال سگ)
تنغوز ایل (سال خوک)
این سیستم تقویمی از دوران صفویه رسما در تقویم هجری شمسی و در اسناد رسمی بکار رفت. در سال۱۳۰۴ شمسی با آغاز سلطنت پهلوی و در راستای مقابله با نشانه های ترکی در ایران، از تقویم رسمی خارج گردید. با اینحال هنوز هم بصورت غیررسمی براساس سنتی دیرین هر سال تقویم حیوانی در تقویمهای نجومی اعلام می گردد و اهالی آذربایجان و ایران برای تفال از این نامگذاری استفاده می کنند.
ییلان/ایلام یا مار در افسانه های ترکان سمبول جاوید ماندن و نامیرایی است. در اسطوره قیل قمیش- نخستین اسطوره جهان که از آن پروتوترکان سومر می باشد مار همین نقش را ایفا می کند.
۱۸ اسفند ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
ترکی زبانی ملی است نه قومی و محلی...
( به بهانه رد طرح آموزش زبانهای محلی در مجلس ایران)
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
از نظر فرهنگی و سیاسی، موقعیت قرن پانزدهم هجری همچون قرن چهاردهم نیست به عبارت دیگر دهه اول ۱۴۰۰ نیز دهه اول ۱۳۰۰ نیست که رضاخان و دارودسته اش ساختار فرهنگی و اداری کشور را از حالت متکثر تبدیل به حالت مرکزگرا تبدیل کردند. حالتی که مرکز را در مقابل پیرامون قرار داد و پیرامون را در برابر مرکز. در آن زمان کاری ترین ضربه را زبان ترکی و فرهنگ ترکی خورد. چرا که زبان ترکی هزار سال در سیر ادبیات کلاسیک جهان و دنیای اسلام با آثاری چون دیوان لغات الترک و قوتادقوبیلیک و شاعرانی چون امیرعلیشیر نوایی و نسیمی و فضولی نقش داشت و در همان سالهای مرکزگرایی در ایران، در دانشگاهها و مراکز علمی جهان، به زبان ترکی تدریس، تفکر و تحقیق می شد.
تاریخ ادبیات کلاسیک ترکی برخلاف فارسی که زبانی تصنعی می باشد تاریخ رشد، بالیدن و تحول یک زبان زنده دنیا می باشد و برعکس، تاریخ ادبیات فارسی نه تاریخ تحول یک زبان بلکه زبانی برای عرض اندام در صناعات ادبی شاعران و سخنسرایان در طول قرنها می باشد. براساس این اشکال است که یکی از فارسی دانان کرمانشاهی که سعی در سره سخن گفتن دارد اقرار می کند زبان فارسی دینامیک و حرکت معمولی زبانی را ندارد. بقول وی چگونه می شود زبان یک شاعری به فارسی هزار سال بعد بدون تغییر قابل فهم و درک بماند؟ چرا این تغییرات شگرف زبانشناسی و تحولات زبانی در تمام زبانها بجز فارسی دیده می شود؟
بدین ترتیب است که مرکز با در اختیار گرفتن منابع مالی و قدرت اداری دهها بنیاد به نام شاعران کلاسیک شرق جهت سرکوب زبانی غیر ادبیات مرکز تاسیس میکند و بواسطه قدرت اداری، فرهنگستان زبان فارسی مجری خودخوانده - شما بخوانید مانع - اصل پانزده قانون اساسی که نیم بند اجازه یادگیری به زبانهای ملی نه، زبان های محلی را می دهد می گردد.
محلی خطاب کردن و هم ردیف کردن زبان فاخر، زبان علم و ادب و صنعت ترکی با لهجه های مازنی و سرخه ای و دهها نیم زبان و لهجه دیگر رایج در ایران نه تنها از نظر علمی اشتباه بلکه ظلم فاحش به میراث هزاران ساله بشریت می باشد.
اگر صد سال قبل با قمه و قداره سرکوب زبان ترکی نتیجه نداد مطمئن باشید در این سالها که گلوبالیزم جهانی در حال وقوع هست نیز جواب نخواهد داد.
۸ اسفند ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
تلاش تاریخی برای تغییر شیوه حکمرانی ایران
از سانترالیسم تا فدرالیسم
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
فدرالیسم یا آنچه که در کتب کلاسیک تاریخ مشرق زمین ملوک الطوایفی نامیده شده ساختار طبیعی حاکمیت قدیم فئودالی دارای اراضی وسیع بوده است. ترکان قدیم نیز همین شیوه را که شکلی از دموکراسی بوده اجرا می کردند.
سومریان پوروتوتورک مجلسی داشتند متشکل از ریش سفیدان و بزرگان قوم. اشکانیان یا همان آرساسیدها که در دوره پهلوی ترک بوده و بعدا یک شب آریایی شدند نیز مجلسی شبیه قورولتای داشتند.
