416
کانال پدیدارشناسی قران تفسیر و خوانش پدیدارشناسانه سوره های مکی قران(جزءسی) ادمین :فرامرزمعتمددزفولی نویسنده و پژوهشگر:تحصیلات دکترای جامعه شناسی فرهنگی ارتباط با ادمین: @faramarzmotamad1 f_motamad@yahoo.com
در ادامه این آیه، افرادی که از روزه داری در این ایام معاف هستند، معرفی می شوند: بیماران و مسافران که باید روزهای دیگر را در عوض این ایام روزه داری کنند. در اینجا نکته مهم دیگری مطرح می شود که محل بحث است و آن کلمه یطیقونه است. با توجه به اینکه در ایه 183 که مسلمانان مستقیما به روزه داری امر شده اند، بعید به نظر می رسد که بلافاصله در ایه 184 این حکم به امری تخیری مبدل شود. این کلمه از ریشه طاق یا طوق به معنای توانایی داشتن می باشد. فعل يطيقون، مضارع باب افعال از مصدر اطاقه است و اطاقه به معناي متحمل شدن، تحمل کردن و طاقت آوردن می باشد وهمچنین به کار بستن تمامي قدرت در عمل است که لازمه آن اين است که عمل نامبرده آنقدر دشوار باشد که همه نيروي انسان در انجامش مصرف شود، در نتيجه معناي جمله و علي الذين يطيقونه اين است که هر کس روزه برايش مشقت داشته باشد. بنابراین با استفاده از این آیه نمی توان حکم کرد که بین روزه داری و فدیه، می توان یکی را برگزید و آن را به توصیه ای اختیاری تقلیل داد. با توجه به اینکه در ایه 184و سپس در ایه 185با تکرار حکم قضای روزه برای افراد بیمار و مسافر، انها را به تمام کردن تعداد روزه های تکلیف شده در زمانی دیگر فرامی خواند، چگونه می توان جمله علی الذین یطیقونه فدیه الطعام المسکین..... را به این معنا در نظر گرفت که فردی که توانایی روزه داری دارد می تواند بین روزه داری و فدیه یکی را به راحتی برگزیند؟
یکی دیگر از استدلالاتی که در زمینه تعداد روزهای صیام بیان شده است، مقایسه تعداد روزه های آئینی و روزه هایی است که به عنوان تنبیه و مجازات در قران آمده است. البته اینکه عبادتی را در ردیف مجازات قراردهیم، کم لطفی است. کارکرد اینگونه عبادات نیز مانند روزه آیینی و روزه در عوض عمل دیگر(قربانی)، به نوعی ایجاد روح تقوا در فرد می باشد، ان الحسنات یذهبن السیئات.
فردی که به خطایی گرفتار شده می تواند با انجام عباداتی مانند روزه، اثار گناه را از روح خود پاک کند. به هر ترتیب مقایسه تعداد این گونه روزه ها با روزهای واجب منطقی به نظر نمی رسد.
أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ .... با توجه به فعل احل و عبارت فالان باشروهن و سبک و سیاق و مفهوم ایه، می توان نتیجه گرفت که در این آیه حکم قبلی نسخ شده و احکام جدید در مورد مبطلات روزه و زمان شروع و پایان روزه وضع گردیده است. به حکم اکثر روایات در شآن نزول این ایه؛ ممنوعیت روابط جنسی در شب یا شبهای روزه داری به دلیل عدم رعایت آن و شاید سختی و احتمال الوده شدن به گناه، برداشته شده و در ضمن زمان دقیق روزه داری را از فجر صادق تا شب مشخص می نماید. لیله الصیام در این عبارت اضافه تخصیصی است، به این معنا که مضاف به مضاف الیه تعلّق دارد و مخصوص مضاف الیه است و به معنای شب روزه داری است و از این جهت به هیچ یک از مثالهایی که در مطلب دکتر معتمد آمده از قبیل لیال عشر، اربعین لیله و ... از لحاظ دستوری شباهت ندارد و به این سبب نمی توان لزوما از آن چنین استناد کرد که چون لیله در این عبارت مفرد می باشد، پس تنها به یک شبانه روز صیام اشاره دارد.
در پایان لازم به ذکر است که برای فهم بهتر این ایات، نگاه به سنت پیامبر و ائمه در مورد روزه داری در ماه رمضان و تاریخچه ایین روزه داری از زمان پیامبر تاکنون در بین مسلمانان شیعه و سنی، خالی از لطف نباشد. آیینی که در بین همه مسلمانان از نظر صورت کلی عبادت و احکام کلی مشترک بوده و هست.
سوالی که در این پژوهش به آن پرداخته شده این است که حکم روزه در قرآن چیست، و زمان روزه داری و تعداد روزهای آن کدام است؟ پاسخی که در پژوهش دکتر معتمدی تحت عنوان "ایام معدودات یا شهر رمضان" آمده است؛ ایام معدودات می باشد و در این رابطه استدلالاتی بیان شده که شامل موارد ذیل است:
1-به حکم ایه 184 سوره بقره، مدت روزه داری ایام معدودات عنوان شده است که در ایه 203 بقره ضمن تشریح اعمال حج، ایام معدودات در موسم حج را 3 روز معرفی می کند و هم سنخی و هم اندازه بودن ایام معدودات در این دو آیین نشان می دهد. ضمن اینکه در ایات دیگری نیز از ایام معدود و همچنین لفظ معدود به عنوان شماری اندک امده است.
2- ایات صیام معاصر با آیین و مناسک روزه داری یهودیان و مسیحیان نازل شده و به همین دلیل باید با آن نسبت و همخوانی داشته باشد.
3-تفاوت روزه آیینی با روزه در نقش مجازات یا کیفر از نظر کاربرد، هدف و تعداد روزها و توصیه به عدم خلط این دو مبحث به خصوص در موضوع تعداد روزهای صیام در این دو
4- تخیر مسلمانان بین روزه داری یا فدیه با توسل به ایه 184 و ترجمه فعل یطیقونه : و كسانيكه توانایی بر آن(روزه)دارند، فديه اي به عنوان طعام مسكينان بدهند، پس هر كس كه به سوي خير بشتابد همانا خير براي خود اوست و اگر روزه بگيريد خيري براي شماست، اگر بدانيد.
5-با استناد به ایه 187 بقره گفته شده که روزه در ابتدا از"آغاز شب بوده تا شب بعد" یک شبانه روز کامل که از خوردن و اشامیدن و روابط جنسی نهی شده است که بعد به دلیل ناتوانی مردم در انجام ئآن و تخطی از حکم، این دستور نسخ شده است. تاکید دکتر معتمد بر عبارت لیله الصیام به عنوان شب روزه داری است به این منظور که این دستور برای یک شب خاص بیان شده (یک شبانه روز روزه داری) و نه چندین روز یا یک ماه.
در پاسخ به استدلالات فوق، می توان به چند نکته توجه نمود.
طبق ایه 185 بقره: شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ و با نص صریح ایه " ، پس هر كس كه شاهد اين ماه بود آنرا روزه بگيرد. ضمیر ه به شهر(ماه) بر می گردد، بدون اینکه این زمان یک ماهه (شهر)، مقید به ایام خاص شود و یا مورد تحدید قرار گرفته و یا از روزهای آن کاسته شود، چنانچه به عنوان مثال در سوره مزمل آمده است: يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ ﴿۱﴾ قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا ﴿۲﴾ نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا ﴿۳﴾ أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا ﴿۴﴾ ای جامه به خود پیچیده، به پا خیز شب را مگر اندکی، نیمی از شب یا اندکی از آن را بکاه، یا بر آن بیفزای و قران را شمرده شمرده بخوان
روزه به عنوان یکی از عباداتی که به خصوص در ادیان سامی مورد توجه بوده است، به حکم صریح ایه 183 بقره، به مسلمانان امر شده، همانگونه که به پیروان ادیان گذشته سفارش شده است: "کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم" ولی با توسل به این ایه نمی توان نتیجه گرفت که زمان و طول مدت روزه داری برای مسلمانان باید مطابق به ادیان دیگر باشد، زیرا ظواهر بسیاری از اعمال عبادی در ادیان توحیدی متفاوت است، هر چند روح و هدف مشترک و یکسانی دارند. پس بدین ترتیب نمی توان با مقایسه عدد روزهایی را که یهودیان یا مسیحیان به روزه مکلف شده اند، الزاما طول مدت روزه داری در اسلام را مشخص نمود. خداوند مسلمانان را به روزه داری فرمان می دهد و در ایات بعد موسم این آیین و تعداد روزهای آن و شرایط افرادی که به این امر مکلف هستند، مشخص خواهد شد. بر طبق ایه 184 أَيَّامًا مَّعْدُودَاتٍ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ وَأَن تَصُومُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿184﴾
ایاما معدودات که مهمترین نکته طرح شده در این بحث است، به معنای روزهای اندک معنا شده است. ولی با دقت در معانی دیگر واژه معدود می توان به نتایج دیگری نیز دست یافت.
معدود:شمارکرده شده. (غیاث ) (آنندراج ). شمرده شده و به حساب آمده و حساب شده. (ناظم الاطباء) (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- معدود شدن: شمرده شدن
- معدود گردیدن ؛ شمرده شدن. به حساب آمدن : هر که همت او برای طعمه است در زمره ٔ بهایم معدود گردد. (کلیله و دمنه ).
- غیرمعدود ؛ نامعدود. به حساب نیامده. ناشمرده شده. (ناظم الاطباء).
- نامعدود: ناشمرده
به این ترتیب می توان معنای کلمه ایاما معدودات را روزهای شمرده شده و به حساب آمده یا روزهای مشخص نیز معنا کرد.
در این روزها نقدها و نظرات بسیاری پیرامون "پدیدارشناسی آیات صیام"، در فضاهای مجازی که حضور داشتم مطرح شدند .این نقدها برای من بسیار آموزنده بودند و در روند کار هم از آنها بهره بردم چنانکه دوستان علاقمند دنبال کردند ، نقد جناب سرافراز در ایراد بر روش شناسی بود و در پی آن دکتر زاهد در ایضاح مختصری بر پدیدارشناسی متن آمد .نقد زیر نیز متعلق به بانویی است که دارای مدرک کارشناس ارشد ادیان و عرفان است و لطف کردند و برغم عدم تمایل به ذکر نامشان ،این نقد را نوشتند و برای کانال پدیدارشناسی قران فرستادند.
