54087
O'qi va ko'taril! Kitob tahlili guruhi: t.me/joinchat/T4zTfxKzeMu073yK Kitob almashish guruhi: t.me/+Tj96NSH4NrMyZDgy Tijoriy takliflar uchun: @e_kutubxonabot
#Manipulyativ_diktatorlar
"Ommaviy axborot vositalari nazorat ostida bo‘lgan holatda o‘tkazilgan so‘rovnomalar media nazorati qay darajada yaxshi ishlayotganini ko‘rsatadi, xolos. Bu xuddi kasal odamga yangi virus yuqtirib, so‘ngra uning haroratini o‘lchashga o‘xshaydi. Termometr virus unga qanchalik ta’sir etayotganini ko‘rsatadi. So‘rovnomalar siyosat o‘zgarishiga sabab bo‘lmaydi, balki aholining qancha qismi davlat berayotgan signallarni qabul qilayotganini ko‘rsatadi”.
- Sergey Guriyev, Deniel Treysman: «Manipulyativ diktatorlar: XXI asrda tiraniyaning oʻzgaruvchan qiyofasi»
📚 @e_kutubxona
«Kitobga oshiqlik ilmga oshiqlikdir. Ilmga oshiqlik esa kamolga oshiqlikdandir»
- Husayn Buxoriy
📚 @e_kutubxona
#Mantiqiy_iqtisodiyot
Rag'bat va mahbuslarga munosabat
Ba'zi hollarda faoliyatning ma'qul yo'nalishi aniq, bu esa odamlarni ushbu faoliyatga chorlovchi rag'batning kuchiga diqqatimizni qaratishimizga imkon beradi. Britaniya hukumatining 1860-yillarda Avstraliyaga mahbuslarni tashish bo'yicha kema kapitanlari bilan shartnoma tuzish amaliyoti bunga yaxshi misol bo'ladi. Avstraliyaga jo'natilgan mahbuslarning omon qolish darajasi atigi 40 foizni tashkil etib, bu hammaga ma'lum bo'lganidek, juda ham past ko'rsatkich hisoblangan. Insonparvarlik guruhlari, cherkov va davlat muassasalari ahloqiy nuqtai nazardan kelib chiqib, kapitanlarni mahbuslarning omon qolish darajasini oshirish uchun ular bilan yaxshi munosabatda bo'lishga chaqirdi. Ushbu chaqiruvga qaramasdan, yashash ehtimoli 40 foizligicha qoldi.
Nihoyatda, Edvin Chedvik ismli iqtisodchi rag'batlantirish tizimiga o'zgartirish kiritish bo'yicha taklif bilan chiqdi. Chedvik Angliyada kemaga chiqqan har bir mahbus uchun kapitanlarga haq to'lash o'rniga, ularga haqni kemadan Avstraliyaga qadam qo'ygan har bir mahbus uchun to'lashni taklif qiladi. Bu darrov keskin o'zgarishga olib keldi. Mahbuslarning omon qolish darajasi 98 foizgacha oshdi, chunki kapitanlarni mahbuslar sog'lig'ini himoya qilishga rag'batlantirish ortidan har bitta kemaga joylashtirilgan mahbuslar soni kamaytirildi, ular safar davomida yaxshiroq ovqat bilan ta'minlandi va gigienaga e'tibor qaratildi.
📚 @e_kutubxona
Maxsus loyiha: Kitob almashamiz
Bu yerda:
Kitob sotishingiz, sotib olishingiz, bepul berishingiz, almashtirishingiz yoki almashib o‘qishingiz mumkin.
#Mantiqiy_iqtisodiyot
Yordamga iltijolarni senzura qilish
Agar odamlardan davlat senzurasini qo'llab-quvvatlaysizmi deb so'rasangiz, bunga ulardan deyarli bir ovozdan «yo'q» degan javobni olasiz! Lekin shu odamlarning o'zidan narx nazoratini qo'llab-quvvatlaysizmi deb so'rasangiz, bunga aralash javob olasiz. Davlat tabiiy ofatlardan keyin narxlarning ko'tarilib ketishining oldini olish uchun narx nazorati kerakmi deb ulardan so'rasangiz, deyarli bir ovozdan «ha» degan javobni olasiz!
Afsuski, bu javoblar bozorlar qanday qilib bir-birimiz bilan muloqot qilishga imkon berishini tushunmaslikdan kelib chiqadi. Bozor narxlari muloqot vositasi ekanligi e'tirof etilsa, davlat tomonidan narxlarni nazorat qilish senzuraning zararli turi ekanligini tushunishimiz uchun yana bitta asosga ega bo'lamiz. Eng katta zarar esa tabiiy ofatlar ro'y bergan vaqtga to'g'ri keladi, chunki jabrlanganlar yordam kerakligini xabar qilishga muhtoj bo'ladi.
Bozor ayirboshlovi yaratgan aloqa va uning natijasida yuzaga kelgan narxlar ajablanarli darajadagi ijtimoiy hamkorlikka olib keladi. Muloqot va hamkorlikning afzalliklariga tabiiy ofatlardan bo'lak yaxshiroq misol yo'q. Jabr ko'rganlar nafaqat falokat zonasidan tashqaridagi odamlar yordamiga muhtoj, balki tezroq va to'liq tiklanishlari uchun ularga o'zaro hamkorlik ham kerakdir. Afsuski, tabiiy ofatlar ro'y berganda davlat hamkorlik uchun zarur narx signallarini ko'pincha taqiqlaydi, lekin taqiqlaganda ham, u buni jamoat ko'magi orqali amalga oshiradi.