شیوه اداره امور مملکتی در این مجالس تصمیم گیری می شد.با تشکیل امپراطوری های بزرگ سلجوقی از چین تا دریای مدیترانه، افرادی تحت عنوان آتابی(اتابک) به اداره سرزمینهای داخل امپراطوری فرستاده می شدند. اتابکان منافع سلطان را تامین می کردند و سلاطین منافع اتابکان و سرزمینهایی چون آذربایجان. یکی از مهمترین اتابکان امپراطوری سلجوقی، اتابکان آذربایجان بودند.
امپراطوری های بعدی نظیر ایلخانی نیز به همین شیوه اداره می شدند و رئیس هر سرزمینی ضمن هماهنگی با خاقان، در امور مملکتی نیز مستقل عمل می کرد. صفویان، افشاریه و قاجاریه نیز به همین شیوه عمل کرده و فرمانرواهایی چون فرمانروای آذربایجان امورات مملکتی را با لحاظ کردن مولفه های فرهنگی و بومی منطقه شان اداره می کردند.
ترکان آذربایجان با چنین دید دموکراسی و حکمرانی وارد قرن بیستم شده مشروطیت را با وارد کردن اصل انجمنهای ایالتی- ولایتی به تمام مملکت محروسه ایران به ارمغان آوردند. برای احیای این دموکراسی نوپا خونهایشان ریخته شد و برای رفع گرسنگی ناشی از محاصره توسط مستبدین یونجه ها خوردند. ولی چه فایده که قزاقی بیسواد مجری اوامر عوامل شعوبیه شده ساختار اداری کشور را متمرکز در تهران نهادند. در این ساختار استانداران و فرمانداران مجری بخشنامه های تهران شدند و مولفه های جغرافیایی مناطق اصلا لحاظ نشد. برای کل مملکت از شمال تا جنوب، روز شروع مداری اول مهر اعلام شد که برای آذربایجان مطبوع هست و برای جنوب نامطبوع. شروع ساعات اداری برای کل مملکت ساعت هشت اعلام شد که برای آذربایجان مطبوع و برای مشهد نامطبوع و کلا بخشنامه های سرتاسری که منافع ملی در آن لحاظ نمی شد.
حال که اداره مملکت از تهران که اژدهایی عظیم الجثه شده غیرقابل اداره گردیده تفویض اختیارات به مناطق جغرافیایی ایران گرچه دیر هست ولی بازهم باید به فال نیک گرفت.به شرط اینکه بدون فوت وقت به سیستم اداری دوران ناصرالدینشاه برگشت که در آن کشور توسط فرمانروایان پنج قسمت اداری آذربایجان، خراسان، اصفهان، کرمان و فارس اداره می شد. آذربایجان در دوره قاجاریه مستقیما توسط ولیعهد یعنی شاه آینده قاجار اداره می شد.
۳۰ بهمن ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
افتخارات تاریخ آذربایجان(۹)
پروفسور لطفی زاده کاشف منطق فازی در مهندسی و پردازش سیگنالها
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
آذربایجان مهد علم است از نظریه های علمی و فلسفی گرفته تا اختراعات و اکتشافات، از اکتشاف آبیاری مصنوعی اورارتویی سه هزار سال قبل تا پرداختن به منطق فازی که کاربرد در کامپیوترهای پیشرفته و میکروچیپ و پردازنده های قوی دارد.
یکی از این افتخارات بزرگ آذربایجان کسی نیست جز پروفسور لطفی زاده.
لطفعلی عسگرزاده مشهور به لطفی زاده و در مقالات بین المللی با نام «زاده» در سال ۱۲۹۹ش/ ۴ فوریه ۱۹۲۱ م در باکو روستای نووخانی زادگاه محمدامین رسول زاده متولد شد. پدرش رحیم علعسگرزاده (۱۸۹۵ـ۱۹۸۰)تاجری روزنامه نگار از اردبیل بود.رحیم در سالهای جنگ جهانی اول به باکو رفته و به تجارت کبریت مشغول بود. تجارتی پرسود و بدون جنجال بطوریکه رحیم توانست به تحصیلاتش در انستیتو شرق شناسی دانشگاه آذربایجان بپردازد. لطفعلی تحصیلات ابتدایی را در مدرسه شماره ۱۶ باکو به زبانهای ترکی و روسی شروع کرده و در سنین کودکی در حالیکه تنها ده ساله بود همراه با خیل عظیم آذربایجانیان ساکن در آنسوی ارس زندگی در ایران را به زندگی در شوروی ترجیح داده به عنوان مهاجر وارد ایران شدند.