Читать полностью…
م;زاهد/1:
پدیدارشناسی یک اسم ذات نیست
یعنی به یک چیز مانند یک درخت اشاره نمی کند
روشی است برای مشاهده که خودش گرفتار تکثر است و شاید با شباهت خانوادگی ویتگنشتاین بتوان
پدیدارشناسی ها را
در یک دسته آورد
ما به تعداد فیلسوفان ومتفکران توصیف محور
پدیدارشناسی داریم
ودیگر نمی توان این پدیدارشناسان را
به سادگی واسانی به ادموند هوسرل تقلیل داد
همین که دغدغۀ توصیف دقیق داشته باشیم وهمین که دغدغه داشته باشیم تا فرض ها وانگارهای ناسنجیده وبررسی ناشدۀ خود را براشیاء (اینجا برآیات قران)
تحمیل نکنیم
کار بزرگی کرده ایم ولی پیشاپیش می دانیم
که چنین توصیف دقیق وسنجیده ای
هیچگاه به تمامی وبه طور کامل
امکان پذیر نخواهد بود
وتفاوت میان افق های فکری وتفاوت میان افق ما وافق متن
پیوسته ما را در نسبتی از فهم قرار می دهد
که نباید از این نسبیت بهراسیم
بنا براین روش لزوماً ما را به قطعیتی در نتایج سوق نمی دهد
درعلوم دقیقه مانند فیزیک وشیمی پیوسته درگیر تغییر تئوری ها وپارداریم ها هستیم
صد البته در علوم انسانی این تغییرات ونسبیت ها بیشتر روی می دهد وخواه ناخواه باید این تغییرات ونسبیت ها را تاب آوریم
اگر مطلقیتی برای ما وجود داشته باشد
ارادۀ معطوف به حقیقت ماست
ارادۀ معطوف به حقیقت تنها چیزی است که می تواند ما را درنسبت با اشیاء نگاه دارد، بماند این که همیشه آماده ایم بپذیریم که این ارادۀ معطوف به حقیقت پیوسته با ارادۀ معطوف به قدرت ومنفعت ما
آلوده می شود
هم اکنون در جامعۀ علمی ما این دغدغۀ خوب وشایسته دارد بیشتر وبیشتر می شود که دریابیم فراسوی فهم کلامی وفلسفی وفقهی ومدرن اندیشمندان مسلمان
آیات قرآن چگونه تکوین یافته اند و بر چه چیزهایی دلالت دارند
این کار شبیه بازسازی تابلوی شام آخر لئوناردو داوینچی است
که پس از داوینچی
برای تعمیر این تابلو بسیاری از نقاشان رنگ های تازه ای بر نقاشی افزوده اند وچهرۀ کاراکترهای نقاشی داوینچی را تغییر کلی داده اند
مرمت کار باهوش امروزین می کوشد
آن رنگ ها را
از نقاشی ها بزداید تا به سختی دریابد که آن نقاشی اولیه چه بوده است
کار ما هم دقیقا همین است.می کوشیم رنگ های متکثری از معنا وتفسیر را که برآیات قرآن افکنده ایم یکی پس از دیگری
پشت سر بگذاریم تا بتوانیم به معنای «تاویل» به معنای دقیق آن نزدیک شویم.یعنی بتوانیم همان معنای اول را به دست آوریم اگر اساساً چنین معنای اولی درکار باشد.چرا که ممکن است در نهایت دریابیم که ازهمان آغاز ما درگیر کثرتی از معانی ومتون بوده ایم
پیشاپیش همه ما می دانیم که این رنگ زدایی از متن واین کوشش برای رسیدن به معنا یا معانی نخستین هیچگاه به طور کامل وقطعی میسر نخواهد شد اما اتفاقا همین کار شیوه ای است که دانشگاه های معتبر جهان درشناخت دقیق اناجیل مسیحی یا متون بودایی وهندویی به کار می برند.
و در افقی از همین نسبیت ها و نظریه های موقتی پژوهش های تاریخی ومتن شناسانه تداوم می یابد
هرمنوتیک متون یا روش پدیدارشناسانه فهم متون همچون دیالوگ های سقراطی افلاطون
هیچگاه به نتایجی قطعی ویقینی ختم نمی شود اما این عدم قطعیت سبب نمی شود که ما همان انسانی باشیم که پیش از پژوهش با متون بودیم.همانقدر که شدت وضعف در علم داریم ویا به عبارت دیگر همان قدر که علم ما مقول به شدت وضعف وتشکیک است ،جهالت ما نیز می تواند تشکیکی باشد وگرفتار شدت وضعف شود
کار کسانی همچون شما ، آقای ترکاشوند،آرش سلیم ونویسندگان کتاب مورخان قرآن ، اگر به ما هیچ آگاهی قاطع وفیصله بخشی ندهند دست کم جهل مرکب ما را به این متون به گونه ای جهل بسیط تبدیل می کنند.
یعنی نشان می دهند که نمی دانستیم ولی تصور می کردیم که می دانیم
وهمین گونه ای بحران وچالش در فهم ایجاد می کند
واین بحران شعلۀ پژوهش وپرسشگری را فراسوی خطوط قرمز ایدئولوژیک فعال می کند
بی بلا باشی
آقای دکتر معتمد گرامی
که چراغ پژوهش را در این شهر کوچک
برافروخته نگاه می داری
بهکوله بارهای خود که از جهان مدرن (علم و آگاهی رهایی بخش و پراکسیس) خود می آوردند نمی نگریستند و آن همه را به شگفتی در متن می دیدند و درنمی یافتند که آنها سوقاتی را برای ما آورده بودند که پیش تر به ناآگاهانه در متن به ودیعت نهاده بودند و خود اکنون آن را دوباره و از نومی جستند،همانند همگنان فقیه و عارف خود!؟
افق متن نه فقیهانه است ونه عارفانه و نه در همراهی علم و علوم اجتماعی مدرن یعنی سوسیالیسم و یالیبرالیسم .افق متن را باید پس از کنار زدن افق های حجاب شده از نوبه مشاهده در آورد.اینجا برخلاف نظر جناب سرافراز هرگز صحبت از داوری و قضاوت و یا خوب و بد نمودن نیست ،سخن از شناخت دقیق صورت های فرهنگی و شناختی دورانی در آن عصر است.استاد سرافراز مایل اند که برای معنی آیات صیام راه به :"تصور و مخیال مسلمانان ،ادراک عارفان و فیلسوفان و متکلمین و مفسرین"بریم اما دقیقا همین مخیال حجابی شده است بر خیال مسلمانان زمان وحی که مخاطب متن بودند .مخاطبانی که حضور و توان درک و فهم شان را درون متن می بینیم و متن لامحاله با این حد وسقف معنایی شکل گرفته است .تحمیل معانی نسل های بعد که حاصل تجارب زیسته متفاوتی است ،متن را از معنای دورانی خود دور می کند و به دوران های دیگر می کشاند که محل بحث و پژوهش ما نیست .ما در این پژوهش به دنبال پدیدارشناسی متن در هنگام آغازینیم و به غیر باز سازی افق متن هر کار دیگر دور شدن و یا تحریف معنایی متن خواهد بود.
باز سازسی کنتکس و سیاق معنایی و در مقابل هم نهادن معانی در زمینه مشترک ،همه جستجوی معنی گم شده ماست که اینک در جای و خانه خود می خواهیم بجوییم نه به مصداق آن مطایبه در کوچه و خیابان!
اما سخن آخر، پدیدارشناسی سر سودای اثبات چیزی ندارد ،توضیح و پرده گشایی اش در صورتی که قانع کننده جامعه علمی زمانه باشد کفایت می کند و عینیت خود را دارد و در دنیای امروز و تکثر و پیچیده گی واقعیت بدنبال مرغ هوا نمی دود. این پژوهش هم در اقتفای محققین پیشین و جسارت علمی ستایش شده آنها پیش میرود اما مسبوق به پژوهش وسیع تر خوانش پدیدارشناسانه سوره های مکی جز سی قران حقیرمی باشد .یعنی سخن و پژوهش چند آیه بیرون از کلیت متن نیست و بدر ستی هم نمی تواند باشد .
آن پژوهش در افق گشایی و عبور از بن بست روشی که مفسرین سنتی و نو گرا در تاویل و تفسیر خود پدید آورده اند و امکان خوانش روشمند متن را به تعلیق کشانیده ،می باشد. البته تمام این کوشش های ارجمند تلاشی است برای قرائتی انسانی و امروزین از متن.اما نکته گفتنی آن است از خوانش و تفسیر پدیدارشناسانه انتظار ایدولوژیک داشتن ناصواب است و راه به خطا.اما از این کمینه و حداقلی ،شاید انتظار آشنا شدن و هم افقی با تلاءلو ءامر قدسی در عصر و تاریخ گذشته و پیشین را داشت. و این در جهان اسطوره زدایی شده و سکولار امروز انتظار کمی نیست.
فرامرز معتمد دزفولی
*نقدی بر خوانش پدیدار شناسی آیات صیام (۳ )*
چهارم - این گونه خوانش بفرض مبتنی بر روش پدیدار شناسی قدرت هماوردی با رای بدیل را ندارد زیرا روش پدیدار شناسی توصیفی است و تازمانی که منضم به روش تبیینی نشود قادر نیست حجیت خود را به اثبات برساند منظور این است که اگر محقق دیگری با همین روش پدیدار شناسی توصیفی به نتیجه ی دیگری برسد چگونه می توان یک خوانش را بر خوانش رقیب ترجیح داد
از باب نمونه دکتر سروش به زعم خود با تکیه بر روش پدیدار شناسی به بررسی و تحلیل رابطه دین و قدرت پرداخته است ( اگرچه ناقدینی او را متهم به عدم وفداری به الزامات پدیدار شناسی نموده اند )
و در نهایت سروش به این نتیجه رسید که خداوند اربابی مقتدر و قرآن کتاب خوفنامه و پیامبر اراده اش معطوف به قدرت بود حال اگر پژوهشگر دیگری با همین رویکرد توصیفی به رای بدیل او برسد هیچکدام نمی تواند دیگری را از میدان بدر کند مگر آن که متوسل به روش تبیین بشوند یعنی چرایی نظر خود را به اثبات برساند
مخلص کلام این که پدیدار شناسی توصیفی تا با روش تبیین تکمیل نشود شاید وافی به معرفت معقول نباشد .
