2837
💎گروه بحث تاریخ و فرهنگ بلوچستان💎 ⌲ https://t.me/joinchat/tHLNWwBQh1hiZGU0 منتظر انتقاد و پیشنهاد شما و پاسخگوی سوالاتتان هستیم🌻 🔖 پست اول کانال: https://t.me/balochs_history/3
🔹 روستای مَلِک آباد
🔹 شهرستان دلگان
#طبیعت
💠 @balochs_history
🔹 روستای کارواندَر
🔹 شهرستان خاش
#طبیعت
💠 @balochs_history
🔹 درهٔ عالیدَر
🔹 رودخانه کارواندر (خاش-ایرانشهر)
#طبیعت
💠 @balochs_history
🔹 درهٔ اورنگ
🔹 رودخانه کارواندر (خاش-ایرانشهر)
#طبیعت
💠 @balochs_history
🔹 روستای زیبای تمین در کوه‌پایه تفتان
#طبیعت
💠 @balochs_history
🔹 خانوادهٔ چادرنشین بلوچ در نهبندان خراسان
💠 عکاس صادق میری
💠 @balochs_history
🔹 تصاویری از زنان بلوچ در زاهدان (۱۹۶۰م)
💠 @balochs_history
🔹 تصاویری از زنان بلوچ در زاهدان (۱۹۷۰م)
💠 @balochs_history
🔹 گانڈۆ (تمساح پوزه‌کوتاه) و نوزادهای آن
🔹 محیط‌بانی درگس
#حیات_وحش
💠 @balochs_history
💠 بازسازی پوشاک زنانه بلوچی بر اساس نقاشی کاسمینسکی
#پوشاک_و_هنر
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 گویش‌ها
🔹 ب) کچی
💠 گویش کچی در درهٔ کچ واقع در جنوب رشته کوه‌های مکران مرکزی در پاکستان رواج دارد. این گویش، از هیروک به سمت غرب تا تُمپ (جز روستای مَند)، و در روستاهای واقع در شمال رود گیش، گسترده است.
🔹 هـ) گویش‌های ساحلی
💠 گویش‌های سواحل مکران که از بیابان، دشتی در نزدیکی میناب (بلوچی: گیاوان) در ایران در امتداد ساحل به سوی شرق تا چابهار در جهت شمال تا نیکشهر و قصرقند و هُودر؛ در پاکستان شامل مند و دشت و باریکهٔ ساحلی از مرز ایران به سمت شرق، شامل گوادر و پسنی و اُرماره، بدانها سخن گفته می‌شود؛ در کراچی بیش از هفتصد هزار تن بلوچی زبان سکونت دارند، ولی هیچ‌یک از گویش‌های آنها بر دیگران غالب نیست.
🔹 و) گویش بلوچی تپه‌های شرقی
💠 گویش تپه‌های شرقی (گویش کوه‌سلیمان: سلیمانی) که به تقریب منحصراً در تپه‌های عشایرنشین شرق کویته و عمدتاً در ایل‌های مری و بوگتی به آن تکلم می‌کنند، از شمال جیکوب‌آباد در مرز سند علیا به سوی شمال تا دیره غازی خان و از سیبی در غرب تقریباً تا رود سند در شرق ادامه دارد. اگرچه زبان‌های دیگری نیز در این ناحیه وجود دارد ولی تقریباً تمام ساکنان آن بلوچی زبان‌اند. شاخه‌هایی از زبان بلوچی به سوی شمال در حرکت‌اند که عمدتاً جایگزین پشتو می‌شوند، و در حال حاضر زبان بلوچی بر ناحیهٔ میان دیره غازی خان و دیره اسماعیل خان تسلط دارد. به سبب اینکه این گویش در قلمرو سابق انگلیس قرار گرفته (مکران پاکستان در مملکت کلات واقع بود)، سهم عمده‌ای در شرح‌های نخستینی که دربارهٔ زبان بلوچی انتشار یافته داشته است که با اهمیت واقعی آن تناسب ندارد.
#گویش #زبان
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 گویش‌ها
🔹 ب) سراوانی
💠 سراوانی گویشی است که در ایران وجههٔ فراوان دارد و کانون آنان آبادی سراوان [شهر سراوان] است که تقریباً در فاصلهٔ ۱۵۰ کیلومتری جنوب شرقی خاش قرار دارد. سراوانی که گویش اصلی برنامه‌های بلوچی رادیو زاهدان است، از گُشت در شصت کیلومتری جنوب خاش تا کوهک (کووَگ) در مرز ایران پاکستان (شرقی‌ترین ناحیه ایران) گسترده است. این گویش خاک پاکستان نیز ادامه می‌یابد ولی قلمرو اصلی آن در ایران است. در سمت جنوب تقریباً تا راشک، و از آنجا به سوی شمال تا حدود سی کیلومتری شمال ایرانشهر بیشتر روستاها را در بر می‌گیرد. هر دو شهر بمپور و ایرانشهر، در ناحیه گویش سراوانی قرار دارند گو اینکه در ایرانشهر، سرحدی هم به همان اندازه رواج دارد.