وی در تهران در دبیرستان البرز که ان موقع دبیرستان سیستم آمریکایی بود ادامه داد.همین تحصیلات باعث شد که در دو مکتب متفاوت روسی و غربی با نظریات متقابل آشنا شود. سپس در دانشکده فنی دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد. لطفي‌زاده از ۱۰ تا ۲۳ سالگي در ايران زندگي كرد. در سال ۱۹۴۲م / ۱۳۲۱ ش با درجة کارشناسی مهندسي برق از دانشكده فني دانشگاه تهران فارغ‌التحصيل شد. او در سال ۱۹۴۴م/ ۱۳۲۳ش وارد امريكا شد و به دانشگاه MIT رفت و در سال ۱۹۴۶/۱۳۲۵ درجة کارشناسی‌ارشد را در مهندسي برق دريافت كرد.
در سال ۱۹۵۱ درجه دكتراي خود را در رشتة مهندسي برق دريافت نمود و به استادان دانشگاه كلمبيا ملحق شد. سپس به دانشگاه بركلي رفته و در سال ۱۹۶۳ رياست دپارتمان مهندسي برق دانشگاه بركلي را كه بالاترين عنوان در رشتة مهندسي برق است، كسب نمود.
نظريه فازی به وسيله پروفسور لطفی زاده در سال ۱۹۶۵ در مقاله ای به نام مجموعه های فازي معرفي شد. ايشان قبل از كار بر روي نظريه فازي، يك استاد برجسته در نظريه كنترل بود. او مفهوم «حالت» را كه اساس نظريه كنترل مدرن را شكل می دهد، توسعه داد. وی مبدع تبدیل زد در ریاضیات عالی می باشد.
پروفسور لطفی زاده پس از معرفي مجموعة فازی در سال ۱۹۶۵، مفاهيم الگوريتم فازي را در سال ۱۹۶۸، تصميم‌گيري فازي را در سال ۱۹۷۰ و ترتيب فازي را در سال ۱۹۷۱ ارائه نمود. ايشان در سال ۱۹۷۳اساس كار كنترل فازي را بنا كرد.
پروفسور لطفی زاده دارای بیست و پنج دکترای افتخاری از دانشگاه‌های معتبر دنیاست، بیش از دویست مقاله علمی را به تنهایی در کارنامه علمی خود دارد و در هیأت تحریریه پنجاه مجله علمی دنیا مقام مشاور را داراست.
وی یکی از پژوهشگرانی است که دارای بیشترین یادکرد (Highly-Cited) در مقالات علمی دنیا میباشد. وی تا اکتبر ۲۰۱۱، ۹۵۰ هزار یادکرد در گوگل اسکالر داشته است.
پروفسور لطفعلی عسگرزاده مشهور به پروفسور لطفی‌زاده، بنیانگذار منطق فازی در ۶ سپتامبر ۲۰۱۷ (۹۶ سال) ساعت هفت و نیم صبح در
برکلی، کالیفرنیا، آمریکا درگذشت و بنابر وصیتش با حضور رئیس جمهور و مقامات علمی، سیاسی از محل آکادمی علوم آذربایجان با تشریفات خاصی تشییع و در قبرستان فخری باکو دفن شد.
نظریه فازی به انعطاف ریاضیات کمک فراوان نمود. در حالت ابتدایی مثلا چراغ روشن است (۱) با خاموش(۰).حال اینکه لطفی زاده با الگوریتم خاص خود حالات مابین صفر و یک را نیز وارد چرخه صنعت نموده و در پردازش سیگنالها ابتکار فوق العاده نشان داد. من هم حین تحصیل دکترای مهندسی ژئوفیزیک در دانشگاه آنکارا در سال ۲۰۰۰ میلادی در دروس سیگنالها و تئوری معکوس با الگوریتم منطق فازی همراه با منطقهایی چون ژنتیک، مونت کارلو و مورچه کار کرده و از نزدیک با این نظریه حیرت انگیز آشنا شده ام.
۱۷ بهمن ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
اوغوز، اوغوزلار و امپراطوری ترکان
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
در افسانه های ترکان که در کتب مختلفی از جمله شاهکار تاریخ ترکان به نام جامع التواریخ ثبت است، شخصی به نام اوغوز می باشد که جد تمام ترکان غربی و به اصطلاح ترکان ولایات امپراطوری سلجوقی می باشد.
