1843
ޢިލްމު އަދި އެއަށް ލޯބިކުރާ ދަރިވަރުންނަށް Notes by, ibn Fahmī Dīdī عفا الله عنه Friends & family
🎁 އިންސާނާއަށް ބޭނުންވާ ތަކެތި 3 ބަޔަކަށް ބެހެވެއެވެ:
ފުރަތަމަ ބާވަތް: «الضروريَّاتُ» (ޟަރޫރީ ތަކެތި) : މިއީ އެތަކެއްޗާއި ނުލައި އިންސާނާ ނެތިހިނގައިދާ ތަކެއްޗެވެ. ނުވަތަ އެޔާއި ނުލައި އިންތިހާ ގެއްލުން އޭނާއަށް ފޯރާ ތަކެއްޗެވެ. އެއީ ކާތަކެއްޗާއި ބޯތަކެތި ފަދަ ތަކެއްޗެވެ. އަދި އުނުއޮރިޔާން ނިވައި ކުރާން ބޭނުންވާ އަދި މިޒާތުގެ ތަކެއްޗެވެ. މިއިން އެއްޗަކަށް ޙާޖަތް ޖެހިފައިވާ މިހާއަށް، ޒަކާތުން ހޭދަކުރެވެއެވެ.
ދެވަނަ ބާވަތް: «الحاجيَّاتُ» (ޙާޖަތްތެރި ތަކެތި) : މިއީ ޟަރޫރަތް ދޫކޮށް ވާ ތަކެއްޗެވެ. އެއީ އެއަކާއި ނުލައި އިންސާނާ އަށް ބުރަ އުފުލަންޖެހޭ ތަކެއްޗެވެ. ގޭގައި ގެންގުޅޭ އައިސްއަލަމާރިޔާއި ދޮންނަ މެޝިން ފަދަ ތަކެއްޗެވެ. މިތަކެތި ހިމެނެނީ ޙާޖަތް ތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ. އެއާއި ނުލައި އިންސާނާ ނެތިހިނގައި ނުދެއެވެ. އެހެނަސް އެއާއި ނުލައި އިންތިހާ ދަތިއުނދަގޫތައް އޭނާ އާއި ކުރިމަތިވެއެވެ. އެހެންކަމުން މިބާވަތުން އެއްޗަކަށް ޙާޖަތް ޖެހިއްޖެ މީހާއަށް ވެސް ، ޒަކާތުން އެޔެއް ހޭދަކުރެވެއެވެ.
ތިންވަނަ ބާވަތް: « الكمَاليَّات » (މޮޅެތި ތަކެތި) މިއީ އިތުރުކަމާއި ފުރިހަމަކަން ގެނެސްދޭ ތަކެއްޗެވެ. މީހަކަށް ފުދޭވަރަށް ކާނާހުރެދާނެއެވެ. އެހެނަސް އެއަށްވުރެ މޮޅު އަދި މީރު އެއްޗެއް ބޭނުންވެދާނެއެވެ. އަދި އޭނާއަށް ފުދޭވަރަށް ހެދުން ހުރެދާނެއެވެ. އެހެނަސް އެއަށްވުރެ މޮޅު އަދި ޗާލު ހެދުން އޭނާއަށް ބެނުންވެދާނެއެވެ. ޖުމްލަގޮތެއްގައި ބުނާނަމަ: އޭނާއަށް ފުދޭވަރަށް ތަކެތި ހުރެ، އެހެނަސް އެތަކެތީގެ މިންގަނޑު އިތުރުކުރުމަށް އޭނާ ބޭނުންވެއެވެ. ފަހެ މިކަމަށް ޒަކާތުން ހޭދަނުކުރެވެއެވެ. އެހެނަސް ޒަކާތް ހޭދަކުރެވުންވަނީ ޟަރޫރީ އަދި ހާޖަތްތެރި ކަންތައްތަކަށް ބޭނުން ޖެހިފައިވާ މީހުންނަށެވެ.
— އައްޝެއިޚް އަލްމުޙައްދިޘް ޢަބްދު ﷲ އައްސަޢްދު (ބަސްކޮޅު)
~ ގަލަންދާނު
⭐️ For telegram premium subscribers: Link to boost this channel
/channel/qalandhar?boost
❝ The hours that Abu Bakr spent in the cave with the Prophet ﷺ are better than the entire lives and deeds of those who came after him. This was explained by the Companions themselves, since this is based on their virtue. Ibn ʿUmar said: “Do not revile the companions of Muhammad ﷺ, for the presence of one of them (with the Prophet) for a brief time, is better than the deeds committed by any of you throughout his entire life.” ⁽¹⁾ ❞
— Al-Ṭarīfī (📖Al-Khurāsāniya | text)
~ Galandān
--------------------------
[1] This was narrated by Imām Aḥmad in in Faḍāʾil Al-Ṣaḥābah (1/57) and Ibn Mājah (162) “with an authentic chain of transmission, on the authority of Sufyān, on the authority of Nāṣir ibn Dhaʿlūq, on the authority of Ibn ʿUmar” (See Al-ʿAlwān's comments here)
🔴 The killing of al-Ḥussayn and The Actions of Shīʿah
❝ The greatest man killed during the prophetic era was Ḥamzah ibn ʿAbd al-Muṭṭalib, he was not only killed, but his body was also mutilated. When the Messenger of Allah ﷺ saw him, he cried and said: “No calamity will befall me as I have by your death.” ⁽¹⁾ - however, he did not make the day of Ḥamzah’s murder, a day of sorrow nor for memorial gatherings.
[1] Ḥadīth no. 4869 from the book Al-Mustadrak ʿAlā Al- Ṣaḥīḥayn ❞
❝ If it was sanely correct what the Shīʿah do on the day al-Ḥussayn was killed of wailing and slapping, it would have been permissible for the Ummah to do the same every day of the year, as there is no day that does not coincide with the killing of a reformist Imām.❞
❝ ʿAlī bin Abī Ṭālib رضي الله عنه was killed unjustly and his son al-Ḥussayn survived after him for 21 years, and yet he did not hold any sort of memorial gathering for his father, nor have the Shīʿah ever done for ʿAlī like what they do for al-Ḥussayn even though ʿAlī is better than his son , رضي الله عنهما. ❞
— ʿAbdul ʿAzīz Al-Ṭarīfī (arabic)
~ Galandān
🔗ކާނަންތަ؟
﴿فَرَاغَ إِلَىٰٓ أَهۡلِهِۦ فَجَآءَ بِعِجۡلٍ سَمِينٍ * فَقَرَّبَهُۥٓ إِلَيۡهِمۡ قَالَ أَلَا تَأۡكُلُونَ﴾
”ދެން އެކަލޭގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން އަރިހަށް ވަޑައިގެން އެބޭކަލުން ފަރީއްކުޅުއްވުމަށް ޅަވަރެއްގެ ރޫފަ ރަނގަޅު ގެރިއެއް (ފިއްސަވައިގެން) ގެންނަވައިފިއެވެ. * ދެން އެ މެހުމާނުންނާއި، އޭތި ކައިރިކޮށްލައްވައި ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ނުކާނޫހެއްޔެވެ؟“
❞ މާލާއިކަތުންގެ މެހެމާނުންނަށް އިބްރާހީމްގެފާނު މެހުމާންދާރީ އެރުއްވެވީ އިޛުނަޔެެއް އަދި މަޝްވަރާއެއް ކުރެއްވުމަކާއި ނުލައެވެ. މަޝްވަރާކުރެއްވިނަމަ، އެކަމަށް އެބޭކަލުން އެއްބަސްވެނުލެއްވީހެވެ. އެހެނީ މަލާއިކަތުންނަކީ ކައި ބޮއެ ހައްދަވާ ބަޔެއް ނޫނެވެ. މީގެން، ސުވާލު ކުރުމެއް ނެތި އަދި އިޛުނަ ހޯދުމެއް ނެތި މެހުމާނުންނަށް ދީލަތިވުމުގެ މުސްތަޙައްބުކަން ހާމަވެއެވެ. ❝
— އައްޠަރީފީ (ބަސްކޮޅު)
~ ގަލަންދާން
📝 އަހަރެން (އިބްނު ފަހްމީ) ބުނަމެވެ: މަތީގައި ބަޔާން ވެވުނު ކަންތައްތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް، (މިއަހަރުގެ މުޙައްރަމް 9 ގެ) ތާސޫޢާ ރޯދަ އާއި އެކު ހޯމަދުވަހުގެ ރޯދައިގެ ނިޔަތް ޖަމަޢަ ކުރުން ޞައްޙައެވެ.
