54087
O'qi va ko'taril! Kitob tahlili guruhi: t.me/joinchat/T4zTfxKzeMu073yK Kitob almashish guruhi: t.me/+Tj96NSH4NrMyZDgy Tijoriy takliflar uchun: @e_kutubxonabot
#Manipulyativ_diktatorlar
Kasblar tabiati, ta’lim, ijtimoiy qadriyatlar va kommunikatsion texnologiyalarda yuz bergan o‘zgarishlar diktatorlar uchun jamiyatni avvalgidek nazorat qilishga xalal beradi. Avval bo‘ysunuvchi bo‘lgan jamiyat endi cheklovchi qonunlar va qat’iy byurokratiyaga keskin qarshiliklar bilan javob qaytaradi. Chunki endi jamiyatda qarshilik ko‘rsatish uchun sanalgan ko‘nikmalar va imkoniyatlarga ega sinf mavjud. Ayni paytda kuchli repressiya va keng qamrovli senzura qo‘llash iqtisodiy salbiy o‘sish uchun muhim sanalgan innovatsiyaga ta’sir qilishi muqarrar. Yakunda oliy ma’lumotga ega, o‘zini ifoda etish va siyosiy jarayonlarda qatnashishni talab qiluvchi kreativ sinfning kengayishi diktatorlar uchun demokratik transformatsiyaga qarshilik qilishni qiyinlashtiradi.
Shunday bo‘lsa-da, toki ziyolilar sinfi haddan ziyod kengayib ketmas va davlat rahbari ularni o‘z tomoniga og‘dirish uchun yetarli resurslarga ega ekan, demokratiya o‘rniga manipulyativ diktatura vujudga keladi. Ma’lum muddat diktatorlar ziyoli qatlam vakillarini davlat kontraktlari va imtiyozlar bilan "sotib olishi" mumkin. Toki ular hukumatga va uning rahbariga sodiq ekan, diktator ham ularning kichik tanqidiy jurnallari, bloglari va xalqaro tadbirlariga toqat qiladi. Hattoki bu sinfning kreativ vakillari omma uchun "muqobil reallik" yaratish uchun yollanishi ham mumkin.
- Sergey Guriyev, Deniel Treysman: «Manipulyativ diktatorlar: XXI asrda tiraniyaning oʻzgaruvchan qiyofasi»
📚 @e_kutubxona
#Xoʻrlanganlar_va_haqoratlanganlar
Agar mumkin bo‘lsa edi (ammo odamzodning tabiati bunga hech yo‘l qo‘ymaydi), agar har qaysimiz ichimizdagi butun sirlarimizni bir-bir bayon etsak, birovga aytishga ham qo‘rqadigan va o‘laqolsak ham odamlarga bildirmaydigan, o‘zimizning yaqin do‘stlarimizga aytishdan ham qo‘rqadigan va hattoki, ba’zan o‘z-o‘zimizga iqror bo‘lishdan ham qo‘rqadigan sirimizni bir-bir yozsak, u holda dunyoni shunday badbo‘y hid bosib ketardiki, hammamiz bo‘g‘ilib o‘lardik.
- Fyodor Dostoyevskiy: «Xoʻrlanganlar va haqoratlanganlar»
📚 @e_kutubxona
KITOB O'QISHGA VAQTINGIZ YO'QMI? 🕐
📚 KITOBLAR MAZMUNI
10 DAQIQADA ANIMATSION TARZDAGI VIDEOLAR 📝 👇🏻
1️⃣0️⃣ DAQIQA KANALIDA
🔼 10 Daqiqa telegram kanali: 👉🏻 @ondaqiqa
▶️ 10 Daqiqa YouTube kanali: 👉🏻 10Daqiqa">YouTube/@10Daqiqa
NAHOTKI MEN QAROQCHIMAN!
Sudanlik do‘stlarimdan biri ajoyib bir maqola yozdi. Sarlavhasi "Nahotki men qaroqchiman".
Maqolada u o‘zi bilan sodir bo‘lgan ikkita voqeani keltiradi.
Birinchisi:
Irlandiyada tibbiyotdan imtihonlarim bor edi. Imtihonning to‘lovi 309 funt edi. Menda mayda pul yo‘q edi. Shu sabab 310 funt berdim. Muhimi imtihonni topshirdim. Imtihonlar tugagach Sudanga qaytdim. Sal o‘tib Irlandiyadan xat keldi. Unda shunday yozilgan edi:
"Siz imtihon to‘lovini to‘lashda xato qilibsiz. To‘lov 309 funt edi. Siz 310 funt to‘labsiz. Sizga bir funtlik chek yubordik. Biz o‘z haqimizdan ortig‘ini olmaymiz".