اوغوز دو چهره دارد یکی چهره ماقبل اسلام که در کتاب اوغوزنامه منعکس شده و اوغوز با روتوش اسلامی که همچون عیسی مسیح در اولین روز تولدش سخن گفته و به وحدانیت خداوند شهادت داده اما در اوغوزنامه اوغوز پهلوانی است که بعد دینی ندارد. دانشمندان معتقدند ترکان قدیم شخصیت مته خان خاقان بزرگ ترکان هون را در شخص اوغوز متجلی نموده اند. به عبارت دیگر شخصیت اوغوز در اوغوزنامه همان مته خان تاریخ می باشد. در جامع التواریخ به به خوبی به سیستم دیوانسالاری اوغوزان اشاره می کند که به دو گروه بوز اوخ boz ox و اوچ اوخ منشعب بودند. این تقسیم بندی در کناب دده قورقود به شکل دیش اوغوز( اوغوزهای بیرون) و ایچ اوغوز ( اوغوزهای داخلی) دیده می شود. سه فرزند اوغوزخان اوچ اوخند و سه فرزند دیگرش بوزاوخ. از هر کدام نیز فرزندانی متولد شده و ۲۴ طایفه تاریخ ساز نظیر افشار, بیگدیلی، سالار، دوگر، ایگدیر و چپنی اولاد اوغوزخان می باشند.
با مهاجرت ترکان اوغوز به غرب و تشکیل امپراطوری بزرگ سلجوقی، فرایند تثبیت ملت آذربایجان با سیستم ترکی اوغوزی در آذربایجان به سرانجام رسید و لهجه های دیگری که در طول تاریخ در آذربایجان رایج بود در ترکی اوغوزی ادغام گردید.به عبارت صحیح تر لهجه فعلی زبان ترکی آذربایجانی به عنوان زبان ملی مردم آذربایجان برقرار گردید.بارزترین اثر این دوره لهجه اوغوزی کتاب دده قورقود می باشد که بتدریج در اثر فرایند تشکیل دو ملت آذربایجان و آناطولی لهجه های نوشتاری و گفتاری هر دو شکل خود را گرفت.
اگر زبان ترکی اوغوزی را یک درخت تنومند در نظر بگیرید چهار شاخه اصلی ( ترکی ترکمنی، ترکی آذربایجانی، ترکی اناطولی و ترکی قاقاووز یا همان ترکان مسیحی اورتودوکس اروپا) در ان دیده می شود.
ترکی آذربایجانی هم به شاخه هایی چون کرکوکی، آذربایجان، قشقایی و... تقسیم می گردد. زیرشاخه های هر کدام از این لهجه ها به قدری تنومندند که از حالت لهجه درآمده و به شکل زبان و ادبیات مستقل درآمده اند. کمااینکه زبان انگلیسی امریکا نیز به صورت مستقل تحت عنوان زبان و ادبیات امریکایی تدریس و تحقیق می شود.
در ترکی اوغوزی نیز مسائلی چون بعد مسافت، جغرافیا، نگاههای مذهبی متفاوت، مسائل اجتماعی متفاوت، ساختار قدرت مجزا ترکی آذربایجانی را از دوران صفویه به شکل مجزا از ترکی آناطولی در آورد.
زبان و ادبیات ترکی آذربایجانی با قدمت نوشتاری حداقل هزار ساله امروزه بکی از زبانهای زنده جهان می باشد که بیش از یکصد سال هم زبان تدریس دروس دانشگاهی هم می باشد.
۸ بهمن ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
موسیقیدان برجسته، صفی الدین اورموی
( به مناسبت ششم بهمن، سالروز وفات صفی الدین اورموی و روز موسیقی ایران)
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
صفی الدین اورموی بزرگترین موسیقی دانان جهان اسلام در قرن هفتم و هشتم هجری می باشد. منظور از جهان اسلام تا پایان خلافت عباسیان بدست هلاکوخان می باشد. وی در سالهای ۶۰۸ الی ۶۱۸ ق در اورمیه متولد و پس از تحصیلات ابتدایی در اورمیه همراه با خانواده عازم بغداد شد. در آنجا در مدرسه مستنصریه به آموختن محاضرات، ادبیات عرب ، خوشنویسی پرداخت. از همان جوانی در ادبیات و موسیقی و خوشنویسی استاد گردید و اداره کتابخانه بغداد به وی واگذار شد. شاگردان وی در خوشنویسی یاقوت مستعصمی و شمس الدین سهروردی بود.
وی در موسیقی زبانزد خاص و عام بود و در سال ۶۴۳ ق کتاب نفیس« الادوار فی الموسیقی» را در علم نظری موسیقی نوشت. این کتاب در پانزده فصل بوده و در آن شرح نغمات، اصول پرده بندی عود، ادوار (گامها)، آموزش حوانندگی و نوازندگی و نتها پرداخت.
با تصرف بغداد در ۴ صفر ۶۵۶ ق، مستعصم کلید گنجینه های پانصد ساله اجدادیش را به هلاکو تسلیم نمود که مستحضرید این خزاین به کاظم داشی در کنار دریاچه اورمیه منتقل شد.
اورموی در دربار هولاکو و وزیرش عطاملک جوینی نیز سمت علمی گرفت و کتاب « الرساله الشرفیه فی علم تلنسب و الاوزان الایقاعیه » را به نام سرف الدین هارون فرزند محمدجوینی نوشت. وی در این کتاب از شیوه حکمای یونانی پیروی کرده و ضمن بررسی نظرات فارابی و ابن سینا مطالب جدیدی میز بر آنها افزوده است.