پنجم - رویکرد توصیفی پدیدار شناسی در قلمرو دین شناسی هرچند امری ستودنی و لازم بوده اما به تنهایی عوایدی برای زیست جهان امروز ندارد به بیان دیگر درک و دریافت مقولات تاریخی اسلام به دلیل آن که تخت بند زمان و زبان و مکان بوده برای زندگی امروز انسان کارایی ندارند مگر آن که متناسب با عقل و عدل و مقتضیات امروز باز تولید یا ترجمه فرهنگی بشوند البته این سخن بدین معنا نیست که هر پژوهشگری که در بافت پدیدار شناسی به جستجوی درک معنای دینی می پردازد لزوما باید به باز تولید آن در عصر امروز اقدام کند
باری آن چه آمد صرفا مطابق با فهم ناقد بود که چه بسا نارسا و یا ناموجه باشد لذا دوستان آگاه اگر این سیاه مشق را ناصواب دیدند ناقد را از خطا اندیشی برحذر دارند
زیرا اندیشه ها و ادراک ها در سایه نقد مشفقانه صیقل و ساخته می شوند
با سپاس
الف - سرافراز
*نقدی بر پدیدارشناسی آیات صیام ( ۱ )*
شرح پدیدار شناسی آیات صیام نوشته دوست فرهیخته آقای دکتر معتمد را خواندم اما با وجود تلاش ارزشمند و نگاه نو ایشان ، شرح مذکور به گمانم از نقص و کاستی روش شناسی رنج می برد لذا می کوشم به اختصار نقد خود را از این منظر بیان کنم
به نظر می رسد که خوانش آیات مذکور مبتنی بر پدیدار شناسی آن گونه که فهمیده ام نیست یا دست کم با قدری تسامح دلالت بر نوعی پدیدار شناسی تقلیل گرایانه دارد زیرا روش پدیدار شناسی هوسرل مطابق آن چه در منابع آمده بدین بیان است
ابتدا لازم است بر این نکته تاکید شود که پدیدار شناسی هوسرل مانند زبان سایر فیلسوفان آلمان بسیار بسیار پیچیده و دیر فهم است البته بنده هم کمترین شناخت را دارم
باری چند نکته را به اختصار برای ایضاح مقصود خود اشاره می کنم :
یکم : پدیدار شناسی رویکردی است در باره ساختار آگاهی و چگونگی پدیدار شدن یا به نظر رسیدن اشیاء در آگاهی است
پدیدار شناسی ذوات اشیاء و روابط ذاتی میان آن ها را بدست می آورد و از شکل گیری پدیدارها در آگاهی سخن می گوید
پدیدار شناسی تحلیل ابژه ها و واقعیت های خارجی نیست بلکه تجربه ی شناخت ابژه ها و پدیدار های ذهنی است در واقع از نظر هوسرل و هایدگر این ادراک و تجربه ی شناختی است که پدیده و واقعیت را می سازد
هوسرل می گفت که هدف پدیدار شناسی چیزی نیست جز اثبات این مطلب که جهان عبارت است از تجربه ای که ما در آن زندگی می کنیم این جهان وقتی به اعیان خارجی ترجمه می شود ابژه نام دارد
هربرت اشپیگلبرگ با تامل در پدیدار شناسی هوسرل این رویکرد را در شش گام صورت بندی کرده که مهمترین آن ها تعلیق یا اپوخه است یعنی در پرانتز گذاشتن تمام باورها ، پیش فرض ها و داوری های شناختی و ارزشی است یعنی با ذهن خالی به بررسی و تحلیل و توصیف تجربه ی شناخت و آگاهی مستقیم ذهنی است
پس روش پدیدار شناسی با روش های پوزیتویستی ، استدال فلسفی ، پژوهش علمی و هرمنوتیک متفاوت و متمایز است پدیدار شناسی که رویکردی توصیفی است مثلا برای مواجه با معنای آیات قرآن با رجوع به ادراک و تجربه ی زیسته ی مسلمانان ، شارحان و مفسران و سیره ی آورنده کتاب مقدس در طول تاریخ اسلام می تواند به افق معنای متن نزدیک شد
ادامه دارد ...
پدیدارشناسی آیات صیام (بخش آخر )
"ایام معدودات"یا"شهر رمضان"؟
(فرامرز معتمد دزفولی)
جمعبندی:
۱)پرسشی که در آغاز این پژوهش طرح شد آن بود که آیا از "آیات صیام"در قران می توان برداشت نمود که ایام صیام و تعداد روزهای روزه و روزه داری چند روزاست ؟ ایامی اندک شمار و "معدود" یا یک ماه تمام و "شهر رمضان"؟البته پاسخ بدیهی پنداشته شده پیش روی ماست.اما این آغاز پژوهش است.
۲)روشی را که در این پژوهش برگزیدیم روش پدیدارشناسی است .تلاش برای تفسیری روشمند و پدیدارشناسانه به امید نزدیک شدن به زمینه فهم آیات صیام،آنگونه که در افق معنایی متن برای مخاطبانش این آیات خود را ظاهر می کند و می نماید.
۳)توجه به پیش فرض های همیشگی تفسیری و تعلیق پیش دانسته های نسنجیده و نیز فاصله گرفتن روشمند از آنها و بررسی دوباره آنها،گام بلندی است که روش پدیدارشناسی پیشنهادمی کند. فهم این آیات امروزه در شولایی از خوانش فقهی فقیهانه و پوشانیده شده است و راهی بلند برای گذر از این گفتمان تا متن برای خوانش روشمند وجود دارد.قابل تامل آنکه کوشش های نواندیشانه معاصر نیزکه تلاش برای "بازگشت به قران "داشت، برغم گام های بلند خود و عبور از افق های فقیهانه و عارفانه نتوانست به افق متن وارد شود و نسنجیده در زمینه علم و مفاهیم مدرن تاویل خود را از متن یافت.
۴)آیات صیام در افق زمانه متن نسبتی با آیین و مناسک صیام و روزه داری یهودیان و مسیحیان معاصر پیرامون مسلمانان دارد و متن هم تایید کننده آن است. (علی الذین من قبلکم آیه ۱۸۳ بقره)
۵)در متن پدیدارشناسانه یافتیم برای مخاطبان دو معنا از کاربرد آیات صیام وجود دارد .یک معنا در نقش کیفر و مجازات و حتی جایگزین آن(قتل مومن،عمل ظهار،شکستن قسم به عمد ،تاخیر دادن قربانی در حج) و دوم، در نقش آیینی و مناسکی و تربیتی .هر کدام کاربرد خود را دارند و نقش خود را ایفا می کنند .جابه جایی این احکام کیفری و دستور های تنبیهی در طول قرون و به جای احکام آیینی صیام نشستن معنای آنها را از بین می برد و از کارکرد خود زایل می کند.نکته قابل تامل آنکه مخاطب آین آیات، بی تردید در آن هنگام فرق آنها و تفاوتشان را در نقش می داسته است.
۶)"ایام معدودات "،در زمینه قران و آیاتش و سیاق متن ،همان گونه که نشان دادیم به روزهایی اندکشمار اشاره دارند.هفده آیه پس از "ایام معدودات" (بقره ۱۸۴)، باز در توضیح مناسک حج و تعداد روزها ی اعمال تشریق ، به "ایام معدودات"(۲۰۳ بقره) اشاره می شود.جمهور مفسرین مصداق این ایام معدود واندکشمار را سه روز می دانند و اکنون براین اساس در هنگام اعمال حج ،عمل می شود.اما غیر روشمند و با تهی کردن معنی "ایام معدود" از معنا ( آیه ۱۸۴)، با معنی شهر و ماه در آیه (بقره،۱۸۵)بعدخلط شده و نتیجه معنایی و تفسیری نادرستی از آن گرفته شده است و از بیان و هدف تربیتی شارع آیات دور گشته است.
۷)ماه رمضان موسم اجرای این آیین عبادی معدودالایام برای مومنان است .اما شرایط مومنان(مریض و مسافر )بودن و همچنین انتخاب و تخییر فرد به روزه گرفتن یا به "فدای "و مثل آن اطعام مسکین کردن است .این نکته ای است که در خوانش این آیه کمتر دیده شده و از ظرفیت های نیکوی متن است ، اما ناگفته نماند در عین تخییر و آزادی فرد به انتخاب اطعام مساکین ،روزه گرفتن به عنوان یک اصل توصیه می شود :که برای شما بهتر است و هادی به تقوا.
۸)شهر رمضان موسم و هنگامی است که هر فردی که ایمان آورده است و خود رامخاطب پیامبر می داند ،می تواندایام معدود و عده این روزها را به شکلی که می تواند تخییر کند و بپذیرد.روزهایی اندکشمار که بستری است برای انضباط بدنی و شخصیتی که در سنت نیکوی ادیان قبل فراهم کننده سلوک روحی فرد و مراقبه بوده است و نیز امکان جدیدی برای خیر جمعی و مهربانی باهم .اکنون ماه رمضان در بستر تاریخی و نشو و نمای خود هنوز ظرفیت چنین سنت و آیین نیکویی را دارد. باشد که این سنت با بازگشت به سرچشمه های نخستین خودچنین شود.
پدیدارشناسی آیات صیام(۹)
"ایام معدودات" یا "شهر رمضان"؟
(فرامرز معتمددزفولی)
در بررسی ترجمه ها ی قرانی هر چقدر که ما از روزگار معاصر به ترجمه های گذشته راه ببریم ،باذهنیت آزادتری روبرو هستیم.در ترجمه از تفسیر طبری(۲۲۴-۳۱۰) برای آیه ۱۸۴بقره می خوانیم:"روزگاری شمرده،پس هر که بوداز شما بیمار یا بر سفر باشد،شمار کندو باز گیرد از روزهای دیگر، و بر آن کسها که طاقت دارند فدا کردن طعام دادن درویشی را ؛ و هر که تّطّوُع(افزون بر فریضه) کند به نیکی آنست بهتر او را ، و اگر روزه دارید بهتر شمارا اگر هستید داننده"، همچنین در تفسیر کشف الاسرار (متعلق به اوایل قرن ششم )این تخییر در انجام روزه را بهتر می بینیم :"روزی چند شمرده،هر کس که از شما بیمار بود یا درسفری هام شمری(همشمار)آن در روزگاری دیگر روزه باز دارد، و بر ایشانست که توانند که روزه دارند و خواهند که ندارند باز خریدن آن به طعام دادن درویشی _هر روز را مدّی(طعامی با اندازه دو کف دست)،هر که بر مدّ بیفزاید به طوع(میل و رغبت)دل آن وی را به است و اگر روزه دارید شما را خود بِه اگر دانید" و باز از کهن ترین تفسیرهای قران به فارسی،تفسیر سورآبادی(متوفای۴۹۴ه)معروف تفسیر التفاسیر این آیه را چنین ترجمه نموده است :" روزی چند است شمرده؛هر که بود از شما بیماری یا به سفری،بر اوست شمردنی از روزهای دیگر؛ و بر آن کسانی که توانند آن را برابری است خورش درویشی؛ هر که به خوش منشی افزونی نیکوی کند،آن بِه او را و گر روزه داریدبِه بود شمارا اگر هستید که می دانید".همین گونه که می بینیم مفهوم "وجوب "در این ترجمه ها هنوز راه پیدا نکرده است(نبشتن). برای فدیه خورش به درویشان دادن و تخیر آنان که می توانند (یطیقونه)،معنی آیه را بیان نموده است.آیه بعد ی (۱۸۵بقره)،نیز در همین سیاق در این تراجم و تفاسیر از طبری آمده است:"...و هر کی حاضر شود از شما اندرین ماه پس روزه گیرد آنرا(فلیصمه)، و هر کی باشد بیمار یا برسفر شمار گیرد از روزگاری دیگر.که خواهد خدای بر شم آسایش و نخواهد برشما دشخواری، و تا تمام کنید شمار(عدّه)، و تکبیر کنید خدای را بر آنچه راه نمود شما را،تا مگر شما شُکر کنید"(۱۸۵).همین گونه می بینیم برخلاف باور کسانی که اینجا روزه گرفتن را به کل شهر رمضان توسعه می دهند اشاره به ایام معدود دارد که بیان تعداد روزها در آیه پیش بود و اگرنه آنقدر زمینه چینی و تمهید در آیه ۸۴ ۱نیاز نبود.شهر رمضان موسم روزه گرفتن است و (عدّه) همان روزهای معدودات است چنان که برای کسانی که مریض یا در سفر می باشند و حضور ندارند گفته نمی شد "عده "و عدد "ایام "را تکمیل کتید ، می فرمود "شهر" را تکمیل نمایید. در صورتیکه برای مسافر و مریض و تکمیل آن در ایام دیگر موکولش می کند (لتکلموا عده).نکته مهم آنکه یاداوری می نماید :آسانی می خواهد و در جستجوی سختی نیست .توجه کنیم کاربری معانی در متن، همه بین الاذهانی و عرفی هستند و اگرنه این چه آسانی است که در برابر یک روز و شب صیام اهل کتاب (یهود)، از شهر و ماه فریضه و نوشته شده برای نو آیینان مسلمان سخن گوید و به آسانی و نبود عسر برای مخاطب در این تشریع سخن گوید.
