Onlíner па-беларуску

23 Mar 2023 16:33

На двары, на дварэ, на вуліцы — якая розніца?

Спалучэнні «на двары», «у двары» азначаюць прастору, якая знаходзіцца непасрэдна каля нейкага будынка (каля дома, хаты, шматпавярховіка).

Выраз «на дварэ» суадносіцца з рускім «на улице», што азначае ‘не ў хаце, на вуліцы, на адкрытым паветры’.

А для абазначэння двух радоў дамоў, прасторы паміж гэтымі радамі дамоў для праходу і праезду традыцыйна ў беларускай мове служыць слова «вуліца». Вядома, у слоўніку ёсць і такое яго значэнне: ‘месца пад адкрытым небам у процілегласць памяшканню’. Але, калі хочацца ўжыць адметны беларускі выраз у такім кантэксце, можна выкарыстаць спалучэнне «на дварэ», а не «на вуліцы».

Вынікае, розніца такая: пакінуць машыну на двары; на дварэ холадна; на гэтай вуліцы шмат крамаў.

Onlíner па-беларуску

19 Mar 2023 09:01

Працягваем нашу рубрыку, прысвечаную міжмоўным амонімам. Трымайце новую падборку слоў.

Onlíner па-беларуску

16 Mar 2023 17:20

Жыхарку Глыбоцкага раёна са стагадовым юбілеем павіншаваў Папа Рымскі.

Як усё адбылося? Унук Уладзіславы Булах — Кірыл — ад рукі напісаў ліст у Ватыкан, у якім распавёў пра бабулю, яе веру ў Бога і хуткі юбілей. І адказ прыйшоў!

https://people.onliner.by/2023/03/16/papa-rymski-jubilei

Onlíner па-беларуску

15 Mar 2023 17:32

Лысая гара — 342 метры над узроўнем мора — другая па вышыні кропка Беларусі. Яна ўсяго на тры метры ніжэйшая за гару Дзяржынскую. Знаходзіцца на поўначы Мінскага раёна ў 22 км ад МКАД.

Віды тут маляўнічыя, бо гэта лясная паляна з раскіданымі па ёй валунамі і камянямі. Сярод іх ёсць і замшэлы бетонны слупок з геадэзічнай адзнакай. Наогул, сама паляна падобная да нейкага містычнага месца для правядзення рытуалаў. I нездарма. Кажуць, у старажытныя часы тут было паганскае капішча.

Лысая гара — цалкам нядрэнны варыянт для нестандартнага падарожжа ў выхадны дзень. Вось яе каардынаты: 54.16669, 27.53145. Што дакладна, уражанняў будзе больш, чым ад гары Дзяржынскай. Паездку сюды раiм сумясціць з наведваннем экасцежкі «Святыя крыніцы» — аднаго з найпрыгажэйшых месцаў пад Мінскам. Яна знаходзіцца непадалёку.

Onlíner па-беларуску

11 Mar 2023 17:27

А якой магла б быць бягомльская царква сёння? Каб уявіць, дастаткова зiрнуць на фотаздымкi царквы ў вёсцы Турэц Карэліцкага раёна. Яны пабудаваны па адным праекце. Два храмы — два розныя лёсы.

Onlíner па-беларуску

11 Mar 2023 17:24

Калі вы ездзілі з Мінска ў Браслаў, то па дарозе, напэўна, праязджалі пасёлак Бягомль і маглі прыкмеціць на яго ўскраіне гэты будынак. Царква была пабудавана ў другой палове XIX стагоддзя ў рэтраспектыўна-рускім стылі. Калісьці гэта быў прыгожы храм з сямю купаламі.

Фасад выглядае досыць магутна, але варта абысці будынак, як становіцца зразумелы ўвесь маштаб бяды — няма даху, у сценах зеўраюць праломы, ад унутранага ўбрання не засталося і следу.

У XX стагоддзі купалы і вежу-званіцу знеслі, а храм закрылі і пераабсталявалі ў корпус спіртзавода. Паступова будынак прыходзіў у заняпад. Яго вярнулі вернікам у 1991 годзе, і нейкі час тут нават праводзіліся службы, але неўзабаве далейшую эксплуатацыю царквы палічылі небяспечнай.