با سقوط خاندان جوینی، صفی الدین پیرمرد نیز مورد بی مهری قرار گرفت و مقرریش قطع شد. بخاطر بدهکاری اورموی به زندان افکنده شد و در آنجا درگذشت.
اورموی مخترع نوعی آلت موسیقی به نام «مغنی» می باشد که گویا صدایش همانند صدای چنگ بوده است.
صفی الدین اورموی همراه با محمدبن اوزلوغ طرخان فارابی و عبدالقادر مراغه ای جزو سه موسیقیدان بارز دنیای اسلام بود که با روش علمی و سیستم نت و آکوستیک، موسیقی خاورمیانه را زیباتر نمودند. هر سه تن از این موسیقی دانان در کشورهای عربی، ترکیه ، آذربایجان به عنوان واضعان تئوری موسیقی خود شناخته می شوند ولی در زادگاه خود اورمیه تاکنون به درستی از وی یادی نشده است.
۶ بهمن سالروز وفات وی در بغداد به نام صفی الدین اورموی در تقویم فرهنگی ایران قید شده است.
۵ بهمن ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
در قارا یانوار/ ژانویه خونین ( 20 ژانویه 1990/ 30 دی 1368 ) در باکو چه گذشت؟
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
بالاخره بغض 70 ساله اشغال آذربایجان توسط قوای بلشویک روس و ارمنی پس از اعلام اصلاحات پروستوریکا ( اصلاحات اقتصادی) و گلاسنوست ( انتقال قدرت از حزب کمونیست به شوراهای محلی) گورباچف- صدر حزب کمونیست شوروی- در ژانویه 1990 ترکید و مردم آذربایجان طی تظاهرات چند صد هزار نفری که از دو سال قبل شروع شده بود و براساس قانون اساسی جمهوری شوروی آذربایجان و اتحاد جماهیر شوروی خواستار جدایی از ترکیب شوروی و در حقیقت روسها گردیدند.
با اینحال روسها با انجام هزاران ترفند مانع جدایی آذربایجان از کشور بودند تا منافع استعماریشان صدمه ای نبیند. همزمان با این اوضاع متشنج در باکو، 9 ژانویه 1990 ارمنستان طی مصوبه ای منطقه قره باغ را به ارمنستان ملحق نمود که باعث تشنج بیشتر بین آذربایجان و ارمنستان گردید. بنابراین قشون روس با این بهانه وارد عمل شده و در مناطق مرزی آذربایجان و ارمنستان قرار گرفتند. دولت شوروی حتی در گنجه حالت فوق العاده اعلام نمود.
یئوگنی پریماکوف از سران حزب کمونیست شوروی که بعدها وزیر خارجه روسیه نیز گردید بارها عدم تمایل مقامات شوروی از خارج شدن آذربایجان از شوروی را اعلام نمود. بنابراین برای کنترل تحرکات مردمی و جلوگیری از روند استقلال آذربایجان، ارتش و تانکهای شوروی در شب 19 ژانویه به 20 ژانویه از چندین طرف به باکو حمله کرده و بیش از 146 نفر شهید، 744 مجروح و 841 زندانی محصول این حملات گردید. در این حمله بیش از 200 خانه با آتش تانکها منهدم شد و 80 ماشین که در میانشان آمبولانس هم دیده می شد زیر تانکها له شدند.
کشتار اهالی باکو دو نتیجه داشت: استمرار تظاهرات مردمی آذربایجان برای کسب استقلال از شوروی و درسی شد برای روسها که با زور نمی توان ملل مستعمره را در اسارت خود نگه داشت.
یکسال و نیم بعد، در هیجدهم اوت ۱۹۹۱ استقلال جمهوری آذربایجان از شوروی اعلام شد و هجدهم اکتبر همان سال آیاز مطلب‌اف که به عنوان رئیس‌جمهور عمل می‌کرد این استقلال را رسماً تصویب کرد .اول بهمن ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
تحلیل زلزله ۲۰ دی ۱۴۰۳ دریاچه اورمیه
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
زلزله نسبتا بزرگی در ۳۸ کیلومتری جنوبشرق شهر اورمیه و در تقریبا در همان فاصله با گوگان، ممقان، آذرشهر و عجب شیر، در ساعت ۱۷:۳۱ روز پنج شنبه با بزرگی ۴/۳ بشدت در شهر اورمیه و شهرهای جنوبی آذربایجان احساس گردید. این زلزله مربوط به گسل سرتاسری قدیمی درون دریاچه اورمیه می باشد که در سالیان اخیری نیز فعال بوده است( برای اطلاع از این زلزله ها رجوع شود به کتاب « زلزله های بزرگ آذربایجان نوشته دکتر توحید ملک زاده، نشر آینا ۱۳۹۸»)
گرچه اثر اين گسل سرتاسري در شمال و جنوب درياچه اورميه كاملاً مشخص است ولي در طول ۱۴۰ كيلومتر طول درياچه اورميه به علت پوشش آب و نهشته هاي نرم روي آن، اثر اين گسل ديده نمي شود
بر اثر عملكرد و فعاليتهاي اين گسل زمين شناسي دو طرف آن بويژه چينه شناسي و تكتونيك دو طرف آن نيز تفاوتهاي چندي با هم دارند كه به نظر مي رسد در طول عمر اين گسل افتاده است. در طي فعاليت اين گسل، درياچه تكتونيكي اورميه در محل فرونشست زمين تشكيل شده كه جهت آن موافق با جهت فرونشست گسلي يعني شمال – جنوب مي باشد.
