-
نسیمُگرام | یادداشت‌هایی خودمانی از دورۀ تحصیلی دکتری و روزگار دانشجویی من سید سعید حسینی | دانش‌آموختۀ مهندسی برق | دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی در دانشگاه تهران @nassimsaroupiri
حضور در رسانه [۳]
گفت‌وگوی تلویزیونی به طعم تاریخ:
مروری بر تاریخ و روند برگزاری رویداد «کۆمسای» در هورامان تخت، تغییرات و تحولات آن در گذر زمان، و نسبت انسان مدرن با میراث گذشتگان در پیوند با این آییین اجتماعی ـ عرفانی
نام برنامه: هەورامیانه
زبان: کردی هورامی
تاریخ پخش: چهارشنبه، ۲۰ اردیبهشت
زمان: ساعت ۲۰
شبکه: کردستان
@nassimogram | نسیمُگرام
سفرنامه [۱]
هنوز فاطمه در تراس بود. طول کشید! وقتی پس از خلوتی در رهایی به جمع خودمانی‌امان برگشت، چشمانش دگرگونه بود. این تحول را خوب می‌فهمیدم. در حقیقت آن را از درون حس می‌کردم. برای همین بحث با میثا را به جایی رساندم و من هم به بالکن رفتم.
احمدرضا هنوز خستگی‌ناپذیر تشنۀ گفت‌وگو بود. سیگار می‌کشید. نرم نرمان. مهدی اما قدم زدن می‌خواست. آشفته می‌نمود. جایی دیگر بود. در ظاهر آرام و در باطن متلاطم. سپیده در این میانه ساکت بود. دوست داشت زودتر بخوابد.
تنهایی بچه‌ها بی‌امان فریاد می‌کشید. هارمونی آن را به خوبی درک می‌کردم. گویا نباید می‌ایستادیم. شاید باید می‌رفتیم.
پس از نیمه‌های شب بود. ناگاه به دل جاده زدیم. ماهتابی زیبا می‌درخشید. تاریک و روشن. مردم روستا در خوابی عمیق بودند. به آرامی از ژیوار بیرون می‌رویم. صدای گام برداشتن در سکوت بی‌انتهای شب می‌پیچد. راه کج می‌کنیم. به پرتگاه دژ می‌رویم. مشرف بر رود سیروان و در تلألؤ بی‌نظیر ماه.
دل‌ها به جنبش درمی‌آیند. همه در تنهایی‌هایشان به خود می‌لولند. هر کسی عالمی دارد. دور هستند، اما اکنون نزدیک شده‌اند! در پای کوهستان‌های زاگرس. در آن طرف صحرای وجود. در زمان. در اکنون!
فی‌البداهه‌ای از سفرنامۀ نانوشتۀ دورهای نزدیک ـ تور بچه‌های حامی به مریوان و هورامان.
بامداد پنجشنبه | ۱۴۰۲/۰۲/۱۴
@nssimogram | نسیمُگرام
پیوست دوم فرستۀ ٥٥٧
اینفوگرافی خلاصۀ فعالیت‌های مرکز نقشبندیۀ محمدی در آفریقای جنوبی
منبع: گزارش سالانه، ص١٢
@nassimogram | نسیمُگرام
مطالعات نقشبندیه‌پژوهی [٤٨]
مراکز علمی و خانقاهی نقشبندیه [٣]
یکی از گروه‌های فعال نقشبندیه در آفریقا، شاخۀ محمدی است که عمدۀ فعالیت‌های پیروان آن در آفریقای جنوبی صورت می‌گیرد و مرکز آنان در شهر کیپ‌تاون قرار دارد. این شاخه از طریقت نقشبندی که در حقیقت زیرشاخه‌ای از نقشبندیۀ حقانی است، بیشتر در قالب نهضت و نهادی خیریه‌ای ظاهر شده است؛ به گونه‌ای که آنان در سال‌های اخیر ٢٢ مسجد ساخته‌اند و برای تأمین آب در مناطق کم‌برخوردار نیز ١١ چاه عمیق حفر کرده‌اند. آنان هم‌چنین بیش از ٦٠ آشپزخانۀ فعال دارند که به صورت مرتب به نیازمندان خدمات ارایه می‌دهند. در نتیجۀ فعالیت‌های آنان، تاکنون بیش از صد هزار نفر در آفریقای جنوبی و مالاوی مسلمان شده‌اند.
به نظر می‌رسد فعالیت‌های انسان‌دوستانۀ محمدی‌ها از نظمی قابل توجه برخوردار است. این مسأله از جمله از طریق اسنادی که در وب‌سایت آنان بارگذاری شده، قابل فهم است. آنان مدارکی چون صورت وضعیت مالی و گزارش فعالیت‌های سالانه‌اشان را در اختیار عموم قرار داده‌اند. در صورت تمایل می‌توانید برای مشاهدۀ این اسناد به وب‌سایت آنان در این لینک مراجعه کنید.