ޑރ. ޢަޤީލު ބުނި ސާލިމް އައްޝައްމަރީ ގެ ރިސާލާ، ”ޢާޝޫރާ ދުވަހުގެ ފިޤުހާއި ތަރުބަވީ ކަންތައްތަކުން 80 ކަމެއް“ ގައި ވިދާޅުވިއެވެ:
❞ ތިރީސް ތިންވަނަ މައްސަލަ: ޢާޝޫރާ ދުވަސް ހޯމަދުވަހާއި އެއް ދުވަހެއް ކަމުގައި ވެއްޖެނަމަ، ނޫނީ ބުރާސްފައްޗަކާއި އެއްދުވަހަކަށް ވެއްޖެނަމަ، ފަހެ ހޯމަ ނޫނީ ބުރާސްފައްޗާއި އެކު ޢާޝޫރާ އެއްނިޔަތަކުން ހިފިދާނެ ހެއްޔެވެ؟
(ޖަވާބު) މި މައްސަލަ ގުޅިފައިވަނީ އެހެން މައްސަލަޔަކާއި އެވެ. އެއީ: އެއް އަޅުކަމުގެ ތެރެޔަށް އެހެން އަޅުކަމެއް ވަނުމުގެ މައްސަލައެވެ. އަދި މި(ސުވާލުވެވުނު) ކަންތަކުގައި، ޞައްޙަ ބުނުމަކީ:
ޢާޝޫރާގެ ރޯދަޔާއި އެކު ހޯމަދުވަހުގެ ނޫނީ ބުރާސްފަތި ދުވަހުގެ ރޯދައަށް މީހަކު އެއްފަހަރާ ނިޔަތް ގަތުން، ޞައްޙަވެގެންވުމެވެ. އަދި ﷲ ގެ ފަޟުލު ފުޅާވެގެންވެއެވެ. އެއިލާހީ ދީލަތިވަންތަ ފަރާތްތަކުން އެންމެ ދީލަތިވަންތަވޮޑިގެންވާ ފަރާތެވެ. سبحانه وتعالى. ❝
~ ގަލަންދާން
📌A comprehensive fatwa on this matter
https://islamqa.info/en/answers/126486/
☁️ Question: Is it permissible to accept money from someone who is suspected of having earned it in ḥarām (forbidden ways)?
Answer:
❝ A man's earnings are scrutinized to determine if: (i) his money is inherently forbidden, such as if it was stolen or usurped, or (ii) if it is forbidden due to the way he earned the money, such as dealing in ribā (usury) or engaging in business malpractice etc.
⏺ In the first type of earning, ḥarām earnings such as stolen money, it is not permissible to take from it and there is no exception to this rule, whether it is by purchase, gift, or any other means. Al-Ḥāfiẓ Ibn Rajab wrote in “Jāmiʿ al-ʿUlūm wal-Ḥikam” that “whenever it is known that a specific thing is forbidden or that it was taken in a forbidden way, then it is forbidden to consume it, and an ʿijmā (consensus) on this was narrated by Ibn ʿAbd al-Barr and others.”— End of quote, by ibn Rajab رَحِمَهُ ٱللَّٰهُ.
⏺ Regarding the second type of prohibited earnings, if it was acquired through a legitimate means, then there are no restrictions on dealing with it. However, it is best to avoid engaging with something in that condition out of piety and as a form of reprimand. It is authentically reported that the Prophet ﷺ consumed from the wealth of the Jews, who are well known for consuming ribā and engaging in illicit dealings. One example is when a Jewish woman offered him ﷺ a sheep on the Day of Khaybar. It was poisoned, and he ate from it, but Allah protected him from its poison until the appointed time (of death). According to an authentic report from Ibn Masʿūd رَضِيَ ٱللَّٰهُ عَنْهُ, he was asked about a person whose neighbor consumed ribā and invited him to eat with him. He replied, "Accept his invitation, for the pleasure will be yours and the burden of sin will be his."
Ibn Rajab narrated from Al-Zuhrī and Makḥūl that they said: "There is no harm in eating from it unless he knows that it is specifically forbidden. If he does not specifically know what was forbidden in his money, but had knowledge that there is suspicion (shubh) in it, then there is no harm in eating from it.” —And Allah تعالى knows best. ❞
— Shaykh Abū Muḥammad Al-Maṣrī
Fatāwā ʿAbar Al-Athīr (No.1009)
~ Galandān
❤️ ރައްކައުތެރިކަމުގެ ކިއްލާ
❞ ހެނދުނާއި ހަވީރުގެ ވިރުދުތަކާއި، ޢާންމު ޛިކުރުތަކާއި، ފަރުޟު ނަމާދު ތަކުގެ ފަހުގައި ކިޔެވޭ ޛިކުރު ތަކަކީ: ސިޙުރާއި، އެސްފީނާ އާއި، ވަސްވަސާ އާއި ނަފްސާނީ ބަލިތަކަށްވާ ރައްކާތެރިކަމުގެ ކިއްލާއެކެވެ. ގެއްލުމެއް ލައިގަނެފިނަމަ އެ ގެއްލުން ފަނޑުކޮށްދެއެވެ. ހިތްދަތިކަމާއި ހިތާމައިން ދިފާޢުކޮށްދެއެވެ.
ވީމާ ޛިކުރުގެ މަތީ ތިބާގެ ނަފުސު ހިފަހައްޓުވާށެވެ. އެއިން އިންސީންނާއި ޖިންނީންގެ ތެރެއިންވާ ޝައިޠާނުންގެ ފުށުން ލައިގަންނަ ކަންކަމުން އަޅާ ދިފާޢުކޮށްދެއެވެ.
އަދި ހަށިރައްކަލަކަލެއް ކަމުގައި މި ހަދާށެވެ. އަދި އެއަށް ޣާފިލުވެ ފަރުވާކުޑަ ނުކުރާށެވެ. އެއީ ޢަދުއްވުންގެ ފުށުން ތިބާ ފިލަން ދުވާ ވަޤުތުގައި ކަމަށް ވިޔަސް އެވެ. އަދި މަސައްކަތުގެ އެންމެ ބުރަކޮށް އުޅޭ ވަޤުތު ކަމުގައި ވިޔަސްއެވެ. އަދި އެންމެ ނުތަނަވަސް ދަނޑިވަޅުގައިވެސް އެވެ. އަދި ތިބާގެ މަސައްކަތަކީ، އަދި ޙާއްޖަތަކީ، އަދި ލަނޑުދަނޑި އަކީ ވެސް މިއީ ކަމުގައި ހަދާށެވެ.
އަދި (ޛިކުރުތައް ކިއުމުގައި) ތިބާގެ ހިތް ހާޒިރުވެ އޮންނަމިންވަރަކުން (އެބަހީ: ޣާފިލުކަން މަދުވާ ވަރަކަށް) އޭގެ އަޘަރު ވަރުގަދައެވެ. އަދި އޭގެ މަންފާޢު ފުރިހަމައެވެ. ❝
—ޝައިޚް ސުލައިމާން ބުނު ނާޞިރު، އަލްޢަލްވާން (ޖަވާހިރުލް ޙިސާނު ފީ ތަޣްރީދާތިލް ޢަލްވާން)
~ގަލަންދާން
🔗
☀️ ޞައްޙަ ހެދުނުގެ ޛިކުރުތައް
🌙 ޞައްޙަ ހަވީރުގެ ޛިކުރުތައް
☀️ Morning Adhkār (Al-‘Alwān)
🌙 Evening Adhkār (Al-‘Alwān)
😀 އިސްލާމް ކަމާއި އީމާން ކަމާއި އިޙްސާންކަން 2/2
~ ގަލަންދާނު
🗣 އައްރިޔާއު އަކީ ދެދުނިޔޭގެ މުޞީބާތެކެވެ.
❞ މަޚުލޫޤުންނަށް ކަންދެއްކުމާއި⁽¹⁾ ދެއްކުންތެރިވުމާއި، ހިތްއެނބުރިފައި ވުމީ، ނަފްސަށްވާ ނުތަނަވަސް ކަމެކެވެ. އަދި ކައްވަޅުގެވެސް ނުތަނަވަސް ކަމެކެވެ. އަދި މިކަން ކުރަނީ ޢިލްމެއް ނެތް މީހުންނެވެ. އެހެނީ ޢިލްމާއި ޢަމަލު ހާމަކޮށް އެކަމުގައި މީސްތަކުންގެ މޫނަށް ބެލުމީ، އޭގެ ސަބަބުން އެޢަމަލަކަށް ﷲ ބަރަކާތެއް ނުލައްވާ އަދި އެޢަމަލެއް ބައްލަވައިވޮޑިގެން ވެސް ނުވާ ކަމެކެވެ. އަދި އެފަދަ މީހާއަށް ކާމިޔާބެއްވެސް އަދި އެއިލާހުގެ އަޅުތަކުންގެ ހިތްތަކުގައި ލޯތްބެއްވެސް ނުލައްވަވައެވެ. އަދި މީސްތަކުންގެ މެދުގައި އޭނާއާއި މެދު ހެޔޮ ގޮތެއްގައި ވާހަކަދެކެވުންވެސް ނުލައްވަވައެވެ. އެހެންކަމުން ދެއްކުންތެރިކަން އޭނާއަށް މުސީބާތަކަށްވެ ނިމެއެވެ. އަދި އޭނާ ބޭނުންވިގޮތާއި ދިމާ އިދިކޮޅަށް އެނބުރެއެވެ. ވީމާ ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތްވެސް ނާކާމިޔާބުވެއެވެ.
ދަންނައެ، އިޚްލާޞްތެރިކަމީ ﷲ އަށްޓަކައި އެކަނި ޢަމަލުތައް ކުޅައުމެވެ. ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގެ ޢިއްޒަތާއި ދަރަޖަ އުފުއްލެވުންވާ މަގަކީ އެއީއެވެ. އަދި މި އިޚްލާޞް، މިއީ (ހަވާ) ނަފުސުގެ މައްޗަށް އޮތް އެންމެ ބުރަ ކަންތަކެވެ. އެހެނީ މީގައި އެޔަށްވާ އެއްވެސް މިންވަރެއް ނުވެއެވެ.