У 2017 годзе побач адкрылі новую царкву, а руіны старой працягваюць разбурацца.

Onlíner па-беларуску

10 Mar 2023 08:53

Сёння пастараемся разабрацца, як пазбягаць блытаніны пры выбары формаў асабовага займенніка ты і зваротнага сябе.

Варта вызначыць, займеннік у якім склоне павінен стаяць у сказе. У родным і вінавальным будзе мяккая аснова (каго? — сябе, цябе), у давальным і месным — цвёрдая (каму? — сабе, табе; пры кім? — пры сабе, пры табе).

🔹Калі ўсё адно ўзнікаюць цяжкасці, то паспрабуйма такі цікавы варыянт самаправеркі ад выкладчыкаў беларускай мовы.
Падстаўляем у месца сумневу асабовы займеннік я ў форме МЯНЕ або МНЕ:
✔️калі падыходзіць займеннік МЯНЕ, то тады правільна будзе СЯБЕ або ЦЯБЕ ў залежнасці ад сэнсу (то-бок аснова мяккая, як і ў слове мяне);
✔️калі МНЕ — то САБЕ або ТАБЕ (аснова цвёрдая, як і ў слове мне).

Праверым, як гэта працуе.
Дашлі мне пра (каго? мяне →) сябе некалькі радкоў для прэзентацыі, калі (каму? мне →) табе будзе зручна.

Onlíner па-беларуску

05 Mar 2023 07:42

Джон Уік, тэтрыс і чалавек-кіт. Топ лепшых фільмаў сакавіка.

https://people.onliner.by/2023/03/05/dzhon-uik-tetrys-i-chalavek-kit-top-lepshyx-filmau-sakavika

Onlíner па-беларуску

03 Mar 2023 16:43

Арыгінальны від бабруйскага касцёла захаваўся толькi на нешматлікіх старых фатаздымках.

Onlíner па-беларуску

03 Mar 2023 14:20

«Суседзі могуць думаць, што тут жывуць нейкія памешчыкі», — жартуе Антон Палякоў пра будынак-карабель, які цяпер ператварыўся ў сямейную сыраварню.

Колькі гадоў таму хлопец быў тым самым айцішнікам з добрым заробкам, але разам з жонкай Марыяй яны вырашылі ўсё рэзка змяніць.

https://money.onliner.by/2023/03/03/elitny-syr

Onlíner па-беларуску

01 Mar 2023 19:55

Літары а, о, э ў складаных словах

Пішам а ў першай частцы складанага слова
✔️ Калі ў другой частцы націск на першым складзе: каранаві‌рус, вадасхо‌вішча

Пішам о ў першай частцы складанага слова
✔️ Калі націск у другой частцы не на першым складзе, а ў першай частцы ўзнікае пабочны націск: спо‌ртгарадо‌к, сво‌еасаблі‌вы
✔️ У першай частцы складаных слоў на слова-, што-, фота-, мота-: словафо‌рма, штого‌д, фотазды‌мак, мотаго‌нкі
       ✂️ але: фатагра‌фія (і вытворныя); матацы‌кл (і вытворныя).

✔️ У некаторых складаных словах у першай частцы выразна праяўляецца пабочны націск, хоць асноўны націск — на першым складзе другой часткі. Тады таксама пішам о ў першай частцы: мо‌вазна‌ўчы, фo‌ндасхо‌вішча
Напісанне падобных слоў рэкамендуецца вызначаць па слоўніку.
✔️ Калі другая частка пачынаецца з ў: марозаўсто‌йлівы

Пішам літару э
✔️ Гук [э] ў першай частцы складаных слоў захоўваецца і абазначаецца літарай э: мэтазго‌дна, шэраво‌кі

Яшчэ некалькі пунктаў
✔️ У складаных словах, утвораных ад лічэбніка ў форме роднага склону і іншага слова, першая частка пішацца так, як у родным склоне лічэбніка: трохдзённы, чатырохпавярхо‌вы
✔️ Калі складаныя словы маюць больш за дзве часткі, то кожная з іх пішацца як асобна ўзятае слова: аэрафотапрыбор

Onlíner па-беларуску

28 Feb 2023 12:08

Памёр беларускі драматург Аляксей Дудараў. Вы дакладна ведаеце ягоныя творы — тыя ўвайшлі ў школьную праграму і рэпертуары тэатраў.