@nassimogram | نسیمُگرام
پژوهش‌های من [۳۳]
ارایۀ سخنرانی در همایش بین‌المللی مخطوطات مشرق زمین
کتاب‌آرایی و جابه‌جایی نسخ خطی در کردستان؛ مطالعۀ موردی قرآن نفیس سید عبدالله بلبری
مکان: قم | مجتمع آموزش عالی زبان و فرهنگ‌شناسی | مرکز احیای میراث اسلامی
تاریخ: ۱۴۰۲/۰۲/۰۷
زمان: ۱۰ دقیقه
زبان: فارسی
@nassimogram | نسیمُگرام
مطالعات نقشبندیه‌پژوهی [٤٦]
مراکز علمی و خانقاهی نقشبندیه [١]
از آن‌جا که نقشبندیه گسترده‌ترین طریقت در جهان اسلام است، پیروان شاخه‌های متعدد آن در کشورهای مختلف حضور دارند و دارای مراکز خانقاهی و بعضاً علمی پرشماری هستند. شاخۀ حقانی یکی از زیرمجموعه‌های متأخر این طریقت است که در جهان غربی فعالیت بیشتری دارد و علاقه‌مندان به آن، محتوای آموزشی و تبلیغی قابل توجهی به زبان‌های اروپایی منتشر کرده‌اند. یکی از مراکز آنان در فرانسه، «انستیتو نقشبندی پاریس» است که می‌توان آن را هم‌چون یک زاویه و مرکز خانقاهی ـ فرهنگی برای مریدان نقشبندیۀ حقانی در پایتخت فرانسه قلمداد کرد.
آن‌چه در تصویر می‌بینید، برنامه‌های کلان این مرکز در سال ۲۰۲۳ است که شامل دوره‌های آموزش زبان عربی، تجوید قرآن، آشپزی، جلسات ذکر هفتگی، جلسات اختصاصی برای ذکر زنان، گروه‌های مداحی، سفر گردشگری و پیک‌نیک دوستانه، شرکت در عمره با حمایت شیخ طریقت و چاپ نشریه و کتاب می‌شود. مجموعه‌ای از فایل‌های آموزشی، تصاویر و ویدیوهای فرانسوی و عربی مرتبط با حقانیه را می‌توانید در وب‌سایت این مرکز ملاحظه کنید.
@nassimogram | نسیمُگرام
گزیده‌های تاریخی [۷]
ذوالقرنین چون گرد عالم بگشت و همۀ جهان مسخر خویش گردانید، بازگشت و قصد خانۀ خویش کرد. چون به دامغان رسید، فرمان یافت و در وصیت نوشت: مرا در تابوتی نهید و آن را سوراخ کنید و دست مرا از آن سوراخ بیرون کنید؛ کف گشاده و هم‌چنان همی‌روید تا مردمان همی‌بینند که اگر چه همۀ جهان بستدیم، دست تهی همی‌روم!
منبع: عنصرالمعالی، قابوس بن وشمگیر، قابوسنامه، به اهتمام و تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چ۷، ۱۳۷۳، ص۱۴۸
@nassimogram | نسیمُگرام
مطالعات نقشبندیه‌پژوهی [٤٤]
بیاره نام شهری کوچک در اقلیم کردستان عراق است که خانقاه آن، مشهورترین مرکز عرفانی نقشبندیان در کردستان به شمار می‌رود. موقعیت مرزی بیاره، اصلی‌ترین ویژگی آن است که احتمالاً به همین جهت و نیز به دلیل وضعیت آب‌وهوایی آن، از جانب مشایخ نقشبندی مورد توجه قرار گرفت و به مرور توسعه یافت.
مرکز خانقاهی و مدرسۀ نقشبندیان در بیاره، در جذب و تربیت عالمان و شاعران نامدار کُرد نقش قابل توجهی داشته است. نظر به اثرگذاری‌های گستردۀ آن بر روندهای علمی و عرفانی منطقه، می‌توان از آن با عنوان مهم‌ترین مرکز اسلام سنتی و صوفیانه در مناطق کردنشین در دورۀ متأخر نام برد.
آن‌چه در تصویر می‌بینید، وضعیت بیاره و نمایی از معماری گنبد خانقاه آن در ٣١ سال پیش، در ١٩٩٢ م، است. مقایسۀ وضعیت بیاره در شرایط کنونی آن با این تصویر، سیر گسترش آن را به خوبی نشان می‌دهد.
منبع تصویر: مجموعۀ اسناد تاریخی دکتر عبدالرقیب یوسف | وب‌سایت د. عبدالرقیب یوسف
@nassimogram | نسیمُگرام
اسناد و نسخ خطی [۲۳]
مطالعات کردی و هورامان‌پژوهی [۲۰]
طلاق یکی از مسایل فقهی است که در جامعۀ کردی، نمودی متفاوت و گاه خاص یافته است و به جهت کاربردهای متعدد و نادرست آن از جانب مردان در جایگاه‌های مختلف غیرخانوادگی، در عمل به یکی از معضلات اجتماعی تبدیل شده است. عالمان کرد نیز با اهتمامی قابل توجه به آن پرداخته‌اند. این مسأله از جمله در میان مکتوبات آنان پیداست.
آن‌چه در تصویر می‌بینید، نامه‌ای از ماموستا عبدالرحمن ژیواری دربارۀ تردید در حکم طلاق فردی از همان روستا و استفتاء از ماموستا ملا عبدالمجید سروآبادی است که محتوای آن، مورد ملاحظه و تأیید ابتدایی پدربزرگم، ماموستا سید محمد حسینی ژیواری، قرار گرفته است.
این گونه از اسناد کم نیستند و به نظر می‌رسد پژوهش دربارۀ سبک و محتوای آنان، برای روشن کردن ابعادی از تاریخ علمی هورامان و کردستان، دست‌کم در زمینۀ دیدگاه‌های فقهی عالمان منطقه و بن‌مایه‌های بازتاب مسایل اجتماعی در آن‌ها، در کنار ترسیم شبکه‌های ارتباطی عالمان و نیز تعیین جایگاه عالمان مرجع در هر ناحیۀ جغرافیایی، ارزشمند هستند.