މަޚްލޫޤުންގެ ހިތްތަކުގައި ޒީނަތްތެރިވުމާއި، އެވެރިންފުށުން ތަޢުރީފަށް އެދުމާއި އެވެރިން ކިޔާފާނެ އެއްޗަކަށް ހިތްބިރުގަތުން ފަދަ ނަފުސުގެ އުއްމީދުތައް އެމީހެއްގެ އަމަލުގައި މަސްހުނި ނުވެއްޖެމީހާ، ފަހެ އޭނާގެ ޢަމަލަކީ ﷲ އެއަށް ބަރަކާތްލައްވާ ޞާލިޙު ޢަމަލެކެވެ. އަދި އެއަކީ މަންްފާ ލިބިގެންވާ އެއްޗެއް ކަމުގައި ލައްވަވައެވެ. އަދި އެއިން އަޅުތަކުންނަށް ފައިދާ ކުރައްވަތެވެ. އަދި އޭގައި އެވެރިންނަށް ލައްޒަތާއި ބަރަކާތް ލައްވައެވެ. އަދި އޭގެ އަހުލުންނަށް ﷲ ޤަބޫލުވެވޮޑިގަތުން ލައްވައެވެ.
ދެއްކުންތެރިން އެހޯދުމަށް އެދޭ ކަންތައް، އެ ރިޔާއު ގެ ސަބަބުން ޙާޞިލެއް ނުވާނޭ ކަން ދަނެގަނެވޭނޭނަމަ، އޭގެ ސަބަބުން އެވެރިން ތައުބާއަށް އަވަސްވީހެވެ. (ޙަދީޘް) «وَمَنْ سَمَّعَ سَمَّعَ اللَّهُ بِهِ» (އަޑުއިއްވާ މީހާ ﷲ އަޑު އިއްވަވާނެތެވެ.) [އެބަހީ: މީސްތަކުންނަށް އަޑުއިއްވާން އަޅުކަން ކުރާ މީހާ، ﷲ އޭނާގެ މުނާފިޤުކަން ޤިޔާމަތްްދުވަހުން ބޭޒާރުކުރައްވައި އެންމެންނަށް އަޑުއިއްވަވާނެތެވެ.] އަދި ތައުބާ ވެއްޖެ މީހާ ﷲ ތަޢުބާ ލައްވަވާނެތެވެ. ﷲ تعالى ވަޙީ ކުރެއްވިޔޭ:
﴿تِلۡكَ ٱلدَّارُ ٱلۡأٓخِرَةُ نَجۡعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِى ٱلۡأَرۡضِ وَلَا فَسَادًاۚ وَٱلۡعَٰقِبَةُ لِلۡمُتَّقِينَ ﴾ (އެއީ އާޚިރަތުގެ (ނިޢުމަތުގެ) ގޮވައްޗެވެ. އެ ގޮވަތި ތިމަންއިލާހު ލައްވާހުށީ ބިމުގައި ބޮޑާވެގަތުމެއް، އަދި ފަސާދަ ކުރުމެއްވިޔަސް ނޭދޭ މީހުންނަށެވެ. އަދި ހެޔޮނިމުންވަނީ ތަޤުވާ ވެރިންނަށެވެ.) ❝
— އައްޝެއިޚް އަލްމުޙައްދިޘް ސުލައިމާން ބުނު ނާޞިރަލް ޢަލްވާން (ބަސްކޮޅު)
~ ގަލަންދާނު
ـــــــــــــــــــــ
[1] التصنع للخلق (މީސްތަކުންނަށް ކަންދެއްކުން) މީގައި މިވާ التصنُّع (ކަންދެއްކުން) ޢަރަބި ބަަހުގެ ރަދީފު (لسان العرب) ގައިވަނީ: “އެގޮތުގައި ނުވެމެ ހެޔޮލަފާ ކަމަށް ދެއްކުމެވެ. އަދި التصنع ، ކަންދެއްކުމީ: ހެޔޮ ޒާތެއް ދައްކައި އެކަން ފާޅުކޮށް، އޭގެން ޒީނަތްތެރިވެ، އެހެނަސް އެތެރެފުށް ހުތުރުކޮށް އޮތުމެވެ.“ | ދިވެހި ބަހުގެ ރަދީފުގައި ކަންދެއްކުން: އެތެރެފުށުގައި ނެތްކަމެއް ބޭރުފުށުން ފާޅުކުރުން.
ވީމާ އެވެރިންނަށް ޝުބުހު ލައިގަނެފައިވާ ކަމުގެ ސަބަބުން، ޢިލްމުވެރިންގެ ތެރެއިން ބައިގަނޑެއް އެވެރިން ތަކްފީރުކުރުމުން މަނައުވެގެންނެވިއެވެ. މިހެންވިޔަސް، އަޝްޢަރީ އަކާއި އަހަރެމެން ބަހުޘް ކުރަނީނަމަ، އަދި ﷲ އެއިލާހުގެ ޚަލްޤުތަކުންގެ މަތީގައި ވޮޑިގެންވާކަމަށް ތިމަން ކަށަވަރު ނުކުރަމޭ، އަދި ޤުރުއާނަކީ މަޚްލޫޤެކޭ، އަދި ﷲ ގެ ކަލާމްފުޅެއް ނުވެޔޭ ބުނެއްޖެނަމަ، އަދި އަހަރެމެން އޭނާގެ މައްޗަށް ޙުއްޖަތް ޤާއިމުކޮށް އަދި އޭނާގެ ފުށުން އެޝުބުހު ފިލުވައިފިނަމަ، އަދި އޭނާއަށް ޝުބުހެއްވެސް އަދި ކުށްޖެހިގެންވާ ތައުވީލެއްވެސް ބާކީ ނޯވެއްޖެ ހިނދު، އޭނާ އޭގެ ސަބަބުން (އެގޮތުގައި ދެމިހުރުމުން) ކާފަރު ވެދެއެވެ.
އެހެނީ، އަހުލުއް ސުންނަތުން، ޢުލުއްވު އަށް އިންކާރު ކުރާ މީހުން ޖުމްލަގޮތެއްގައި ކުފުރުވެފައިވާ ކަމަށް ވިދާޅުވެއެވެ. އަދި އަޝްޢަރީން ޢުލުއްވު އަށް އިންކާރު ކުރެތެވެ. އަދި ޖަހުމީން ބުނާފަދައިން ޤުރުއާނަކީ މަޚްލޫޤެއް ކަމަށް ބުނާ މީހެއް ކުފުރުވެފައިވާ ކަމަށް ވިދާޅުވެތެވެ. އަދި އަޝްޢަރީން މިހެން ބުނެތެވެ.
އަދި އާޙަދް ޚަބަރުތަކަށް އިންކާރު ކުރާ މީހުން ޖުމްލަގޮތެއްގައި ކުފުރުވެފައިވާ ކަމަށް ވިދާޅުވެތެވެ. އަދި އަޝްޢަރީން މިފަދައިން ބުނެތެވެ.
އަދި ﷲ ގެ ޙަޟުރަތުން (އެންމެ) ޞިފަފުޅެއް އިންކާރުކޮށްފި ނުވަތަ ނަފީކޮށްފި މީހެއް ކުފުރުވެފައިވާ ކަމަށް ވިދާޅުވެތެވެ. އެއީ އަޙްމަދު އާއި މާލިކު އަދި ޖަމާޢަތެއް ވިދާޅުވެފައިވާ ފަދައިންނެވެ. އަދި އަޝްޢަރީން ﷲ جل وعلا ޙަޟުރަތުން އެތަކެއް ޞިފަފުޅެއް ނަފީކުރެތެވެ.
އެހެނަސް، އެވެރިންގެ ފުށުގައި، އާޙަދު ޚަބަރުތަކަށް ވީތީ ބަރޯސާވާ ތައުވީލުތައް ވެއެވެ. އަދި މިވެނި ކަމަކުން ލާޒިމުކުރަނީ އަދި ކަނޑައެޅެނީ މިވެނި އެވެނި އެއްޗެކޭ ބުނެ ބަރޯސާވާތަކެތިވެސް މެއެވެ. (މިޘާލަކަށް މިވެނި ޞިފައެއް ޤަބޫލު ކުރުމީ ﷲ މަޚަލޫޤުންނާއި އެއްފަދަ ކުރުމޭ އަދި ވައްތަރުކުރުމޭ ބުނެއެވެ.) ފަހެ މިސަބަބަށްޓަކައި ޢިލްމުވެރިން ކުރެ ޖަމާޢަތެއް — އަދި ކިއެއް؟ — އަހުލުއް ސުންނަތުގެ ގިނަ ބޭކަލުން އެވެރިން ތަކްފީރު ކުރެއްވުމުން ހުއްޓިވަޑައިގަންނަވައެވެ.
~ ގަލަންދާން
__________
⁽¹⁾ ޝައިޚް އަލްޢަލްވާން އާއި ސުވާލުވެވުނެވެ: ލަޢަން (ލައުނަތް) ގެ މުރާދަކީ "ﷲ ގެ ރަޙުމަތުން މީހެއް ބޭރުކޮށްލުން" ކަމަށް ބުނުމަކީ އޭގެ އަޞްލު މާނައިން ތައުވީލު ކުރުމެއްތޯ އެވެ. އަދި މިގޮތަށަ ތައުވީލު ކުރުން ޢަޝަރީންގެ ބުނުމަށް ބާރުދޭތޯ އެވެ.