پ.ن: مطابق تحقیقات جدید، ایرانشهر و بمپور و نواحی اطراف آن در محدوده گویش لاشاری قرار می‌گیرند.
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 گویش‌ها
🔹 الف) رخشانی:
💠 از مرو در ترکمنستان به سمت جنوب در ایران و افغانستان در سرتاسر سیستان تا حدود ۲۸ درجه عرض شمالی به طرف جنوب خاش (بلوچی واش، خواش)، و به سمت غرب این نواحی، تا جایی که به بلوچی تکلم می‌کنند (در مرز با زبان براهویی)، گویش رخشانی رایج است.
💠 این گویش دارای سه گونهٔ محلی است: کلاتی، در پاکستان از لسبیله تا تقریباً جنوب کویته؛ پنجگوری در مکران پاکستان؛ و سرحدی، که به‌مراتب در وسیع‌ترین ناحیه به آن تکلم می‌شود، از جمله در چاغی پاکستان که از نوشکی در شرق به سمت غرب در امتداد مرز ایران تا جایی که به بلوچی تکلم می‌شود (تا مرز زبان فارسی)، یعنی حدود °۵۹ طول شرقی به سمت جنوب تا تقریباً ۲۸° عرض شمالی که در خاران پاکستان به پنجگوری و در شمال ایرانشهر ایران به سراوانی می‌رسد. در جهت شمال شامل تمام بخش‌هایی از افغانستان می‌شود که به بلوچی سخن می‌گویند. در امتداد رود هیرمند از حدود °۶۲ طول شرقی به سمت غرب تا چخانسور و داخل ایران در سراسر بخش‌های سیستان که به بلوچی تکلم می‌کنند و از آنجا به سمت شمال در افغانستان و ایران تا مرو در ترکمنستان سرحدی رایج است. رخشانی گویش اصلی برنامه‌های رادیویی کویته و کابل است.
پ‌ن: بر اساس تحقیقات جدید تا این زمان، گویش رۆدی (یا سیستانی) -که در مناطق سیستان و خراسان و گلستان ایران و شهرهای زاهدان و مرو و نیز سراسر مناطق بلوچ‌زبان افغانستان و بخش‌هایی از شمال‌غربی بلوچستان افغانستان رایج است- مستقل از سرحدی به حساب می‌آید و یک گویش جدا است. بنابراین گونه‌های رخشانی اینها هستند: کلاتی (با لهجه‌هایی همچون خارانی و چاغه‌ای و...)، سرحدی، پنجگوری و رۆدی (یا سیستانی).#زبان #گویش
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 گویش‌ها
💠 زبان بلوچی، زبان عمدهٔ سراسر مکران پاکستان است که در شرق تا خطی شمالی-جنوبی که از نوشکی می‌گذرد ادامه دارد، و این نقطه التقای آن با زبان براهویی است. زبان براهویی به سمت شمال‌غربی و جنوب نوشکی در پاکستان و قسمت اعظم منطقه سراوان و جهلاوان و به سمت جنوب تا لسبیله گسترده است، و بدین‌ترتیب گروه کثیری از بلوچی‌زبانان تپه‌های شرق و شمال‌شرقی کویته (سرزمین مری‌ها و بگٹی‌ها) را از دیگر همزبانان خود جدا می‌کند. این سرزمین در شمال تا دیرهٔ‌اسماعیل‌خان امتداد دارد.
💠 شش گویش عمده را می‌توان تمیز داد که از نظر أوراشناسی و صرف و نحو و واژگان با هم تفاوت دارند. از این شش گویش، رخشانی گسترده تر است و به سه گونهٔ محلی تقسیم می‌شود. پنج گویش دیگر کم و بیش به هم شباهت دارند. نخستین بررسی جامع درباره کلیهٔ گویش‌های بلوچی را الفنبین در کتاب خود با عنوان «زبان بلوچی (۱۹۶۶)» انجام داده، که با اطلاعات بیشتری که امروزه در دست است نیاز به تصحیح دارد، لاشاری را باید به عنوان نام گویش به لُطونی ترجیح داد.
💠 توجه به این نکته مهم است که بلوچی، زبانی است که در آن تغییر چندانی رخ نداده و گویش‌های آن، به رغم وسعت ناحیه ای که در آن تکلم می‌شود بسیار به هم شبیه‌اند، بلوچی‌زبانان تمام نواحی، بجز بلوچ‌های ساکن تپه‌های شرقی، به آسانی سخنان یکدیگر را درک می‌کنند.
💠 گویش‌ها از شمال به جنوب کمایش عبارت است از: رخشانی؛ سراوانی؛ لاشاری؛ کچی؛ ساحلی؛ تپه‌های شرقی (سلیمانی).