Tabiiy ofatdan keyin ish kuchi, qurilish materiallari, elektr generatorlar va normal hayotni qayta tiklash uchun zarur bir qator boshqa mahsulotlarning narxi tez o'sadi. Narxlarning keskin ko'tarilishini odatda noinsof mahsulot yetkazib beruvchilarning jabr ko'rganlar hisobidan foydalanishi bilan izohlanadi. Balki mahsulot yetkazib beruvchilar foyda ko'rayotgandir, lekin jabr ko'rganlar hisobidan emas. Uy-joylariga ziyon yetgan va hayot tarzi buzilgan shaxslar ularga zarur tovar va xizmatlarni yetkazib beruvchilarning emas, balki tabiiy ofatning qurbonlari bo'ladi. Narxlarning yuqoriligini jabr ko'rganlarning yordamga muhtojligini yordam bera oladiganlarga bildirishning eng yaxshi yo'li deb tushuntirsa bo'ladi. Yuqori narxlar yordam iltijolariga tez va samarali javob berilishini ham ta'minlaydi.
📚 @e_kutubxona
#Tanlama
Kitobxonlar klubi'da 24-fevral kuni bo‘lib o‘tadigan №191 kitob tahlili uchun asar tanlash so‘rovnomasi yakunlari:
Jami: 1263 ovoz
1. Lolazor - 402 (32%)
2. Qo‘rqinchli Tehron - 255 (20%)
3. Manipulyativ diktatorlar - 254 (20%)
4. O‘zbekiston tavalludi - 191 (15%)
5. Gulag arxipelagi - 161 (13%)
✅ Demak, 24-fevral kuni Kitobxonlar klubida "Lolazor" romani tahlil qilinadi.
#Ajib_yangi_dunyo
«Erkinlik va hatto oddiy insonparvarlikning bahosi bu abadiy hushyorlikdir».
- Oldos Haksli. "Ajib yangi dunyo"
📚 @e_kutubxona
#Anna_Karenina
Lev Tolstoy, «Anna Karenina» romanidan tagiga chizib o‘qilgan satrlar (3)
| 2-kitobdan
Faqat Rossiyadagina odamlar ellikka kirishsa qarib qoldim deyishadi, Fransiyada esa ellikka kirgan kishi o‘zini navqiron deb, qirqqa kirgan kishi esa yigitcha deb hisoblaydi. (160b)
«Men qo‘limdan kelgan hamma narsani qilib ko‘rdim, endi bitta chora qoldi, u ham bo‘lsa — parvosizlik». (400b)
U mahallar men yetisha olmaydigan ajoyib ko‘ringan narsalarning ko‘pi endi ma'nosiz, u mahallar ixtiyorimda bo‘lgan narsalarga endi men o‘lsam ham yetisha olmayman. (404b)
Odamlarni bir-biriga bog‘lab turgan narsa — yashash uchun kurash-u nafrat xolos. (411b)
Muhabbat tugagan joyda nafrat boshlanadi. (412b)
Aql insonga o‘zini bezovta qilayotgan narsalardan qutulish yo‘lini topish uchun berilgan. (416b)
✍ Valentin Rasputin
📓 "Yong‘in"
⚙ Qissa
⚖ 0,3 MB
🔎 PDF
📄 41 sahifa
📚 @e_kutubxona
"Kitobxonlar klubi"da navbatdagi №190 mutolaa uchun Zbignev Bjezinskiyning "Buyuk shaxmat taxtasi" kitobi tanlandi.
Muhokama sanasi: 27-yanvar, 2024, shanba (20.00 dan 23.00 gacha)
Maxsus loyiha: Kitob almashamiz
Bu yerda:
Kitob sotishingiz, sotib olishingiz, bepul berishingiz, almashtirishingiz yoki almashib o‘qishingiz mumkin.
🚀 Bilaman, kanalimda kitobxonlar jamlangan. Endi yangilikni eshiting:
- Nukta kanalida eng yaxshi izoh uchun mukofot qo'yilgan.
- Har hafta zakovat va quiz viktorina.
- Yaqinda "Fikriy uyg'oqlik" loyihasiga start berishgan. Qabul tugamaskan, zo'r-a 😅?
- Haqiqatni ayovsiz ochadigan tasvirlar ham talaygina.
- Jamoa esa kamida 100+ kitob o'qigan, har xil sohada tahlil quvvatiga ega kitobxonlar.
🤫 Kuzatishlarimga qaraganda u yerdagi inson minumum bir oyda fikriy kenglikka erisha oladi.
- guys, #fikrlashamiz heshtegi ostidagi postlarga meni obunachilarim izoh yozib, kitob yutib olishlarini xohlayman.
📚 "Millatni uyg'otish - uyg'onganlarning vazifasi!"
O‘QISH
Nega o‘qimaymiz?
Nega o‘qishga berilib ketmaymiz?
Nega endi kitob o‘qish butun bir jamiyat yoppasiga g‘arq bo‘ladigan madaniyatga aylanmaydi?
Nega endi jamoat transportlarida yoppasiga kitob o‘qiyotgan kishilarni uchratmaymiz?
Men haqiqatni sevganim uchun o‘qiyman...
Mutloq haqiqatni...
Aslida bu haqiqat amri muhol. Ammo bilishning lazzati meni haqiqatni doimo qidirishga undaydi. Buni esa kitob o‘qishdan boshqasidan topa olmaysiz!
- Abdulqodir Samarqandiy
📚 @e_kutubxona
#10kitob
Siyosatshunos Hamid Sodiq “Har bir inson hayoti davomida oʻqishi shart boʻlgan 10 kitob” tavsiya qiladi.
1. Vaslav Gavel, “Kuchsizlar kuchi” asari
2. Yulo Vooglayd, “Vatandoshlik dasturi” kitobi
3. Adib Xolid, “Oʻzbekiston tavalludi” kitobi.
4. Segrey Guriyev, Daniyel Trinsman, “Manipulyativ diktatorlar” kitobi
5. Daron Ajemoglu, Jeyms Robinson “Tor koridor” asari
6. Sharl Lui Monteskye “Qonunlar ruhi haqida” kitobi
7. Daron Ajemoglu, Jeyms Robinson “Mamlakatlar tanazzuli sabablari” asari
8. Tomas Gobbs, “Leviafan” kitobi
9. Balint Madyar, Balint Madlovich, “Post kommunistik rejimlar” kitobi
10. Nikollo Makiavelli, “Hukmdor” asari.
📚 @e_kutubxona
TO‘XTANG!
