Telegram-канал asmaaneh - آسمانه: Unsorted - каталог телеграмм

آسمانه

03 Jul 2025 10:55

🔖فجایع شهری
گزیده‌ای از مقاله‌ی «شهرها دوباره به پا می‌خیزند»*

فاجعه‌ی شهری، مانند تاب‌آوری شهری، اشکال گوناگونی دارد و می‌توان آن را به روش‌های مختلفی طبقه‌بندی کرد. نخستین مسئله به مقیاس ویرانی برمی‌گردد؛ چیزی که از یک ناحیه‌ی کوچک و مجزا تا یک شهر کامل (یا حتی محدوده‌ای بالقوه بزرگ‌تر) می‌تواند وسعت یابد. در گام دوم، فجایع برحسب تلفات انسانی‌شان ارزیابی می‌شوند؛ برحسب مرگ‌ومیر و اختلالی که در زندگی موجب می‌شوند. در مرحله‌ی بعد، ویرانی‌ها را بر اساس علت احتمالی‌شان صورت‌بندی می‌کنند: برخی از فاجعه‌ها ناشی از نیروهای غیرقابل کنترل و عظیم طبیعت هستند، نظیر زمین‌لرزه‌ها و آب‌لرزه‌ها؛ برخی دیگر در نتیجه‌ی ترکیبی از نیروهای طبیعی و کنش‌های انسانی اتفاق می‌افتند، نظیر آتش‌سوزی‌ها؛ و برخی پیامد خواست عمدی انسان‌ها هستند، حالا یا قشون فاتح و بمب‌افکن‌های هوایی دشمن مسبب آن هستند یا صرفاً یک تروریست پشت ماجراست. گاهی اوقات فجایع اجتماعی و سیاسی به خاطر اقدامات داخلی به وقوع می‌پیوندند، اغلب توسط رژیم‌هایی که برای مدرنیزاسیون سریع و گسترده دست به بازسازی کامل می‌زنند. و سرانجام برخی فجایع هم اقتصادی هستند و در نتیجه‌ی تغییرات جمعیتی، پیشامدهای اساسی یا بحران‌های صنعتی و تجاری به وجود می‌آیند و اغلب با مهاجرت‌های عظیم جمعیتی، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش زیرساختی و ساخت‌وساز، و حتی با خالی و متروک شدن شهرها در مقیاس بزرگ‌تر همراه هستند. این شق آخر از فجایع ــ که مظهر آن افت شدید جمعیتی است[...] ــ اغلب پیامد مجموعه‌ای از اتفاقات تروماتیک هستند نه یک فاجعه‌ی منفرد. زوال و فروپاشی اجتماعی‌اقتصادی طولانی‌مدت تداوم تاب‌آوری شهری را بی‌نهایت دشوار می‌سازد.
فجایع بر اساس مقیاس و منشأ، تفاوت‌های زیادی با هم دارند و این تفاوت‌ها در دسته‌بندی‌ها کاملاً به چشم می‌آیند. برخی از فجایع بزرگ‌مقیاس صدمات گسترده و سنگینی بر ساختمان‌ها وارد می‌آورند اما به نسبت تلفات جانی چندانی در پی ندارند، نظیر آتش‌سوزی بزرگ لندن در سال ۱۶۶۶ یا غارت شهرهای خالی از سکنه، یا نمونه‌هایی از شورش و آتش‌سوزی در محله‌ها بر سر موضوعات حقوق مدنی یا حتی تخریب محله‌هایی مشخص و تحت کنترل به خاطر برنامه‌های نوسازی شهری. اقداماتی شبیه به این آخری که با شکافتن عامدانه‌ی بافت‌های شهری همراه است، لزوماً به نابودی و زوال منتهی نمی‌شود اما آسیب‌های روانی آن اغلب عمیق و جدی است[...]

تاریخ پر از شهرهایی است که بندبند وجودشان مورد هجوم نیروهای انسانی قرار گرفته است.[...] در طول سده‌ی گذشته، احتمال وارد کردن صدمه‌ای اساسی به شهرها بدون فتح یا تسخیر واقعی آنها روزبه‌روز بیشتر شده است. جنگ از راه دور دیگر صرفاً محدود به استقرار آتش‌بازها در فاصله‌ای دور نیست بلکه شامل بمباران‌های هوایی و حملات موشکی هم می‌شود که با روانه کردن طوفانی از آتش و جنگ‌افزار، ویرانی همگانی و بزرگی ایجاد می‌کنند. طی صدها سال جنگ و نبرد، این نیروهای نظامی بودند که بیش از همه متحمل فشار و تلفات می‌شدند اما در چنددهه‌ی گذشته، بیشتر اوقات غیرنظامی‌ها هدف اصلی و قربانی نهایی جنگ‌ها و حملات بوده‌اند. با وجود چنین انفصال فضایی فزاینده‌ای میان حمله‌کننده و حمله‌شونده، هیچ بعید نیست که ویرانی بی‌هرگونه هشداری اتفاق بیفتد، بی‌آنکه دیگر خبری از شناسایی هویت مقصر باشد.[...] به سؤالات ظاهراً ساده‌ای مثل اینکه «چه تعداد جان باختند؟» و «میزان خرابی چقدر بود؟» نمی‌توان آسان پاسخ داد. در مواردی زیادی، میزان تلفات مورد تردید است و هرگز نمی‌توان تمام‌وکمال آن را محاسبه کرد؛ دلایل سیاسی هم در این میان بی‌تأثیر نیست. به علاوه، تأکید بر روی مرگ باعث بی‌توجهی به طیف گسترده‌‌تری از صدمات و بیماری‌ها می‌شود که کشنده نیستند اما تروماتیک محسوب می‌شوند.[...] به همین ترتیب، حساب کردن میزان خرابی‌ها نیز کار دشواری است. یکی ممکن است فقط ساختمان‌ها را بشمارد، در حالی که این شیوه پیچیدگی‌های فرم شهری را در نظر نمی‌گیرد و این پرسش را پیش می‌کشد که چه زمان می‌توان گفت یک ساختمان به‌کل تخریب شده است. راه دیگر بررسی درصد مناطق ساختمانی آسیب‌دیده است که باز هم کار دشواری است و دسترسی به داده‌های قابل اعتماد و یکدست به این سادگی‌ها نیست، چون هیچ اتفاق نظری درباره‌ی حد و اندازه‌ی آستانه‌ی تخریب وجود ندارد. به‌علاوه، صحبت از درصد و مسائل مرتبط با آن مستلزم شناخت واضح و شفاف از بستری است که در آن ویرانی اندازه‌گیری می‌شود: درصد از چه چیزی؟ یا دقیق‌تر، درصد از چه جایی؟[...]

* مشخصات مقاله: لارنس جی. ویل، و توماس جی. کامپانلا. «شهرها دوباره به پا می‌خیزند». در لارنس جی. ویل و توماس جی. کامپانلا (و.)، شهر از نو: شهرها با کدام روایت از پس فاجعه برمی‌آیند. ترجمه‌ی نوید پورمحمدرضا. تهران: نشر اطراف، ۱۳۹۷، ۲۱-۲۲ و ۲۵-۲۶ و ۲۸-۲۹.

#گزیده
@asmaaneh