مطالعات لرزه نگاري انعكاسي يك پي سنگ به ضخامت حداقل ۴۰ متر در زير رسوبات جوان درياچه را تائيد مي كند كه آن بيشتر از شيل، ماسه سنگهاي كرتاسه زمين با آهكهاي ميوسن (معادل سازندقم ) مي باشند بنابراين موضوع پارا تتيس بودن آن رد ميشود چون در صورت وجود اين موضوع بايد رسوباتي به ضخامت صدها و چند هزار متر از پي سنگ داشته باشيم.
درياچه اورميه بصورت یک دریاچه تکتونیکی بوده و بعد از دوران يخچال تشكيل شده و ابتدا به صورت محل تجمع آبهاي شيرين رودخانه اي بوده و به تدريج و با شكل گرفتن تعادل بصورت درياچه شور در آمده است.
در سده های اخیر، درياچه اورميه نيز به سبب منشاء تكتونيكي اش شاهد بالا و پايين رفتن آب درياچه اورميه بوده كه سبب خسارات فراواني به مزارع و مراتع و تاسيسات اطراف شده است. بي شك حوادث تكتونيكي منشاء اين حوادث مي باشد چرا كه مطالعات مقدماتي پالئو مغناطيس نمونه هاي برداشته شده از قسمتهاي مركزي درياچه نشان مي دهد كه رسوبات تخريبي داراي اهميت چنداني از نظر كمي در مقابل رسوبات شيميايي نبوده و تنها عوامل تكتونيكي منشاء بالاآمدن آب درياست.
در هر حال با توجه به مهم بودن فعالیت این گسل قدیمی دارای ساختاری اصلی، لزوم توجه بیشتر ارگانهای دخیل در مدیریت بحران استانهای آذربایجان به آن متذکر می شود. ۲۰ دی ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
نگاهی به تفکر ایرانشهری به تاریخ معاصر:
چگونه و کی « ممالک محروسه ایران» تبدیل به ایران « نو» شد؟
دکتر توحید ملک زاده /channel/melikzadeh
جریاناتی که امروزه آنها را ایرانشهری می نامند از اواسط قاجار سعی در سرنگون کردن عنصر ترک از حاکمیت ایران بودند و این موضوع در دوره محمدشاه قاجار همزمان با فوت غازی محمدشاه که عده ای منصوب به جریان ایرانشهری آنروزگار قصد جان حاجی میرزا آقاسی صدراعظم محمدشاه را کردند، علنی گردید. پس از محمدشاه، در دوره ناصرالدینشاه به سبب اقتدار این شاه جوان کمتر جریان براندازی جرات نفس کشیدن داشت ولی جریانات برانداز ایرانشهری پس از فوت « شاه شهید» با حملات همه جانبه علیه مظفرالدینشاه توانستند حملات کاری علیه اقتدار ترکان در اداره ایران انجام دهند و در نهایت ضربات کمرشکن را در دوره محمدعلیشاه با فتح تهران انجام دادند که در این دگرگونی های سیاسی در پایتخت، آذربایجان به سبب اشغال روس نتوانست آنطور که باید و شاید در شکل گیری « ایران نو» سهمی داشته باشد و جریان ایرانشهری آنروزگار توانست عنصر ترک را تماما از معادلات سیاسی ایران حذف کند.
دقیقا از فتح تهران و خلع محمدعلیشاه قاجار، یعنی از سال سال 1288 شمسی، علنا حذف ترکان آذربایجان به عنوان برگزیدگان سیاسی اجتماعی و فرهنگی سایر ترکان آغاز گردید و به تدریج روند حذف با تغییر حاکمیت از قاجاریه به پهلوی با کودتای رضاخان از سال 1300 شمسی رسمیت دولتی یافت.