Бадай, самая вядомая работа аўтара — сцэнарый да фільма «Белыя Росы».

https://people.onliner.by/2023/02/28/pamyor-belaruski-dramaturg-alyaksej-dudara%d1%9e-vy-dakladna-vedaece-yagonyya-tvory

Onlíner па-беларуску

25 Feb 2023 16:58

І ў роднай Беларусі ёсць месца, дзе можна адчуць спелеалагічныя прыгоды — бераг возера Гінькава. Праўда, трапіць унутр адзінай у нашай краіне карставай пячоры можна толькі паўзком. Уваход выглядае як нечая нара.

На жаль, пагуляць унутры, любуючыся на прыгожыя скляпенні, у вас не атрымаецца. Пячора зусім невялікая — у падземнай галерэі могуць змясціцца тры чалавекі, ды і то седзячы.

Гэтая пячора ўтварылася тут у перыяд раставання ледавiка і ўяўляе сабой вымытую ў пясчаніку пустую прастору. Вядома, тыя, хто бываў у горных пячорах, толькі ўсміхнуцца. І ўсё ж для раўніннай Беларусі гэта ўнікальны прыродны куток. Іншай падобнай пячоры ў нас няма.

Onlíner па-беларуску

22 Feb 2023 17:15

Спалучэнне галосных у іншамоўных словах

Для нагляднасці і, спадзяёмся, больш лёгкага ўспрымання правілаў дадалі пасля прыкладаў тыя ж словы на рускай мове.

ІО → іё, ыё (пад націскам): біёлаг (параўн. рус.: биолог)
ія, ыя (не пад націскам): біяло́гія (биология)
іо (пад націскам у пачатку слова): іо́н (ион)
іа (не пад націскам у пачатку слова): іаніза́тар (ионизатор)
іа, ыа на канцы слова: Токіа, адажыа (Токио, адажио)
✂️ але: Эфіопія, ніо́бій, мільён, ра́дыё

ЙО → ё (пад націскам у сярэдзіне слова): раён (район)
я (не пад націскам у сярэдзіне слова): маянэ́з (майонез)
ё (у пачатку слова): ёгурт (йогурт)

ІА → ія, ыя: авіяцыя, дыялог (авиация, диалог)
ЙА → я пасля галосных і ў пачатку слова: папая (папайа)
✂️ але: мільярд

ІЕ → іе, ые: кліент, пацыент (клиент, пациент)
ЙЕ → е: феерверк (фейерверк)

ЕО → ео, эо (пад націскам): гео́лаг (геолог)
еа, эа (не пад націскам): геало́гія (геология)

ЕА → еа, эа: ідэал (идеал)
✂️ але: акіян

Рыхтуючы допіс, мы знайшлі некаторыя адрозненні пры падачы гэтых правілаў у розных крыніцах. Таму маем універсальную параду: калі пры напісанні якога-небудзь іншамоўнага слова ў вас узнікне спрэчнае пытанне, звяртайцеся да слоўніка.

Onlíner па-беларуску

21 Feb 2023 17:10

Цікавая дэталь. На адным з вітражоў намаляваны грузавік і людзi, якія ляжаць на яго шляху. Мясцовыя жыхары распавялі нам, што тут адлюстраваны рэальны гістарычны факт.

У канцы 1960-х улады забаранілі праводзіць богаслужэнні, касцёл хацелі перапрафіляваць у склад збожжа, а ўсё царкоўнае начынне — вывезці. Калі да храма пад'ехаў грузавік, вернікі кінуліся пад колы. Кіроўца спыніўся: «Не магу душыць людзей». У рэшце рэшт касцёл проста зачынілі і апячаталі, гадоў дзесяць ён так стаяў, а потым яго аддалі вернікам.

Onlíner па-беларуску

22 Mar 2023 16:43

Адзін толькі гэты алтар — ужо нагода пабываць у Гродне. Яму амаль 300 гадоў, і ён — галоўная славутасць Фарнага касцёла.

Усяго ў касцёле 13 алтароў, найбольшую ж каштоўнасць уяўляе цэнтральны, які ствараўся з 1736 па 1738 год. Яго вышыня — больш за 20 метраў, што ставіць яго ў адзін шэраг з самымі высокімі барочнымі алтарамі Еўропы.