#زبان
📃/۱۰۱
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 پراکندگی جغرافیایی
💠 قسمت اعظم بلوچی‌زبانان را عشایر بلوچ تشکیل می‌دهند، و تنها گروه غیربلوچی که به این زبان تکلم می‌کنند، عشایر براهویی هستند[۱]؛ وجههٔ بلوچی اندکی بیشتر است. تا ایام اخیر بلوچی در هیچ‌یک از چهار کشوری که به آن تکلم می‌شود، رسمی نشده بود، در نتیجه بسیاری از بلوچی‌زبانان دو یا سه زبانه‌اند. ولی در ۱۳۵۷ش در افغانستان، بلوچی را به عنوان «زبان ملّی» به رسمیّت شناختند. زبان نوشتاری بلوچی، دارای تاریخی کوتاه است. سه نسخهٔ خطی موجود در موزهٔ بریتانیا در نیمهٔ اول قرن سیزدهم نوشته شده و قدیم‌ترین آثاری است که به این زبان -به صورتی که امروزه می‌شناسیم- نوشته شده و تاریخ نگارش آنها قابل تعیین است (گزارش‌هایی درباره نسخه‌های خطی متعلق به قرن سیزدهم از کلات، در پاکستان در دست است که شاید در دربار خان کلات نوشته شده باشد).
💠 اگرچه در برخی از کشورهای خاورمیانه و هند مطالبی در سطحی محدود به چاپ رسیده است، گسترش ادبیات مکتوب در حدود ۱۳۲۹ش/۱۹۵۰ به صورتی جدی در پاکستان آغاز شد. در زمان حاضر فقط در پاکستان به زبان بلوچی انتشارات وجود دارد. در ۱۳۵۷ش در ایران و کابل نیز چاپ مطالب به زبان بلوچی به مقدار اندک آغاز شد.
💠 به سبب فقدان سرشماری مناسب، تهیه برآورد دقیق از عدهٔ بلوچی‌زبانان کار آسانی نیست. در ناحیه‌ای که عمدتاً به بلوچی تکلم می‌شود سه زبان غیربلوچی نیز وجود دارد که عبارت است از براهویی و دو زبان هندوآریایی جطگالی که جط‌ها [جت‌ها] یا مهاجرانی از سند که در دشتیاری (گوشه‌ای در انتهای جنوب‌شرقی مکران ایران) ساکن‌اند به آن تکلم می‌کنند، و کهترنی (خترانی) که بلوچ‌های منتهاالیه شرقی ناحیهٔ بلوچستان، شرق دیرهٔ‌غازی‌خان به آن سخن می‌گویند.
پی‌نوشت ۱: طوایف براهویی بلوچ هستند و امروزه زبان براهویی به یک زبان منطقه‌ای بدل گشته که در سراوان و جهلاوان و کلات و نواحی اطراف آن توسط اکثر طوایف براهویی و غیربراهویی تکلم می‌شود و از سوی دیگر طوایف براهویی در مناطقی که زبان بلوچی تسلط دارد، بلوچی‌زبان یا دو‌زبانه شده‌اند.#زبان
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 موسیقی بلوچی
🪶 محمدتقی مسعودیه
━━━≼🔸≽━━━
🔹 گْواتی
🔹 این اصطلاح که معنای تحت‌اللفظی آن «بادی» است، به افسردگی و ملالی اطلاق می‌شود که معتقدند ارواح خبیثه با بر هم زدن توازن تن و روان فرد به وجود می‌آورند و نام دیگر آن «جن زدگی» است. کاربرد گواتی به منزلهٔ اصطلاحی در موسیقی برخاسته از این باور است که تنها موسیقی می‌تواند ارواح ناپاک را از تن بیمار بیرون براند و تنها جذبه می‌تواند سلامت را بدان بازگرداند. اعتقاد به ارواح خبیثه هم در بلوچستان، به‌ویژه در مناطق ساحلی آن و هم در قسمت اعظم سواحل خلیج فارس یافت می‌شود. مهمترین انواع ارواح خبیثه عبارت‌اند از: «زار»ها، دیوها گوات‌ها، جن‌ها، که از نظر جنسیت و دین (مسلمان و نامسلمان) هم با یکدیگر تفاوت دارند. برای راندن ارواح گوناگون از آلات مختلف موسیقی استفاده می‌شود. مثلاً برای «زار» فقط طبل («لیوا») به کار می‌رود، ولی در مراسم گواتی («لِعِب») از تمام سازهای رایج در بلوچستان، عمدتاً «سرود» و «دونلی»، استفاده می‌شود و مجموعهٔ ویژه‌ای از آهنگ‌ها را اجرا می‌کنند. در بلوچستان واژه «موکام» (مقام) به سازهایی اطلاق می‌شود که در مراسم گواتی به کار می‌روند. از جمله رسوم گواتی که هرگز ترک نمی‌شود نوعی رقص یا جنبش است که به حرکات درویشان شباهت دارد. مراسم به مدت سه تا هفت یا حتی چهارده شب، هر شب اجرا می‌شود؛ تعداد شب‌ها به شدت بیماری بستگی دارد و مراسم با ذبح قربانی پایان می‌پذیرد. متن آواز گواتی شامل «مدح» دو تن از عرفا يعنى لعل شهباز قلندر، مدفون در سهوان (سند)، و عبدالقادر گیلانی است.