Qizig‘i, maktub bilan markaning narxi bir funtdan qimmatroq edi.
Ikkinchisi:
Men fakultetga qatnar edim. Uyim bilan fakultet orasida bir ayol u-bu narsa sotar edi. Men undan 18 pensga kakao sotib olar edim.
Bir kuni u yerdan o‘tayotsam do‘konning boshqa tokchasida aynan o‘shanday kakaoning narxi 20 pens yozilgan holda turibdi.
Men taajjublanib so‘radim:
- Nega birinchi tokchada kakaoning narxi 18 pens, ikkinchi tokchada esa 20 pens?
U dedi:
- Yaqinda bizga kakaoni eksport qiladigan davlat Nigeriyada mushkulotlar yuzaga kelib narxlar ko‘tarilibdi. Bu tokchadagi keyin kelgan yukdan. Shuning uchun qimmat. Mana bunisi esa oldingidan. Shuning uchun u arzon.
Men:
- Unday bo‘lsa kishilar oldin arzonini olishadi. U tugasa keyin qimmatini olishadi. Toki arzoni tugamas ekan qimmatni hech kim olmaydi-ku, dedim.
U:
- Ha, buni bilaman, dedi.
Men:
- Shunday ekan, ularni aralashtirib arzonlarini ham 20 pensdan sotsangiz bo‘lmaydimi? Buni hech kim bilmaydi-ku! - dedim.
Shunda u qulog‘imga:
- Sen qaroqchimisan? - dedi.
Uning gapi haligacha qulog‘im ostida jaranglaydi. Bu qanaqa axloq?! Biz qachon bunaqa darajaga ko‘tarilamiz?!
- Muhammad Al-Faqih
📚 @e_kutubxona
O‘zbek tilida xatosiz yozishga qiynalasizmi? "Tahrirchi" matndagi nafaqat imloviy, balki grammatik, uslubiy va tinish belgilariga oid xatoliklarni to‘g‘rilab beradi!
Masalan, "Meni ismim Sardor" degan gapda "Meni" so‘zi "Mening" bo‘lishi kerak. Ushbu xato amaliyotda juda ko‘p uchraydi. Biz sun’iy idrokdan foydalanib, bu kabi xatoliklarni topib, to‘g‘rilab beramiz.
Imlo tekshiruvi va matn o‘girish bepul. Grammatikani tekshiraman desangiz, ro‘yxatdan o‘tib, tekinga bir oylik Premium obunaga ega bo‘ling!
Sayt: https://tahrirchi.uz
Kanal: @tahrirchi_uz
Maxsus loyiha: Kitob almashamiz
Bu yerda:
Kitob sotishingiz, sotib olishingiz, bepul berishingiz, almashtirishingiz yoki almashib o‘qishingiz mumkin.
#Keltirma #Maqola
"Illatlar doyasi" (2-qism)
- "Xotira uyg‘onsa go‘zal" kitobidan
📚 @e_kutubxona
#Erkin_mavzu
Mavzu: O‘zbekistonliklar oxirgi vaqtlarda qaysi kitoblarni xarid qilishmoqda?
So‘nggi vaqtlarda kitob do‘konlaridan qaysi kitoblarni xarid qildingiz? Bugungi erkin mavzuda kitobxonlar bilan shu bo‘yicha fikr almashamiz (10 tagacha kitob nomini keltirishingiz mumkin).
📚 @e_kutubxona
#Keltirma
USTOZ
- "Xotira uyg‘onsa go‘zal" kitobidan
📚 @e_kutubxona
#Keltirma
O‘zbekiston radiosi birinchi kanalida Hazratning ovozlari yangragan ilk eshittirish
- "Xotira uyg‘onsa go‘zal" kitobidan
📚 @e_kutubxona
O‘qish
"Bugun insonlar "o‘qishga vaqt yo‘q" deydigan bo‘lishdi. Ular bilmaydilarki, vaqtni o‘qish beradi.
Taajjublanmang! Inson tajribalaridan bir narsani o‘rganadi. Bu haqdir. Ammo insonning umri qisqa. Bilish uchun hamma narsani tajriba qilib ko‘rishga vaqti yetmaydi. O‘rganishning eng afzal yo‘li boshqalarning tajribasidan foydalanishdir. Bu esa o‘qish orqali bo‘ladi!".