Jurnalist ayol uni to‘xtatib savol berdi:
- Davlat rahbarini yaxshi ko‘rasizmi?
U savolga savol bilan javob berdi:
- Siz temir yo‘llarning mana shu holatini yaxshi ko‘rasizmi?
- Mening savolimni temir yo‘llariga nima aloqasi bor?!
- Men aniq ishonaman. Siz bu savolingizni biror bir Yevropalikka bersangiz ular sizni jinni deyishlari tayin. Biz but va sanamlarni o‘zimiz ixtiro qilib o‘z qo‘limiz bilan yaratayapmiz. Davlat rahbari, hukumat, parlament, armiya, ichki ishlar, energetika vazirligi, tog‘-konga mas’ullar, xavfsizlikka javobgarlar va boshqalar muhabbat, nafrat aloqalari bog‘lanadigan kishilar yoki tashkilotlar emas. Qaysi davlatda bo‘lmasin bular o‘z vazifasini mukammal bajarishi lozim. Bu bilan faqatgina biz, ya’ni xalq beradigan maoshga haqdor bo‘ladi xolos, muhabbatga emas. Agar nuqsonga yo‘l qo‘ysa uni hisob-kitob qilish va jazolash lozim bo‘ladi. Xuddi doira chalish va nay chalish yaxshi ko‘rish bo‘lmaganidek, bu ham yomon ko‘rish bo‘lmaydi.
Savolingiz o‘z o‘rnida bo‘lmadi. Chunki bu masala yaxshi ko‘rish yoki yomon ko‘rish masalasi emas. Iltimos! But va sanam yasashdan to‘xtang. Zamondan ortda qoldingiz axir! ©
📚 @e_kutubxona
GO‘DAKLAR DAHOSIDAN DARSLAR
Ibnul Javziy rohimahulloh “Zakiylar haqidagi xabarlar” nomli kitobida keltiradi:
“Abbosiy xalifalardan Mu’tasim vaziri Xoqonni bemor bo‘lganida ko‘rgani bordi. Vazirning Fath ismli o‘g‘li bo‘lib, u hali yosh bola edi. Fath ibn Xoqon ulg‘aygach Abbosiylarning eng mashhur vazirlaridan biriga aylandi.
Xalifa Mu’tasim o‘shanda undan shunday deb so‘ragan edi:
- Xalifaning qasri go‘zalmi yoki otangning hovlisimi?
Bola dedi:
- Otamning hovlisi go‘zalroq. Chunki unda bugun xalifa bor.
Xalifa Mu’tasim uning javobidan hayratlandi va uni mukofotlamoqchi bo‘ldi. Qo‘lini ko‘tarib dedi:
- Mana shu qo‘limdagi uzukdan ham go‘zalroq narsani ko‘rganmisan?
Xalifa bolaga shu uzukni bermoqchi edi. Bola dedi:
- Bu uzukni taqqan qo‘l bu uzukdan ham go‘zalroqdir.
Xalifa bolaning gapidan ajablandi.
Birinchi dars:
Dunyoda go‘zal bir tabiat bilan tug‘ilgan bolalar bo‘ladi. Ular xuddi katta yoshli kishilarga o‘xshashadi. Ularda kattalarning hikmati bo‘ladi. Ammo ko‘p bolalar oladigan tarbiyalarining natijasi bo‘lishadi.
Yusteyn Gorder aytadi:
“Hayvon hayvon bo‘lib tug‘iladi. Ammo inson inson bo‘lib tug‘ilmaydi. U inson bo‘lishi uchun uni tarbiya qilishing lozim bo‘ladi!”.
Fath ibn Xoqon shaksiz go‘zal tabiat va teran aql bilan dunyoga kelgan. Ammo uning otasi Xoqon uning tabiatini tarbiyalagan, aqlini peshlagan. Bolalarimiz bilan tug‘ilgan iste’dodlarni o‘stirmasak ular aniq yo‘q bo‘lib ketadi. Buning aksi o‘laroq oddiy bolaga ta’lim va taribya bersak uni daho qila olamiz.
Ikkinchi dars:
Farzandingizni yaxshilab kuzating. Ularning har birida nimagadir qiziqish bo‘ladi. Shuni o‘stiring. Ota-onalarning eng katta xatosi farzandlarining ismlarini tanlashganidek ularning kelajagini ham tanlashadi. Agar farzandingiz adabiyotga qiziqsa, siz esa uni shifokorlikka majbur qilsangiz unga xizmat qilmayapsiz, aksincha siz undagi o‘stirishingiz lozim bo‘lgan gulni quritayapsiz. Muhandislikka qiziqqan farzandingizni adabiyotga majbur qilsangiz siz undagi ijodkorlikni o‘ldirayapsiz. Ishni ovqat uchun bajarayotgan kishi bilan uni sevib bajarayotgan kishi o‘rtasida katta farq bor. Buni qanday tushuntirsam...xullas , ikki ayol bor. Biri turmushga majburlab berilgan, ikkinchisi sevganiga turmushga chiqqan. Farq ana shuncha.
Umar roziyollohu anhu yo‘lda ketib borayotgan edilar. U kishini ko‘rgan ko‘chada o‘ynab turgan bolalar o‘yinlarini to‘xtatishdi. U zotning haybatidan qochib ketishdi. Faqatgina Abdulloh ibn Zubayr joyida turib qoldi. Umar roziyollohu anhu so‘radilar:
- Nega tengdoshlaring singari qochib ketmading?
Abdulloh dedi:
- Sizdan qo‘rqadigan ish qilganim yo‘q. Yo‘l tor emaski, uni sizga bo‘shatsam!