@nassimogram | نسیمُگرام
اسناد و نسخ خطی [۲۲]
پس از ظهور اندیشۀ جدید سیاسی و غربی دولت - ملت در شرق و تلاش گستردۀ پهلوی‌ها برای ملت‌سازی در ایران سدۀ چهاردهم، به نظر می‌رسد نگاه عمدۀ سیاستمداران ایرانی به کردها چندان تغییر نکرده است.
اگر امروزه از آنان با عنوان «مرزداران سلحشور و باغیرت» یاد می‌شود، در حقیقت برگردانی امروزین از نگاهِ ابزاری به آنان در دورۀ پهلوی است: «هر زمان این امر، یعنی فارسی شدن کردهای ایران صورت گرفت، آن وقت برای ما هیچ مضر نخواهد بود اگر روزی کردستان عثمانی مستقل شود و بین ما و دولت ترک، یک دولت کوچک ایرانی‌نژاد در آن حدود فاصله باشد».
منبع: مجلۀ آینده، سال ۱، شمارۀ ۱، تیر ۱۳۰۴
@nassimogram | نسیمُگرام
مطالعات نقشبندیه‌پژوهی [۴۲]
اجازه‌های طریقتی یا اصطلاحاً خلافت‌نامه‌ها، از جملۀ اسناد تاریخی هستند که به نظر می‌رسد تاکنون چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند؛ در حالی که بعضاً دربرگیرندۀ اطلاعات قابل توجهی هستند و گاه می‌توانند زوایای تازه‌ای از مسایل ناشناختۀ تاریخ تصوف را بگشایند.
در این سند که آن را شیخ محمد علاءالدین نقشبندی (۱۲۸۰-۱۳۷۲ ه.ق) برای یکی از عالمان کردستان نوشته است، علاوه بر نکات دیگری که می‌توان برداشت کرد، این سه مورد از دید رسالۀ دکتری بنده، بیشتر جالب هستند:
۱- ظاهراً همۀ خلیفه‌های نقشبندیان در کردستان، از عالمان بوده‌اند. این مسأله ضمن روشن کردن رویکرد مشایخ، جایگاه اهل علم را در «شبکۀ رهبری نقشبندیه» نشان می‌دهد.
۲- اجازه‌های طریقتی در عین آن‌که مریدان عادی را مخاطب قرار داده‌اند، به جهت تأیید جایگاه خلیفۀ معرفی‌شده، در عمل مانند حمایت معنوی و تأیید اجتماعی عالمان در کردستان بوده‌اند.
۳- علاوه بر توصیه به آداب طریقت‌ورزی، دعوت به امور اولیۀ اسلامی ناظر بر جایگاه عالم معرفی‌شده، از شاخصه‌های رویکردی مشایخ نقشبندی است؛ به ویژه که این امور را به عالمان سپرده‌اند.
@nassimogram | نسیمُگرام
پیوست فرستۀ ۵۳۸
نمونه‌ای از آیین شب نیمۀ شعبان به روش نقشبندیان کردستان | مسجد مولانا خالد شهرزوری، اربیل، پایتخت اقلیم کردستان عراق (منبع)
در فرهنگ کردی از این شب با نام «بَرات» یاد می‌شود.
@nassimogram | نسیمُگرام
شرح‌حال [۲۸]
از خوابگاه و آلرژی تا جامعه و مطالبات
الف. تجربۀ شخصی: چیزی به نماز صبح نمانده و من هنوز نتوانسته‌ام به دلیل احتناق در بینی بخوابم. آقای گوگل می‌گوید احتمالاً به حساسیت فصلی از نوع تب یونجه مبتلا شده‌ام!
پیش از شروع عطسه‌های روزانه، چشمانم خشک می‌شدند. فکر می‌کردم از عوارض پشت لب‌تاب نشستن‌های طولانی است. به مصداق ضرب‌المثل هورامی، که «رانە دێرش بیەن، ئاساونە پەلە کەرۆ»، برای اتمام قسمی از پژوهش‌ها، روزانه گاه تا ۱۵ ساعت و بیشتر از لب‌تاب استفاده می‌کنم. به مدد نرمش روزانه، فعلاً از درد کمر خبری نیست. در عین حال، به دلیل احساس ناخوشایند خوددرگیرپنداری، که در میان دانشجویان دکتری به تمامی شایع است، مدتی است بیرون نرفته‌ام. با این وجود و در چنین حالتی از بی‌تحرکی، بعضاً و به ویژه صبح‌ها پس از بیدار شدن، چنان خسته هستم که احساس می‌کنم شب را به جای خوابیدن، زیر دست‌وپا مانده‌ام! شاید این هم در کنار سرخی چشم و آبریزش بینی و سوزش گلو، از عوارض آلرژی باشد.
عجالتاً با تیرلوز درد چشم‌ها را کنترل کرده‌ام. نئوتادین هم عطسه‌ها را از بین برده است، اما پس از نزدیک به دو هفته، امروز آبریزش خونی و انسداد مجاری بینی امانم را برید و ناچار به استفاده از قطرۀ نازوفرین شدم!
می‌گویند این آلرژی‌ها از عوارض واکسن‌های کروناست. با این حال، هنوز امیدوارم آقای گوگل خطا کرده باشد و به جای حساسیت، عفونت سینوسی باشد؛ که پیشگیری از آن آسانتر از قرار نگرفتن در محیط‌های آلرژی‌زا، آن هم در آستانۀ بهار و فصل گرده‌هاست!