ما می باید هر معنایی که از این آیات می یابیم در نسبت با زمینه اجتماعی و دینی پیش رو،آن را درک وفهم کنیم . چراکه آگاهی مخاطب از آنچه می باید برایش مقرر و نوشته شودتا مورد پذیرش قرار گیرد ،نمی تواند بسیار دور از سنت دینی و فرهنگی پیشین باشد. حتی روایت ها و آگاهی های تاریخی درون دینی نیز حکایت از چنین تعامل هایی می کنند . هم ارزی و همراهی که در آیه نخست صیام آمد بی تردید واتابش آن را ما در متن می توانیم بیابیم و بینیم.چنانکه در بسیاری از دیگر احکام امضایی تایید و دنباله روی آنها را با عرف عرب و فرهنگ او می توانیم به خوبی ببینیم . برای ادامه این پژوهش و نمونه ،در تفسیر معاصرانه قران کریم ذیل" ایاما معدودا"گزارش تاریخی و روایتی ازپیامبر در همنوایی با سنت های رایج دینی پسندیده می خوانیم :"
گفته‌اند وقتی پیامبر (ص)،برای نخستین بار به مدینه آمد، مسلمانان سه روز در ماه به اضافه عاشورا (روز دهم محرم)، روزه می‌گرفتند. بر طبق حدیثی از پیامبر وقتی آنان به مدینه رسیدند دیدند که یهودیان در یُم کیپپور( همان روز عاشورا) روزه می گیرند و پیامبر به مسلمانان دستور داد که در آن روز، روزه بگیرند و فرمود که مسلمانان برای گرامی داشتن موسی(ع)، شایسته تر از یهودیان اند". (نصر ،سید حسین ،۳۴۳) البته تمامی این گزارش ها که از همراهی اولیه با سنت های دینی یهودیت ومسیحیت می دهند اگرچه در سنت تاریخی و دینی از "نسخ" آنها مطلع می شویم اما چهارچوب ها و الگوهای فهمی را برای باز شناسی سنخ های مناسکی و دینی در اختیارمان می گذارند تا به بازشناسی صورت های مشابه مناسکی در متن باشیم .صورت هایی که برغم تغییر اما امکان باز شناسی آنها را داریم.
پدیدارشناسی آیات صیام (۸)
"ایام معدودات" یا "شهر رمضان"
(فرامرز معتمددزفولی)
اکنون در پژوهش خود نزدیکترین معنی به "ایام معدودات"، را می دانیم . همانطور که آمد ایام معدودات را اندکی جلوتر در همین سوره بقره (۲۰۳)یافتیم :"در مناسک حج برای اعمال تشریق(سجستانی) و سه روز آن که یازدهم ذی الحجه است و دوازدهم و سیزدهم(میبدی) به وضوح به این ایام شمرده شده اشاره شده است.آیینی بودن این دو مناسک حج و صیام و فشردگی آنها که با "ایام معدودت" آمده است هم سنخی و هم اندازه بودن آنها را به لحاظ مدت زمانی در انجام عمل به خوبی هم نشان می دهد .مومنان به کمک و اعلام این آیات می دانند مناسک حج در ذی الحجه است و مناسک صیام در رمضان،هر دو کوتاه و ایامی معدود در سه روز و معیار عمل به آنها از سوی خداوند هر دو آسانی است :"یریدالله بکم الیسر و لا یریدبکم العسر"(آیه۱۸۵)و نیز عجله کردن در اجرا و یا تاخیر در اجرا موجب گناه و نکوهشی نیست:"فمن تعجل فی یومین فلا اثم علیه و من تاخر فلا اثم علیه "(آیه۲۰۳).
اما خوانش این آیات در میان فقهاء و مفسرین معرکه تفسیر و اغتشاش شد . عموم فقها و مفسرین در دوران خلافت ،در هنگامه ای زیست و زندگی می کردند که ایام صیام برای شان بی تردید شهر رمضان بود و ناگزیر در این زمینه زیسته به فهم و تفسیر قران می پرداختند .زمینه و زمانه ای که بسیار متاخر از هنگام نزول وحی بود. آنان آنچه از متن به تفسیر می یافتند همان بود که پیش پای داشتند و به ناگزیر در برابر مقاومت متن به توجیه و توضیح می پرداختند.
برای آغاز و آشنایی با این ابهام و اغتشاش تفسیری از تفاسیر متقدم شروع می کنیم .در توضیحات و پانوشت ترجمه خرمشاهی بر "و علی الذین یُطِیقونه"می خوانیم:" بعضی از جمله ابن عباس به قرائت شاذ به جای یطیقونه ،یُطّوقونه خوانده‌اند، یعنی آنان که بر خود تکلیف کنند و به دشواری آن را تحمل کنند (ابوالفتوح ،زمخشری). بعضی گفته اند اینجا این حکم تخییردارد بین روزه گرفتن و کفاره دادن و در آغاز ،حکم روزه چنین بوده و بعد به "فمن شهد منکم الشهر فلیصمه"(بقره،۱۸۵) بقره نسخ شده است. بعضی دیگر گفته‌اند این آیه ناظر به احوال پیرزنان و پیرمردان و زنان آبستن و یا شیرده است ، یا کسی که همواره عطش یا گرسنگی مدام(جوع الکلب )دارد که روزه گرفتن برای آنان بسیار شاق است و تعیین کفاره در واقع به رعایت رفاه آنان است. بعضی برآنند که "یطیقونه" به معنای" لا یطیقونه "است (یعنی تاب و توان روزه‌گرفتن ندارند).(بهاء الدین خرمشاهی ،قران کریم ،ترجمه و توضیحات،ص۲۸)، در ادامه به تفسیری معاصر نیز بنگریم. در تفسیر المیزان ،طباطبایی متاثر از افق فقیهانه و متکلمانه دورانی خود است و لامحاله در گفتمان فقیهانه به فهم و تفسیر خود می پردازد. باید بیادمان باشدمفاهیم "وجوب " و "واجب "کلمه ای متاخر و بیان و برساختی فقیهانه است که به هیچ عنوان نسبتی با متن ندارد اما در سیر تاریخی و فقهی و شرعی سازی متن در دوران خلافت وارد گفتمان تفسیری مفسرین قران شده است. برای همین کاربرد کلمه و مفهوم "واجب "،در زمینه و سیاق فقهی به همراه خود، تمامی عناصر دیگر این گفتمان را با خود به همراه می کشاند و می آورد .بی تردید این همراهی از این هنگام بطور ضروری مفسر را وا می دارد تا بر متن چهارچوبی را تحمیل کند که برساخته شده قرون بعدی است و بکارگیری آن لابد زمینه فقهی و منطق و اصول آن خواهد بود . در ملاحظه تفسیر المیزان از این آیات، مقاومت متن برای علامه طباطبایی قابل حس و دریافت است . در بادی امر در می یابیم"ایام معدودات"مقاومت و ثقل سنگینی از متن است که می باید در تمهید و یا بگفته ایشان "توطئه چینی"از سوی "صاحب کلام "، در "شهر رمضان "،بنشیند .چراکه از این آیات یک غرض و هدف است :"آن غرض عبارت است از بیان وجوب روزه ماه رمضان".طباطبایی چونکه خود را در ذهن صاحب کلام نشانده و از سوی او می داند که مخاطبین به خاطر سنگینی یک ماه روزه داری گرفتار "یحاش و اضطراب ذهن" می شوند و آن را "شاق و سنگین" می دانند :" و اطمینان ندارد از اینکه شنونده از اطاعت آن سرپیچی نکند"این سه آیه را "به"تدریج " با نخست شنیدن ایام معدود و بعد شنیدن"ذکر فوائد و خیر دنیوی و اخروی"راضی به پذیرفتن و اطاعت می کند:
"پس به دلیلی که ذکر شد آیات سه‌گانه مورد بحث به هم متصل، و نظیر کلام واحدی است که یک غرض را در بردارد، و آن غرض عبارت است از بیان وجوب روزه ماه رمضان .و ثانیاً دلالت دارد بر اینکه قسمتی از گفتار این سه آیه به منزله توطئه و زمینه چینی برای قسمت دیگر آن است ،یعنی دو آیه اول به منزله مقدمه است برای آیه سوم ،چون در آیه سوم تکلیفی واجب می شود که صاحب کلام، اطمینان ندارد از این که شنونده
پدیدارشناسی آیات صیام (۷)
'ایاماً معدودات" یا "شهر رمضان"؟
همانطور که آمد آیه ۱۸۳ بیان نوشته شدن و مقرر گشتن آیین و مناسک صیام است برای مومنان،تا همچون ادیان قبلی شاید که اجرا و آیین گزاریشان موجب تقوا و پرهیزکاری شود.
این آیین گزاری و تشریع برای مخاطبان سه پرسش را می باید پاسخ دهد ،این سه پرسش عبارتند :۱) زمان این مناسک و آیین چه وقت از سال است؟ ۲) چه مقدار باید باشد و چه تعداد روز را در برمی گیرد؟ ۳)شرایط کسانی که می خواهند این عمل را به جا بیاورند (بخاطر اینکه سخت است و رنجی و سختی بر شخص تحمیل می شود) چه می باید باشد؟
همین طور که می بینیم آیه ۱۸۴ بقره ،بلافاصله مقدار و تعداد روزها را بیان می کند و به شرایط فرد روزه دار می پردازد و در آیه بعدی هم وقت و هنگام آنرا می گوید:
"روزهای اندکشمار (ایاما معدودات)،پس هر کس از شما مریض باشد و یا درسفر باشد،چند روزی (عده )از روزهای دیگر،(روزه بگیرد)،و بر کسانی که طاقت می آورند ،در عوض (فدیه)می توانند تهی دستی را اطعام کنند،پس هر کس با میل خود(طوع)خیری انجام دهد،آن خیر برای اوست،امااینکه روزه بگیریدبرای شما بهتر است،اگر می دانستید"(بقره:۱۸۴)
حال بر این اساس اکنون می دانیم تعداد روزها برای روزه گزار (ایام معدودات)اندک شمار است.و همچنین شرایط هرکسی که در این وقت و هنگام مریض و یا در سفر باشد.چند روزی از روزهای دیگر روزه بگیرد و حتی بر کسانی هم که این روزها را طاقت می آورند می توانند به عوض (فدیه)اطعام مسکین کنند و روزه نگیرند.اگرچه اگر به طوع و اختیارکار خیری انجام دهند خوبتر است و خوبتر روزه بودن است.