داستان همکاری تعدادی از نخبگان سیاسی- فرهنگی آذربایجان در این تحویل قدرت، با انتشار نشریه « ایران نو» و همکاری احزابی چون اجتماعیون عامیون و سایر گروههای آزادیخواه ولی در باطن ضد ترکی، بسیار جانگداز ولی عبرت آموز می باشد. در روند تبدیل ساختار سیاسی ایران از « ممالک محروسه » به ایران « نو» چه شد؟
در دوران « ممالک محروسه ایران» :
- آذربایجان به عنوان یک ایالت مهم، اولین و آخرین حرف مملکت را می زد.
- اکثر نخبه های سیاسی، علمی، فرهنگی و اقتصادی ایران را آذربایجانیان تشکیل می دادند.
- جریان انتقال نخبگان آذربایجان از تبریز به تهران به صورت طبیعی انجام می گرفت و با وفات شاه قاجار در تهران مینی¬دربار ولیعهد در تبریز که از نخبگان شهرهای مختلف آذربایجان تشکیل شده بود در عرض یک ماه به تهران منتقل و کار کشور را با همکاری سایر نخبگان مقیم در تهران روبراه می کردند..
- ترکان آذربایجان مستقیما عشایر کرد آذربایجان را از نظر سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ساپورت می کرد بطوریکه زبان ترکی آذربایجانی زبان دوم اکراد کوچرو و حتی یکجانشین آذربایجان بود. همین امر باعث می شد در عثمانی به راحتی با ترکهای آنجا ارتباط برقرار نمایند
- تاریخ حقیقی ایران حداقل هفت هزار سال نوشته می شد و ....
با تشکیل ایران « نو» :
- آذربایجان از حد ایالت به استان و سپس استانهای مغضوب تنزل یافت.
- فقر اقتصادی دامنگیر اهالی شد و تجار مقیم ورشکسته گردانده شدند و هوشیاران اقتصادی آذربایجانی برای حفظ ثروت مجبور به ترک آذربایجان و مهاجرت به تهران شدند.
- اکثر نخبه های سیاسی، علمی، فرهنگی و اقتصادی ایران را غیر آذربایجانیان تشکیل دادند.
- زبان ترکی از رسمیت در آذربایجان افتاد.
- تاریخ ایران جعل و سر و کله فردی به نام کوروش متعلق به 2500 سال در تاریخ ایران در اثر تبلیغ ایرانشهری ها پیدا شد. هخامنشیان مبدا تاریخ ایران اعلام شدند و هر آنچه که قبل از هخامنشیان بود چون در تضاد با توهمات آریایی ایرانشهری بود مورد بی اعتنایی قرار گرفت و حتی تخریب شد. کاخهها و ساختمانهای شهرهای بزرگ آذربایجان به دستور رضاخان تخریب شد. آثار فاخر فرهنگی سه چهار هزار ساله اکتشافی از سراسر آذربایجان نظیر شهرها، قلاع باستانی، کتیبه ها، جامها، مجسمه ها، ابزارآلات سنگی و طلایی و نقره ای بدون اشاره به ملت سازنده آنها تحت زیرمجموعه ایران باستان به نمایش گذاشته شد.... ۲۰ دی ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
شعار « کوچکترین متحد متفقین» آشوریها در جنگ جهانی اول، و امروز، بیان « اکراد تنها متحد آمریکا در خاورمیانه»
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
جنگ جهانی اول گرچه بین دول بزرگ اروپایی، عثمانی و روسیه درگرفت ولی شگرد اصلی دول متفق( روسیه، انگلیس و فرانسه) برای شکست عثمانی استفاده از اقلیتهای ارمنی و نسطوری مسیحی مشرق زمین و در قلب دنیای اسلام بود.
از اوایل قرن نوزدهم میسیونرهای مذهبی اروپایی-آمریکایی با بسیج تمام امکاناتشان توانستند عنان مسیحیان شرق را در دست گیرند تا بتوانند بعدها از آنها استفاده کنند. تحرکات ارامنه علیه عثمانی با تحریک مستقیم اروپائیان و کمک لجستیکی روسیه سبب شد تا عثمانی در شرق خود به ضعف گراید. در جنگ جهانی اول نسطوری های عثمانی و سپس سریانی های آذربایجان که از سوی میسیونرها و مورخین اروپایی آشوری نامیده شدند وارد شدیدترین درگیری ها با ترکان آذربایجان و عثمانی شدند. افسران رده میانی اروپایی اینان را متحد کوچک خود نامیدند و آشوری ها هم اینرا باور کردند. اشتباهات استراتژیک پی در پی مارشیمون ، پطروس و سورمه در کشتار اهالی آذربایجان و ایجاد فجایع جیلولوق سبب شد تا این قوم تا مرز انقراض هم برود و امروزه هنوز هم که هنوز است نتوانستند در این کوران حوادث کمر خود را راست کنند. دهها کتاب در مورد متحد بودن با متفقین نوشتند، برای دست و پا کردن یک وطن مستقل در غرب آذربایجان و شمال عراق به کنفرانس صلح پاریس هیئت ها فرستادند ولی نشد که نشد. کسی اهمیتی به این به اصطلاح متحد کوچک نداد. آنان موقع برگشت به روستاهایشان در اورمیه و سلماس هم نمی توانستند در چشم همسایگانشان نگاه کنند و سالها در انزوا زیستند، املاکشان رفت و در فقر نسبی زندگی کردند.