از آن‌جا که از یک طرف هم‌اکنون در موقعیتی قرار دارم که باید عملکرد روزانه‌ام بهینه باشد و بتوانم کارهایم را زودتر به سامان کنم، و از طرفی دیگر آلرژی بر روند برنامه‌هایم اثرگذار بوده و پیشبرد آن‌ها را کند کرده است، ظاهراً در یک حالت روانی قرار گرفته‌ام که برای برون‌رفت از این وضعیت، در عمل به یک بیماری یا عارضۀ دیگر راضی هستم!
ب. واکنش اجتماعی: به نظر می‌رسد که جامعه نیز چنین باشد. به این صورت که، وقتی با چالشی مواجه می‌شود که حیات نزدیک او را به خطر می‌اندازد، دیگر به دوردست‌ها نمی‌اندیشد و عجالتاً برای رفع مشکل پیش رو، ممکن است حاضر باشد به وضع نامطلوب پس از آن تن دهد.
اگر این برداشت درست باشد، شاید بتوان از آن در تحلیل برخی رویدادهای اجتماعی بهره‌مند شد. به عنوان نمونه، وقتی جامعه با چالشی مانند مشکلات دانش‌آموزان، که خانواده‌ها را درگیر می‌کند، روبه‌رو باشد، احتمالاً به رفع آن راضی خواهد شد و دست‌کم فعلاً قسمی دیگر از مطالباتش را به کناری می‌گذارد. این تحلیل از سازوکار روانی جامعه به گونه‌ای است که حتی می‌تواند به عنوان راهی برای مدیریت آن، از طرف اهالی قدرت به کار برده شود!
ج. پی‌نوشت: شاید هم ارایۀ یک مدل تبیین دربارۀ جامعه با استقرای نامتعارف از یک نمونۀ شخصی، از عوارض مصرف دارو باشد؛ آن هم در این وقت از روز!
@nassimogram | نسیمُگرام
نواهای عرفانی - خانقاهی [۱]
دڵبەر هەی دڵبەر
🎧 شهرام منصوری
به یاد دوست از دنیا رفته‌ام، مسعود رستمی، که دف می‌نواخت و با او بود که نخستین بار در حلقۀ سماع درویش‌های قادری هورامان، رقصیدم و در هارمونی آنان، آمادۀ وجد شدم.
@nassimogram | نسیمُگرام
اسناد و نسخ خطی [۲۱]
مطالعات نقشبندیه‌پژوهی [۴۰]
رهگیری آثار کتابت‌شده به وسیلۀ نقشبندیان هورامان و مطالعۀ نوع‌شناسی آن‌ها، علاوه بر آن‌که اهتمام آنان به انواعی از علوم اسلامی، به ویژه منابع و متون مادر در تصوف ایرانی را نشان می‌دهد، روشنگر شبکۀ عالمان دست‌به‌قلم کردستان و گرایش‌های آنان است.
آن‌چه در تصویر می‌بینید، برگ آخر استنساخی از کیمیای سعادت ابوحامد غزالی به وسیلۀ حاج شیخ محمد سمرانی، خلیفۀ شیخ عثمان سراج‌الدین نقشبندی، در سال ۱۲۷۸ ه.ق است.
@nassimogram | نسیمُگرام
سخنرانی‌های من [۳]
فایل صوتی ارایۀ سخنرانی در آیین تاریخی و فرهنگی کۆمسای در هورامان
پیوند نمادین عنصر سنگ در زندگی مردم هورامان با مفهوم صوفیانۀ رویداد کۆمسای
زبان: فارسی | با مقدمه‌ای کوتاه به زبان کردی هورامی
تاریخ: ۱۴۰۲/۰۲/۱۵
زمان: ۱۵ دقیقه
@nassimogram | نسیمُگرام
مطالعات نقشبندیه‌پژوهی [۴۹]
با وجود میراث غنی تاریخی و عرفانی در گسترۀ جغرافیایی و قومی ایران و ظرفیت قابل توجه آن برای نوآوری در رویدادهای گوناگون فرهنگی، متأسفانه اهتمام و خلاقیت چندانی در برگزاری آن‌ها وجود ندارد و چه بسا موانع و مخالفت‌های زیادی هم وجود داشته باشد. این در حالی است که در برخی کشورهای همسایه، با وجود توسعه‌یافتگی کمتر و وابستگی به تراث مشترک میان‌فرهنگی، گاه برنامه‌های جذاب و متنوعی برگزار می‌شود.
«فستیوال گردشگری نقشبندیه» یکی از این رویدادهاست که تاکنون سه نوبت آن برگزار شده است. شعار رویداد اخیر، «ازبکستان سرزمین نقشبندیه» و رویکرد آن «زیارت با تجربۀ معنوی» بود. محور اصلی این جشنواره، دعوت از چهره‌های برتر در این زمینه و بازدید از آثار و مزار بزرگان نقشبندیه در شهرهایی مانند بخارا، سمرقند، تاشکند و چند شهر دیگر، همراه با برگزاری برنامه‌های جانبی با گرایش صوفیانه بود.
نظر به جاذبه‌های تاریخی گسترده در حوزۀ تصوف و عرفان اسلامی در کشور و به ویژه طریقت نقشبندیه، به نظر می‌رسد بتوان رویدادهایی مشابه یا حداقل نوبت بعدی این رویداد را در ایران برگزار کرد.