Uchinchi dars:
Abdulloh ibn Zubayrga bu tarbiyani otasi Zubayr ibn Avom roziyollohu anhu va onasi Asmo bint Abu Bakr roziyollohu anho bergan edi. Gunohkor inson qo‘rqadi. Jinoyatchi inson qochadi. Yo‘l tor bo‘lganida Umar roziyollohu anhu o‘tishga haqli edilar. Ammo yo‘lda ikki kishi sig‘sa nega endi ikkinchi kishiga bo‘shatilishi kerak?!
Xavf va ehtirom o‘rtasidagi farq ana shu. Ular ana shunday qilib dunyoni boshqarishgan. Ular farzandlarini Allohga itoat qilish asosida tarbiyalashgan, xorlik asosida emas. Ehtirom asosida tarbiyalashgan, qo‘rquv asosida emas. Garchi gapiruvchi Umar bo‘lsada unga haq gapni aytishga jur’at asosida tarbiyalashgan, tilyog‘lamalik asosida emas.
Asma’iy aytadi:
“Bir boladan so‘radim:
- Sen ahmoq bo‘lsang-u ammo senda ming-ming dirham bo‘lsa shu seni xursand qilarmidi?
Bola dedi:
- Yo‘q!
- Nega?
- Ahmoqligim tufayli molimni sarflab isrof qilib yuborishdan qo‘rqaman. Mol ketadi, ammo ahmoqlik qoladi!
To‘rtinchi dars:
Farzandlaringizga narsalarning narxini emas, qiymatini o‘rgating.
Ularga qiymatni qidirishni o‘rgating, narxni emas. Ularni inson qiling, mol jamlaydigan asbob emas. Mol hayot g‘ildiragi hisoblansada, hayot emas. Dunyoda qiymatga ega, ammo narxi yo‘q narsalar bor.
- Abdulqodir Samarqandiy
📚 @e_kutubxona
TARIX O'ZINI TAKRORLAYDI
Salohiddin Ayyubiy Quddusni ozod qilish uchun qo'shin tayyorlab, kerakli moddiy choralarni ko'rar ekan, safarbarlik kunini aniqlashdan oldin ma'naviy holatni ham aniqlashtirib olishga qaror qildi. U mirshablarning rahbari, hozirgi til bilan aytganda, Ichki ishlar vazirini chaqirib, unga shunday dedi:
«Podshoh farmoni e'lon qilasan. Farmon mazmuni quyidagicha: «Ertadan boshlab uch kun hech kim uyini ham, ishxonasini ham, do'konini ham qulflamay, eshigini ochiq qoldiradi. Bu Podshoh farmoni, bajarmaganlar javobgarlikka tortiladi».
Keyin o'zing bosh bo'lib, farmonning to'liq bajarilishini ta'minlaysan va uch kun ichida qanday o'g'irlik yoki talon-taroj bo'lsa, bittasini ham qo'ymay qaydlab, menga hisobotini berasan».
Farmon aytilgandek bajarildi. Ammo hamma bu farmondan hayratda edi. Uch kundan so'ng vazir kelib, hisobot berdi, farmon to'liq amalga oshirilganini, lekin birorta ham shahar yoki qishloqda bitta ham o'g'irlik kuzatilmaganini aytdi. Shunda Salohiddin Ayyubiy: «Endi jangga chiqsak ham bo'ladi», dedi va Quddusni fath qildi.
Internet tarmoqlarida G'azza ahlining iymonu taqovsiga, ilmu tarbiyasiga dalolat qiladigan turli xabarlar, videolarni ko'rib yuqoridagi qissa esimga tushdi. G'azzaliklar vayronalar ostidan topilgan pul, tilla taqinchoq va boshqa qimmatbaho buyumlarni topshirish uchun egalarini istab yurishibdi. Aytishlaricha, hozirgacha birorta ham o'g'irlik qayd qilinmabdi. Bu ham ularning iymonlaridan, islomlaridan darak. Kim biladi deysiz, balki bugun boshlariga tushib turgan musibatlar ham "sinovlar iymonga yarasha bo'ladi", degan qoidaga ko'ra kechayotgandir. Umid qilamizki, ixloslariga yarasha, fido qilgan qonlari evaziga Alloh taolo ularga ham fathu nusrat berib, dushmanlaridan g'olib qiladi va o'z yerlariga o'zlari ega bo'lajaklar.
Mazkur qissadan biz shuni xulosa qilishmiz kerakki, musulmonlar jamiyatda qanday islohot olib bormoqchi bo'lishmasin, avvalo o'zlarini isloh qilishlari, ma'nan yuksak, qalban pok bo'lishlari kerak. Botinni tuzatmay, o'zni isloh qilmay turib, jamiyatni o'nglab bo'lmaydi, dushman jabridan qutilib bo'lmaydi. Birovlarga zulm qilib turib ustingizdan zulmni arita olmaysiz.
- Hasanxon Yahyo Abdulmajid
📚 @e_kutubxona
#Janna_dArk
Qayerdaki mas'uliyat yo‘q ekan, u yerda jazo ham bo‘lmaydi.
O‘zi aybdor odam boshqalarni qattiqroq jazolaydi.
Buyuk maqsadga intilgan yuksak ruh zaif jasadga kuch bag‘ishlaydi.
Hamisha shunday boʻladi: agar qo‘shning falokatga uchrasa, gapirib-gapirib qoʻya qolinadi, bordi-yu o‘zing falokatga duchor boʻlsang, albatta, qirol chora ko‘rishga kirishmog‘i lozim.
Kalamushlar uyimizni gʻorat qilardi, lekin ruhoniylar mushukning tishi va tirnoqlari mustahkam ekanini tekshirishmasdi, ular uchun mushuk xudojo‘y boʻlsa, bas edi; agar mushuk yetarli darajada taqvodor hamda xushxulq bo‘lsa, juda soz bo‘lardi, u holda undan boshqacha hech qanday sifat talab etilmaydi.