- Shayx Ali Tantoviy
📚 @e_kutubxona
#Turkiston_qaygʻusi
Hozirgi madaniyat olamida millatning o‘z huquqini saqlash sharafi uning qurol kuchigagina bog‘lanmishdir. Shuning uchun to‘liq mudofaa kuchiga ega bo‘lmagan millatlar insoniy huquqlaridan butunlay ajrab, hayvonlar qatorida xo‘rlik bilan yashamoqqa majburdirlar. Ayniqsa dinsizlik olamining markazi hisoblangan bir davlatga chegaradosh bo‘lgan millat, o‘z huquqiga ega bo‘lishi uchun ham moddiy, ham ma’naviy kuch quvvatini, ya’ni zamonaviy qurol, zamonaviy ilmni qo‘lga keltirishidan boshqa chorasi yo‘qdir.
- Alixonto‘ra Sog‘uniy. "Turkiston qayg‘usi"
📚 @e_kutubxona
Maxsus loyiha: Kitob almashamiz
Bu yerda:
Kitob sotishingiz, sotib olishingiz, bepul berishingiz, almashtirishingiz yoki almashib o‘qishingiz mumkin.
Sen hech qachon ozodlik nondan azizligini tushunmaysan!
Qadimgi yunon hikoyalarida hayvonlar haqidagi bir hikoya keladi:
"Bir bo‘ri nihoyatda ozg‘inlashib hatto suyaklari bilinib qolibdi. Chunki itlar uni qo‘y podasi atrofidan nihoyatda mahorat bilan quvishar ekan. Yaqinlashgani qo‘yishmas ekan. Bo‘ri bir kuni semiz va sog‘lom itni ko‘rib qolibdi. O‘ziga-o‘zi debdi:
"Agar oldingi kuchim bo‘lganida uni parchalab yegan bo‘lar edim!".
Ammo o‘zining zaifligini, qo‘lidan bir ish kelmasligini bilgan bo‘ri itning oldiga kelib uni maqtay boshlabdi:
- Ey qo‘ylarning ishonchli qo‘riqchisi! Senga mana shunday semirib, kuchli bo‘lib yurish yarashadi!
Shunda it bo‘riga debdi:
- Istasang sen ham menga o‘xshab semirishing mumkin. O‘rmonlarda yurishni bas qil. Bizning oldimizga kel. Bu yerda ovqat ko‘p. Mazza qilib yashaysan!
Bo‘ri so‘radi:
- U yerda qanaqa ovqatlar bor?
It dedi:
- Har-xil lazzatli taomlar bor. Tovuqlarning suyaklari bor. Qolaversa xo‘jayin vaqti-vaqti bilan boshingni silab ham turadi!
Itning gapini eshitgan bo‘rining og‘zidan so‘lagi oqdi. U bilan birga borishga qasd qildi. Yo‘lda ketayotib itning bo‘ynida iz ko‘rdi. Uning nima ekanligini so‘radi. It dedi:
- Bu xo‘jayinim bo‘ynimga bog‘lagan zanjirning izi!
Bo‘ri dedi:
- Unday bo‘lsa sen to‘liq ozod emas ekansanda?!
It dedi:
- Ammo menda hamma narsa bor-da!
Bo‘ri dedi:
- Menga semizlik, zanjir va qullikdan ko‘ra ozg‘inlik, ochlik va ozodlik yaxshi. Sen hech qachon ozodlik nondan azizligini tushunmaysan. Boraver!".
"Ozodlik nondan azizdir". Bu gap ozodlik haqida men eshitgan ajoyib jumlalarning ikkinchisidir. Birinchisini Umar roziyollohu anhu Misr voliysi Amr ibn Os roziyollohu anhuga aytgan:
"Ey Amr! Qachondan beri onasi ozod holda tuqqan kishilarni qul qiladigan bo‘lding?!".
Voqea bunday bo‘lgan edi. Misrda musobaqa bo‘lib o‘tdi. Oddiy qibtiy yigit Misr voliysi Amr ibn Os roziyollohu anhuning o‘g‘lidan o‘zib ketdi. Shunda Amr ibn Osning o‘g‘li qibtiy yigitga: "Hali sen boshliqning o‘g‘lidan o‘tib ketadigan bo‘ldingmi?", deb uni bir qamchi uradi.
Zulm achchiq narsa. Insonlarga quldek muomala qilish durust emas. Qibtiy yigit Madinaga borib, xalifa hazrati Umarga arz qiladi. Xalifa Umar roziyollohu anhu Amr ibn Osning o‘zini ham, o‘g‘lini ham Madinaga chaqirtiradi. Ular yetib kelishadi. Katta majlisda hazrati Umar roziyollohu anhu qibtiyga qamchini berib: "Bu boshliqning o‘g‘lini yaxshilab savala!", deydi. So‘ngra Amr ibn Os roziyollohu anhuga qarab: "Ey Amr! Qachondan beri onasi ozod holda tuqqan insonlarni qul qiladigan bo‘lib qoldinglar?!", deydi.