Алтар выглядае мармуровым, аднак ён выкананы з дрэва і таніраваны. Фігуры апосталаў, святых і мецэнатаў так добра i дэталёва прапрацаваны, што здаюцца жывымі. Гэта ўражвае!

Onlíner па-беларуску

18 Mar 2023 17:46

Булгакі былі заможнымі землеўладальнікамі. У 20—30-х гадах XIX стагоддзя яны выбудавалі ў Жылічах вялікіх памераў сядзібна-паркавы комплекс. Гэты палац вядомы не так шырока, як, напрыклад, рэзідэнцыя Радзівілаў у Нясвіжы. Аднак сваім размахам і ўзроўнем захаванасці ён вельмi ўражвае прыхiльнiкаў даўнiны.

Апроч жылых пакояў, у палацы знаходзіліся хатні касцёл і аранжарэя, дзе круглы год раслі трапічныя кветкі, персікі і ананасы. Інтэр'еры былі багата ўпрыгожаны ляпнінай, дробнай скульптурнай пластыкай і пазалотай. Яркае ўражанне пакiдаюць столі і барэльефныя фрызы, дэкор якіх беражліва аднаўляецца. Толькі паглядзіце на гэтую прыгажосць!

Onlíner па-беларуску

15 Mar 2023 17:34

Дарэчы, адзін з варыянтаў у апытанні — раён вуліцы Ляшчынскага. Гэта самы высокі пункт Мінска (283 метры над узроўнем мора). Побач з iм знаходзіцца Sky Towers — былы знакаміты даўгабуд, які ператварылi ў бізнес-цэнтр. Цяпер вы ведаеце, дзе шукаць мінскіх горцаў.

Onlíner па-беларуску

12 Mar 2023 10:56

Працягваем нашу рубрыку, прысвечаную міжмоўным амонімам. Трымайце новую падборку слоў.

Onlíner па-беларуску

11 Mar 2023 17:25

Такім храм быў калісьці.

Onlíner па-беларуску

10 Mar 2023 09:41

📌 Дарэчы, рускае ўстойлівае прыслоўнае спалучэнне «про себя» — што абазначае ‘ціха’, ‘не ўслых’ (чытаць, думаць, разважаць) — даслоўна ў гэтым значэнні на беларускую мову не перакладаецца. У такім разе трэба казаць «сам сабе». Параўн.: читал про себя — чытаў сам сабе.

Але «прачытаў пра сябе шмат цікавага ў каментарах» — тут якраз усё правільна (па-руску мы скажам: «прочитал о себе много интересного в комментариях»).

Onlíner па-беларуску

07 Mar 2023 08:11

Харчэўня, мова, шчупакі. Беларуска ўлюбляе ў краіну ды марыць выдаць кнігу «Беларуская кухня без бульбы»

Алена Серада — гаспадыня харчэўні «Палюшкі» ў Тураве. Паспела ў жыцці багата, папрацавала нават старшынёй сельскага савета. Але, кажа, заўжды марыла пра сваю справу. Цяпер з гэтай жанчыны, з яе мовы ды яе прысмакаў у многіх іншаземцаў — а таксама і ў беларусаў — пачынаецца любоў да нашай краіны.

https://youtu.be/GmCl_mCh9gg

Відэа ўжо onlinerbelarus">на нашым канале. Глядзіце, слухайце, захапляйцеся!

Onlíner па-беларуску

04 Mar 2023 10:25

Мабыць, хоць раз вы чулі ў беларускім маўленні «дыван» у значэнні ‘канапа’? А «адказ» у значэнні ‘адмова’? Вядома, гэта памылкі, дыван — «ковер» па-руску, а адказ — «ответ».

Сёння распачынаем новую рубрыку — пра міжмоўныя амонімы (словы, якія супадаюць ці вельмі падобныя ў напісанні або гучанні, але адрозніваюцца значэннем). Будзем выбіраць найбольш цікавыя і ўжывальныя пары з дзвюх моў, што суіснуюць на нашай тэрыторыі, каб паменшыць колькасць прыкрых памылак у жывой гаворцы і перакладах.