ޝައިޚް ޖަވާބުގައި ވިދާޅުވީ، ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ލަޢަން އޭގެ ޙަޤީޤީ މާނައިގައި (ލަޢުނަތް ދިނުން ގޮތުގައި) ކިޔައިދެއްވިޔަސް، ގިނަ ޢިލްމުވެރިން ކިޔައިދެއްވާފައި ވަނީ ބަޔާންވެވުނު ގޮތަށް ކަމުގައެވެ. މިހެންވިޔަސް ލަޢަން އަކީ "ﷲ ގެ ރަޙުމަތުން މީހެއް ބޭރުކޮށްލުން" ކަމުގަައި ތަޢުރީފު ކުރުމުގައި މައްސަލައެއް ނެތްކަމުގައެވެ. އެހެނީ މިއީ އޭގެ ހަޤީޤީ މާނައިން އަނބުރާލުން (ތައުވީލުކުރުން) ކަމުގައި ނުވާކަމުގައެވެ. އެހެނަސް ލަޢުނަތުގެ އަޘަރު ކިޔައިދިނުން ކަމުގައެވެ.
މިޘާލަކަށް އަޝްޢަރީން ބުނަނީ ﷲ ގެ ކޯފާ އަކީ އެއިލާހުގެ ޢަޛާބު ކަމުގައެވެ. މީގައި މިވަނީ ﷲ ގެ ޞިފަފުޅެއް (ކޯފާ) އޭގެ ޙަޤީޤީ މާނައިން އަނބުރާލެވުފައެވެ. (ނުބައިކޮށް ތައުވީލުކުރެވިފައެވެ.) އެހެނަސް ﷲ ގެ ކޯފާގެ ސަބަބުން މީސްތަކުންގެ މައްޗަށް އެއިލާހުގެ ޢަޛާބާއި މުސީބާތްތައް ޖެއްސެވުން ވާ ކަމުގައި އަހަރެނެންނަށް ބުނެވިދާނެއެވެ.
ހަމަ މިބީދާއިން ﷲ ރަޙްމަތްވެވޮޑިިގެންބެވުމާއި މެދު އަޝްޢަރީން މާނަ އޮޅުވައިލަނީ އެއީ އެއިލާހު ނިޢުމަތް ދެއްވެވުން ކަމުގައެވެ. މިއީ ބިދުޢަވެރި ތައުވީލެކެވެ. އަދިކިއެއްތަ؟ އަހަރެމެން ﷲ ގެ ސިފަފުޅު، އައްރަޙްމާން ކަށަވަރު ކުރަމެވެ. އަދި އަހަރެމެން ބުނަނީ އެއިލާހުގެ ރަޙުމަތުގެ ސަބަބުން އަދި އަޘަރުން މަޚްލޫޤުން ތަކަށް އެއިލާހު ނިޢުމަތް ތަކާއި، ހިތްހަމަޖެހުމާއި އުފާފާގަތިކަމާއި އަދި މިފަދަ ކަންކަން ދެއްވާކަމެވެ.
(ބައްލަވާ: ހުޅުވާލެވިފައިވާ މަޖިލިސް 30/129)
⁽²⁾ އެބަހީ: ﷲ ތަޢާލާ ޤުރުއާން އެއިލާހުގެ ބަސްފުޅުން (އަޑުން) ސީދާ ވަޙީ ނުކުރައްވައޭއެވެ. އަދި އޭގެ އަކުރު ތަކަކީ ޚަލްޤުކުރެވިފައިވާ ތަކެތި ކަމެކެވެ. އަދި އެހެނަސް ﷲ ރަޟުރަތުން ސީދާ އަންނަ އަދި ޚަލްޤުވެވިގެން ނުވާ އެއްޗަކީ އަހަރެމެން މިކިޔަވާ އެއްޗެއް ގެ މާނަ ކަމެވެ.
⁽³⁾ އާޙަދު ޙަދީޘް ތަކޭ ބުނެވެނީ، ޙަދީޘެއްގެ މަގުން އެެއްވެސް ހިސާބެއްގައި އެ ޙަދީޘެއް ރިވާ ކުރެވެނީ އެކެއް ދޭއް ނުވަތަ ތިން ވަރަކަށް މީހުން އެކަނި ކަމަށް ވެއްޖެނަމަ، އެވެރިން ދެކޭ ގޮތުން ޢަޤީދާގެ ކަންކަމުގައި އެފަދަ ޙަދީޘް ބަލައިނުގަނެވުނެވެ.
⁽⁴⁾ މިޘާލަކަށް؛ ޤުރުއާނުގެ ބޭރުފުށަށް ފާޅުވާ މާނަ ބުނުމަކީ ކުފުރުކަމަށް ބުނުން ހިމެނެއެވެ. އެއީ މަޚްލޫޤުންނާއި ﷲ ވައްތަރުކުރުން ކަމަށް ދެކިއެވެ. އަދި އޭގެ ތެރެއިން ގިނަ މީހުން ޖަހުމީން ފަދައިން އީމާނަކީ ހިތުތެރޭގައިވާ އެއްޗެއް އެކަނި ކަމުގައި ބުނެއެވެ.
🔴 ދެއްކުންތެރިކަމާއި ހިތްމޮޅުކަމުގެ ފަރަޤު
ޝައިޚުލް އިސްލާމް އިބްނު ތައިމިއްޔާ رحمه الله ވިދާޅުވިއެވެ:
❞ ގިނަ ފަހަރަށް (الرِيَاء) ރިޔާއު އާއި (العُجْب) ޢުޖުބް އެކެއްޗެއްގޮތުގައި މީސްތަކުން ހަދައެވެ. ފަހެ ރިޔާއު އަކީ މަޚުލޫޤުންނާއި ގުޅިފައިވާ ޝިރުކުގެ ގޮފިން ވާއެއްޗެކެވެ. އަދި ޢުޖުބް އަކީ ނަފުސާއި ގުޅިފައިވާ ޝިރުކުގެ ގޮފިން ވާއެއްޗެކެވެ — މިއީ ކިބުރުވެރިވާ ޙާލަތެވެ.
އެހެންކަމުން، ރިޔާއު ކުރާ މީހާ {إياك نعبد} (އަހަރެމެން އަޅުކަން ކުރަނީ އިބަ އިލާހަށް އެކަންޏެވެ.) — މިވަޙީ ގެ ޙައްޤު އަދައު ނުކުރެއެވެ. އަދި ޢުޖުބު ވެރިޔާ {وإياك نستعين} (އަހަރެމެން ވާތްގަށް އެދެނީ އިބަ އިލާހަށް އެކަންޏެވެ.) — މިވަޙީ ގެ ޙައްޤު އަދައު ނުކުރެއެވެ. [އެހެނީ، ސިއްރާއި ފާޅުގައިވާ އިންސާނާގެ އެންމެހާ ނިޢުމަތަކީ ހަމައެކަނި ﷲ ގެ ފުށުން އިންސާނާއަށް އިތުރު އެއްވެސް ބައިވެރިޔެއް އަދި އަމިއްލަ މޮޅެއްނެތި ވާ ތަކެއްޗެވެ. ވީމާ އޭގެ ޝުކުރާއި އެއަށް އެދުން ވަނީވެސް ހަމައެކަނި އެއިލާހަށެވެ. ހިދާޔަތާއި އަޅުކަމުގެވެސް ތައުފީޤުދެއްވަނީ ﷲ އެވެ. އަދި ބުއްދިޔާއި އެނޫން އެންމެހާ ނިޢުމަތެއް ވިޔަސް އެވެ. އަމިއްލަ ނަފުސުގެ ބާރެއް މޮޅެއް ނެތިއެވެ.] ވީމާ، އެއިލާހުގެ ވަޙީ {إياك نعبد} ގެ ޙައްޤު އަދައުކޮށްފި މީހެއް، ރިޔާއު އިން މިންޖުވެއެވެ. އަދި {وإياك نستعين} ގެ ޙައްޤު އަދައުކޮށްފި މީހެއް ޢުޖުބް އިން މިންޖުވެއެވެ. އަދި މަޢުރޫފު ޙަދީޘެއްގައި⁽¹⁾ ވެއެވެ: «ثلاث مهلكات: شح مطاع وهوى متبع وإعجاب المرء بنفسه» (ހަލާކުވަނިވި ތިން ކަންތަކީ: އެއަކަށް ކިޔަމަންވެވޭ ދަހިވެތިކަމާއި ، ތަބައުވެވޭ ހަވާނަފުސާއި، އަމިއްލަ ނަފުސުގެ މައްޗަށް އަންނަ އުޖުބުވެރިކަމެވެ. ( އެބަހީ: ހިތްމޮޅުކަމެވެ⁽²⁾. ) ❝
— މަޞްދަރު: "مجموع الفتاوى" ( 10/277).
~ ގަލަންދާނު
ــــــــــــــــــــــ
[1] އޭގެ ސަނަދުގައި ބަލިކަށިކަމެއް ވެއެވެ.