Bu din insonlarni ozod qilish uchun kelgan. Avvalo insonlarni insonlardan ozod qilish uchun, qolaversa ularni nafslaridan ozod qilish uchun kelgan.
Inson dinsiz o‘zining g‘arizalariga, istaklariga va tama’lariga qul bo‘lib qoladi. Bu g‘arizalarning adabini faqatgina din beradi.
Shuning uchun buyuk islom inson g‘arizalarini mutloq ozod qiluvchilar va uni mutloq yakson qiluvchilar o‘rtasida moʻtadil turadi!
- Abdulqodir Samarqandiy
📚 @e_kutubxona
#Keltirma
Ey millat!
Alloh musibatingizni aritsin!
Jaholatdan shikoyat qilasiz, tamakiga ishlatganingizning yarmini ham ta’limga sarflamaysiz.
Hokimlardan noliysiz, ular ham o‘zingizdan bo‘lganlari holda islohlarini istamaysiz.
Faqirlikdan bezgansiz, uning dangasalikdan boshqa sababi yo‘q.
Bir-biringizni alday turib qanday o‘nglanishdan umid etasiz?
Eng nochor tirikchiligingizni ojizlikdan, qanoat ataysiz.
Ishlaringizga bosh qotirmay, osongina, tavakkal deb qo‘yasiz.
Yo‘l-yo‘riqni bilmaslikni Allohning qazosi bilan niqoblaysiz.
Ko‘rguliklar orini Qadarga to‘nkab, o‘zingizdan quvasiz.
Lek vallohki, ishingiz bashar ishi emas!
- Abdurrahmon Kavokibiy
📚 @e_kutubxona
#Kuchsizlar_kuchi
• Tagiga chizib o‘qiluvchi satrlar
Mas’uliyatning eng qiziq jihati, biz uni hamma joyda o‘zimiz bilan olib yurishimizdadir.
Mukammal hayotning poydevorida, ehtimol yanada mukammal tizimni qurishingiz mumkin.
Inson «illyuziya» dunyosiga qanchalik ko‘p botirilsa, siyosiy shoklar yuz berganda uning hayratlanishi ham shunchalik kuchli bo‘ladi.
Aksariyat hollarda rejimning an’anaviy siyosatchilari faoliyatining oxirida qamalgan va xo‘rlangan bo‘lsa, dissidentlar esa avval qamalib keyin siyosiy faoliyatini boshlashi ko‘p uchraydi.
Hokimiyat mexanizmlari qanchalik murakkab bo‘lsa, tizim shunchalik keng va tabaqalangan jamiyatni qamrab oladi, qanchalik uzoq yashasa, shunchalik ko‘p individlarni "tashqaridan" o‘ziga jalb qilishi talab etiladi.
Posttotalitar tizimda davlat iyerarxiyasidagi barcha yorqin (layoqatli) shaxslar - hokimiyat to‘rining - axloqsiz, maddoh, qarsakboz va qulsifat yugurdaklari tomonidan siqib chiqarilayotganini kuzatish mumkin.
Shiorlarning jozibasi - ularning yaxlit panorama ko‘rinishida qabul qilinishidadir.
Agar inson “jamiyatdan ajralishni" hamda o‘z "xavfsizligi" va farovonligini garovga qo‘yib "o‘yin qoidalari"ni buzishni xohlamasa, rioya qilishi lozim bo‘lgan narsalarni ko‘rsatadi.
Har bir inson rejimning ham qurboni, ham tirgagidir.
Bitta uyg‘oq fuqaro butun dushman diviziyasini qurollantirishi mumkin.
«Yolg‘on hayot» ro‘parasida «haq hayot» parallel ravishda mavjud bo‘lmas ekan, yolg‘onni aniqlash imkonsiz bo‘lib qolaveradi.
— Vatslav Gavel. "Kuchsizlar kuchi" kitobidan
📚 @e_kutubxona
#Vatandoshlik_dasturi
Manipulyatsiya obyekti sifatida o‘sib ulg‘aygan (tarbiyalangan), boshqa odamlarning buyruq va ko‘rsatmalarini tinimsiz bajarishga va faqat aytilganni qilishga majbur bo‘lgan odam - fikrlashga odatlanmagandir; u mustaqil yoki boshqalar bilan birgalikda fikr yuritishga qodir emas va bunga jur’ati yetmaydi, bu vaziyatda biror narsani tadqiq qilish, kashfiyotlar va ijodkorlik haqida gapirishning o‘zi ham bema’ni.