حال مثل اینکه تاریخ در حال تکرار است. این بار علاوه بر اروپائیان، تعدادی از درس خوانده های اکراد عشایر نیز سرمست از خروج نیروهای ایران و متحدینش از سوریه، با افتخار خود را تنها متحد آمریکا در منطقه اعلام کرده و در این اوضاع پیچیده سوریه و عراق، منتظر معجزه ای دوباره در منطقه هستند که با خامی مجلس آن زمان ترکیه و با دستان آمریکا در شمال عراق رقم خورد.
نقش نخبگان هر قوم در صعود و سقوط آن قوم یک سرفصل مهم در فلسفه تاریخ است. بیان کردن اتحاد اکراد با آمریکا در ۲۰۲۵م، تکرار اتحاد نافرجام قوای مسلحه مسیحی غرب آذربایجان در ۱۹۱۸م با روسیه و اروپا می باشد که به خیر ختم نشد.
آیا تاریخ تکرار می شود؟
آیا در سایه این اتحاد خود خوانده، شهرهای منطقه شار خواهد شد تا شارنامه ای برای آنها نوشته شود؟
جواب آن برای همه مشخص است ولی چرا برای نویسندگان و تئوریسین های آن قوم مشخص نیست مساله ایست که باید مردم از این نخبگانشان بپرسند....
۱۴ دی ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh
افتخارات تاریخ آذربایجان( ۸)
نجوم: از شهر یئری مشکین شهر تا رصدخانه مراغه
دکتر توحید ملک زاده
/channel/melikzadeh
آذربایجان سرزمین عجیبی است. سرزمینی پر از اسرار با قدمتی چند هزار ساله. پدرانمان چه می اندیشیدند؟ و چه ها عرضه می کردند.. مجسمه های بدون دهان پنج هزار سال قبل شهریئری مشکین شهر با چشمانی دوخته شده به انسانها را قدیمی ترین معبدی می دانند که ماهیتی نجومی هم داشته. بنابراین اجداد ما آذربایجانی ها از چندین هزار سال قبل دستی در نجوم داشتند. همین آموزه های سرتاسری پدرانمان در اصطلاحات تقویم امروزین مان نظیر بؤیوک چیلله، کیچیک چیلله، قویروق دوغدو، ایل بایرامی نیز متجلی شده است. علاقمندی ترکان به ستاره ها، شهاب سنگها اعتقاداتی نظیر هرکسی یک ستاره در آسمان دارد و با فوت شخصی و یا سرنگونی شاهی گفته می شد اولدوزو آخدی!.
در دوره حکومت امپراطوری ترکان سلجوقی و در زمان حکومت ملکشاه، تقویم دقیق جلالی برپایه حرکت بروج آسمانی و اعتدالی پایه گذاری شود که اموزه همان تقویم شمسی است.
در زمان هولاکو، خواجه نصیرالدین طوسی رصدخانه باشکوه مراغه را بنا نهاد.خواجه نصیرالدین طوسی «زیج ایلخانی» را از روی رصدهای انجام‌شده در رصدخانهٔ مراغه تدوین کرده‌است. زیج ایلخانی سده‌ها از اعتبار خاصی در بسیاری از سرزمینهای آن زمان -از جمله در چین- برخوردار بوده‌است و در سال ۱۳۵۶ میلادی (۳۰۰ سال پس از مرگ طوسی) ترجمه و در اروپا منتشر شد. قدیمی‌ترین نسخهٔ این زیج در کتابخانهٔ ملی پاریس نگهداری می‌شود.
حکمران بزرگ ترک،میرزامحمد تراغای مشهور به اولوغ بیگ، نوه امیرتیمور، پسر شاهرخ و گوهرشادآغا، زاده سلطانیه، صاحب کتاب زیج اولوغ بیگ و بانی رصدخانه سمرقند بود. مطالعات عمیق وی در نجوم سبب شد تا اروپائیان یکی از ناهمواری های کره ماه را به نام وی نامگذاری کنند. شاگرد وی به نام ملا علی قوشچی نیز از بزرگترین ریاضیدانان و منجمین دنیای اسلام بود.
ذکر تک تک دانشمندان بنام ترک در نجوم و علوم طبیعی به این افراد محدود نمی شود... بیایید مبلغین افتخارات و خدمات ترکان در جهان باشیم...
۱۰ دی ۱۴۰۳
/channel/melikzadeh