@nassimogram | نسیمُگرام
پیوست اول فرستۀ ٥٥٧
فایل پی‌دی‌اف گزارش سالانۀ (۲۰۲۰-۲۰۲۱) فعالیت‌های مرکز نقشبندیۀ محمدی در کیپ‌تاون، آفریقای جنوبی
@nassimogram | نسیمُگرام
پیوست فرستۀ ۵۵۵
فایل پاورپوینت ارایۀ سخنرانی
کتاب‌آرایی و جابه‌جایی نسخ خطی در کردستان؛ مطالعۀ موردی قرآن نفیس سید عبدالله بلبری
پی‌نوشت: اگر چه اسناد و نسخ کهن‌تر و چه بسا بسیار پراهمیت‌تری وجود دارند که می‌توان بر روی آن‌ها کار علمی کرد، اما هدف از این فعالیت‌های بنده در برخی رویدادهای آکادمیک، عمدتاً معرفی شخصیت‌های علمی و فرهنگی کمترشناخته‌شده در کردستان است.
نظر بر این مسأله، تاکنون سعی کرده‌ام قسمی از آثار سید عبدالله بلبری را شناسانده و به مرور توجه علاقه‌مندان را به آن‌ها جلب کنم. این‌که نام این شخصیت در برخی گفتمان‌های پژوهشگران بومی طنین‌انداز شده است، به نظر می‌رسد اثرگذاری تدریجی چنین فعالیت‌هایی است.
@nassimogram | نسیمُگرام
مطالعات نقشبندیه‌پژوهی [٤٧]
مراکز علمی و خانقاهی نقشبندیه [٢]
آن‌چه در تصویر می‌بینید، نقشۀ پراکندگی مراکز خانقاهی شاخۀ حقانی از طریقت نقشبندیه در اروپا با تمرکز بر نیمۀ غربی آن است. پیروان این شاخه در بستر اینترنت فعالیت بیشتری دارند و در مجموع نیز به نظر می‌رسد عمدۀ فعالیت‌های آن‌ها به سمت دنیای غرب معطوف شده است.
این مسأله را می‌توان از جمله از طریق بررسی جغرافیایی خانقاه‌ها و مراکز آنان در جهان ارزیابی کرد. نقشۀ کامل و مشخصات کامل‌تر این مراکز، شامل آدرس، وب‌سایت، ایمیل، شمارۀ تماس، و نام سرپرست یا خلیفه را می‌توانید از طریق این لینک ملاحظه کنید.
@nassimogram | نسیمُگرام
پرده‌های نادریده
۱- چند وقت پیش در خانۀ پدری مهمان داشتیم. دو تن از آنان برادرانی تحصیل‌کرده از یک خانوادۀ اهل علم بودند که در یک مسأله با یکدیگر اختلاف داشتند. باجناق یکی از آنان شیعه بود و به همین دلیل، نه خود به خانه‌اشان می‌رفت و نه می‌گذاشت بچه‌هایش به خانۀ خاله‌اشان بروند! دیگری مخالف رویکرد برادرش بود و بر تغییر رویۀ ارتباطی او اصرار داشت. توضیحات آن شب من هم هیچ تأثیری در دیدگاه سنتی و محافظه‌کارانۀ آن بندۀ خدا، که اتفاقاً معلم هم هست، نداشت!
۲- یکی از دوستانم پس از سال‌ها رابطه با کسی که دوستش دارد، اخیراً برای مقدمات خواستگاری اقدام کرده است. اولین شرط خانوادۀ دختر آن است که از مذهب خود برگردد و شیعه شود!
۳- کلیپی از یکی از روان‌شناسان مشهور خارج‌نشین دیدم که خانمی به او زنگ زده بود و دربارۀ پسری که دوست داشت، صحبت می‌کرد. می‌گفت سنی است و من با این مسأله مشکلی ندارم. آن دکتر در میانۀ حرفش زد که چگونه چنین چیزی را مشکل نمی‌دانی؟ مگر جنگ‌ها و کشت‌وکشتارهای خاورمیانه بر سر چیست؟ نخیر جانم، با این حرف خودت را گول نزن!
@nassimogram | نسیمُگرام
مطالعات نقشبندیه‌پژوهی [۴۵]
اگر چه تحول اصلی عرفانی کردستان در سدۀ سیزدهم هجری به وسیلۀ مولانا خالد شهرزوری (۱۱۹۳-۱۲۴۲ ه.ق) صورت گرفت، اما تداوم و بعضاً تغییرات موردی آن در قریب به دو سده پس از او، عمدتاً متأثر از فعالیت‌های مشایخ نقشبندی هورامان بود. اینان که با عنوان خاندان سراج‌الدین نیز شناخته می‌شوند، بدون اذعان به سیادت خود و یا راهبری شاخه‌ای جدید در طریقت، در عمل طریقت نقشبندیه را در کردستان تثبیت و به مرور، راه را برای اثرگذاری گستردۀ آن در جامعۀ کردی باز کردند.
در این تصویر، شجره‌ای از فرزندان و نوادگان شیخ عثمان سراج‌الدین نقشبندی (۱۱۹۵-۱۲۸۴ ه.ق) آمده است. بر اساس گزارش منابع تذکره‌ای نقسبندیان کردستان، چهار تن از فرزندان او به مقام ارشاد رسیدند، اما دو تن از آنان فعالیت‌های طریقتی را در پیش گرفتند. با اقدام آن دو، رهبری طریقت در میان خاندان سراج‌الدین باقی ماند و شاخه‌گونه‌ای از آن با عنوان حسامی، بیش از دیگری با پیروان طریقت قادریه درآمیخت.