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, agar inson bolaligidanoq qaror qabul qilishga va mas’uliyatini o‘z zimmasiga olishga odatlanmasa, keyinchalik u o‘z xohishiga ko‘ra qarorlar va unga hamroh bo‘lgan mas’uliyatdan qochishga harakat qiladi. Bunday tarbiya natijasida ishchi kuchi shakllanadi, maktabda uzoq vaqt o‘qib, juda ko‘p narsani biladi, lekin shu bilan birga u kam qobiliyatli va jamiyatda nima sodir bo‘layotganini tushunmaydi. Ushbu ishchi kuchining bir qismiga «mutaxassislar» deb nom beriladi.
Jamiyatni ijrochilar emas, balki voqelikni to‘liq idrok eta oladigan, o‘zini sub’ekt sifatida tuta oladigan va jamiyat manfaatlari yo‘lida milliy elita bo‘lib xizmat qilishni xohlaydigan ijodkor insonlar taraqqiyotga yetaklaydi (bu kitobda biz bunday odamlarni generalistlar deb ataymiz).
- Yulo Vooglayd. "Vatandoshlik dasturi" kitobidan
📚 @e_kutubxona
Tajribalar kitobdan o‘qilmaydi. Ammo kitoblar tajribalardan foydalanishga yordam beradi!
- Abbos Mahmud Aqqod
📚 @e_kutubxona
#Manipulyativ_diktatorlar
Nega uzoqni ko‘ra oladigan diktatorlar universitetlarni shunchaki yopib qo‘ymagan? Mao va Pol Pot ma’lum muddat bunga harakat qilgan. Pinochet universitet kvotalarini uch barobarga kamaytirgan. Ammo boshqa avtokratlar uchun universitetlarni yopishning iqtisodiy oqibatlari juda og‘ir ko‘ringan. Iqtisodiy rivojlanish va harbiy tahdidlarga qarshi kurashish uchun diktatorlar mutaxassislarga ehtiyoj sezadi. 1950-yilda o‘rtacha nodemokratik mamlakatlarda deyarli birorta ham bakalavr darajasiga ega fuqaro yo‘q edi. 2010-yilga kelib avtoritar davlatlarning 16 va undan yuqori yoshli aholisining 6 foizi bakalavr darajasiga ega bo‘lgan. Ba’zi avtoritar mamlakatlarda aholining oliy ma’lumotga egalik darajasi o‘rtacha Demokratiyalardagi (9.5 foiz) va hattoki yuqori daromadli demokratiyalardagi ko‘rsatkich (14.6 foiz)dan ham yuqori hisoblanadi.
Singapurda 2010-yilga qadar 15 va undan yuqori yoshli aholining 30 foizi oliy ta’limni yakunlagan edi. Rossiyada bu ko‘rsatkich 25 foizni, Qozog‘istonda esa 14 foizni tashkil qilardi. Yuqorida nomlari tilga olingan mamlakatlarda 1950-yilda ayni ko‘rsatkich 2 foizdan past edi.
Oliy ma’lumotli fuqarolar soni oshib borgani sayin diktatorlar ularning "zararini" minimallashtirishga harakat qilardi. Buning bir yo‘li oliy ta’limni faqatgina texnik sohalarini rivojlantirish edi. Sovet Ittifoqi aynan reja bilan harakat qilgan edi. Stalin britaniyalik yozuvchi Gerbert Uellsga: "Ta’lim - uni nazorat qilganlarning qo‘lidagi qurol", – degan edi. Stalin va uning davomchilari bu quroldan barqarorlikni ta’minlash yo‘lida foydalangan. Sovet Ittifoqida matematika va fizika fanlarining rivoji dunyo standarti darajasiga olib chiqilgan, ammo ijtimoiy fanlar marksizm-leninizm chegaralari ichiga qamalgan edi.
- Sergey Guriyev, Deniel Treysman: «Manipulyativ diktatorlar: XXI asrda tiraniyaning oʻzgaruvchan qiyofasi»
📚 @e_kutubxona
✍ Mansurxo'ja Xo'jayev
📓 "Shermuhammadbek qo'rboshi"
⚙ Tarixiy, hujjatli, badiiy-publitsistik qissa
⚖ 1,5 MB
🔎 PDF
📄 153 sahifa
📚 @e_kutubxona
#Xoʻrlanganlar_va_haqoratlanganlar
Bir xil nozikta’b va hassos odamlarda ba’zan allaqanday qaysarlik, o‘z mehr-muhabbatini izhor etishdan o‘zini tiyish kabi odat bo‘ladiki, ular hatto birov oldida emas, jonidan aziz ko‘rgan odami bilan tanho qolgan taqdirda ham, uni erkalatmaydilar, yolg‘iz qolganlarida o‘zlarini qattiqroq tutadilar-da, hislari qancha uzoq tiyilsa, shuncha zo‘r harorat va jo‘shqinlik bilan barq uradi.