🔹 مالِد (مولود) پیر پَتَر
🔹 مراسم «مالد» که فقط دو تا سه ساعت طول می‌کشد، در نواحی ساحلی بلوچستان رواج بسیار داشته است. ولی امروزه رواج آن رو به کاهش است. در مالد آواز را طبل و دَف (موسوم به «سماع» یا «مالد») همراهی می‌کند؛ «سورنا» نیز در موارد استثنایی به کار می‌رود. رهبر مراسم مالد که خود گاهی سماع را می‌نوازد، «خلیفه» نام دارد. مراسم مالد از یک نظر با مراسم معمول در جلسات قادری‌های کردستان شباهت دارد. برخی از شرکت کنندگان در مراسم مالد («مَستان») که ضمن «ذکر» به حالت جذبه در می‌آیند، شمشیر یا چاقو با خنجر در بدن خود فرو می‌کنند.
پ.ن: در مراسم گواتی نشانه‌هایی دیده می‌شود مبنی بر اینکه این مراسم ریشه در باورهای مذهبی آفریقایی‌تباران سواحل مکران و هرمزگان دارد. مراسم مالد پیر پتر نیز ریشه آیین‌های مذهبی صوفیانه دارد.
📃/۱۱۳
#موسیقی
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 موسیقی بلوچی
🪶 محمدتقی مسعودیه
━━━≼🔸≽━━━
🔹 مۆتْک (مویه)
🔹 این آواز مخصوص مراسم «ترحیم» است. متن آن فضایل متوفی و غم سوگواری را شرح می‌دهد. موتک را معمولاً گروهی زن و بدون همراهی موسیقی اجرا می‌کنند. دو گروه خواننده، یا یک خواننده به همراه یک گروه، به تناوب «بیت‌ها» و «ترجیع بند» را می خوانند. ظاهراً این شیوهٔ اجرا دیگر مرسوم نیست. در موتک نیز از وزن دقیقی پیروی نمی‌شود.
🔹 شَیر (شعر)
🔹 آوازی است با متنی شاعرانه متضمن داستان‌های حماسی، عشقی، رویدادهای تاریخی، روایت اجتماعی، پند و اندرز و جز اینها. شاعر که «پالَوان» («پهلوان») نیز خوانده می‌شود «شَیر» را همراه با ساز و آواز اجرا می‌کند. «پالَوان»های بلوچ رویدادهای تاریخی را با آواز شرح می‌دهند و بدین طریق تاریخ بلوچستان را به صورت شفاهی محفوظ می‌دارند. «شیر» معمولاً در جمع افراد مهم یا خان‌ها خوانده می‌شود؛ در موارد نادری در مراسم عروسی نیز ممکن است اجرا شود. مهمترین و مشهورترین «شیر»های رایج در بلوچستان عبارت است از: شیر حماسی از جمله میرکمبر، چاکر و گوهرام، حضرت ادهم و محمد حنیفه؛ شیر تاریخی از جمله جیهند خان: شیر عاشقانه مانند عزت و مهروک و شه مرید و هانی؛ و روایت اجتماعی مانند میرپسندخان و مرادخان.
پ.ن: فهلویات نوعی سبک شعر در ایران است و واژهٔ بلوچی «پهلوان»، در اصل «پَهلَه وان» به معنی پهلوی خوان است. به پهلوان، شائِر و شَیروَند (شَیربَند: سرایندهٔ شعر) هم گفته می‌شود.
📃/۱۱۲
#موسیقی #ادبیات
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 موسیقی بلوچی
🪶 محمدتقی مسعودیه
━━━≼🔸≽━━━
🔹 الحان موسیقی بلوچستان معمولاً با مراسم خاص چون آیین‌های مذهبی و جشن‌ها یا اعیاد پیوند دارد. آیین‌های مذهبی اصلی عبارت است از دفع ارواح خبیثه («گْواتی»)، جذبه («مالِد پیر پَتَر») و عزاداری («مجالس ترحیم»)؛ و جشن‌ها و اعیاد مهم عبارت است از مراسم ازدواج، تولد، ختنه‌سوران، چیدن خرما («هامین») و درو کردن گندم. روابط میان الحان و مراسم خاص در نام آنها منعکس است.
🔹 لیکۆ و زَهیرۆک
🔹 این الحان آوازهایی است که هنگام دوری از نزدیکان با معشوق یا حتی وطن خوانده می‌شود. در آغاز، اجرای زهیروک بدین‌صورت بود که گروهی از زنان آن را در اثنای کار روزانهٔ خود می‌خواندند، و گروه دیگری به آنها جواب می‌دادند. این شیوه امروزه رایج نیست، بلکه خوانندگان مرد، زهیروک را همراه قِیچَک/غِژَک (در بلوچی «کێچَک» یا «سرۆد»، نیز «سرۆز») می‌خوانند.