[2] ހިތްމޮޅުކަން: ތިމާއަށް ތިމާ ފެނި ފައި ހުންނަކަން. (ބައްލަވާ: ބަސްފޮތުގެ "ހާ" ގެ ރަދީފް)
❗މުއުމިނެއްގެ ފުށުގައި ނުހުންނާނޭ ދެ ޞިފައެއް
ޢަބްދު ﷲ އިބްނު މަސްޢޫދު ވިދާޅުވިއެވެ:
«كلّ الخلال يطوى - يُطبع- عليها المؤمن إلا على الخيانة والكذب»
”މުއުމިނެއް ގެ މައްޗަށް ކޮންމެ(ފަދަ) ޞިފައެއްވެސް އަށަގަނެތެވެ. އެހެނަސް ޚިޔާނާތްތެރިކަމާއި ދޮގުވެރިކަން މެނުވީއެވެ.“
«يُطبع المؤمن على الخلال كلها إلا الخيانة والكذب»
”އެންމެހާ ޞިފައެއްވެސް މުއުމިނެއްގެ މައްޗަށް އަށަގަނެތެވެ. އެހެނަސް ޚިޔާނާތްތެރިކަމާއި ދޮގުވެރިކަން މެނުވީއެވެ.“
💎އަލްހަރްޖު ތެރޭ ކުރެވޭ އަޅުކަމުގެ މަތިވެރިކަން
❞ މަޢްޤިލި ބުނު ޔަސާރި އަރިހުން، ނަބިއްޔާ ﷺَ ޙަދީޘް ކުރެއްވިޔޭ:
«العِبَادَة فِي الْهَرْجِ كَهِجْرَةٍ إِلَيَّ»ރިވާކުރެއްވީ މުސްލިމް އެވެ.
”އަލްހަރްޖު ގައި އަޅުކަން ކުރުމަކީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ގާތަށް ހިޖުރަކުރުން ފަދައެވެ.“
✅ޙައްސާނު ބުނު ޢަޠިއްޔާ ⁽¹⁾ ވިދާޅުވިއެވެ:
”ހަމަކަށަވަރުން ދެމީހަކު އެއްނަމާދެއްގައި، އެހެނަސް އެދެވެރިންގެ ފަޟުލު އުޑާއި ބިމާހާއި ތަފާތު ގޮތެއްގައި ތިބެދާނެއެވެ.“ ދެން އެއީ ކީއްވެކަން ބަޔާން ކުރެއްވިއެވެ: ”އެހެނީ އޭގެން އެކަކު ދެމިހުރީ ﷲ އަށް އޭނާގެ ހިތް ކުރިމަތިކުރުވައިގެނެވެ. އަދި އަނެކާ ހުރީ ސަމާލުކަން ނެތް ޣާފިލުކަމުގައެވެ.“
— އިބްނުލް މުބާރަކް ގެ "އައްޒުހުދް" (ޞ. 2/24 ، # 96)
~ ގަލަންދާނު
ـــــــــــــــ
[1] ޙައްސާނު ބުނު ޢަޠިއްޔާ ، މިއީ ތާބިޢީންގެ ބޭކަލެކެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން އަލްއަޥްޒާޢީ ރިވާކުރައްވާފައިވެެއެވެ. އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 130 ގައެވެ.
🔴ބޮޑެތިބަނޑުތަކާއި ބެހޭ ރިވާޔަތްތަކެއް
#حديث_ضعيف
عن جعدة أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَأَى رَجُلا عَظِيمَ الْبَطْنِ فَقَالَ بِإِصْبَعِهِ فِي بَطْنِهِ وَقَالَ
لَوْ كَانَ هَذَا فِي غَيْرِ هَذَا لَكَانَ خَيْرًا لَكَ
(2140 المعجم الكبير للطبراني)
ޖަޢްދަތަ ބުނު ޚާލިދު އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ: ވަރަށް ބޮޑު ބަނޑެއް ލާފައިހުރި މީހެއް ނަބިއްޔާ އަށް ފެނިވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އެހެންކަމުން އެކަލޭގެފާނު އޭނާގެ ބަނޑަށް އިނގިލިދިއްކުރައްވައި ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ: "މިނޫންތަނެއްގައި މި ވީނަމަ، ތިބާޔަށް ހެޔޮވެގެންވީހެވެ."
އަލް ޣަޒާލީ ވިދާޅުވިއެވެ: "އެބަހީ ތިބާގެ އާޚިރަތަށް (އެއިތުރުކާނާ) ފަސްކޮށްލައި، އެހެންމީހަކަށް (މިދުނިޔޭގައި) އެ ދޫކޮށްލިނަމަ ހެޔޮވީހެވެ." (3/88 إحياء علوم الدين)
އަލް އިޙްޔާގެ ތަޚްރީޖު 3/109 ގައި އަލް ޢިރާޤީ ވިދާޅުވިއެވެ: މީގެ ސަނަދު ޖައްޔިދެވެ. (ވަރަށް ރަނގަޅަވެވެ.) އަދި މަޖްމަޢް އައްޒަވާއިދު ގައި އަލްހައިޘަމީ ވިދާޅުވިއެވެ: "ރަވީން ތެރޭން އަބޫއިސްރާއީލް އަލްޖުޝަމީ ފިޔަވައި އެހެން އެންމެހާ ބޭފުޅުންނަކީ އައްޞަޙީހުގެ ބޭފުޅުންނެވެ. އޭނާ (އަބޫ އިސްރާއީލް) އިތުބާރުވެވިގެންވެއެވެ. "
❗”އެހެނަސް އަލްޖުޝަމިއްޔު އިތުބާރު ކުރެއްވީ އިބްނު ޙިއްބާން އެކަންޏެވެ. އަދި އިބްނު ޙިއްބާން މިކަމުގައި ދޫދެއްވާކަމީ ބަޔާންވެގެންވާ ކަމެވެ. އަދި ރާޖިޙުއީ އޭނާ ގެ ޙާލަތް ނޭގިގެން ވާކަމެވެ. އެހެނީ އޭނާ ކުރެން ރިވާޔަތްތައް ނަޤުލުކޮށްފައިވަނީ ހަމައެކަނި ޝުޢްބާ އެވެ. އަދި އިތުބާރުވެގެންވާ ކަމުގައި ކަނޑައެޅުއްވީ އިބްނު ޙިއްބާން އެކަންޏެވެ. އަދި މިރިވާޔަތުގެ ސަނަދު ވަރުގަދަ ކުރެއްވި ބޭކަލަކު އެކަން ކުރެއްވީ މީގެ މައްޗަށެވެ. އަދި މީގައި ދެވަނަ ހީނަރުކަމެއް ވެއެވެ. އެއީ މިރިވާޔަތް ނަޤުލުކުރެއްވި ޖަޢުދަތުގެފާނު، ޞަޙާބީއެއް ކަމާއިމެދު ޚިލާފު އޮތަތީއެވެ. އަދި އަބޫ އިސްރާއީލު އަލްޖުޝަމީ އިތުބާރު ކުރެއްވި ހަމައެކަނި ފަރާތް އިބްނު ޙިއްބާން ޚުދު ދެކިލައްވާގޮތުން ޖަޢުދަތުގެފާނަކީ ތާބިޢީ ބޭކަލެކެވެ. “
(ޚުލާޞާ ކޮށް އަލްއަލްބާނީ ގެ ޤަޥްލު سلسلة الأحاديث الضعيفة والموضوعة وأثرها السيء في الأمة - ج3 ޞ. 266.)
⚠️“ޖާމިޢުލް.ޢުލޫމް“ ގެ ތަޢްލީޤުގައި އަލްމުޙައްދިޘް އައްޝެއިޚް ޑ. މާހިރް އަލްފަޙްލު މިރިވާޔަތާއި މެދު ވިދާޅުވިއެވެ: “ރިވާކުރެއްވީ އިމާމް އަޙްމަދު މުސްނަދުގައި 3/471 އަދި 4/339 ގައެވެ. އަދި އަބޫ އިސްރާއީލް އަލްޖުޝަމީ އަކީ ވާނުވާނޭނގޭ މީހެއް ކަމުން އޭގެ ސަނަދު ޟަޢީފެވެ. އަދި އޭނާގެ ރިވާޔަތްތައް ވާރިދުވެފައިވަނީ ޝުޢުބާގެ އަރިހުން އެކަންޏެވެ.“ (ޖާމިޢުލް ޢުލޫމި ވަލްޙިކަމި ގެ ތަޢުލީޤު ޖ. 3 ޞ. 26)
🔍 އަހަރެން ބުނަމެވެ: އަދި މިރިވާޔަތާއި ގުޅުން ހުރި އެހެން ޙާދިޘާއެއް ޢުމަރުގެފާނާއި މެދު ރިވާވެފައިވެއެވެ. އެއީ ބޮޑު ބަނޑެއް ލާފައި ހުރި މީހެއް ގާތުން މިއީ ކޯޗެއްތޯ އެއްސެވުމުން، އެއީ ބަރަކާތޭ އޭނާ ޖަވާބުގައި ބުނުމުން، އެހެންނަކުންނެއް ނޫނޭ ތިއީ ޢަޒާބެކޭ ވިދާޅުވިކަމުގައެވެ. އަދި މިއީ މީސްތަކުން ތެރޭ މަޝްހޫރު ވާހަކައެވެ. އެހެނަސް މީގެ ސަނަދު ޟަޢީފެވެ. އެހެނީ މިޙާދިޘާ ޢުމަރުގެފާނު އަރިހުން ނަޤުލު ކުރެއްވީ އަލްޙަސަނުލް ބަޞްރީއެވެ. އަދި އަލްޙަސަނުލް ބަޞްރީ ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެކެވަޑައިގަތީ ޢުމަރުގެފާނު ޝަހީދުވެވަޑައިގަތުމުގެ އެންމެ ދެއަހަރު ކުރިންނެވެ. ވީމާ މީގެ ސަނަދުގައި މެދުކެނޑުން ވެއެވެ. ⁽¹⁾ ﷲ أعلم.