- Fyodor Dostoyevskiy: «Xoʻrlanganlar va haqoratlanganlar»
📚 @e_kutubxona
#Keltirma #Maqola
"Illatlar doyasi" (1-qism)
- "Xotira uyg‘onsa go‘zal" kitobidan
📚 @e_kutubxona
TIL
1936-yilda Fransiya Jazoirda arab tilini ajnabiy til deb qaror chiqardi. Aslida bu qonun insoniyat tarixidagi eng jirkanch qarorlardan edi. Fransuzlarga Jazoirni egallab olganlari, millionlab insonlarni qatl qilganlari, musulmon ayollarni zo‘rlaganlari, boyliklarini o‘g‘irlaganlari yetarli bo‘lmadi. Endi ular ishni nihoyasiga yetkazib Jazoirliklarning tilidan ham, o‘zligidan ham ayirmoqchi bo‘lishdi.
Arab tilshunoslaridan biri Mutanabbiyning do‘sti ibn Jinniy tilni ta’riflab shunday deydi:
"Til bu har bir xalq o‘z maqsadlarini ifoda qiladigan tovushlardir".
Undan bir necha yuz yillar keyin Ferdinand de Sossyur dunyoga kelib ibn Jinniyning gapini aytdi. U yuqoridagi gapni shundoqligicha tarjima qilganiga qaramasdan insonlar uni rosa ko‘tar-ko‘tar qilishdi.
Tilshunoslar ibn Jinniyning ta’rifini eng balog‘atli ta’rif deyishsada, men uni bundan ham yuqoriroq turadi degan bo‘lar edim.
Til o‘zaro bir-birini tushunish va o‘zaro aloqalar sababchisi bo‘lishdan avval u xalqning o‘zligi va mohiyatidir. O‘z tiliga e’tiborsiz xalq o‘z mavjudligiga e’tiborsiz xalqdir. Hech bir xalq tilsiz xalq bo‘la olmaydi. Bu hech qanday dalilga muhtoj bo‘lmagan oydin haqiqatdir.
Isroil davlati deb nomlanmish "saraton bezi" Falastin yerlarida o‘z davlatini tuzishdan oldin o‘lib bo‘lgan tili bo‘lmish ibroniy tilini qaytadan tiriltirdi. Ular bilishar ediki, davlat tashkil qilish uchun qurol bilan yerning o‘zi yetarli emas. Albatta til ham zarur!
Boshqalar tilini bilish albatta go‘zal ish. Biz bu sayyorada yolg‘iz emasmiz. Ammo eng katta musibat ikkita o‘zbek bir-biri bilan gaplashganida biri ruscha so‘zlarni aralashtirib, ikkinchisi esa inglizcha so‘zlarni aralashtirib gapirib, buni faxr va madaniyat deb o‘ylashidir. O‘lib ketsin bunaqa madaniyat! Bu nafsiy hamda ruhiy mag‘lubiyatdir. Bu tobelikning eng jirkanch ko‘rinishidir!
- Abdulqodir Samarqandiy
📚 @e_kutubxona
#Xoʻrlanganlar_va_haqoratlanganlar
Ba’zan nihoyatda mehribon, ammo ko‘ngli bo‘sh kishilar o‘zlarining muruvvatli bo‘lishlariga qaramay, boshga tushgan g‘am-kulfatdan qattiq iztirobga kelib, qanday bo‘lsa ham buning zahrini birovga, hech gunohi bo‘lmagan, aksariyat o‘ziga eng yaqin kishiga sochib, uni bekordan-bekorga xafa qilishadi. Masalan, ayollar ba’zan hech narsadan hech narsa yo‘q, o‘zlarini bebaxt va xo‘rlangan odam deb hisoblashga ehtiyoj sezadilar. Shunga o‘xshagan asablari mustahkam, xotinlar kabi zaif bo‘lmagan ko‘p erkaklar ham shu jihatdan ayollarga o‘xshab ketishadi.
- Fyodor Dostoyevskiy: «Xoʻrlanganlar va haqoratlanganlar»
📚 @e_kutubxona
#Erkin_mavzu
Mavzu: Qanday kitoblar o‘qiyapsiz?
Ayni paytda qaysi kitobni o‘qiyapsiz va o‘qib tugatgan oxirgi 3 ta kitobingiz qaysilar bo‘ldi? Bugungi erkin mavzuda kitobxonlar bilan shu bo‘yicha fikr almashamiz.