اکنون شرایط کاملا مشخص است .حتی برای کسانی که می توانند اما بدنبال عوض و فدیه هستند و اطعام مسکین راه دیگر است. (جالب آنکه در پاره ای از تفاسیر و حتی ترجمه ها،یطیقونه "لایطیقونه" معنی می شود).اما ایام معدودات چند روز است؟اگر بتوانیم تعداد این روزها را دریابیم راز ایام صیام را درقران خواهیم یافت.کاربرداین کلمه و ریشه های مشابه در درون آیات دیگر راه گشاست .
همراه این آیه مجموعا هفت بار به آن اشاره رفته است:چهار بار به معنی "اندکشمار " و یا "چند روزی" پیرامون باور نادرست مدعیان و پندار غلط آنها به بسیار کم بودن عذاب:(سوره بقره:۸۰،ایام معدوده)،(سوره مائده:۲۴،ایاما معدودا)،(سوره هود:۸، امه معدوده)،(سوره هود:۱۰۴،اجل معدود) و در (سوره یوسف :۲۰،دراهم معدود).همه در ترجمه ها اندکشمار و چند روز و چند درهم در سوره و قصه یوسف ترجمه می شوند.اما جالب تنها آیه ای که تعداد این اندک را بطور واضح بیان می کند در همین سوره بقره ،هفده آیه بعد از "ایام معدودت" است که به آیات زمان و فرصت قربانی درمناسک و آیین حج می پردازد،با همان تعبیر:
"و خدا را در روزهای شمرده،یاد کنید (ایام معدودات)،پس هر که شتاب کند(و اعمال دو روزه(یومین) انجام دهد گناهی بر او نیست، و نیز هر که(تا روز سوم)تاخیر کند گناهی بر او نیست،(این اختیار)برای کسی است که پرهیزکاری کرده. و از خدا پروا کنید و بدانید که بی تردید شما به سوی او محشور می شوید"(بقره:۲۰۳).به سخن مفسرین :"آن ایام معدودات همان سه روز است،همان ایام تشریق (در مراسم حج )است ".(تفسیر آیات حج،سوره بقره،جوادی آملی ،عبدالله:کتابخانه دیجیتال تبیان)
حال پس از آنکه تعداد روزهای مناسکی معلوم شد و برای ما از آیه مشابه معین گشت و شرایط روزه گزار (غیر از مریض و غیر مسافر و غیر از کسی که فدیه دهنده به غذای مساکین است )،می باید زمان و وقت این آیین روشن شود .هنگام و موسم روزه در آیه بعد بیان می شود:
"ماه رمضان ماهی است که قران به عنوان راهنمای مردم و حجت های روشنگر و جدا کننده میان حق و باطل در آن نازل شده است،پس هرکه از شما این ماه را دریافت (و در سفر نبود)روزه بگیرد (یصومه)و هرکه بیمار یا در سفر بود،به همان تعداد در روزهای دیگر (قضا کند).خدا برای شما آسانی می خواهد و سختی نمی خواهد تا شمار (روزه ها) را کامل کنید و خدا به خاطر اینکه هدایتتان کرده بزرگ دارید، و باشد که سپاسگزاری کنید."(بقره :۱۸۵)
@faramarzmotamad
پدیدارشناسی آیات صیام (۵)
"ایام معدوادا"یا "شهر رمضان"؟
آیه دیگر که به خصیصه مجازات و نقش تنبیهی روزه در عوض خطا و مجازات می پردازد آیه ۹۲ سوره نساء است:
"و هیچ مومنی حق ندارد مومنی را بکشد جز به خطا، و هر که به خطا مومنی را بکشد باید یک برده مومن آزاد کند و به کسان او خون بها بپردازد ،مگر اینکه آنها گذشت کنند .و اگر (مقتول )از گروه دشمن شماست ولی خود مومن است، آزاد کردن برده ی مومن (بس است).و اگر از گروهی است که میان شما و آنها پیمانی هست باید به کسان او را خون بها پرداخت و برده مومنی را آزاد کرد ،و هرکه (برده ای )نیافت، دو ماه پیاپی روزه بدارد(فصیام شهرین متتابعین) که این بخشایشی از خداست و خداوند دانای حکیم است"(آیه۹۲ سوره نساء).همین طور که می بینیم اینجا نیز روزه گرفتن جزایی است و معادلی برای بخشایش عمل قتل و نبود توان آزاد کردن برده .
قابل تامل آنکه این حکم که مجازات است و مربوط به قتل غیر عمد فرد مومن است و عوض آن می باشد در جزء مبطلات روزه شمرده می شود و در رساله های احکام روزه جای می گیرد و در عوض مفطرات عمدی یک روز روزه!و مهمتر آنکه جزای قتل غیر عمد یک مومن و غیر مومن پرداخت خون بهاء و عوض آن یا روز گرفتن است.با این آیه می باید آیه قصاص را از نو خواند و معنی کرد .قصاص قتل به جای قتل نیست ،بلکه خون بهاء در برابر مثل آن است .و اینگونه است که در قصاص حیات است برای اولوالباب!
همین وضع و روزه های مجازاتی و کفاره ای باز در سوره مجادله یعنی پیدا نکردن برده برای تنبیه و مجازات فرد در عمل نهی شده "ظهار" بیان می شود .در عمل و رسم ظهار مرد عرب به زنش می گفت :تو نسبت به من به منزله ی مادرم هستی و اگر پشیمان می شد و پس از آن می خواست به زنش باز گردد و باز تماس و آمیزش داشته باشد،مجازات این عمل با آزاد کردن برده امکان پذیر می شود: (برای آنکه زمینه روشن شود از یک آیه قبل شروع می کنیم):
"و کسانی که زنانشان را ظهار می کنند ،سپس از گفته ی خود باز می‌گردند ،باید پیش از آنکه آمیزش کنند ،بنده ای را آزاد نمایند .این (حکمی) است که بدان پند داده می شوید ،و خدا به آنچه می‌کنید آگاه است .(آیه ۳مجادله ) اما در نبود و نیافتن برده ای: "و هر که (برد ه ای )نیابد ،باید پیش از آمیزش ،دوماه پیاپی روزه بدارد(فصیام شهرین) ،و هر کس نتواند ،۶۰ مستمند را اطعام کند .این (حکم )برای آن است که به خدا و پیامبرش ایمان بیاورید، و اینها حدود خداست، و برای کافران عذابی دردناک است ."
(آیه ۴ مجادله)
قابل تامل اینکه در این حکم بعلت آنکه دو ماه پی درپی روزه گرفتن سخت است در معادل ،عوض آن را اطعام شست مسکین و گرسنه می شمارد.
در آخرین آیه که باز چون آیات قبل روزه و صیام نقشی معادل و عوض دارد در سوره بقره است و به مراسم و مناسک حج می پردازد . شرایطی که فرد نتواندقربانی بدهد یا بیمار باشد و ناگزیر در شرایط فراغ و میسر شدن به عوض در دو نوبت روزه سه روز و بعد هفت روز بگیرد :"
و حج و عمره را برای خدا به پایان برید ،و اگر محاصره (یا ممنوع) شدید (و اتمام حج ممکن نشد) هر قربانی که میسر است فراهم کنید و سرهای خود را نتراشید تا قربانی به قربانگاه برسد ،پس هرکه از شما بیمار است یا ناراحتی به سر دارد (و به ناچار سر بتراشد) پس به عوض آن روزه ای(ففدیه من صیام)، یا صدقه‌ای یا قربانی تقدیم کند ،و چون ایمن شدید هر که بعد از فراغ از عمره به حج پرداخت هرچه میسر شود قربانی کند و کسی که (قربانی ) نیافت سه روز در اثنای حج روزه (بدارد )،(فصیام ثلاثه )و هفت روز چون بازگشتید. این ده روز تمام است. این( حکم) برای کسی است که خانواده اش ساکن مسجدالحرام نباشند، و از خدا پروا کنید و بدانید که خدا سخت کیفر است."(بقره آیه ۱۹۶)
در تمامی موارد فوق روزه نقشی وابسته و معادل مجازات و یا قصوری در عملی می باشد و به خودی خود نقش آیینی و مناسکی آنگونه که در احکام سه آیه باقی مانده بقره هستند ،هرگز ندارند.
@faramarzmotamad
پدیدارشناسی آیات صیام(۳)
"ایام معدودا"یا "شهر رمضان"؟
روزه بی تردید از مراسم و مناسک دینی و از آیین های کهن بشری است .نوعی کف نفس و مهار و انضباط تن که در قالب آیین های مراقبه و گوشه گیری شکل یافته است و در سنت ادیان سامی به نشو ونمای خود ادامه داده است.در فیلولوژی و واژه شناسی این معنا ،آرتور جفری در کتاب خود با عنوان واژه های دخیل در قران ذیل کلمه صوم و صیام :روزه می آورد:
"باید خاطرنشان ساخت که همه آیاتی که واژه در آن ها واقع شده است متأخر هستند و واژه یک اصطلاح خاص دینی است که بی‌تردید از منابع خارجی گرفته شده است . ونسینک به تاثیرات یهودی در تعالیم مربوط به روزه در قرآن اشاره کرده است، و حال آنکه اشپرنگر در این باب بر تأثیرات مسیحی تاکید دارد. در تاریخ قرآن نولدکه- شوالی، توجه دانشمندان به همانندگی میان تعالیم قرآنی درباره روزه و تعالیم مانوی در این باب جلب شده است، و مارگلیوت گمان می‌برد که اصل این تعالیم را باید در نظام دیگری غیر از کیش یهودی و مسیحی جستجو کرد، هرچند که بی شک این دو کیش نیز در آن تاثیر داشته اند .بنابراین، تعیین سرمنشأ و خاستگاه واژه تا وقتی نتوانیم سرچشمه این رسم را بیابیم، کار آسانی نیست .
فرانکل آن را ماخوذ از واژه عبری
*می داند، اما بیشتر احتمال دارد که واژه از آرامی* که منبع واژه حبشی *،و واژه ارمنی *نیز هست، گرفته شده باشد .صورت سریانی از نظر آوایی به صورت عربی نزدیکتر است، و از این رو ممکن است ،چنانکه مینگانا اصرار می ورزد،ماخذ بلاواسطه واژه عربی باشد .به نظر می رسد که واژه پیش از روزگار حضرت محمد(ص) در عربستان رواج داشته است، ولی در باب اینکه روزه داشتن در دیگر جوامع عرب ،غیر از جوامع یهودی و مسیحی، امری شناخته شده بوده است، یقین حاصل نیست."
جفری ،آرتور،واژه های دخیل در قران،ترجمه فریدون بدره ای،انتشارات توس،،چاپ دوم ،تهران،۱۳۸۶،ص۲۹۱.
@faramarzmotamad
با تبریک سال نو و آرزوی سلامتی همه در این ایام و امید گشایش احوال ایران و گذر از این بیماری فراگیر جهانی و سلامت تمام مردمان و ملل دنیا.