Onlíner па-беларуску

03 Mar 2023 16:42

Гуляючы па вуліцы Кастрычніцкай у Бабруйску, вы нават не здагадаецеся, што за фасадам несамавітага пяціпавярховiка схавана неаготыка пачатку XX стагоддзя. Аднак варта толькі зазірнуць за вугал будынка, як перад вамі — архітэктурны сюр.

Касцёл Дзевы Марыі быў пабудаваны ў 1906 годзе па праекце беларускага архітэктара Станіслава Шабунеўскага. Гэта быў прыгожы храм у стылі неаготыкі з высокай спічастай вежай.

Набажэнствы ў касцёле забаранілі яшчэ ў 1935-м, пасля чаго базiлiку выкарыстоўвалі як збожжасховішча. А напрыканцы 1960-х здарылася нешта дзіўнае. У Бабруйску вырашылі ўзвесцi будынак будтрэста — якраз на месцы касцёла. Знеслі вежу і фасад — і на іх месцы з'явіўся пяціпавярховік. А тое, што засталося, прыстасавалі пад клуб будтрэста.

Толькі ў 1990 годзе касцёл зноў пачалi выкарыстоўваць па прызначэннi. Патрапіць унутр сёння можна, як і раней, праз галоўны ўваход у пяціпавярховік.

Onlíner па-беларуску

02 Mar 2023 10:10

Што глядзець у сакавіку?

Пачынаем з падборкі серыялаў. Тым больш што шматабяцаючых сярод іх дастаткова: ад гісторыі гурта «Кароль і Шут» да Готэма без Бэтмэна.

https://people.onliner.by/2023/03/02/mandalorec-karol-i-shut-pra%d1%9edzivaya-xlusnya-yakiya-seryyaly-glyadzec-u-sakaviku

Onlíner па-беларуску

28 Feb 2023 13:01

У Мінску працягваецца рэканструкцыя Ракаўскага прадмесця.

Па спасылцы — вялікі рэпартаж. Тут шпацыр з архітэктарам- і мастаком-рэстаўратарам, будаванне новай і аднаўленне старой Ракаўкі, візіты ў будынкі і незвычайныя артэфакты гістарычнага раёна.

https://realt.onliner.by/2023/02/28/shpacyr-pa-pradmesci

Onlíner па-беларуску

26 Feb 2023 16:40

Нагадаем, другі варыянт адказу ў тэсце не адзіна правільны ⬇️

Onlíner па-беларуску

24 Feb 2023 16:06

Цяпер і за́раз

У слоўніках яны падаюцца як абсалютныя сінонімы ў адным са значэнняў, аднак у даведніках па культуры мовы і літаратурнай праўцы бачым парады не карыстацца словам «зараз», калі яно абазначае ‘цяпер, у сучасны момант’. Чаму так?

Праз тое, што слова «зараз» мае больш значэнняў, яго ўжыванне пераважае ў мове, да таго ж яно не заўсёды можа дакладна паказваць на дзеянне, якое адбываецца ў сучасны момант. Ну а слова «цяпер» на гэтым фоне нібы губляецца і менш выкарыстоўваецца на сваім месцы.

Ведайма пра такія нюансы, што апісваюць мовазнаўцы:
«цяпер» традыцыйна ўжывалася і, як нам раяць, павінна ўжывацца тады, калі нешта адбываецца ў гэты самы момант, у цяперашнім часе;
«зараз» — калі гутарка вядзецца пра будучы час, пра нешта, што павінна хутка адбыцца.

Параўн.: цяпер працую, але зараз прывязуць піцу — буду вячэраць

Onlíner па-беларуску

22 Feb 2023 16:12

«Спыніце тынкоўшчыкаў!» Былы асабняк мастака Міхаіла Савіцкага рэканструявалі — цяпер там будуць месціцца айцішнікі.

Пакупнік паднавіў будынак, а інтэр’ер асцярожна «распранулі» да бетону і цэглы. Глядзім, што атрымалася.

https://realt.onliner.by/2023/02/22/asabnyak-mastaka-savickaga

Onlíner па-беларуску

21 Feb 2023 17:09

Звонку гэтая будыніна здаецца масіўнай і непрыступнай, нібы крэпасць, а ўнутры пануе цёплая атмасфера простага вясковага храма.