⏳ Belgilangan vaqt: 20:00 dan 23:00 gacha
📚 @e_kutubxona
#Manipulyativ_diktatorlar
Kasblar tabiati bilan birgalikda ta’limning roli ham o‘zgardi. Industrial davrda kapitalistlar hukumatni o‘rta maktablar tashkil etishga undagan edi. Zavod egalarining “yaxshi tarbiyalangan” ishchilarga ehtiyoji bor edi. Savodxonlik va sodda arifmetika dolzarb sanalsa-da, tartib va intizom muhimroq edi. Dehqonlar zavodlarda ishlash uchun soatlab bir joyda o‘tirishi‚ zerikarli va qaytalanuvchi vazifalarni bajarishni o‘rganishlari talab etilardi. Ular tayyorlov jarayonida e’tiborli, odobli, “punktual, bo‘ysunuvchan va hushyor” shaxslarga aylanishi kerak edi. Hukumatni mamnun etish uchun boshlang‘ich maktablar o‘quvchilarni vatanparvarlik va bo‘ysunuvchanlik bilan tarbiyalardi. Hattoki o‘rta maktablarda ham ushbu ijtimoiylashtirish jarayoni davom etardi.
Lekin oliy ta’lim bulardan farq qiladi. Mamlakatlar postindustrial ishlab chiqarishga o‘tar ekan, ularda yangi toifadagi inson kapitaliga ehtiyoj tug‘iladi. Oddiy industrial kasblar uchun boshlang‘ich va o‘rta maktablarda beriladigan bilim yetarli. Ammo rivojlangan iqtisodga ega mamlakatlar bilan raqobatlashish oliy ma’lumotli ishchilar sinfini talab etadi.
- Sergey Guriyev, Deniel Treysman: «Manipulyativ diktatorlar: XXI asrda tiraniyaning oʻzgaruvchan qiyofasi»
📚 @e_kutubxona
#Manipulyativ_diktatorlar
Avtoritar rahbarlar uchun iqtisodiy o‘sish manbasining o‘zgarishi katta muammo tug‘dirdi. Oldingi davrda Stalin va Mao kabi klassik diktatorlar dehqonlarni zavodlarga yuborish orqali insonlarni sarf qilgan holda yalpi ichki mahsulotni ikki barobarga oshirishlari mumkin edi. U davrlarda ishchi kuchini qayta taqsimlash ishlab chiqarishni oshirishning zo‘raki, ammo samarali yo‘li edi. Stalinistik sanoatning shakllanishi mukammal bo‘lmasa-da, dehqon xo‘jaliklarga qiyoslaganda kommunistik industriya nisbatan samarali edi. Ammo iqtisodiy o‘sish yaratuvchanlikni talab qila boshlaganida Stalin uslubidagi ishchi kuchini majburiy taqsimlash samarasiz metodga aylangan edi. Odamlarni jismoniy ish qilishga majburlash mumkin, ammo ularni innovativ g‘oyalar topishga majburlab bo‘lmadi. Chek-chegaralar mavjud joyda innovatsiya vujudga kelishi mushkul bo‘lgan bir paytda kommunistik byurokratiya yangi g‘oyalar tug‘ilishiga qo‘shimcha to‘siqlar yaratar edi. Kommunistik mafkura esa innovatsion muhitni yanada bo‘g‘ib borardi.
- Sergey Guriyev, Deniel Treysman: «Manipulyativ diktatorlar: XXI asrda tiraniyaning oʻzgaruvchan qiyofasi»
📚 @e_kutubxona
#Toʻrtinchi_sanoat_inqilobi
Talabga asoslangan iqtisodiyot muhim savolni o‘rtaga tashlaydi: nimaga ega bo‘lish muhimroq — platformagami yoki u taklif qilayotgan resurslargami? Dunyoning eng yirik taksi kompaniyasi bo‘lgan "Uber" ning bitta ham avtomobili yo‘q. Eng yirik media kompaniyasi "Facebook" hech qanday kontent yaratmaydi. Dunyoning eng qimmat chakana savdo platformasi "Alibaba" hech qanday inventarga egalik qilmaydi. Va nihoyat, dunyoning eng yirik uy-joy ta’minotchisi "Airbnb" ko‘chmas mulkka ega emas.