Читать полностью…
روزه به عنوان یکی از عباداتی که به خصوص در ادیان سامی مورد توجه بوده است، به حکم صریح ایه 183 بقره، به مسلمانان امر شده، همانگونه که به پیروان ادیان گذشته سفارش شده است: "کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم" ولی با توسل به این ایه نمی توان نتیجه گرفت که زمان و طول مدت روزه داری برای مسلمانان باید مطابق به ادیان دیگر باشد، زیرا ظواهر بسیاری از اعمال عبادی در ادیان توحیدی متفاوت است، هر چند روح و هدف مشترک و یکسانی دارند. پس بدین ترتیب نمی توان با مقایسه عدد روزهایی را که یهودیان یا مسیحیان به روزه مکلف شده اند، الزاما طول مدت روزه داری در اسلام را مشخص نمود. خداوند مسلمانان را به روزه داری فرمان می دهد و در ایات بعد موسم این آیین و تعداد روزهای آن و شرایط افرادی که به این امر مکلف هستند، مشخص خواهد شد. بر طبق ایه 184 أَيَّامًا مَّعْدُودَاتٍ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ وَأَن تَصُومُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿184﴾
ایاما معدودات که مهمترین نکته طرح شده در این بحث است، به معنای روزهای اندک معنا شده است. ولی با دقت در معانی دیگر واژه معدود می توان به نتایج دیگری نیز دست یافت.
معدود:شمارکرده شده. (غیاث ) (آنندراج ). شمرده شده و به حساب آمده و حساب شده. (ناظم الاطباء) (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- معدود شدن: شمرده شدن
- معدود گردیدن ؛ شمرده شدن. به حساب آمدن : هر که همت او برای طعمه است در زمره ٔ بهایم معدود گردد. (کلیله و دمنه ).
- غیرمعدود ؛ نامعدود. به حساب نیامده. ناشمرده شده. (ناظم الاطباء).
- نامعدود: ناشمرده
به این ترتیب می توان معنای کلمه ایاما معدودات را روزهای شمرده شده و به حساب آمده یا روزهای مشخص نیز معنا کرد.
از سوی دیگر حتی اگر ایام معدودات را به معنای روزهای اندک در نظر بگیریم، باید به این نکته مهم توجه کرد که برای تعیین مصداق کمیت (مشخص کردن تعداد آن چیز اندک)، لازم است که عدد مقیاس و معیار را به دست آورد. باید ملاحظه نمود که در این آیه این عدد در مقیاس با سال در نظر گرفته شده است. بنابراین یک ماه در مقابل 12 ماه یا 30 روز درمقابل روزهای یکسال اندک شمرده می شود. چنانچه ایام معدودات در ایام حج، اشاره به سه روز در مقابل یک ماه یا کمتر از یک ماه دارد که در این مقیاس روزهای اندک به شمار می آید. با دقت در ایات دیگری که از عبارت ایام معدودات استفاده شده، می توان به این مفهوم بهتر واقف شد:
وَقَالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَيَّامًا مَعْدُودَةً ۚ قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَهْدًا فَلَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ عَهْدَهُ ۖ أَمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ (80 بقره)
و گفتند که هیچ وقت آتش عذاب به ما نرسد مگر روزهایی اندک. به آنان بگو: آیا بر آنچه دعوی می‌کنید عهد و پیمانی از خدا گرفته‌اید که خدا هم از آن عهد هرگز تخلف نکند یا چیزی به خیال جاهلانه خود به خدا نسبت می‌دهید؟
ذلک بانهم قالوا لن تمسنا النار الا ایاما معدودات و غرهم فی دینهم ما کانوا یفترون (24 آل عمران)
این بدان سبب بود که آنان گفتند: هرگز آتش جز روزهای اندک به ما نخواهد رسید و برساخته هایشان آنان را در دینشان فریفته کرده است.
در این دو ایه ایام معدود، اشاره به مدتی محدود و کوتاه دارد که به هر حال تمام شدنی است و کافران به موقتی بودن این زمان عذاب دل خوش کرده اند. پس می توان نتیجه گرفت ایام معدود در هر ایه را باید در زمینه و بستر زمانی آن بررسی کرد و به هیچ وجه تعمیم شمارش آن به آیات دیگر منطقی به نظر نمی رسد.
بسم الله الرحمن الرحیم
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿183﴾ أَيَّامًا مَّعْدُودَاتٍ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ وَأَن تَصُومُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿184﴾ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿185﴾ وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَلْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ ﴿186﴾ أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَآئِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللّهُ أَنَّكُمْ كُنتُمْ تَخْتانُونَ أَنفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنكُمْ فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ مَا كَتَبَ اللّهُ لَكُمْ وَكُلُواْ وَاشْرَبُواْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّواْ الصِّيَامَ إِلَى الَّليْلِ وَلاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿187﴾
اي كسانيكه ايمان آورديد روزه بر شما نوشته شد همچنانكه بر كساني قبل از شما نيز نوشته شد، باشد كه پرهيزگار شويد﴿183﴾ روزهايي مشخص و هر كس كه مريض يا در سفر بود تعدادي از روزهاي ديگر را و كسانيكه روزه بر آنها طاقت فرساست فديه اي به عنوان طعام مسكينان بدهند، پس هر كس كه به سوي خير بشتابد همانا خير براي خود اوست و اگر روزه بگيريد خيري براي شماست، اگر بدانيد﴿184﴾ ماه رمضان ماهي است كه در آن قرآن نازل شد، كه هدايت مردم و نشانه هاي آشكار هدايت و جدايي حق از باطل است، پس هر كس كه شاهد اين ماه بود آنرا روزه بگيرد و هر كس كه مريض و يا در سفر بود تعدادي از روزهاي ديگر را روزه بگيرد، خداوند خواهان آساني بر شماست و خواهان سختي بر شما نيست(و اراده او بر آن است) تا شماره را(تعداد روزهاي روزه) تكميل كنيد و او را به بزرگي ياد آريد از آنجهت كه هدايتتان كرد و باشد كه شكر گذاريد﴿185﴾ و هنگاميكه بندگانم درباره من از تو سوال مي پرسند (بگو) همانا من به آنها نزديك هستم، دعوت دعاكننده را هنگاميكه مرا مي خواند جواب مي دهم، پس مرا جواب دهند و به من ايمان بياورند باشد كه راه را پيدا كنند﴿186﴾ آميزش با زنانتان در شبهاي روزه بر شما حلال گشت زيرا كه آنها لباس شما و شما لباس آنها هستيد، خداوند به ناراستي كه با خود كرديد آگاه بود پس به سوي شما بازگشت و شما را بخشيد؛ اكنون با زنان خود مباشرت كنيد و آنچه را كه خداوند بر شما نوشته است بخواهيد و تا هنگاميكه رشته سفيد فجر از رشته سياه بيرون آيد فرصت خوردن و آشاميدن داريد پس از آن تا شب روزه بگيريد و در حاليكه در مساجد معتكف هستيد با زنان خود مباشرت نكنيد، اينها حدود خداست پس به آنها نزديك نشويد، خداوند بدين گونه نشانه هايش را براي مردم بيان مي كند باشد كه تقوا پيشه كنيد. ﴿187﴾
شب تفسیر معاصرانه قرآن کریم
این رویداد یکشنبه، ۱۹ اردیبهشت ساعت ۱۷ منتشر می گردد.
@bukharamag
@mostafamalekian
نوشته ای کوتاه از دکتر علی زاهد پیرامون پدیدارشناسی متن و آنچه یک پدیدارشناس ، از افق تاریخی امروز برای فهم متن مقدس انجام می دهد:
Читать полностью…
در" نقد پدیدارشناسی آیات صیام"، دوست فرهیخته جناب استاد سرافراز ملاحظاتی داشتند که نفس توجه و تامل پیرامون آنها موجب سپاسگزاری اینجانب است.این ملاحظات در سه یاداشت آمد و محوریت نقد بر آن بود که روش پدیدارشناسی که مستلزم تعلیق و پیش فرض های مربوط به ابژه تحقیق است رعایت نشده است و متن سراسر داوری است.
به پندارم آنچه استاد سرافراز را واداشته به این داوری برسد نکته ای است که در مفهوم تعلیق و اپوخه کردن پیش فرض ها در پدیدارشناسی محتملا از نظر ایشان دور افتاده است و می طلبد از نو به آن توجه داشت. مسئله ای که مفهوم اپوخه و تعلیق را در پدیدارشناسی هوسرلی و بعد شوتز و دیگران وارد می کند مفهوم "رویکرد طبیعی" است.رویکرد طبیعی شیوه اندیشیدن و هدایت فکری است که عادت ما شده است و باآنها مثل همیشه به چیز ها و ابژه های تحقیق می نگریم و اکنون در این رویکرد می باید اینگونه ننگریم. به سخن هوسرل :"ما باید همه عادات پیشین اندیشه را کنار گذاشته ،خوب تشخیص داده و موانع روانی را که این عادات در امتداد با افق‌های اندیشیدن ما ایجاد می‌کنند درهم شکنیم ،...اینها الزامات دشواری هستند. از این رو برای حرکت آزادانه در امتداد این شیوه جدید... برای آموختن آن چیزی که قبل از دیدن توسط چشمان ما وجود دارد ،برای تمیز دادن، برای شرح،تصحیح و مطالعات پر زحمت فراخوانده می‌شود(هوسرل،۱۹۳۱) این کار بدرستی سخت است ،باید بدیهیات تفسیر یک متن را که بصورت غیر انتقادی بکار می بریم را در تعلیق (نه داوری) بگزاریم یا تکنیک آشنایی زدایی و دور شدن از متن را ایجاد کنیم شاید که بتوانیم از متن فاصله روشی بگیریم .ما بعنوان خوانشگر مدرن بی تردید در افق فکری و فرهنگی مدرن و آموزه های نو بسر می بریم .اینها به سخن هایدگر زیست جهان ما هستند.در این جهان ما به شکل عادتی و با رویکرد طبیعی که بدیهی شده و آموخته ماست به اشیاء می نگریم .حال باید برای نفوذ به افق متن گام مهم که تعلیق و کاهش پدیدارشناسانه است را برداریم .ما عادت کرده ایم که متن را از زبان و در چشم مفسران و سیره و سنت های مالوف و حامی متن بیینیم و اصلا غیر از این راهی را میسر ندانیم و به پرسش نگیریم.در این شیوه نسنجیده تفسیر برایمفسر ، تحصیل حاصل است .آنچه از پیش دارد را یک بار دیگر از آن خود می یابد و تایید می کند .اما در خوانش پدیدارشناسانه است که با آگاهی و دانش از افق متن و اشتباه نگرفتن افق های متقدم با متاخر سعی به نفوذ به افق پدیداری متن می کنیم. اما برخلاف سخن جناب سرافراز رجوع به :"تجربه زیسته مسلمانان ،شارحان و مفسران و سیره "یعنی همان تکرار و تحصیل حاصل!