Tentaklarga osongina nasib boʻladigan baxtni, iste'dodli odamlar o‘z mehnat va talantlari bilan qoʻlga kiritadilar.
Oq-qora sindromi
Bolalikdan Shayboniyxonni yomon ko‘ramiz. Bobur - yaxshi, Shayboniyxon - yomon. Bolalikdan Amir Nasrullohni yomon ko‘ramiz. U - yomon, Nodirabegim va uning ona hukmidagi ayolga uylangan ahmoq o‘g‘li va oilasi - yaxshilar. Hindlarning kinolari va o‘zbeklarning ertaklari orqali ongimizga singdirilgan narsa - dunyo oq-qoradan iborat. Unda ikkita toifa bor, biri - oq, ikkinchisi - qora (men buni "oq-qora sindromi" deb nomlayman, afsuski, hayotda uchratgan kishilarimning aksari mana shu sindromga chalingan).
Taxminan 2002 yil "Jahon adabiyoti" jurnalida Fransua Bernening “Boburiylarning so‘nggi avlodlari tarixi" degan asari tarjima qilingandi. O‘sha paytlar bu asarni o‘qib, Avrangzebdan qattiq nafratlangandim. Muallif uni aqlidan ozgan yovuz va shafqatsiz hayvondek tasvirlaydi.
Yana eslaymanki, bolalikda oq-qora sindromi menda ham bor edi. Bu sindromni qattiq savol ostiga qo‘yishimga va muolaja qilishimga sabab bo‘lgan asarlardan biri Muhammad Solihning ( XV-XVI asrlarda yashagan shoir, Saloy Madaminov emas) "Shayboniynoma" dostoni bo‘lgan. Men "Boburnoma"ni sevib o‘qirdim. "Yulduzli tunlar"ni o‘qigandim. Bu va boshqa asarlar sabab yuqorida aytganimdek, Shayboniyxonni yomon ko‘rar, Boburni esa yaxshi ko‘rardim. 10 yoshlarimda chamasi qo‘limga "Shayboniynoma" tushib qoldi. Dostonni o‘qiganlar biladilarki, unda muallif Shayboniyxonni ko‘kka ko‘taradi va Temuriylarni qattiq tanqid qiladi. "Qanday qilib Shayboniyni maqtash mumkin? Bu Muhammad Solih deganlari shunchalik ham yolg‘onchimikan?!" - o‘ylab o‘yimga yetolmasdim. O‘shanda mening bola aqlim o‘zi uchun oq va qoradan boshqa rangni kashf etdi. Bobur va boshqa temuriylarni, keyinroq boshqa "kumir"larim (qahramonlarim)ni tanqidiy nazar bilan qayta o‘rganib chiqa boshladim.
Keyinroq yana bir haqiqatni kashf qildim: Shayboniyxon, Xo‘ja Ahror Valiy, Avrangzeb, Mahmudbiy, Amir Nasrulloh - barchalarini birlashtirib turadigan xususiyatlardan bor ekan: barchalari ozmi-ko‘pmi islomga xizmat qilishni istagan dindor kishilar ekan. Tarix esa plastelindan o‘yinchoq yasashga o‘xsharkan. Kim tomonidan va kimning buyurtmasi bilan yozilayotganiga qarab bir voqeaga ming xil tus bersa bo‘larkan.
Vatanda talabalik yillarim maktabda o‘qituvchilik qilganman, o‘quvchilarga doim uqtirardim:
"Birovni yaxshi yoki yomon desalar, nega unday deyapti, degan savol qo‘yinglar. Doimo qarama-qarshi tomonning manbalari bilan ham tanishinglar. Odamlardan tayyor ovqatni emas, masalliqlarni olib, ovqatni o‘zlaringiz tayyorlanglar. Ma’lumotlarni olib, xulosani o‘zlaringiz chiqaringlar. Sizlar uchun birovlar xulosa chiqarib bermasligi uchun tahliliy fikrlaydigan bo‘lishga harakat qilinglar. Oxirgi so‘z doimo o‘zlaringizda qolsin!"
- Mahmud Usmon
📚 @e_kutubxona
Qodiriyning “O‘tkan kunlari”, siyosiy nuqtai nazardan, qanday g‘oya tashiydi?
Siyosiy tahlil qilganda, “O‘tkan kunlar” – juda katta asar, davrning siyosiy portretini juda chiroyli ochib bergan.
*
Davlatning eng markaziy funksiyasi – bu katta jamiyatni bitta makonda va zamonda birlashitirish hisoblanadi. Bir davlatning odamlari o‘zaro begonasiramasligi, o‘zaro adovatda bo‘lmasligi, ular o‘rtasidagi har xil to‘siqlar va devorlar imkon qadar kam bo‘lishi kerak. Ya’ni, davlat – bu katta jamiyatni, xalqni, millatni integratsiya qilish deganidir. Davlat shunday bo‘lishi kerakki, odamlar bir-biriga ishonishi, erkin va ishonchli hamkorlik qilishi, o‘zaro tez va samimiy tushunishi kerak.
*
Qodiriy, “O‘tkan kunlar”da aytadiki “davlat yo‘q”, “davlat o‘lib bo‘lgan”, “davlat – xalqning muttasil dushmani”. Ya’ni, barcha bug‘inlarda – batamom parokandalik. Millat – parokanda: Qo‘qon xoni Toshkent xalqini ezadi. Toshkent xalqi Qo‘qonga qarshi kurashadi. Bir millat har xil davlatlarga, davlatchalarga bo‘linib olgan. Xonlar, beklar o‘z xalqini ezadi. Toshkent begi o‘z xalqiga ko‘tara olmaydigan soliq soladi.
