Telegram-канал chalesh_library - کتابخانه و خانهٔ فیلم مجازی چالش: Unsorted

کتابخانه و خانهٔ فیلم مجازی چالش

15 Apr 2025 03:57

🟡🔴 ما همه منتظر گودو هستیم

🖊 علی حاتم

🔴 در جاده‌ای دور افتاده، دو رفیق آس و پاس و به انتهای خط رسیده (ولادیمیر و استراگون) چشم به راه گودو هستند. گودو به آنها وعده‌ی رستگاری داده ولی هیچ‌گاه نمی‌آید. کمدی ٫ تراژدیِ "در انتظار گودو" از سوی صاحب‌نظران به‌عنوان برترین نمایشنامه‌ی سده‌ی بیستم برگزیده شده است. بسیاری این اثر را فلسفی ترین درام تاریخ خوانده‌اند.

🔴 باور به ظهور منجی در اسطوره‌ها، مذاهب و اعتقادات اقوام و ملل مختلف از دیرباز تاکنون به اشکال گوناگون بازنمایی شده است. برخی باتوجه به شکل نوشتاری واژه‌ی گودو (God+ot=Godot) نام او را اشاره‌ای مستقیم به خدا دانستند. گودو به‌عنوان شخصیت اصلی نمایش، هرگز حضوری فیزیکی در صحنه ندارد و ما فقط درباره‌اش می‌شنویم. اما برای خالق نمایشنامه یعنی "ساموئل بکت"، گودو و مفهوم انتظار، فراتر از خدا و یا مسئله‌ی ظهور منجی بود. هر چند نشانه‌های مذهبی در متن نمایش وجود دارد، ولی بکت در پاسخی زیرکانه به بازیگری که از او پرسیده بود آیا گودو همان خداست، گفته بود اگر منظورش خدا بود، حتماً می‌گفت خدا و نه گودو.
پس گودو واقعاً کیست؟ سؤالی که هزاران بار از بکت پرسیده شد و او همواره پاسخ می‌داد اگر می‌دانستم در نمایشنامه گفته بودم.

🔴 گودو می‌تواند تصور ما از وضعیت ایده‌آل باشد، آرزوی ما برای رسیدن به آرمانشهر یا انتظار یافتن رستگاری و آرامش. انتظار کشیدن بخش مهمی از زندگی آدم‌هاست، بیماران در انتظار سلامتی‌اند، زندانیان منتظر پایان دوران محکومیت خویش هستند، کارمندان منتظر رسیدن آخر هفته و دانش‌آموزان منتظر رسیدن تابستان. گودو شاید تجسم خواسته‌ها و آرزوهای کوچک و بزرگ و حتی مبهم ما باشد. همه‌ی ما به اشکال گوناگون منتظر گودوی خویش هستیم. انتظار بشر هرگز پایانی ندارد، انتظاری که به لحاظ فلسفی شاید ناشی از شکاف بین ذهن ما (سوژه) و عالم (ابژه) باشد؛ خلأ و شکافی که پر نمی‌شود. رخدادهای جهان هیچ‌گاه مطابق میل ما نیست و انتظارمان برای دستیابی به سعادت مطلق برآورده نمی شود، چون وحدت بین سوژه و ابژه ممکن نیست.

🔴 در هر دو پرده‌ی نمایش به‌جای گودو، زوج دیگری (اربابی به نام پوتزو و برده‌اش لاکی) به صحنه می‌آیند و با ولادیمیر و استراگون برخورد می‌کنند. رابطه‌ی این دو در نگاه اول نمایانگر سلطه‌جویی و سلطه‌پذیری بشر است. برخی از ناقدان پوتزو را به مثابه ذهن (سوژه) و لاکی را جسم (ابژه) قلمداد کرده‌اند که نقدی است بر مفهوم سانتورهای دکارتی (وحدت ذهن با جسم). لاکی هیچ سخنی نمی‌گوید، فقط ابزاری است برای اجرای دستورات اربابش پوتزو؛ به‌جز صحنه‌ای که پوتزو بنا به درخواست ولادیمیر و استراگون، به او فرمان می‌دهد با صدای بلند فکر کند که نتیجه نطقی است چندصفحه‌ای و بی‌معنا که بکت از طریق آن کلیشه‌های رایج زبان و مفاهیم متافیزیک، فلسفه و منطق را به سخره می‌گیرد. مفاهیمی که هرگز بشر را به آرامش و سعادت معهود نرساندند. برای همین است که در پایان نمایش، گودو نمی‌آید و بسیاری بکت را متهم به بدبینی کردند. بکت اما در مقابل این اتهام با فروتنی پاسخ داد:
«اگر بدبینی یعنی حکم دادن به اینکه بدی بر خوبی پیروز می‌شود، پس من با توجه به بی‌میلی و عدم صلاحیتم نسبت به صدور حکم، بدبین نیستم. من تنها برحسب تصادف به بدی بیشتر از خوبی برخورده‌ام.»

🔴 برای بکت که بر حسب تصادف در قرن فجایع بزرگ انسانی زیست و دو جنگ جهانی، انفجارهای هسته‌ای، جنگ کره، جنگ سرد، جنگ ویتنام و قربانی شدن میلیون‌ها انسان بی‌گناه را به چشم دید، حکم مطلق صادر کردن یعنی آغاز راهی که به فاجعه ختم می‌شود، به همین دلیل مسئله‌ی اصلی برای وی، صرفاً آمدن یا نیامدن گودو، و وجود داشتن یا نداشتن‌اش نیست. بکت مشکل را شاید آنجا می‌بیند که آنچه به انتظارش ایستاده‌ایم برایمان چنان مقدس می‌شود که حاضریم به‌خاطرش دیگران را به خاک و خون بکشیم، آنگاه که در مقابل همه‌ی ایدئولوژی‌هایی که وعده‌ی سعادت دنیوی و اخروی می‌دهند، حقوق و آزادی خود و دیگری را فراموش می‌کنیم.

🔴 در یکی از مهم‌ترین فرازهای این نمایش،
استراگون می‌پرسد: ما حقوق‌مان را از دست دادیم؟
ولادیمیر جواب می‌دهد: ما از آنها صرف‌نظر کردیم.
نطفه‌ی فاجعه از همین جا بسته می‌شود...

@chalesh_library 🎭