اما می دانیم افق معنایی متن ، افق تفسیری مفسران قرن چهارم تا به امروزنیست ،چنانکه تجربه مسلمانی ما نیست ،یا بازشرح مکرر شارحان بر آیات در دوران خلافت نیست و آخر کار،بیرون کشیدن گفتمان فقهی از متن و قران نیست.اینها همه همان طور که گفته آمد اتفاقا موانع مفهومی و سوگیری های معنایی هستند که نزدیک شدن مارا به متن نا ممکن و دور و دور تر می کنتد .مگر افق متن ،افق دوران خلافت است که بخواهیم بطور مثال فهم غزالی و یا ابن عربی را از آیات صیام بپرسیم؟افق متن مربوط به جامعه ای پیشا خلافت و دورانی کاملا متفاوت است .چنانکه اگر مخاطب متن ،عرب حجاز است پس برای شناخت افق متن به بسیاری از دانسته ها حاجت داریم .ما نیاز به فهمی از مفهوم مجازات و آیین داریم .مگر می توان بدون شناخت جوامع بدوی و بیابانی از مفهوم مجازات آنگونه که دورکیم از قوانین زاجره سخن می گوید و یا مفهوم آیین آنچنان که مناسک شناسانی چون اسمیت(ادیان سامی ) و یا فریزر (در شاخه زرین) می گویند راه به درک این اتمسفر زندگی در آن سرزمین برد.بدون نسخه شناسی و معنا شناسی کلمات و روند تاریخی سیر آنها در متون مقدس قبلی و پیشین ،مگر می توان به مفهوم صیام در قران راه برد؟این ها و بسیاری دیگر بایسته ها و دانش تحقیق هستند و اگرنه بدون آنها ما هرگز به بازسازی افق متن نخواهیم رسید.
خوانشگر امروز با دانشی از زبان شناسی و فهم گفتان های مختلف و آگاهی بر ابزار کار وارد میدان می شود .او همانطور که تاریخیت را در افق پژوهش می بیند ،به حیثیت تاریخی خود نیز در مقام پژوهشگر آگاه است .دور شدن از رویکرد طبیعی تلاشی است تا از افق نیاندیشیده شده و قضاوتمند متن دور شود و کم کم به افق متن نزدیک گردد و بتواند دریابد که مخاطبان متن ، چگونه و بواسطه کدام معانی و فرهنگ به فهم ودریافت معانی متن می رسیدند.
در رویکرد بازگشت به قران و نواندیشی (خصوصا مهندس بازرگان و در پی او دکتر شریعتی ) به درک وفهم درستی رسیده بودند که متن را شولایی از فهم های نامرتبط از تشیع صفوی و تسنن اموی در بر گرفته و در حصار خود نهاده است .برای بازگشت به متن و قران آنان گامی بلند را از فراسوی این سنت برداشتند .هر چقدر این گام موفق بود اما متاسفانه
*نقدی بر خوانش پدیدار شناسی آیات صیام (۲ )* دوم : این خوانش به گمانم حتی با رویکرد پدیدار شناسانه تقلیل گرا نیز در تعارض است
زیرا به مهمترین رکن رویکرد پدیدار شناسی که به تعلیق در آوردن پیش فرض ها و داوری هاست ملزم نبوده است برای مثال به تعدادی از این داوری ها در فقرات نوشته شده دکتر معتمد اشاره می شود
۱- روزه بی تردید از مراسم و مناسک دینی است
۲-واژه روزه از منابع خارجی گرفته شده است
۳- روزه گرفتن جزایی است
۴- حکم وجوب یا واجب در قرآن نیست
۵- واژه ها و کلمات دارای معنای ذاتی نیستند
۶- گفتمان فقهی بر آیات قرآن بار شده است
۷- روزه حکم واجب نیست بلکه حکم دستوری است
۸- زمینه بحث ما زبان شناسی نو می باشد
بنابراین گویا نویسنده نتوانسته داوری و پیش فرض های خود را در فرآیند مواجه با معنای متن دخالت ندهد
سوم : این خوانش از لحاظ منطقی جامع و مانع نیست یعنی نه جمیع جهات رویکرد پدیدار شناسی را شامل می شود نه مانع ورود روش های پژوهشی دیگر شده است اما منظور از جامع نبودن این است که نویسنده محترم مطابق با رای هوسرل که از چگونگی شکل گیری پدیدارها و معانی در آگاهی انسان سخن می گوید می بایست برای دست یابی به معنای آیات صیام ، حوزه های سیره پیامبر ، احادیث و روایات ، تصور و مخیال مسلمانان ، ادراک عارفان و فیلسوفان و متکلمین و مفسرین و نیز زبان قرآن و محتوای کلی آن را مورد مطالعه و بررسی قرار بدهد تا به نحو کامل با پدیداری معنای آیات صیام آشنا شود اما نویسنده محترم تنها به حوزه قرآن آن هم به چند تفسیر محدود بسنده کرده که تلاشی ناتمام است البته واضح است که ملاحظه ی معنای آیات صیام و یا هر موضوع دیگری در منابع مختلف تاریخ کوششی صعب و دیر باب است . اما از سوی دیگر رویکرد نویسنده آن چنان وسیع و عام شده که روش های پژوهشی دیگر را در بر می گیرد
در واقع گزارش های تحقیقاتی با روش های دیگر مانند خوانش ترکاشوند و آرش سلیم در چارچوب رویکرد دکتر معتمد قرار می گیرد و تفاوت معنا داری میان آن ها دیده نمی شود هر چند آن دو پژوهشگر محترم هرگز خوانش خود را در سیاق پدیدار شناسی تلقی نکرده اند
بهر حال توضیح مانند تعریف باید هم جامع باشد یعنی شامل تمام عناصر و اجزاء موضوع مورد نطر و از سویی مانع باشد یعنی اجازه ندهد در برگیرنده ی عناصر و اجزاء دیگر بشود
بنابراین کاستی کار این است که خوانش دکتر معتمد نتوانسته از حیث پدیدار شناسی هوسرلی جامع و مانع باشد
ادامه دارد ...
ادامه از 👆🏼
✨ قرآن و بافتار بایبلی آن: نسبت متن قرآن با متون بایبلی و پسابایبلی چیست؟
📌 روز بیست‌ودوم رمضان ۱۴۴۲ هجری | جزء بیست‌ودوم قرآن | أحزاب:۳۱ تا یس:۲۷
بخش ۲ از ۲
———————————————
📖 سوره‌ی سبأ، آیه‌ی ۴۷
قُلْ مَا سَأَلْتُكُم مِّنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى اللَّـهِ وَ هُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ
بگو: «هر مزدى كه از شما خواستم آن از خودتان مزد من جز بر خدا نيست، و او بر هر چيزى گواه است.»
🔻 آنچه در این آیه مبنی بر «امتناع پیامبران از دریافت مزد از مردم» آمده است در ۱۱ سوره‌ی دیگر از قرآن به دفعات تکرار شده است. این آموزه در سنّتِ شفاهیِ یهودی یعنی «میشناه» که بعدها مکتوب نیز شده است، و در انجیل مَتّیٰ در مسیحیت وجود دارد.
📚 میشناه، پِرکِی آبوت (فصلِ آباء)، بخش ۱، بند ۳: همانندِ آن خدمت‌گزارانی مباش که سَرورِ خود را در عوضِ دریافتِ مزدی خدمت می‌کنند؛ بلکه همچون خدمت‌گزارانی باش که سَرور خود را بدون چشم‌داشتِ هیچ‌گونه مزدی خدمت می‌کنند، و بگذار که ترسِ از «آسمان» بر تو باشد. [پ.س.]
📚 عهد جدید، انجیل مَتّیٰ، بخش ۱۰، بندهای ۵، ۸، و ۹: این دوازده تن را عیسی با این دستورها به رسالت گسیل داشت: "... بیماران را شفا بخشید و مردگان را زنده کنید و جذامیان را پاک سازید و دیوها را دفع کنید. رایگان یافته‌اید، رایگان دهید. زر و سیم و سکه‌ی خُرد بهرِ نهادن در کمربندهای خویش فراهم میاورید." [پ.س.]
🔻 افزون بر «بافتار بایبلی قرآن» می‌توان با استفاده از «بافتار عربی و پیشااسلامیِ قرآن» نیز این آیه را تفسیر کرد. در بافتار عربیِ قرآن، «نبئ» در کنار «شاعر»، «ساحر»، و «کاهن» قرار دارد؛ اما سه شخصیتِ اخیر در ازای سخنان و اعمال و دعاها و پیش‌گویی‌هایی که ارائه می‌کنند مزد می‌طلبند، اما نبئ مزدی نمی‌طلبد و بدین‌سان خودش و روشی که با آن سخنانش را به‌دست آورده است (یعنی از طریق فرشتگانی که از نور خلق شده‌اند) را از شاعر و ساحر و کاهن (که با جنّیانی در ارتباطند که از آتش خلق شده‌اند) جدا می‌سازد.
📗 بخش‌هایی از مطالب این فرسته از منبع زیر برگرفته شده‌اند:
Reynolds, Gabriel Said. The Qur’an and the Bible: Text and Commentary. New Haven: Yale University Press, 2018.
#بایبل #قرآن #رمضان #روز_بیست‌ودوم #جزء_بیست‌ودوم
#Bible #Quran
🖋 زهیر میرکریمی
@anqanotes
پدیدارشناسی آیات صیام (۱۰)
"ایام معدودات"یا"شهر رمضان"؟
(فرامرز معتمد دزفولی)
آخرین آیه از آیاتی که به آیات احکام صیام مربوط است آیه ۱۸۷ سوره بقره است .این آیه در فاصله ای که آیه ۱۸۶ ایجاد کرده قرار گرفته است .آیه ای که به لحاظ مضمونی به این آیات شباهتی ندارد و حضورش قابل تامل است و می توانست در جای دیگر باشد وشکافی میان نظم معنایی این ردیف آیات می اندازد.اما آیه ۱۸۷ تفاوتی با آیات قبلی دارد.در آیات قبلی فریضه و دستوری بود برای آغاز روزه گرفتن و پرسش از تعداد روز و هنگام آن ، اما این آیه مسبوق به قبل است و می خواهد فریضه و دستور قبلی را که ایجاد سختی و مشکل کرده است آسان کند .یعنی نهی شده ای را حلال کند .به آیه ۱۸۷ از ترجمه تفسیر طبری توجه کنیم: "حلال کرده شمارا شب روزه (لیله الصیام)، نزدیکی کردن با زنان شما (نسائِکُم)،ایشان اند پوشش شما و شمایید پوشش ایشان ،دانست خدای که شما بودید خیانت می کردید تن های شما را، توبه داد بر شما ،و اندر گذشت از شما ،اکنون گرد آیید (باشروهن)به ایشان و بجویید آنچه حکم کرد خدای (کتب الله)مر شما را ،و بخورید و بیاشامید (و کلوا و اشربوا)تا پیدا آید شما را سپیدی روز از سیاهی شب از بامداد، پس تمام کنید روزه تا شب(اتموا الصیام الی لیل)، و مه گرد آیید با ایشان و شما باشید نشتگان (نشستگان ) اندر مسجدها . آنست حدهای خدای ،مه نزدیک شوید آنرا. همچنین پیدا کند خدای آیت های او مردمان را تا مگر ایشان بپرهیزند."(بقره،۱۸۷)نخستین نکته دریافتی آنکه زمان روزه داری از آغاز شب بوده است و تا شب بعد.یعنی یک شبانه روز کامل تمام نخوردن و ننوشیدن و نهی شدن از روابط جنسی با زنان .با این آیه آن نهی پیشین،حلال می شود و می توان تا هنگام دمیدن صبح و باز شناسی رشته سپیدی و خط صبح از سیاهی شب به این اعمال مشغول بود.با آمدن صبح ،نباید دیگر خورد و نوشید و رابطه جنسی با زنان خود داشت مگر تا شب برسد و روزه به اتمام برسد.(اتموا الصیام الی الیل )دلیل آزاد سازی و اجازه هم به ناتوانی و عدم خودداری مخاطبان باز می گردد.نکته قابل تامل آن است که این دستور برای یک شب خاص است و آن مربوط به لیله الصیام، به سیاق لیله القدر.