*
Xalq qo‘zg‘olon ko‘tarib, Toshkent begini yiqitadi. Qo‘qon xonligiga qaytadi. Keyin, Qo‘qon xoni toshkentliklarga bir botmon bug‘doydan soliq soladi. Xalq, yomg‘irdan qutilib, do‘lga tutiladi. Korrupsiya – oddatiy, juda oddiy xol. Pul berib, begunoh Otabekni o‘limga hukm qilishadi. Lekin, Otabekni otasi Toshkent dorvozasini Qo‘qon xoniga ochib berib (siyosiy korrupsiya), o‘g‘lini qutqarib qoladi.
*
Asarda, jamiyatdagi va oilalardagi parokandaliklar ham juda yaxshi tasvirlangan. Marg‘ilonlik Kumushning toshkentlik Otabekka berilishi, marg‘ilonlik Homid-boy va boshqalarni g‘azabini keltiradi (Farg‘ona viloyatidan uylanishiga qaraganda, Otabekning siyosiy ambisiyalari bo‘lgandir...). Bu yoqdan esa, Otabekni onasi ikkinchi xotinga uylab qo‘yishi, oilaviy parokandalikni ifodalaydi. Asar – fojea, drama. Bosh qahramon Kumushning o‘limi va Otabekning xasrati bilan tugaydi. Barcha bug‘inlardagi siyosiy, ijtimoiy, oilaviy parokandalik – bir baxtli oilani barbod qiladi.
*
O‘zbekiston davlatchiligi yaqin o‘tmishda integratsiya va dezintegratsiyaning har xil ko‘rinishlari va davrlarini boshidan kechirdi. Kechagi ikki xonlik va bir amirlik, bugun bitta O‘zbekistonda birlashgan. Lekin, jamiyatni eng kuchli parchalaydigan narsalardan biri – avtoritarizm, nazorat falsafasi, jabr-zulmlar. Misol uchun, haliga qadar, viloyatlar o‘rtasida “postlar” – chegaralar mavjud. Bu esa, parokandalikka moyil davlatchilikning belgisidir. Qodiriyning “O‘tgan kunlari” bitta g‘oyani oldinga suradi: zulm qilmang, erkin bo‘ling va birlashing.
- Kamoliddin Rabbimov
📚 @e_kutubxona
#Mantiqiy_iqtisodiyot
Duayt Li: Rag'batning kuchi
Insonlarni muayyan faoliyatga chorlashning eng ishonchli yo'li bu ularni shu faoliyat uchun taqdirlash, ya'ni rag'batlantirishdan iborat. Bu shunchalik ravshanki, uni alohida ta'kidlab o'tishga arzimaydi, deb o'ylashingiz mumkin. Lekin uni qayd etishga arziydi.
Insonlarni foydali ishni qilishi uchun ularni taqdirlash (yoki ularga pora berish) lozim emas, deb aytishingiz mumkin. Rag'batlantirishning zarurligini tan olsangizda, foydali faoliyatga boshlovchi rag'batlantiruvchi omillarni qanday aniqlash oldindan ravshan emas.
Men yaqinda rag'batlantiruvchi omillardan xayrixoh maqsadlarda foydalinishga ba'zi insonlarda uchraydigan hissiy qarshilikka duch keldim. Zimbabve va Janubiy Afrikadagi fillarni muhofaza qiluvchi siyosatdan aholi manfaatdorligi tufayli fillar to'dasi ko'payib borayotganlini ta'kidlab o'tgan edim. Atrof-muhit muammolariga befarq bo'lmagan talabalardan biri agar fillarni muhofaza qilishning yagona yo'li odamlarning moddiy manfaatdorligiga bog'liq bo'lsa, unda ularni muhofaza qilinmagani ma'qul, deb javob qaytardi. Boshqacha qilib aytganda, agar oqibatda faqat fillarning o'zi jabr ko'radigan bo'lsa, u o'z prinsipida qolishga tayor edi. Uning printsipiga asosan, o'ylaymanki, uning bu nuqtai nazariga xayrixoh bo'lganlar ham topiladi, yaxshi ishlar o'z manfaatini ko'zlash orqali emas, balki hamdardlik va g'amxo'rlikka asoslanishi kerak. Men unga agar uni hayotini saqlash uchun nozik jarrohlik amaliyoti zarur bo'lganda ushbu amaliyotni jarroxning o'rnida onasi bajarishiga rozi bo'lsa, unda men uning ma'naviy qarashidan ta'sirlangan bo'lar edim, deb aytishdan o'zimni tiya olmadim.
Odamlarni rag'batlarning zarurligiga ishontirish muvofiq rag'batlarni topishdan murakkabroq emas. Albatta, biz insonlarni ma'qul bo'lgan hatti-harakatlarni qilishga chorlovchi rag'bat tizimini istaymiz, ammo nimalar ma'qul o'zi? Ba'zi hollarda buning javobi aniq. Lekin har doim ham emas.
Har safar biror saxovatli ish qiliar ekansiz, yana boshqa bir saxovatli ish qilish imkoniyatingiz kamayadi. Bu resurslar tanqisligining muqarrar ta'siri bo'lib, u muqobil qiymat tushunchasida o'z aksini topgan. Har qanday holatda ham muqobil tanlov mavjud bo'lib, biz eng to'g'ri yo'lni tanlashimiz uchun odatda juda ko'p manbalardan ma'lumot izlashimiz zarur. Demak, rag'batning ikkita muhim vazifasi bor: (1) eng maqbul harakatlar to'g'risida ma'lumot yetkazib berish va (2) ularning ijrosini ta'minlash uchun odamlarni undash.
📚 @e_kutubxona
Tarix omonatdir
Ba’zilar so‘zlovchining kimligiga, uning tabiatiga yoki kiyinishiga e’tibor bermaslik kerak, muhimi uning so‘zi qanchalar haqiqat, mana shunga qarash kerak, degan fikrni ilgari surib, bunga «So‘zlovchiga emas, uning so‘ziga qara» degan qoidani ro‘kach qilishmoqda. Hazrat Ali roziyallohu anhudan naql qilingan bu qoida mutaxassislar uchun ishlaydi, ammo sohani bilmagan odam avvalo so‘zlovchiga qarashga majbur, chunki u o‘zi bilmagan sohada so‘zning to‘g‘ri‑noto‘g‘riligini ajrata olmaydi. Shu bois, u so‘zlovchini tanlab tinglashi kerak.