☝️މިއާއި އެކުވެސް، ދުޅަހެޔޮ ކަމަކީ އެއަކަށް އިސްލާމްދީން ހިއްވަރުދޭ ކަމެކެވެ. އަދި މިކަމުގެ މައްޗަށް ޞައްޙަ އެތައް ރިވާޔަތެއް ނަޤުލުވެފައިވެއެވެ. އަދި މިނުކުތާއަށް ފަހުން ލިޔުމެއް އެކުލެވޭތޯ ބަލައިލާނަމެވެ. إن شاء الله.
~ ގަލަންދާނު
ــــــــــــــ
[1] މިތަޚްރީޖު ނެގިފައިވަނީ ޢަބްދުއްސަލާމް ބުނު މުޙްސިން އާލް ޢީސާ ގެ ”ޢުމަރު رضي الله عنه ގެ ސިޔާސަތާއި އިދާރިއްޔަތާއިމެދު ނަޤުލުވެވިފައިވާ ރިވާޔަތް ތަކާއިމެދު ފާޑުކިޔުމުގެ ނަޒަރަކުން ހެދިފައިވާ ދިރާސާ“ (2/1035) އިންނެވެ.
✨ ❞ ޢާޝޫރާ ދުވަހުގެ ރޯދަ އަކީ އެންމެ މަތިވެރި ޢަމަލު ތަކުގެ ތެރެއިންވާ އެއްޗެކެވެ. އަދިކިއެއް؟ އެއީ އިސްލާމް ދީނުގެ އެންމެ ފުރަތަމަ ދައުރު ފަރުޟު ވެގެންވީ އެއްޗެކެވެ. ދެން ރަމަޟާން މަހުގެ ފަރުޟު އާއި އެކު އޭގެ ފަރުޟުކަން ކެނޑި އެހެނަސް އޭގެ މުސްތަޙައްބު ކަން ދެމިއޮތެވެ. ފަހެ ޞަޙީޙު މުސްލިމް ގައި ޢަބްދު ﷲ ބުނު މުޢައްބަދުއް ޒަމާނީ ގެ ޙަދީޘް ތަކުން، އަބޫ ޤަތާދާ އަރިހުން ނަބިއްޔާ ﷺ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އިތުރުކަލޭގެފާނު ﷺ ޢާޝޫރާގެ ރޯދަ އާއިމެދު ޙަދީޘް ކުރެއްވިއޭ: "أَحْتَسِبُ عَلَى اللَّهِ أَنْ يُكَفِّرَ السَّنَةَ الَّتِي قَبْلَهُ" ”އެއީފާއިތުވި އަހަރުގެ ކައްފާރާއެއް ކަމުގައި (އެބަހީ: ކުށްފާފަ ފުއްސެެވުމެއް ކަމުގައި) ﷲ ޙަޟުރަތަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އުއްމީދުކުރައްވަމެވެ.“ ❝
—ޝައިޚް، އަލްމުޙައްދިޘް ޢަބްދު ﷲ އައްސަޢްދު (މަސްދަރު)
~ ގަލަންދާނު
📝 ދެރޯދައެއްގެ ނިޔަތް ޖަމަޢަ ކުރުމުގެ ޙާލަތްތައް
އިބްނު ޢަބްދުލް ހާދީ ”އަލްމުޙައްރަރު ފިލް ޙަދީޘް" ފޮތުގެ ރޯދަޔާއި ބެހޭ ބާބުގެ ތެރޭން ވިދާޅުވިއެވެ:
”އަދި އޭނާގެ މައްޗަށް ޤަޟާއު ރޯދައާއި ޝައްވާލު މަހުގެ ހަރޯދަ ޖަމަޢަކޮށް ކުރުން (ހުއްދަވެގެން) ނުވެއެވެ. އެހެނީ އެހުރިހާ އެއްޗަކީ މުޤައްޔަދު (ވަކި ޚާއްޞަ ނިޔަތެއްގެ ތެރެއަށް ހިފެހެއްޓިފައިވާ) އެއްޗެއް ކަމުގައި ވުމުންނެވެ. ޢަދި މުޤައްޔަދު އަޅުކަމަކަށް އެހެން (އަޅުކަމެެއްގެ) ނިޔަތެއް ޖަމަޢު ކުރުން، ޞައްޙަވެގެން ނުވެއެވެ. އެހެނަސް (އެކަން ހުއްދަވާނީ) ޝަރުޢީ ނައްޞުތަކުން މުޠްލަޤުކޮށް (ވަކި ޚާއްޞަ ނިޔަތަކަށް ހިފެހެއްޓިފައިނުވާ ޢާންމު) ކަންކަމުގައި އެކަންޏެވެ. އަދި ވަކި މުޢައްޔިން ވަޤުތަކަށް (ތާރީޚަކަށް) ހިފެހެއްޓިފައި ނުވާ ކަންކަމުގައެވެ. އެއީ ޢާންމު ރޯދަތަކާއި އެފަދަ ތަކެތީގައެވެ.“
🔵މީގެ ޝަރަހައިގައި އައްޠަރީފީ ވިދާޅުވިއެވެ:
❞ އެބަހީ: މުޤައްޔަދު-ނޫން މުޠުލަޤު ސުންނަތް ރޯދަތަކުގައި، ޤަޟާއު ރޯދަތައް ހިފުން ހުއްދައޭ އެވެ. އޭގެ މިޘާލަކީ: ދެދުވަހުން އެއްދުވަހު ހިފޭ ރޯދަޔާއި، ހޯމަދުވަހުގެ ރޯދަޔާއި، ޙައްޖުމަހުގެ ފުރަތަމަ ދިހަޔެއްގެ ތެރޭ ހިފޭ ރޯދަޔާއި، ﷲ ގެ މައްސަރު މުޙައްރަމު ގައި ހިފޭ (ޢާންމު) ރޯދަތަކުގައެވެ.
އެހެނަސް މުޤައްޔަދު ސުންނަތް ތަކުގައި ޤަޟާއު ރޯދައިގެ ނިޔަތް ޖަމަޢަކޮށް ހިފުން ހުއްދަ ނޫން ކަމެވެ. އޭގެ މިޘާލަކީ: ޢާޝޫރާގެ ރޯދައާއި، ޝައްވާލުމަހުގެ ހަރޯދައާއި، އަދި ޢަރަފާތް ދުވަހުގެ ރޯދައެވެ. ❝
— ޢަބްދުލް ޢަޒީޒް އައްޠަރީފީ (ބަސްކޮޅު)
~ ގަލަންދާން
ــــــــــــــــ
ނޯޓް: މުޤައްޔަދު (مُقَيَّدُ) އާއި މުޠުލަޤު (مُطْلَقُ) ގެ ތަޢުރީފާއި ތަފްޞީލަށް މިލިޔުމަށް ރުޖޫޢަވާށެވެ. (ދިވެހި ތަރުޖަމާ)
⚠️ޛިކުރު ކުރުމަށްޓަކައި ދޫ ޙަރަކާތް ކުރުން
❞ ނަމާދުގައި ކިޔޭ ޛިކުރުތައް ފަދަ ތަކެއްޗަކީ ޝައްކެތް ނެތް ގޮތުގައި އޭގައި ދޫ ޙަރަކާތް ކުރަން ޖެހޭ އެއްޗެކެވެ. އަދި ކެރިކުޅަދާނަވެގެންވާ މީހެއް ، ބަސް ބުނުމުގައި އޭނާ ދޫޙަރަކާަތް ނުކުރާނަމަ — ބަހުރުވައިގެ ގޮތުން އަދި ޝަރުޢީ ގޮތުން ބެއްޔަސް — އެއެއްޗެއް ކީ ކަމުގައި ނުވެއެވެ.
ވާހަކައެއް ދެއްކިކަމުގައި ވުމަށް އެބަސް (ދުލުން) ބުނަން ޖެހޭނޭ ކަމުގެ މައްޗަށް ޝެއިޚުލް އިސްލާމް އިބްނު ތައިމިއްޔާ އިޖުމާޢު ނަޤުލުކުރެއްވިއެވެ.