🔹 تفاوت میان لیکۆ و زَهیرۆک، که متون مشابهی دارند، در این است که هر کدام در ناحیهٔ خاصی از بلوچستان رایج است و هر یک دارای ویژگی‌های لحنی متفاوتی است. لیکۆ بیشتر در سرحد زمین و زَهیرۆک در مکران رواج دارد. تکرار مصراع‌هایی که در یک نوبت خوانده می‌شود و معمولاً مشتمل بر دو جمله یا در گوشه است، از ویژگی‌های سبک سرحدی است.
🔹 کُردی
🔹 متن کردی، مانند لیکو و زهیروک، رنج فراق را به ذهن متبادر می‌کند؛ در لیکو و زهیروک این رنج واقعی است، در حالی که در کردی صرفاً یاد جدایی مطرح است. متن کردی معمولاً به گویش رودبار و منطقهٔ میان ایرانشهر و بمپور است.
🔹 کردی را نیز در آغاز زنانی می‌خواندند که با دستاس مشغول آرد کردن گندم بودند، ولی این کار دیگر رسم نیست. وزن کردی نیز آزاد است. نام آن احتمالاً حاکی از آن است که این «آواز» به شعبه‌ای از کردهای بلوچستان وابسته است.
📃/۱۱۱
#موسیقی
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 ادبیات
🔹 ادبیات نوین
💠 از آغاز قرن بیستم و به‌ویژه در پایان جنگ جهانی اول (که مری‌ها در آن از سربازگیری برای ارتش هند خودداری کردند)، شعور ملّی جدیدی در میان عامّهٔ بلوچ نسلی از نویسندگان پدید آورد که در دهه ۱۳۱۰ش وضع فرهنگی بلوچی کاملاً تازه‌ای ایجاد کردند؛ وضعی که چاپ برای نخستین بار در آن سهمی داشت. ویژگی عمدهٔ این وضع جدید اسماً ادبی بود، ولی از آغاز، سیاست نیز در آن نقش مهمی داشت و یکی از هدف‌های بسیاری از نویسندگان برانگیختن حس بیداری ملی بود. در این امر البته زبان سهم مهمی داشت.
💠 از این نسل جدید نویسندگان نخستین کسی که شهرت وسیعی یافت محمد حسین «عنقا» (۱۲۸۸-۱۳۵۶ش) بود که بولان، نشریهٔ هفتگیش به زبان بلوچی، نخستین نمونه از نوع خود بود که تا پایان دههٔ ۱۳۱۰ش/۱۹۳۰م، در مک در نزدیکی کویته منتشر می‌شد. در پنجاه سال گذشته انواع و اقسام روزنامه و مجله به وجود آمده و پس از چندی از صحنه خارج شده است. پس از بولان که در دههٔ ۱۳۱۰ش منتشر می‌شد، نخستین نشریه موسوم به اُومان بود که به سردبیری مولوی خیر محمد ندوی در اوایل دهه ۱۳۳۰ش/۱۹۵۰ در کراچی منتشر شد. این فعالیت‌های ادبی معمولاً دارای محتوای سیاسی بارزی بوده است. و ازینرو روابط ناشران و نویسندگان با حکومت‌های مرکزی هرگز راحت نبوده است. عبدالعزیز کرد (متوفی ۱۳۴۹ش) سید هاشمی (متوفی ۱۳۵۹ش) و رحمعلی مری (متوفی -۱۳۱۹ش) از دیگر نویسندگان متقدم این گروه هستند.
💠 احتمالاً مهمترین رویدادها عبارت بود از تأسیس فرهنگستان‌های زبان بلوچی برای نشر انواع مواد مکتوب؛ در کراچی حدود ۱۳۳۵ش به همت سیّدهاشمی؛ در کویته حدود ۱۳۳۸ش. قبل از تشکیل فرهنگستان اخیر، «بلوچی زُبانی دیوان» در ۱۳۲۹ش در آن شهر تأسیس شده بود (عبدالله هان جمالدینی متولد ۱۳۰۱ش؛ گل خان نصیر ۱۲۹۳-۱۳۶۳ش؛ و غلام محمد شاهوانی متوفی - ۱۳۳۶ش). گرچه فرهنگستان کراچی فقط چند سال دوام داشت ولی کارهای مهمی انجام داد. از طرف دیگر، فرهنگستان کویته هنوز فعال است و حدود شصت عنوان کتاب چاپ کرده است. گلبانگ، مجموعه‌ای از اشعار گل خان نصیر، از نخستین انتشارات آن بود. گل خان شاعر برجسته سالهای پس از ۱۳۳۰ش است و فرهنگستان بلوچی کویته آثار متعددی از او چاپ کرده است. از جمله چهار مجلّد بزرگ شعر که بیشتر آنها در سبک‌های سنتی بلوچی سروده شده است. از طرف دیگر عطاشا‌د (متولد ۱۳۱۹ش) از شاعران برجستهٔ سبک‌های جدید و غیرسنتی، از جمله شعر آزاد، است. از دیگر شاعران مهم در سبک‌های کهن و نو، از میرعیسی قمی (متولد <۱۳۳۴) اهل تربت و عبدالواحد آزات جمالدینی (۱۲۹۲-۱۳۶۰ش) اهل نوشکی می‌توان یاد کرد. آزات، مجلهٔ بلوچی (کراچی ۱۳۳۵-۱۳۲۸ش؛ کویته ۱۳۲۸ش- ) را بنیان نهاد و تا هنگام مرگ سردبیر آن بود.