Masalan, tibbiyotni yaxshi bilgan odam tabobatdan so‘zlagan har qanday odamning gapini eshitib, so‘zlovchiga boqmasdan uning so‘zini muhokama qilishi, qabul yoki rad etishi mumkin.
Ammo tabobatdan bexabar odam ishonchli tabib topib, o‘shaning so‘ziga yurishi kerak, aks holda, aldanib qolishi, o‘zini halok qilishi hech gap emas.
Tarix yoki boshqa ilmlar borasida ham uni yaxshi o‘rgangan tarixchi «So‘zlovchiga emas, uning so‘ziga qara» degan qoidaga amal qilib, istagan odamini tinglab, uning so‘zidan foydalanishi, uni muhokama qilishi joiz. Biroq, o‘qimagan odam avvalo ishonchli tarixchini tanlab, keyin uni tinglashi kerak, bo‘lmasa, adashishi tayin.
- Hasanxon Yahyo Abdulmajid
📚 @e_kutubxona
Kitob zamonlar dengizida sayohat qilayotgan va oʻzining qimmatbaho yukini avlodlardan-avlodlarga tashiyotgan hikmat kemasidir.
- Frensis Bekon
📚 @e_kutubxona
#Janna_dArk
Olamda shunaqangi mansablar borki, oʻzlari bilan bog'liq bo'lgan arzirli farog'atlardan qat'i nazar, ularga atog'liq kamzul va nimchalari sabab qadr-qimmat-u ayricha obroʻ-e'tibor kasb etadi.
Feldmarshalning mundiri bor; yepiskopning — shohi jubbasi; oqlovchining — ipak ridosi; qavm bidlining — uch qirra qalpog‘i. Yepiskopning jubbasini yoxud qavm bidlining uch qirra qalpog‘i bilan uqalarini tortib oling-chi — unda kim bo‘lib qoladi ular? Odam. Oddiy odam! Goho odamning qadr-qimmati va hatto avliyoligi ba'zilar o'ylagandan koʻra ko'proq kamzul-u nimchalarga bog‘liq.
- Mark Tven. "Janna d'Ark"
📚 @e_kutubxona
O‘QISH
Qamoqdalik paytimda o‘qishga qattiq berildim. Mening qachon ko‘rishsa qo‘limda kitob bilan ko‘rishar edi. Yer yuzidagi biror-bir kuch mendan kitobni tortib ololmas edi.
Kitob o‘qish menga ajib eshiklarni ochdi. O‘qishni boshlab, kitob ichidagi ma’nolarni anglab borar ekanman, yangi olamni kashf qila boshladim. Go‘yo kitoblarni hazm qilib borar edim...
Qamoqxona kutubxonasidan u yerning qonunlari ruxsat berganidan ortiq kitoblarni ola boshladim. Bir kunda o‘n besh soatlab kitob o‘qishga qodir edim.
Kitob o‘qish mening hayotimni tubdan o‘zgartirib tashladi. Kitob o‘qishdan maqsadim tashkilotimning faoliyatini yaxshilash yoki uni tubdan o‘zgartirish uchun qandaydir guvohnoma olish emas edi. Men faqat fikran tirilishni istar edim xolos!
- Malkolm Iks
📚 @e_kutubxona
#Toʻrtinchi_sanoat_inqilobi
Axloqiy savollar shuni ko‘rsatadiki, dunyo qanchalik raqamli va yuqori texnologiyali bo‘lib borar ekan, odam taftini sezish, yaqin munosabatlarni yaratish va ijtimoiy bog‘lanishga bo‘lgan ehtiyoj shunchalik ortib boradi. To‘rtinchi sanoat inqilobi texnologiyalar yordamida individual va jamoaviy munosabatlarimizni yaxshilash orqali ijtimoiy ko‘nikmalarimiz hamda o‘zgalar dardini his qila olish qobiliyatimizga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin, degan xavotirlar mavjud. Bunday holat allaqachon yuz berayotganiga guvoh bo‘lyapmiz. 2010-yili Michigan universitetida o‘tkazilgan tadqiqot davomida aniklanishicha, kollej o‘quvchilari orasida o‘zgalar hissiyotlarini tushunish qobiliyati 20 yoki 30 yil avvalgiga qaraganda 40 foizga pasaygan. Bu holatning asosiy qismi 2000-yildan keyin kuzatilgan.
MTI professori Sherri Terkl bergan ma’lumotlarga ko‘ra, o‘smirlarning 44 foizi hech kachon, hatto sport bilan shug‘ullanayotganda, oila yoki do‘stlar bilan birga ovqatlanayotganda ham, telefonlaridan ajramaydi. Yuzma-yuz suhbatlar onlayn munosabatlar tomonidan chetga surib tashlangan. Ijtimoiy tarmoqlarga mukkasidan ketgan yoshlarning butun bir avlodi o‘zgalarni tinglash, suhbatdoshning ko‘ziga qarash yoki tana harakatini tushunish qobiliyatiga ega bo‘lmasligi mumkin, degan qo‘rquvlar bor.
Mobil texnologiyalarga munosabatimiz muhokama markazida. Doimo aloqada bo‘lish o‘ta muhim boyliklarimizdan biri — biroz to‘xtab, mulohaza yuritish va hech qanday texnologiya va ijtimoiy tarmoq vositasisiz mazmunli suhbat qurishning yo‘qolishiga olib kelishi mumkin. Professor Terkl ayrim tadqiqot natijalariga e’tiborimizni qaratadi. Unga ko‘ra o‘zaro suhbatlashayotgan ikki inson oldida yoki yon-atrofida telefon kurilmasining bo‘lishi gapirilayotgan mavzuga va suhbatdoshlar orasidagi bog‘lanish darajasiga ta’sir ko‘rsatadi. Bu telefonlardan foydalanishni to‘xtatish emas, balki ulardan maqsadli foydalanish zarurligini anglatadi.