ފަހެ މީހަކު އޭނާ ހިތުދަސްކޮށްފައިވާ ބަޔެއް ސޫރަތްތައް، ހިތް މައްޗަށް ގެނެސް ދައުރުކޮށް ނުވަތަ ބުއްދިޔަށް ތަސައްވަރުކޮށް ދޫ ޙަރަކާތް ކުރުމަކާއި ނުލައި، އެތަކެތި ކިޔަވަނީ ކަމުގައި އޭނާ ނިޔަތް ގަނެފާނެއެވެ. މިއީ ގޯހެކެވެ. އަޅުކަން ކުރުމުގެ ބަސްތައް އޭނާގެ ދުލުން ނުކިޔާހާހިނދަކު، އޭނާ އެތަކެތި ކިޔެވި ކަމުގައި ނުވެއެވެ. އަދި މިކަމުގައި ނަމާދުގެ ތެރެއާއި ނަމާދުގެ ބޭރުގައިވެސް ފަރަޤެއް ނުވެއެވެ. (އެބަހީ؛ ނަމާދުން ބޭރުގައި ކުރެވޭ ޝަރުޢީ ޛިކުރުތަކާއި ޤުރުއާން ތިލާވަތު ތަކުގައެވެ.)❝
— އައްޝެއިޚް އަލްމުޙައްދިޘް ޢަބްދު ﷲ އައްސަޢްދު (ބަސްކޮޅު)
~ ގަލަންދާނު
☁️ السؤال:- هل يجوز أخذ مال من شخص يظن أن كسبه حرام؟
🗒
🔗
މުޙައްރަމް 11 ވަނަ ދުވަހު ރޯދަ ހިފުމުގެ މައްޗަށް ވާރިދުވެފައިވާ ރިވާޔަތުގެ ދަރަޖައާއި، އާޝޫރާ ގެ ރޯދަ ހިފުމުގައި އެންމެ މޮޅުއިތުރުގޮތާއިމެދު — އައްޝެއިޚް އަލްމުޙައްދިޘް ސުލައިމާން އަލްޢަލްވާން ގެ ޚުލާޞާ.
📝Hijrī Calendar for the Month of Muḥarram 1446 H. ( Source for full version)
Читать полностью…
📎 އިސްލާމް ކަމާއި އީމާން ކަމާއި އިޙްސާންކަން 1/2
~ ގަލަންދާނު
މިޒަމާނުގައި އަލް-އަޝްޢަރިއްޔާ ގެ ޙުކުމަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟
ޖަވާބު:
”އަލް-ޢަޝްޢަރިއްޔާ ބެހެވެނީ ދެބަޔަކަށެވެ:
1. ވަޘަނީ (ﷲ ނޫން އެހެން ފަރާތެއް ނޫނީ އެއްޗަކަށް އަޅުކަން ރައްދުކުރާ) ޤަބުރުގެ އަޝްޢަރީން — ފަހެ މިއީ މުޝްރިކުންނެވެ.
2. ސާފު އަޝްޢަރީން — މިވެރިންގެ ފުށުގައި ބޮޑު ޝިރުކުގެ ބާބުގެ ތެރެއިން އެއްޗެއް ނުވެއެވެ. ފަހެ މިވެރިންގެ ޙުކުމަކީ މިވެރިންނަށް ވުރެ އިހުގެ އަޝްޢަރީން ގެ ޙުކުމެވެ.
އިހުގެ އަޝްޢަރީން ތައް ބެހެވެނީ ދެބަޔަކަށެވެ:
ހ. ފުރަތަމަ އަޝްޢަރިއްޔާ: ފަހެ މިއުރެންނީ ކިލާބިއްޔާ އެވެ. އެއީ ބިދުޢައިގެ ބައިގަނޑެކެވެ. އަދި އެއުރެން ތަކްފީރެއް ނުކުރެވެއެވެ.
ށ. ދެވަނަ އަޝްޢަރިއްޔާ: މި ވެރިންނާއި މެދު ، ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ކަނޑައަޅުއްވަނީ ތައުވީލުގެ (ޢުޛުރުދެވި) އެވެރިން ތަކްފީރު ނުކުރެވޭ ކަމުގައެވެ. އަދި ޢިލްމުވެރިންގެ ތެރެއިން މަދު ބަޔަކު އެވެރިން ކުފުރު ކުރެއްވިއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި އިބްނު ޙަޒަމް އާއި އިބްނުލް ޖަޥްޒީ އާއި އަލްދުޝްތީ އަދި ބައެއް ޙަންބަލީންނެވެ.
އަދި ރާޖިޙު ގޮތަކީ، ޒަމާނާއި މަކާނު (ތަނުގެ) މައްޗަށް ބިނާވެ އެކަން ބަދަލުވާކަމެވެ:
ފަހެ އެޒަމާނަކީ ސުންނަތް ފެތުރި ފާޅުވެފައިވާ ޒަމާނެއް ނަމަ، ނުވަތަ އެތަނަކީ ސުންނަތް ފާޅުވެގެންވާ ތަނެއް ނަމަ — އެއީ އިމާމް މާލިކު އާއި އަޙްމަދު އަދި އައްޝާފިޢީ ގެ ޒަމާނު ފަދަ ޒަމާނެއްގައި ނަމަ — ދެން އަޝްޢަރީ (ފިކުރު) ޚިޔާރުކޮށްފިނަމަ އެފަދަ މީހަކީ ކާފަރެކެވެ.
އަދި އެޒަމާނަކީ ޖާހިލުކަން ގަދަ ބިދުޢަ ފެތުރި ސުންނަތް ފަނޑުވެފައިވާ ޒަމާނެއް ނަމަ — އެއީ އިބްނު ތައިމިއްޔާ އަދި މުޙައްމަދު ބުނު ޢަބްދުލް ވައްހާބު ގެ ޒަމާން ފަދައިން ނަމަ — ޝުބުހަ ކަނޑުވާލެވެން ދެން އަދި އޭނާ (ނައްޞުގެ މައްޗަށް) ބޮޑާކަމުގައި ދެކޮޅު ހަދައިފުމަށް ދާންދެން، ތަކްފީރެއް ނުވެއެވެ. والله أعلم .
ނޯޓް: އަޝްޢަރީންނާއި އެއްބަސްވާ އެހެނަސް ޖުމްލަގޮތެއްގައި އަހުލުއް ސުންނަތުގެ ތެރޭގައިވާ ބައިގަނޑެއް މީގެ ތެރޭން އެބަވެއެވެ. އަދި އެބޭކަލުންގެ ޙާލަތަކީ އަޝްޢަރީންނާއި އެއް ފަދައިން ނަޤްލު (ޤުރުއާން އާާއި ސުންނަތުގެ) މައްޗަށް ބުއްދި އިސްކުރާ ފަދަ ޙާލަތެއް ނޫނެވެ. އަދިކިއެއްތަ؟ އެބޭކަލުންގެ ގެ ޙާލަތަކީ ޤުރުއާނާއި ސުންނަތް އިސް ކުރެއްވުމެވެ. އަދި ބުއްދި އިސްކުރުމަށް ދެކޮޅު ހެއްދެވުނެވެ. މީގެ މިޘާލަކީ، އަލްބައިހަޤީ އާއި އިބްނު ފޫރަކް އަދި އެފަދަ ބޭކަލުންނެވެ. ފަހެ މިބޭކަލުން އެވެއްޓިވަޑައިގަތް ކަންކަމަށް ބުނެވެނީ "އޮޅުން އެރުން" ތައް ކަމުގައެވެ. ވީމާ އެބޭކަލުން ބާޠިލުގައިވީ އެއްޗެއް ރައްދުކުރެވޭހިނދު، އެބޭކަލުންގެ ދަރަޖަ ރައްކައުތެރި ކުރެވި އެބޭކަލުންގެ ޢިލްމުން ފައިދާނެގެވެއެވެ.“ — ޝައިޚްގެ ޖަވާބު ނިމުނީ
— އައްޝައިޚް ޢަލީ ބުނު ޚުޟައިރް، އަލްޚުޟައިރް ⁽¹⁾
~ ގަލަންދާން
___________
⁽¹⁾ މިއީ އައްސަލަފިއްޔޫން ފޯރަމްސް ގައި ޝައިޚް އާއި ކުރެވުނު ސުވާލެއްގެ ޖަވާބެވެ. (މަޞްދަރުގެ ނަކަލް)
📌 ”ޢަޝްޢަރީން ގެ ޙުކުމަކީ ކޮބައިތޯ އެވެ؟“
— ޝައިޚް ސުލައިމާނު ބުނު ނާޞިރަލް ޢަލްވާން
”...ދެން އޮތީ މިނޫން ކަމެއްގެ މައްޗަށް އޮތް ވާހަކައެކެވެ. އެއީ އަޝްޢަރީން، ﷲ ޙަޟުރަތުން ކަލާމް ފުޅު ގެ ސިފަ ނަފީ ކުރާ ހިނދު، އަދި ﷲ ޙަޟުރަތުން ކޯފާ ގެ ސިފަ⁽¹⁾ ނަފީ ކުރާހިނދު، އަދި ﷲ ޙަޟުރަތުން ރުއްސަވާވޮޑިގަތުމުގެ ގެ ސިފަ ނަފީ ކުރާހިނދު، އަދި ﷲ ޙަޟުރަތުން ލޯބިވެވޮޑިގެންނެވުމު ގެ ސިފަ ނަފީ ކުރާހިނދު، ފަހެ އަހުލުއް ސުންނަތި ވަލްޖަމާޢަތުން އެވެރިން ތަކްފީރު ނުކުރަނީ ކީއްވެބާއޭ އެވެ؟ އަދި ޤުރުއާނަކީ ﷲ ގެ ކަލާމް ފުޅުން ޚިކާޔަތެއް⁽²⁾ ކަމަށް އެއުރެން ބުނެއެވެ. މިއީ އެހެންކަމުގައިވަނީ ނަމަ ޤުރުއާނަކީ މަޚްލޫޤެކޭ ހެއްޔެވެ؟
މީގެ ޖަވާބަކީ: އަލް-އަޝްޢަރީން ގެ ކުފުރާއި މެދު އަހުލުއް ސުންނަތް ޚިލާފުވެގެން ވާކަމެވެ. މިއީ އަހުލުއް ސުންނަތުން އަޝްޢަރީން ކާފަރު ނުކުރާކަމަށް ބުނާ ފަހުގެ މީހުންގެ ބުނުމާއި ޚިލާފަށެވެ. މިގޮތަށް ނަޤުލު ކޮށްފައިވާ ބުނުމަކީ ކުށެކެވެ. ތެދެކެވެ. އަހުލުއް ސުންނަތް ވަލްޖަމާޢަތުގެ ގިނަ ބޭކަލުން އަޝްޢަރީން ތަކްފީރު ނުކުރެއެވެ. އެހެނަސް ވަކި ކަންތައްތަކަކާއި ވިދިގެން އަޝްޢަރީން ތަކްފީރު ކުރެއްވި ބައިގަނޑެއްވެއެވެ.