📃/۱۱۰
#زبان #ادبیات
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 ادبیات
🔹 آثار ادبی دیگر
💠 قدیم‌ترین شاعر مهمی که اطلاعات مشخصی درباره‌اش در دست است جام دُرَّک، شاعر دربار نصیرخان اول، در کلات است که اشعار عاشقانه‌اش هنوز در یادها مانده است و مردم آنها را می‌خوانند. برخی از آنها نیز گردآوری و چاپ شده است.
💠 قرن سیزدهم قرن شکوفایی ادبی بلوچ بود و تقریباً به یادگار هر رویداد مهم عمومی یا خصوصی (جنگ‌ها، جشن‌ها، رویدادهای سیاسی)، غالباً شاعرانی که نام و محل ایشان مشخص است، ترانه‌ای سروده‌اند. شهر مَند، در ناحیهٔ غربی درهٔ کچ، موطن ملافاضل و ملاقاسم که هر دو در نیمهٔ اول قرن سیزدهم می‌زیستند، اهمیتی ویژه داشت. عزّت‌الله پنجگوری، لاچ سیبی و نورمحمد بمپشتی از بلوچستان ایران و ملا بلنامه حسن از باهوکلات در همین ناحیه نیز مهم‌اند.
💠 در نیمهٔ دوم قرن سیزدهم و نیمهٔ اول قرن چهاردهم نیز شاعران عمده‌ای وجود داشته‌اند، که فقیر شیرجان از نوشکی، ملا اسماعیل تُمپی از کچ، استا حسن زرگر اهل کچ و ملا غلام نبی خارانی کلوه‌ای که ترانه‌های روایی و نیز تغزلی درباره موضوعات مهم زمان خود سروده‌اند، از آن جمله‌اند.
💠 از جمله نتایج جنگ‌های انگلیس و افغان، ترانه‌های مهم تاریخی بود؛ یکی از این ترانه‌ها لشکرکشی ژنرال ویلشر را در ۱۸۳۹ به کلات شرح می‌دهد. ترانه‌های بسیاری در وصف وضع ناآرامی است که بر ایل‌های سرزمین کلات و بلوچستان انگلیس مستولی بود، تا اینکه سر رابرت سندمن در ۱۸۶۷ با نخستین قراردادهایی که با آنها بست تا حدودی ایل‌های سرکش را آرام کرد؛ در نتیجه، در طی دومین جنگ انگلیس و افغان در ۱۸۷۸، که خود موضوع ترانه‌هایی شد، ایل‌های بلوچ آرامش خود را حفظ کردند. سندمن نیز به صورت افسانه‌ای درآمد و شعرهای بسیاری دربارهٔ «سَنمَن ساهِب» (سندمن صاحب) سروده شد.
📃/۱۰۹
#زبان #ادبیات
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 ادبیات
🔹 آثار ادبی دیگر
💠 میر هَمَّل جِیهَند، «سلطان کَلمَت»، موضوع چندین ترانه است. او که در قرن دهم حاکم مکران بود، غالباً به جنگ پرتغالی‌هایی می رفت که در این زمان به ساحل حمله می‌آوردند و گوادر و پسنی را در ۹۸۹م به آتش کشیدند. میرهمل تصور کرد که به سهولت می‌تواند آنها را عقب براند، ولی در جنگ دریایی شکست سختی خورد و به اسارت پرتغالیها درآمد. پرتغالیها او را به جنوب هند (در برخی از روایات به پرتغال) بردند و در آنجا زندانی کردند و وی را به سکونت در محل و انتخاب همسری از میان خود ایشان ترغیب کردند. میرهمل از ازدواج با زنی کافر خودداری کرده و سرانجام در زندان درگذشت.
💠 علاوه بر ادبیاتی که به مسائل خاص بلوچ‌ها پرداخته، آثار ادبی متعددی نیز دربارهٔ بسیاری از داستان‌های معروف مانند داستان پریان، داستان عیسی و باری، لیلی و مجنون، و شیرین و فرهاد میان بلوچ‌ها رواج دارد. ترانهٔ دوستین و شیرین و ترانه‌هایی که درباره شِیه (شیخ) مرید سروده شده جنبهٔ بلوچی بیشتری دارد. شاعران معاصر و سرآمد آنها، گل خان نصیر اشعار جدیدی دربارهٔ این حماسه‌ها سروده‌اند.