Boshqa ekspertlar ham shunga o‘xshash xavotirlarini bayon qiladi. Texnologiya va madaniyat mavzularida ijod qiluvchi Nikolas Karr raqamli dunyoda kancha ko‘p vaqt sarflaydigan bo‘lsak, diqqatni jamlash xususiyatimiz yomonlashgani sababli idrokimiz shunchalik pasayib borishini aytgan. Uning fikricha: "Internet xayolni bo‘lish va e’tiborni chalg‘itishga mo‘ljallangan tizimdir. Tez-tez ro‘y beradigan chalg‘ish fikrlarimizni bo‘lib yuboradi, xotiramizni susaytiradi va asabimizni taranglashtiradi. Fikrlash jarayoni qanchalik chuqur bo‘lsa, chalg‘ishning zarari shunchalik kuchli bo‘ladi”.
1971-yilda iqtisodiyot yo‘nalishi bo‘yicha "Nobel" mukofotining 1978-yilgi laureati Herbert Saymon "axborot ko‘pligi e’tiborning kamayishiga olib keladi" deb ogohlantirgandi. Bugungi kunda axvol yanada tangroq. Qaror qabul qiluvchilar o‘ta kup axborot ostida qolib ketgan va doimiy zo‘riqish xolatida. "Hamma narsa tezlashayotgan zamonda sekin yurishchalik yoqimli narsa bo‘lmasa kerak, deb yozadi sayohat ocherklari yozuvchisi Piko Ayer. - Chalg‘ishlar davrida e’tibor berishdan-da hashamliroq ish yo‘q. Doimiy harakat asrida esa hech narsa tinch o‘tirishdek dolzarb emas".
Barcha raqamli qurilmalar yordamida muloqot qilayotgan va kechayu kunduz internetga bog‘langan miyamiz abadiy dvigatelga aylanib, aqldan ozdirishi hech gapmas. Rahbarlar bilan suhbatlashganda, ularda hech bo‘lmaganda qisqa maqolani oxirigacha o‘qishdek "Ortiqcha hasham" tugul, hatto biroz to‘xtab, chuqurroq mulohaza yuritishga ham vaqt yo‘qligini eshitishga ko‘nikib qoldim. Global jamiyatning barcha sohalaridagi qaror qabul qiluvchilar holdan toyib bormoqda. Ular qarama-qarshi talablar ummoni ostida qolganki, umidsizlikdan iste’fo va hatto depressiyagacha borishmoqda. Yangi raqamli dunyoda biroz ortga chekinish qiyin ish, ammo imkonsiz ham emas.
- Klaus Shvab: To'rtinchi sanoat inqilobi
📚 @e_kutubxona
✍ Hafiz Pashayev
📓 "Bir elchining manifesti"
⚙ Xotiralar
⚖ 12,6 MB
🔎 PDF
📄 248 sahifa
AQShda Ozarbayjon diplomatik missiyasining boshlanishi haqida.
Hafiz Pashayev – 1992–2006-yillarda Ozarbayjon Respublikasining AQShdagi Favqulodda va Muxtor Elchisi.
📚 @e_kutubxona
#Manipulyativ_diktatorlar
«Tabiiy ofatlar yoki inson qo‘li bilan uyushtirilgan falokatlarsiz modernizatsiyani ortga qaytarish oson emas. Ta’limni shunchaki o‘chirib yuborib bo‘lmaydi va unga bo‘lgan talab shunchaki davlat rahbari xohishi bilan yo‘q bo‘lib qolmaydi. Dunyo bo‘ylab demokratiyalarda ham, diktaturalarda ham universitet talabalari soni izchil ravishda o‘sib kelmoqda. 1970-yildan buyon bu ko‘rsatkich 10 foizdan 39 foizga ko‘tarilgan. Postindustrial o‘tishni ham ortga qaytarish mushkul. Populistlarning va’dalariga qaramay eski industriyalarni qayta tiklash zamonaviy iqtisodda deyarli imkonsiz.
Aniqroq qilib aytganda, modernizatsiyani to‘xtatishga harakat diktatorlar qo‘rqadigan ayni siyosiy inqirozni keltirib chiqarishi mumkin. Paradoks shundaki, rivojlanish diktatorlar rejimiga tahdid qilsa, iqtisodiy o‘sish uni saqlab qolishga yordam beradi. Rivojlanishni to‘xtatish odatda iqtisodiy o‘sishni kamaytirishni anglatadi. Bu holat barcha siyosiy tizimlarda davlat rahbari reytingini tushiradi. So‘ngra diktatorlar repressiyaga murojaat qilishiga to‘g‘ri keladi. Ammo aslida modernizatsiyalashgan jamiyatlarda zo‘ravonlik qo‘llash qiyin bo‘lgani sabab avtokratlar manipulyativ boshqaruv yo‘lini tanlaydi. Umuman olganda modernizatsiya kokteyliga qarshi samarali antidot mavjud emas. Mamlakatni sun’iy ravishda iqtisodiy turg‘unlikka olib kirish ma’lum vaqt yordam berishi mumkin, ammo abadiyga emas».
- Sergey Guriyev, Deniel Treysman: «Manipulyativ diktatorlar: XXI asrda tiraniyaning oʻzgaruvchan qiyofasi»
📚 @e_kutubxona
#Yumshoq_kuch
Gʻoyalarni amalga oshirish uchun sarflangan bir dollar bombalar ishlab chiqarish uchun ketgan 100 dollar qiymatiga teng.
- Jozef Nay: Yumshoq kuch
📚 @e_kutubxona