منبع تصویر: نقشبندی، عثمان، بر پهنۀ یاد، سنندج: کردستان، ۱۳۷۹، ص۲۱۴
@nassimogram | نسیمُگرام
شرح‌حال [۳۰]
این روزها از مجموعۀ تغییراتی که داشته‌ام، بیش از گذشته متأثر و در فکر هستم. حال که در خلوت‌های پیش‌آمده، قدری عمیق‌تر به گذشتۀ نزدیک خود می‌نگرم، درمی‌یابم که در مدتی اندک، چه دگرگونی‌های دامنه‌داری که نیافته‌ام. اگر چه بزرگ‌تر شده‌ام و شاید متین‌تر و باوقارتر، اما در پارادوکسی شگفت‌انگیز و غریب، در عین آن‌که به مراتب بر گسترۀ شکیبایی‌هایم افزوده شده، کم‌تحمل‌تر نیز شده‌ام!
هنوز در چرایی و چگونگی آن‌چه در وجودم روی داده، به تمامی مانده‌ام. اما نیک می‌دانم که از جایی به بعد، دیگر هیچ گاه آن جوان جویای پیشین نشدم! وقتی که نماند و رفت، تمام آن‌چه بر تن خود و خیالم بافته بودم، از میان رفت و از پس آن، دیگر هیچ جامه‌ای نیافتم که به قامت احساسم بیاید. ناگاه در دریایی بی‌کرانِ متلاطم غرق شدم و اگر چه برای رسیدن به ساحل بسیار دست‌وپا زدم، اما هیچ سایه‌ای از سراب خشکی را حتی در افق هم دیدن نکردم. حیرتی سرشار پیرامونم را فرا گرفت و در این سرگشتگی‌ها، به مرور دربارۀ برخی امور سِر شدم. در حقیقت آسان‌گیرتر شدم و آموختم که چون هیچ چیز به اهمیت آن‌چه پیشتر داشتم، نیست، پس درگذرم! این را می‌توان شکیبایی هم نامید. اما آن‌چه در این میان دور از انتظار می‌نمود، کم‌تحملی‌هایی است که در سرشت آن‌ها بیشتر مانده‌ام!
شاید این چموشی نیز، نمودی دیگر از پیامدهای همان ناکامی باشد. رنج که دوام یافت و سختی که به درازا کشید، طبیعتاً درماندگی می‌آورد. تو گویی آدمی رنگ می‌بازد و می‌خمد و در عین آرام بودن، بی‌قرار می‌شود. نمی‌دانم! تنها چیزی که این روزها می‌دانم، سخنی کوتاه از بافقی است: مدتی هست که حیرانم و تدبیری نیست!
@nassimogram | نسیمُگرام
مطالعات نقشبندیه‌پژوهی [۴۳]
صوفیان در مراحلی از تربیت عرفانی‌اشان به عنوان سلوک جغرافیایی، با سفر به شهرها و روستاهای مختلف در جهان اسلام، به نزد مشایخ طریقت می‌رفتند. این سنت صوفیانه نیز، همانند عمدۀ مسایل پیشامدرن، پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی و شکل‌گیری دولت‌ها و مرزهای جدید، با تغییرات و محدودیت‌هایی مواجد شد.
آن‌چه در تصویر می‌بینید، دیدار پدرم، ماموستا سید علی حسینی ژیواری، با شیخ محمدعثمان سراج‌الدین نقشبندی در استانبول است. او با همراهی تنی چند از علاقه‌مندان نقشبندیه در هورامان، در سال ۱۳۷۱، در شرایطی که با پاره‌ای حساسیت‌های امنیتی پس از انقلاب روبه‌رو بودند، به ترکیه سفر کرده است. مجموعه‌ای از چند تصویر و نوار ویدیویی از دیدارهای شیخ و اجتماعات صوفیان در استانبول، از جمله رهاوردهای ارزشمند آن سفر هستند که در آن دوره به صورت مخفیانه حمل شده و اکنون ماهیت تاریخی یافته‌اند.
@nassimogram | نسیمُگرام
شرح‌حال [۲۹]
سال سخت، پرچالش و عمیقاً خسته‌کننده‌ای داشتم. شاید بیشتر از عمرِ داشته‌ام، یک‌جا تغییر کردم و دست‌کم در ابعادی چند، آدم دیگری شدم. رنج‌ها دیدم، تنهایی کشیدم و در نهایت به بن‌بست رسیدم! در نیمه‌های سال و در گرماگرم تابستان، در اوج خستگی و ناامیدی و آشفتگی قرار داشتم؛ به گونه‌ای که به قلۀ قافِ تحیر رسیده بودم. آن‌گاه بود که به روشنی دریافتم کسی نیستم و ناگاه هیچ منی در خویشتنم نماند!
این تجربه باعث شد تا علاقه‌مندی‌هایم به تمامی دگرگون شود، از محوریت خود فارغ شوم و به سوی دیگران بروم. این تغییر پردامنه تا جایی اثرگذار بود که از برخی آرزوهای دیرینه‌ام، در حالی که به آن‌ها نزدیک بودم، دست کشیدم و به عنوان مثال، ایمیل دعوت به گذراندن فرصت مطالعاتی در اروپا را هم بی‌پاسخ گذاشتم. تحولی دردناک و دالانی تنگ بود. موهای بیشتری از سرم ریختند و سفید شدند. چهره‌ام زمخت‌تر شد و درونم آسیب‌پذیرتر. کم‌تحمل‌تر شدم و دیگر بسیاری از ارتباط‌هایم را از بن بریدم. نه از کسان، که از بسیاری چیزهای دیگر نیز رها شدم. طعم تلخ سختی، به آرامی مرا از هیاهوهای نابه‌جای هیجان، به سمت سکوت و سکون کشاند و از نام به نیام.