💠 بسیاری از قهرمانان و بازیگران این رویدادها خود از جمله شاعران شمرده می‌شوند -مانند بیبرگ، بالاچ، قبیل جَط، و گْوَهرام- و ترانه‌های بسیاری به آنها منسوب است. برخی از شعرهای کهن منسوب به آنها را دیمر در ۱۹۰۹م و شیر محمد مری در ۱۹۷۰م گردآوری کردند، ولی تاریخ سرودن و صحت انتساب این اشعار را نمی‌توان تعیین کرد.
📃/۱۰۸
#زبان #ادبیات
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 ادبیات
🔹 آثار مکتوب
💠 قدیم‌ترین نوشته به زبان نسخه‌ای خطی است که در موزهٔ بریتانیا حفظ می‌شود و متعلق به اوایل قرن سیزدهم است. از آن پس، در دههٔ ۱۳۱۰ شمسی چند تن، به رهبریِ محمدحسین «عنقا»، مدت کوتاهی به نشر هفته‌نامهٔ بولان به زبان بلوچی پرداختند. پس از تشکیل کشور پاکستان در ۱۳۲۶ش/۱۹۴۷، به منظور تشویق امر چاپ به زبان بلوچی، فرهنگستان‌هایی نخست در ۱۳۳۵ش در کراچی و سپس در ۱۳۳۸ش در کویته تأسیس شد. فرهنگستان کراچی در اواخر دههٔ ۱۳۳۰ش تعطیل شد، ولی فرهنگستان بلوچی در کویته تا تاریخ نگارش این مقاله (یعنی تا ۱۳۶۶ش) باقی است. با اینهمه، مساعی این علاقه‌مندان در خارج از پاکستان با استقبال چندانی روبرو نشد، و فقط در ۱۳۵۷ش مجله‌ای به زبان بلوچی به نام سوب (پیروزی) در کابل و روزنامه‌ای در ایران که مدت کوتاهی منتشر شد، پدیدار گردید. مرکز فرهنگی بلوچ هنوز در کویته دایر است.
🔹 ترانه‌های قهرمانی
💠 در این زمان است که مجموعه‌های اصلی ترانه‌های قهرمانی قدیم بلوچ آغاز می‌شود. نخستین و مهمترین آنها را می‌توان «مجموعهٔ چاکر» خواند. این مجموعه مشتمل است بر ترانه‌های بی‌شماری دربارهٔ میرچاکر، قهرمان برجستهٔ تمام حماسه‌های بلوچ.
💠 بیشتر این ترانه‌ها به جنگ سی سالهٔ ویرانگری میان رندها و لاشاری‌ها پرداخته و حاوی نمونه‌های بسیار خوبی از شعر حماسی است. بر اساس شواهد موجود در متن ترانه‌ها، احتمالاً ترانه‌های آنها متعلق به سالهای ۸۸۰ تا ۹۳۲ بوده است. «دودا بالاچ» پس از مجموعهٔ چاکر، شاید مهمترین مجموعه‌ای است که می توان از آن نام برد. دودا، سرکردهٔ گورگیج‌های رند، و بالاچ پسر یا برادر او بود. موضوع جنگ‌های مزاری‌ها نیز مجموعه‌ای به نام «مجموعهٔ مزاری» تشکیل می‌دهد که مشتمل است بر قهرمانی‌های بهرام خان سرکردهٔ مزاری‌ها در نبرد با گل محمد براهویی.
📃/۱۰۷
#زبان #ادبیات
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 ادبیات
🔹 ترانه‌های تاریخی
💠 کهن‌ترین ترانه‌های تاریخی، موسوم به «دَپتَر شائِری (دپتر: تاریخ) به معنی اشعار تاریخی، به نخستین مهاجرت‌های بلوچ از حلب، موطن افسانه‌ای آنها، پرداخته‌اند. از این ترانه‌ها تعداد معتنابهی موجود است که فقط اندکی از آنها گردآوری شده است. قدمت برخی از این ترانه‌ها ممکن است به قرن دهم نیز برسد.
💠 همهٔ ترانه‌ها حاکی از آن است که بلوچ فرزندان میر حمزه‌اند، در حلب قیام کردند و در نبرد امام حسین علیه السلام با یزید در کربلا، جانب امام را گرفتند (تا اینجای تاریخ البته کاملاً خیالی است). دو ایل عمدهٔ رند و لاشاری و یک رئیس‌الرؤسا به نام شیهک و تیره‌های متعدد و چندین ایل مرکب از غلامان، پس از نبرد آنجا را ترک کردند، و قرون بعد به سکوت برگذار می‌شود.