(1) ފުރަތަމަ ކަމަކަށް: އެއިލާހުގެ ޚަލްޤުތަކުންގެ މަތީގައި ﷲ ވޮޑިގެންވުން (ޢުލުއްވު) އެވެރިން ޘާބިތު ނުކުރެއެވެ. އަދި މިއީ ކުފުރެވެ. އެހެނީ ނަޤުލު އާއި ޢަޤުލުން (އެބަހީ: ވާރިދުވެފައިވާ ތަކެތީންނާއި ބުއްދީން) މިކަން ޘާބިތުވެގެން ވެއެވެ. އަދި މިކަމަށްވާ ދަލީލުތައް ދެބަސްވުމެއްނެތެވެ.
ޚަލްޤުތަކުންގެ މަތީގައި ﷲ ވޮޑިގެންވުން އިންކާރު ކޮށްފި މީހެއްގެ ކުފުރު އާއިމެދު ހުރި ޢިލްމުވެރިންގެ ބަސްތައް އިބްނުލް ޤައްޔިމް ގެންނަވަމުން، އައްނުޢްމާން (އަބޫ ޙަނީފާ) އަދި ޖަމާޢަތެއްގެ ބަސް ގެންނަވަމުން ވިދާޅުވިއެވެ:
وكذلك النعمان قال وبعده
އަދި އެފަދައިން އައްނުޢުމާން ވިދާޅުވިޔޭ އަދި އެއަށްފަހު
يعقوب والألفاظ للنعمان
ޔަޢުޤޫބުވެސް (މިފަދައިން) މިތާގައި މިގެންނަނީ އައްނުޢުމާނުގެ ލަފުޒޭ
من لم يقرَّ بعرشه سبحانه
އެއިލާހު سبحانه ގެ ޢަރުޝި ކަނޑަނާޅައިފި މީހާ
فـوق السماء وفوق كل مكان
އެވަނީ އުޑުތަކާއި އެންމެހާ މަކާނެއްގެ މަތީގައި ކަން
ويقرَّ بأن الله فوق العرش لا
އަދި ﷲ ވޮޑިގެންވަނީ ޢަރުޝީގެ މަތީގައިކަން، ނުވެޔޭ
تخفى عليه هواجس الأذهان
މިކަން ފޮރުވިގެން އެެއްވެސް ބުއްދިއެއްގެ ޙިޔާލަކަށް
فهو الذي لا شك في تكفيره
ފަހެ އެއީ އެމީހެެއްގެ ތަކްފީރާއިމެދު ޝައްކު ނެތް މީހެކޭ
لله درك من إمام زمان
ﷲ ހެޔޮ ފޯއްދަވައިދެއްވަތެވެ! (އާޝޯޚެވެ.) އެބޭކަލެއްގެ ޒަމާނުގެ އިމާމެވެ. (އަބޫ ޙަނީފާއެވެ!)
(2) އަދި އެވެރިން (ޢަޤީދާގެ ކަންކަމުގައި) އާޙަދު ޚަބަރުތަކަށް އިންކާރު ކުރެއެވެ.⁽³⁾ އަދި މިއީ ޖުމްލަގޮތެއްގައި ކުފުރެކެވެ.
(3) އަދި އެއިލާހުގެ އެތައް އިސްމުފުޅުތަކާއި ޞިފަފުޅުތަކަކުން އެވެރިން ނުކިއްސަރުވެގަނެފައި ވެއެވެ.
(4) އަދި ޤުރުއާނައި މެދު އެއީ މަޚްލޫޤެއް ކަމަށް އެއުރެން ބުނެއެވެ. (ﷲ ގެ ކަލާމު ފުޅެއް ނޫނޭ އެހެނަސް ޚަލްޤު ކުރެވިފައިވާ އެއްޗެއްކަމަށް ދެކުން)
(5) އަދި ﷲ ގެ ކަލާމް ފުޅުގެ ޞިފަ ކަށަވަރު ނުކުރެއެވެ.
އަދި މިނޫންވެސް ކަންކަން މިވެރިން އެކަމަކުން ކުފުރުކުރުމަށް އެބޭކަލުން ދައްކަވަތެވެ.⁽⁴⁾
މިވެރިންނަށް ތަކްފީރު ނުކުރައްވާ ބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ: އެވެރިންގެ ފުށުގައި ޝުބުހު ތަކެއް (އޮޅުންބޮޅުން ތަކެއް) އެހެން މީހުންނަށް ވުރެ ވަރުގަދަޔަށް ހުރުމާއި ތައުވީލުގެ ސަބަބުން، އެވެރިން ތަކްފީރު ކުރުން ނުވެޔޭ އެހެނަސް އެވެރިންނާއި (ޝަރުޢީގޮތުން) ބަހުޘް ކޮށް، އެވެރިން މައްޗަށް ޙުއްޖަތް ޤާއިމުކޮށް އަދި (ޙައްޤު) ބަޔާންކޮށްދިނުމަށް ފަހުގައި މެނުވީ ކަމެވެ.
ދެންފަހެ މީހަކު އަހާނަމަ: ޖުމްލަގޮތެއްގައި ވިޔަސް އަދި މުޢައްޔަން ކޮށް ވިޔަސް އަހަރެމެން އެވެރިންނަށް ތަކްފީރު ކުރުން ޙުއްޖަތް ޤާއިމު ކުރުމަށް ފަހުގައި މެނުވީ ނާންނަނީ ކީއްވެތޯއޭ؟
އަހަރެމެން ބުނަމެވެ: އެއީ އެވެރިންވަނީ ތަފާތު އެކި ހަރުފަތް ތަކެއްގައި ކަމުންނެވެ.
- ބައެއް އަޝްޢަރީން ޚަލްޤުތަކުންގެ މައްޗަށް ﷲ ގެ ޢުލުއްވު އިންކާރު ކުރާއިރު، އަޝްޢަރީން ގެ ތެރެއިން ބައިގަނޑުތަކެއް ޚަލްޤުތަކުންގެ މައްޗަށް ﷲ ގެ ޢުލުއްވު ކަށަވަރުކުރެތެވެ.
- އަދި އޭގެ ތެރޭގައި ބައެއް ބައިގަނޑުތައް، ޢުލުއްވު އަށް ޞަރީޙަކޮށް އިންކާރެއް ނުކުރެތެވެ. އެހެންކަމުން އެއުރެން ބުނެތެވެ: "އަހަރެމެން ޖުމްލަގޮތެއްގައި ޢުލުއްވު ކަށަވަރުކުރަމެވެ." ދެން ތަފްވީޟް ކުރެއެވެ. (އެއީ: "ޢުލުއްވު" އަކަށް މާނައެއް ނުއޮންނަ ކަމަށް ދައުވާ ކުރުމެވެ. މިކަލިމައިގެ ޙަޤީޤަތް، "މަތީގައި ވުން" — މި ޙަޤީޤަތުން އެކަލިމަ ސިފަ ކުރުމަށް އިންކާރުކުރުމެވެ.)
=
✨ ރުޅިއަންނަހިނދުގައި މެނުވީ، ޙިލްމުވެރި މީހެއް ⁽¹⁾ ދެނެގަނެވުން ނުވެއެވެ.
އަލްބައިޙަޤީ ރިވާކުރެއްވިއެވެ: އަބޫ ޢުޘްމާން އަލްޙީރީ އައްނީސާބޫރީ (298 ހ) ވިދާޅުވިއެވެ:
❞ އެބައިމީހުންގެ ހަވާނަފުސާއި ޚިލާފުނުވާހާހިނދަކު، މީސްތަކުންވަނީ އަޚުލާޤުގެ މަތީގައެވެ. ފަހެ އެވެރިންގެ ހަވާނަފުސާއި ކަމެއް އިދިކޮޅުވާހިނދު، އޭގެތެރެއިން ހެޔޮ އަޚުލާޤުގެ ވެރީންނާއި ބަދު އަޚުލާޤުގެ ވެރީން ފަރަޤުވެދެއެވެ. ❝
— ޝުޢަބުލް އީމާން (8161)
~ ގަލަންދާނު
ـــــــــــــــــــــــــــ
[1] ޙިލްމު: "ރުޅިމަޑުކަމާއި ކެތްތެރިކަން" (ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފު) . ޙިލްމުވެރި މީހަކީ: ރުޅިއަންނަހިނދުގައިވެސް ހަމަބުއްދިން ކެތްތެރިކަމާއި އެކު ބަސްބުނެ ޢަމަލު ކުރާ މީހާއެވެ.