شاید بسیاری گمان می‌کردند به خاطر رویدادهای اعتراضات از فعالیت‌هایم کاسته‌ام! این در حالی است که چنان به درون خود مشغول بودم که بارها از بیرون خبری نداشتم. گاه به قدری سر در زیر داشتم که در انبوه جمعیت، موج می‌زدم. به تعبیر نقشبندیان، در انجمنْ خلوتی داشتم.
هر چه بود، سخت بود و تلخ، و البته که گذشت. سال دیگر هم می‌آید و می‌گذرد. با این حال هیچ نمی‌دانم در فردای سال پیش رو، هستم و می‌مانم یا نیستم و می‌روم. امیدوارم اگر بودم، پس از عسر پار به یسر سال برسم. به گمانم دعای خوبی است برای همه‌امان. آرزو می‌کنم در سال پیش رو و سال‌های پس از آن، از عسر به دور شوید و در یسرِ زندگی‌اتان باشید و یسر زندگی‌اتان باشد. آمین!
@nassimogram | نسیمُگرام
نواهای عرفانی - خانقاهی [۲]
یاری من لە بەغدایە
🎧 پیام عزیزی
به یاد درویش رحیم هورامی، که یک شب با دوستانی چند در یکی از ییلاق‌های ناحیۀ هورامان، به صورت اتفاقی و بدون آن‌که از قبل او را بشناسیم، مهمانش شدیم و چنان مهمان‌نوازانه و خاکسارانه خان پهن کرد و نان داد، که حقیقتاً اسطوره‌های تاریخی سخاوت حاتم طایی را در خاطرم زنده کرد و این مفهوم را برای من معنایی دیگر بخشید. عطر این سخن او که «سوگند به این نان که خدا روزی‌ام داده تا شما مهمانم باشید»، هنوز مشام روحم را به آرامی می‌نوازد.
یادش به خیر و خدایش رحمت کناد!
@nassimogram | نسیمُگرام
مطالعات نقشبندیه‌پژوهی [۴۱]
اگر چه نقشبندیه به عنوان طریقتی مدافع باورهای اهل سنت و جماعت در تقابل با تشیع شناخته می‌شود، اما در جایگاه کارکرد فرهنگی و از زاویۀ نگاه مناسک‌پژوهی، هم‌چون عمدۀ مکاتب طریقتی، گاه به تشیع - از حیث شیوۀ اثرگذاری بر پیروان هویت‌گرای آن در اهتمام به مناسک - نزدیک می‌شود.
از آن‌جا که تصوف پس از گذر از سده‌های نخستین در چهارچوب طریقت‌های مختلف درآمد، به تدریج شاخصه‌های متمایزکنندۀ این دسته‌بندی‌ها گسترده‌تر شدند و در کلیت مفهوم آداب طریقت‌ورزی، مناسبت‌ها ظهور و به مرور توسعه یافتند.
آن‌چه در تصویر می‌بینید (منبع)، دعایی منسوب به شیخ محمد علاءالدین نقشبندی (۱۲۸۰-۱۳۷۲ ه.ق) برای شب نیمۀ شعبان است. در حالی که عموم اهل سنت مبتنی بر تراث حدیثی به فضیلت این شب، مستجاب بودن دعا و استغفار در آن باورمند هستند، نگارش دعایی واحد به همراه شیوۀ اجرای آن برای مریدان، امری است که در رویکرد دین‌پژوهی رفتارشناسانه، به برساخت مناسک می‌ماند؛ همان چیزی که در میان شیعیان هویت‌گرا برای آفرینش مناسک مختلف و جدید، به فراوانی دیده می‌شود.
@nassimogram | نسیمُگرام
مراکز علمی مطالعات اسلامی و شرق‌شناسی [١]
ولید بن طلال یکی از شاهزادگان تاجر و نامدار عربستان است که با استفادۀ هوشمندانه از دارایی خود، در برخی از بهترین دانشگاه‌های دنیا چند مرکز و برنامۀ پژوهشی مطالعات اسلامی بنیان‌گذاری کرده است؛ از آن جمله می‌توان به مراکز و برنامه‌های این شاهزاده در دانشگاه‌های هاروارد، کمبریج و ادینبورگ اشاره کرد.
فهرست مراکز و برنامه‌های او را می‌توانید در این‌جا و نیز فهرست مهم‌ترین مراکز مطالعات اسلامی در دانشگاه‌های آمریکا را در این‌جا ملاحظه کنید.
یکی از برنامه‌های جذاب و مفید برنامۀ مطالعات اسلامی او در دانشگاه هاروارد، پادکست «هاروارد اسلامیکا» است که تاکنون ١٣ اپیزود آن منتشر شده است. در این پادکست، ضمن مصاحبه با پژوهشگران حوزۀ مطالعات اسلامی، مباحث گوناگون این حوزه مورد بحث قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد استفاده از این پادکست، علاوه بر آشنایی با ترندهای جهانی در این زمینه، برای بهبود مهارت زبان تخصصی نیز مفید باشد.
فهرست اپیزودهای این پادکست را می‌توانید در این‌جا ملاحظه و آن‌ها را در محیط‌های ساوندکلاود، اپل پادکستس، اسپاتیفای و آراس‌اس گوش کنید.