- Klaus Shvab: To'rtinchi sanoat inqilobi
📚 @e_kutubxona
#Mantiqiy_iqtisodiyot
Bizning erkinligimiz himoyasiz
Biz barcha erkinliklarni kamdan-kam hollarda birdaniga yo'qotishimiz mumkin. Odatda u asta-sekinlik bilan yo'qotilib, odamlar buni ko'p hollarda sezmaydilar. Erkinlik bevosita cheklanganda ham, masalan, davlat iste'molchilarni himoyalash maqsadida kasbiy faoliyatni litsenziyalashni joriy etganda, kamdan-kam odamlar bunga e'tibor beradilar, agar e'tibor bersalar ham, cheklashlar ularga shaxsan ta'sir etadi deb hisoblamaydilar. Ammo Avstriyalik buyuk iqtisodchi F. A. Hayek ta'kidlaganidek, «Erkinlikdan oladigan manfaatlarim... asosan boshqalarning erkinlikdan foydalanishi natijasidir». Masalan, agar odamlar sochning kimyoviy tuzilishi bo'yicha davlat imtihonlaridan o'tmasdan sartarosh bo'lish erkinligidan mahrum bo'lsa, bundan bo'lajak sartaroshlar emas, balki soch kestirishi kerak bo'lgan odamlar eng ko'p zarar ko'radilar.
Bundan tashqari, erkinlikni yo'qotish jarayoni bilvosita sekin amalga oshishi mumkin. Bevosita cheklovlar erkinlikni doimo ayon boʻlganidan ko'proq cheklaydi, chunki har bir cheklov erkinlikka imkoniyat beruvchi bozor mas'uliyatiga sezilmaydigan ravishda putur yetkazadi.
Tomas Jeferson quyidagilarni aytganda haq edi: «Abadiy hushyorlik erkinlik bahosidir». Odamlar erkinlik va bozor o'rtasidagi uzilmas bog'liqlikni tushunganda, o'z erkinliklarini himoya qilishga, ehtimol, ko'proq hushyor bo'ladilar.
- "Mantiqiy iqtisodiyot" kitobidan
📚 @e_kutubxona
#Manipulyativ_diktatorlar
Mamlakatlar postindustrial ishlab chiqarishga o‘tar ekan, ularda yangi toifadagi inson kapitaliga ehtiyoj tug‘iladi. Oddiy industrial kasblar uchun boshlang‘ich va o‘rta maktablarda beriladigan bilim yetarli. Ammo rivojlangan iqtisodga ega mamlakatlar bilan raqobatlashish oliy ma’lumotli ishchilar sinfini talab etadi.
Avtokratlar uchun muammo shundaki, ta’lim tabiiy ravishda fikr erkinligiga bog‘liq. Universitet darsliklarini tamoman “yot g‘oyalar”dan tozalash imkonsiz. Tanqidiy fikrni nazoratda ushlab turishning imkoni yo‘q. Bugun elektrodlarni o‘rganayotgan talaba ertaga saylov jarayonlarini tahlil qilishga o‘tishi mumkin. Universitetlarda o‘rgatiladigan tahliliy, tashkiliy va kommunikatsion ko‘nikmalar turli maqsadlarda, hattoki hukumatga qarshi namoyishlar uyushtirishda ham qo‘llanishi mumkin. Ayni paytda ilg‘or tadqiqotlar tashqi dunyo bilan uzluksiz aloqani taqozo etadi. Bu aloqa esa odamlar tashqi dunyo haqida doimiy ravishda ma’lumot oladi degani. Bularning barchasi diktatorlarga oliy ta’limni nazoratda ushlab turishni mushkullashtiradi.
Sovet Ittifoqini misol qilib olaylik. 1950-yillarda mamlakatda qat’iy konformizm hukm surar edi. Stalin shafqatsiz ravishda “har xillikka qarshi kampaniya" e’lon qilgan, yahudiy doktorlarni hibsga olib, ularni josuslikda ayblab qatl qilayotgan davr edi. Bir bitiruvchining so‘zlariga ko‘ra, o‘sha davrlarda Moskva davlat universitetining yuridik fakulteti "ulkan mafkuraviy miya yuvish" dargohiga aylangan edi. Garchi o‘zi idealist kommunist bo‘lsa-da, unda partiya siyosati bo‘yicha savollar tug‘ila boshlagan. Xo‘sh, yosh Mixail Gorbachyovning ongida shubha uyg‘otayotgan nima edi? Dissidentlar tarqatayotgan pamfletlarmi? Aslida uning shubhalariga sabab Gorbachyov “o‘z raqiblarining tezislarini tizimli ravishda tanqid qilgan, qarshi argumentlar bergan va nazariy jihatdan mantiqli xulosalar ishlab chiqqan” Karl Marks, Fridrix Engels va Vladimir Leninlarning klassik qo‘lyozmalarini o‘qigani edi. Bu manbalar uni antikommunistga aylantirib qo‘ymagandi. Balki uni tizim uchun kattaroq xavfga — fikrlashga o‘rgatgan edi.
- Sergey Guriyev, Deniel Treysman: «Manipulyativ diktatorlar: XXI asrda tiraniyaning oʻzgaruvchan qiyofasi»
📚 @e_kutubxona