💠 در مرحله بعد به سیستان رفتند و در منطقهٔ رودبار (رودبار سیستان) سکونت کردند و مدتی در آرامش نسبی به سر بردند تا اینکه حاکم آنجا، «شمس الدین» نامی ([شاید مَلِکی از صفاریان متوفی ۵۵۹]؛ یا شاید [شمس الدین محمد کُرت، حاکم هرات]) که با ایشان روابط دوستانه داشت تغییر کرد، و «بدرالدین» نامی [احتمالاً از غوریان]، همانجا به حکومت رسید و موجب پراکندگی آنها شد.
💠 برخی به سمت جنوب شرقی به مکران رفتند و حال آنکه بیشتر آنها به سوی جنوب غربی به لار و پهره (ایرانشهر) و بمپور رفتند و سه سال سرگردان شدند و به دنبال مکانی برای سکونت خود گشتند. پس از آن بیشتر آنها به سرکردگی میر جلال خان به مکران وارد شدند و از مَند و کچ (شرق مکران) گذشتند و تا کُلوه پیش رفتند. و یک سال دیگر سرگردان ماندند.
💠 میرچاکر، پسر شَیهَک، در اشلِ کُلوَه به دنیا آمد، و این شاید در نیمهٔ قرن نهم باشد. بیشتر روایات این بخش از مکران را که بی‌آب و لم‌یزرع است. از نظر بلوچ نامطلوب توصیف کرده‌اند، و بلوچ‌ها تا وقتی که به قسمت‌های شرقی‌تر نزدیک کلات نرسیدند، سکونت اختیار نکردند.
📃/۱۰۶
#زبان #ادبیات
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 ادبیات
💠 ادبیات بلوچی -که تا ایام اخیر کاملاً شفاهی بود و هنوز هم قسمت اعظم آن شفاهی است- مشتمل است بر مقدار بسیاری اشعار تاریخی و اشعار حماسی که به مناسبت‌های خاص سروده شده و قصّه و حکایت، و تعداد معتنابهی ترانه‌های عاشقانه و اشعار دینی و پندآموز، انواع لالایی و چیستان و شعرهایی که هنگام کار خوانده می‌شود.
💠 احتمالاً نخستین اقدام برای گردآوری این آثار گسترده، همان است که در نسخه‌ای خطی در کتابخانه موزه بریتانیا موجود است. به هر حال تقریباً شکی نیست که قبل از علاقه‌مند شدن اروپاییان (عمدتاً انگلیسیان) در قرن نوزدهم، در رابطه با گردآوری و کتابت بخش عمده‌ای از این آثار، اقدام منظمی نشده بود.
💠 تألیف "لوئیس" در ۱۸۵۵ نخستین کار در این زمینه شمرده می‌شود. کار مهمی که پس از او شد از آنِ "مایر" در ۱۹۰۰ است. ولی تألیفات "لانگ‌ورث دیمز" در ۱۸۹۱ و ۱۹۰۷ و ۱۹۰۹ از همه مهم‌تر و منظم‌تر است.
💠 متأسفانه مؤلفان تمام این آثار به موادی پرداخته‌اند که فقط از ناحیه‌ای کوچک جمع‌آوری شده و محدود به گویش بلوچی تپه‌های شرقی است و ناچار تصویر محدود و گمراه کننده‌ای از وسعت و تنوع واقعی این ادبیات، و ارزیابی اغراق‌آمیزی از اهمیت گویشی که در آن گردآوری شده است، به دست می‌دهد.
💠 زبان شعر کهن بلوچی سه گویش است که بر حسب اهمیت عبارت است از: گویش ساحلی و گویش بلوچی تپه‌های شرقی و کچی.
پ‌ن: این اشعار به گویش رخشانی هم وجود دارند.
#زبان #ادبیات
💠 @balochs_history
🏛✨ فهرستی از بهترین کانال‌های تاریخی و فرهنگی و ادبی!
🎓🔥 دنبال محتوای مفید و متفاوت می‌گردی؟ این لیست رو ببین!👇
📌 /channel/addlist/1sXTMo7k7l5lMmVk
🔻این پایین یه کانال نمونه رو بدون جوین هم می‌تونی ببینی!👀
🔹 نقشه گویش‌های بلوچی
🔵 گویش رخشانی (شمالی)
🟣 گویش سلیمانی (تپه‌های شرقی)
🟠 گویش زرباری (جنوبی)
🟡 گویش مکرانی
🔴 گویش سراوانی
🟢 گویش لاشاری
#زبان #گویش
💠 @balochs_history
🔹 نقشهٔ گویش‌های بلوچی
💠 بر اساس تحقیقات الفنبین
#زبان #گویش
💠 @balochs_history
🔹 روستای هیتک دلگان
💠 #طبیعت
#ارسالی
💠 @balochs_history
🔹 پوشاک زیبای زنان بلوچ
💠 نوع دوخت: سیاه دۆچ (سیاه‌دوزی)
#پوشاک_و_هنر
💠 @balochs_history
🔹 پوشاک مردان و زنان بلوچ
💠 نقاشی آبرنگ: لووبوف کاسمینسکی
#پوشاک_و_هنر
💠 @balochs_history