@nassimogram | نسیمُگرام
دیوانه‌خانۀ خوابگاه [۳]
[۱] پس از ساعت یک بامداد، با چشمانی به تمامی خواب‌آلود، منتظر هم‌اتاقی‌ام و دوستش هستم تا فوتبالشان تمام شود. لب‌تابش را برای دیدن بازی بر روی میز تاشویم گذاشته است، هر دو به دیوار تکیه زده و صدا را تا آخر بالا برده‌اند. با این کار در عمل نصف و بلکه بیشترِ اتاق کوچکمان، و جای انداختن رختِ خوابم را هم گرفته‌اند. از طرفی دیگر، به خاطر حساسیت جدیدم از نوع تب یونجه، خستگی دور از انتظاری دارم و این باعث شده است تا دیگر بیشتر از آن‌چه امروز انجام داده‌ام، کشش نشستن پشت لب‌تاب و پیش بردن کارهایم را نداشته باشم. تنها می‌توانستم گوشی‌ام را بردارم و آن‌چه را با آن مواجه هستم، توصیف کرده، بنویسم!
[۲] دانشجوی اتاق روبه‌رویی‌امان، که به گمانم فلسفه می‌خواند، رفتارهایی بعضاً عجیب دارد. شاید در استیصال و درماندگی به سر می‌برد؛ چرا که خستگی‌ای بسیار و سرشار از سر و رویش می‌بارد. مدت‌هاست تَلی از ظرف‌هایش بر روی سینک ظرف‌شویی آشپزخانۀ لاین، رها شده‌اند! انگار دیگر حتی نای شستن هیچ ظرفی را هم ندارد. هر بار ظرف یک‌بارمصرف می‌خرد و در آن غذایش را از رستوران سلف خوابگاه می‌گیرد. به قول هم‌اتاقی‌ام، آقای دکترمان در عمل رد داده است!
[۳] از هم‌اتاقی‌ام نام بردم. بگذارید صحنه‌ای از او را در اتاق توصیف کنم: با شلوارک و رکابی، در حالی که خمیازه می‌کشد و با دستانش یک جایش را در آن پایین‌ها می‌خاراند و می‌مالاند، نماز می‌خواند! نماز که چه عرض کنم؛ در کمتر از ۱۰۰ ثانیه، چهار رکعت را تمام می‌کند.
یک دعا به گردنش آویخته و دعایی دیگر هم به بازویش بسته است. از آن‌ها که در بچگی به جایی مانند لباس روی شانه‌امان گره می‌زدند. می‌گوید کار و خواست مادرش است. هنوز تِم مذهبی گذشته‌اش را به نحوی با خود به همراه دارد. با این حال چه کارها که نکرده است، که در این‌جا از نقل آن‌ها معذورم!
در وقت‌های استراحت، در اینستاگرام می‌چرخد. گاه می‌آید و پیج کراش‌هایش را به من نشان می‌دهد؛ تصاویری از سلبریتی‌های خوش‌اندام و از این قبیل چیزها. توجهی که نمی‌کنم، دوباره در اینستاگرام برای خودش می‌چرخد و آن‌قدر طول نمی‌کشد که صدای مداحی‌ها را می‌شنوم! کمی بعد خودش هم اشعار مداحی‌ها را تکرار می‌کند. بعد از استراحت، وقتی دوباره پشت لب‌تاب می‌نشیند، آهنگ‌هایی از معین و ابی و این‌ها می‌گذارد. تعریف کردن‌هایش هم با چاشنی فحش خوابگاهی و به کار بردن واژگان آن‌جایی همراه است. از این ویژگی‌های متناقض هم‌اتاقی‌ام اگر بخواهم ردیف کنم، کم نیستند. در مجموع شلم‌شوربایی است که شاید بتوان از آن با عنوان مدل دین‌داری ایرانی یاد کرد. آن‌ها که نماز می‌خوانند، می‌نوشند، کارهایی می‌کنند و سینه هم می‌زنند. شاید بعداً در این باره یادداشتی نوشتم.
پی‌نوشت یک: هنوز بازی الکلاسیکو تمام نشده بود که هم‌اتاقی‌ام خوابش برد. بعد از ظهر شیرش کرده بودم نخوابد تا بلکم بتوانیم شب را زودتر چشم روی هم بگذاریم. آخر در این چند شب گذشته که من زودتر می‌خوابیدم، با آمدن و رفتن‌های بی‌موقعش بیدار و بدخوابم می‌کرد و گاه کلافه می‌شدم. الغرض که این دکترهای مملکت، حتی در تنظیم خوابشان در کنار یکدیگر نیز مانده‌اند.
پی‌نوشت دو: شگفتی‌های خوابگاه بسیار زیاد هستند. عجایب المخلوقات را به عیان می‌توان در خوابگاه دید. اگر بخواهم آن‌ها را ثبت کنم، حقیقتاً دفتری و کانالی دیگر می‌خواهد. به این‌ها بیشتر از حیث نمک یادداشت‌های دیگر نگاه و بسنده کنیم.
@nassimogram | نسیمُگرام
برهان جان، پدر شدنت مبارک!
حقیقت اینه که، وقتی زن گرفتی، در جمع مهندسی ما کم‌رنگ شدی. از امروز به بعد اما، به گمانم بی‌رنگ بشی!
با این حال، صمیمانه‌ترین تبریک‌های کُردی رو، از تهران روانۀ ترکمن‌صحرا می‌کنم. مراقب «امیر»مون باش.
رِفیق بی‌زنت، سعید
کوی دانشگاه تهران - ۱۴۰۱/۱۲/۱۰
@nassimogram | نسیمُگرام