اما در عموم ترجمه های متاخر و امروزی که گرانبار از پیش فرض های عصری تنقیح نشده خود می باشند می بینیم چگونه بی تامل این مقررشده را برای یک ماه و لامحاله تمام شب های ماه رمضان ترجمه و تفسیر کرده اند :(آمیزش شما با زننتان در شبهای روزه بر شما حلال شد،بهاء الدین خرمشاهی ،ص ۲۹،در شب های روزه نزدیکی با همسرانتان برای شما حلال شد،ابوالفضل بهرام پور،ص ۲۹،برای شما آمیزش جنسی با همسرانتان در شب روزه داری "یعنی شبهای ماه رمضان"حلال گردید،سید محمد باقر حجتی و عبدالکریم بی آزار شیرازی ص۱۸۴،در شبهای روزه ، همخوابگی با زنانتان بر شما حلال گردیده است محمد مهدی فولاد وند ص۲۹،برای شما حلال شد در شبهای ماه رمضان مباشرت با زنان خود ،مهدی الهه قمشه ای ،حلال شد برای شما در شب (ماه)روزه در آمیختن با زنان خودتان ،محمد کاظم معزی،در شبهای روزه داری،آمیزش با زنانتان بر شما حلال شد،سید حسین نصرص۳۵۰)در صورتیکه "لیله الصیام"در این آیه ناظر به یک شب است و متن می توانست اگر مربوط به "شب ها "بودکلمه "لیالی صیام" را به کار برد که نبرده است چنانکه درسوره سباء برای شبها اسم جمع آن را آورده:سیروا فیها لیالی ۱۸،ولیال عشر،فجر ،۲ چنانکه اگر از شبها بخواهد سخن گوید از ترکیب لیل و عدد مورد نظر استفاده کرده است:اربعین لیله و ثلثین اربعین در اعراف ۱۴۲و اربعین لیله در بقره ،۵۱ .
اما "لیله الصیام" در مشابهت برای شبی برگزیده و شب خاص آمده است همچون :لیله القدر در سوره قدر آیه۱،۳و در سوره دخان :انا انزلنه فی لیله المبارکه، منظور آنکه گویی این دستور و حکم تسهیلی ؛ می تواند به شبی خاص و ویژه در راستای "ایام معدودات و نه به لیال الرمضان مربوط باشد ، یعنی شاید آیه و حکمی متقدم تر از" آیات صیام"و در شباهتی به روزه ای که یکبار در سال و از لیل تا لیل زمان آن را برای روزه داردر بر می گرفت (کما کتب علی الذین من قبلکم).
@faramarzmotamad
از اطاعت آن سر پیچی نکند،برای اینکه تکلیف نامبرده تکلیفی است که بالطبع برای مخاطب، شاق و سنگین است، و به این منظور، دو آیه اول از جملاتی ترکیب شده که هیچ یک از آنها از هدایت ذهن مخاطب به تشریع روزه رمضان خالی نیست،بلکه در همه آنها به
تدریج ذهن شنونده را به سوی آن توجه می دهد، و به این وسیله است یحاش و اضطراب ذهن او را از بین می‌برد، و در نتیجه علاقه مند به روزه می کند، تا با اشاره به تخفیف و تسهیلی که در تشریع این حکم رعایت شده ،و نیز با ذکر قوائد و خیر دنیوی و اخروی که در آن است ،حدت و شدت دلخواهی و کبار را بشکند"(تفسیر المیزان آیات ۱۸۳ الی ۱۸۵).
همین طور که می بینیم اگرچه طباطبایی به تفسیر آیه به آیه در روش خود باورمند است اما کمتر از کار بری آن روش در اینجا خبر واثری می یابیم .طباطبایی مقاومت معنایی آیات و متن را اینجا به خوبی در می یابد اما تلاش وی تمام در آن است تا در تفسیر خود توضیح مناسبی در چهارچوب فقهی و کلامی مختارخود بیابد و متن را غیر روشمند به افق معاصر خویش بکشاند.
پدیدارشناسی ایام صیام (۲)
"ایام معدودات" یا "شهر رمضان"؟
(فرامرز معتمددزفولی)
مهمترین گام روشی در آنکه بتوانیم به افق متن نزدیک شویم ، آگاه شدن به افق خوانشگر مخاطب متن در زمانه نزول است .زیست جهان مخاطب متن خود واجد افقی است که ایجاب می کند خوانشگر متن امروز نیز از همین زاویه به افق متن بنگرد .پیش فرض ها و منظری که او بدیهی می شمارد و بصورت هدایت شده ای معنای متن در کانال آن می افتد. چنانکه هرمنوتیک خوانش گر امروزی آیات و احکام صیام نیز حاصل پیش فرض های تفسیری است که در جامعه مفسر در طی قرون ،بخوانیم فراتر از هزارسال شکل یافته اند و آنقدر بدیهی و طبیعی اند که اگر نگویم هرگز ،اما بسیار کم به پرسش و رویت می آیند .التفات به این زمینه تفسیری و چهارچوب های معنایی مهمترین بخش این مرحله در پدیدارشناسی است.
آیات صیام بصورت مستقیم در قران تنها چهار آیه است ،اما این آیات در سنت فقیهانه هزار ساله مبدل به سلسله ای ازاحکام و مسئله ها شده اند و فقیهان آن را در چهارچوب احکام خود قرار داده اند. اکنون می بینیم در توضیح المسائل فقهاء همین چهار آیه به بیشتر دویست مساله تبدیل شده اند و مقلدان نیز مکلفند و می باید برای روزه خود از آنها حتما آگاه باشند. (رساله توضیح المسائل )،هر کس که به سن" تکلیف" برسد "واجب "است و مکلف که در ماه رمضان روزه آن سال را به جا آورد مگر اینکه طبق "احکام "روزه از او ساقط شده باشد.
البته درون این افق فقهی که ظاهر گرا ست و به اعمال مکلفان می نگرد یک زمینه صوفیانه و باطنی هم شکل گرفته است که به آن عناصر معنوی و عرفانه ای افزوده تا روزه داران با خالی کردن اندرون جایی برای نور معرفت و گوهرهای اجلالی یابند. اکنون این افق معنایی که هم برساختی فقیهانه و هم عارفانه یافته محملی است که خوانشگر متن را هدایت نماید تا از درون این سنت به خوانش متن و تفسیر پردازد ، بخصوص در جوامع سنتی و دینی که این احکام ضمانت اجرایی و الزامی نیز پیدا کنند و خوانشگر متن هر سال و هر ماه رمضان ، تجربه زیسته ای از این فهم نهادی شده داشته باشد.
اما تعلیق این افق چگونه است و چگونه می توان از پیش فرض ها بدیهی شده دورانی فاصله گرفت؟مهمترین راه درک تاریخی و بشری از معرفت دینی است.اینکه بدانیم ما پیوسته با برساخت های انسانی و تاریخی و معطوف به شرایط روبرو هستیم . به همین خاطر درک تاریخمند و عصری از معرفت و فرهنگ پیوسته امکان فاصله گیری روشمند را برای خوانشگر متن دینی فراهم می کند .دریافت اینکه همیشه ما واجد فهمی تاریخی و زمان مند وزمینه مند از متن دینی هستیم.درکی که بواسطه گفتمان سازی ،خود راغیر تاریخی و غیر نسبی و غیر زمانمد نشان می دهد و بر خوانشگر متن خود را تحمیل می کند. برای همین ،تعلیق و فاصله گرفتن از زیست جهان و زمینه فرهنگی فقط با شناخت روشمند تاریخ و تاریخی دیدن روند شکل گیری معرفت دینی حاصل می آید و امکان نقب زدن از افق خودبه افق متن را فراهم می کند.
راه دوم داشتن تجربه های زیسته اجتماعی و مشاهده فرم های متفاوت دینی و سبک های مختلف زندگی است.تفاوت هایی که در مشاهده فرهنگ های متفاوت امکان پذیر است و گشاینده افق های بسته به افق های دیگر . زندگی و مراسم ها و آیین های آن را به تعبیر از افق های دیگر دیدن و شکاف انداختن در "جهان حیاتی "، به تعبیر آلفرد شوتز و چهارچوب های فرهنگی که ما را محصور خود کرده اند و بر ما سلطه دارند.بلی گذر از افق امروز و سفر به افق دینی متن در هزاره ای بیشتر جز با تعلیق روشمند امکان ندارد و می طلبد اینگونه آیات صیام را از نو بخوانیم و به خوانش تازه در آوریم .
@faramarzmotamad
پدیدارشناسی آیات صیام(۶)
"ایاما معدودات" یا "شهر رمضان"؟
همانطور که گفتیم در قران ما به دو نوع آیه پیرامون روزه در قران مواجه می شویم :یک نوع روزه و صیام که نقش تنبیهی و یا مجازاتی را به عهده دارد و به پوشاننده (کفاره)عمل ناشایستی همچون قتل مومن و یا عمل ظهار (مادر پنداری زن خود)می پردازند ، یا در شکستن قسم و یا تاخیر در رساندن قربانی در عمل حج با روزه گرفتن جایگزین می شوند.این عوض ها چون به ماهیت مجرمانه نزدیک می شوند سنگین می شوند و و تا به دوماه پیوسته (شهرین)،میرسند.
نکته مهم اینکه هیچکدام ساختاری مناسکی و آیینی ندارند ،فقط وابسته به فرد و عمل نهی شده مجازات و یا جایگزینی برای مجازات در زمان انجام عمل هستند.اما آیات صیام و روزه داری به نوع دوم مربوط است که مورد پژوهش ما در اینجا ست.این آیات،آیه های(۱۸۳الی۱۸۷) سوره بقره می باشند. آیات رو به تمام کسانی دارند که ایمان آورده اند (همه افرد)و در زمان و زمان انجامش هنگام خاصی(رمضان)است.
یعنی نه به فرد خاص و نه زمان خاصی ربط دارند و نه در شاکله تنبیه و مجازات قوم قرار می گیرند . نحوه بیان عام و شیوه اجرای این آیات نشان دهنده آن است که آنها در نوع مناسک و آیین شمرده می شوند. آیین مناسکی است که عموما به تمام باور مندان آن دین وابسته است و حتما به زمان و وقت خاصی مربوط است و می باید در آن هنگام اجرا و برگزار شود.آیین ، بی تردید نمی تواند مجازات باشد. به قاعده هم در محتوا شبیه و مثل دیگر آیین ها و مناسک ادیان هم زمان است:
"ای کسانی که ایمان آورده اید بر شما نوشته شد روزه (صیام)چناکه(کما) نوشته شد برکسانی که قبل از شما بودند ،باشد که تقوا گیرید"(بقره:۱۸۳).پدیدارشناسی فهم مخاطب قران در تشریع این آیات به ما این را تذکر می دهدکه مخاطب بی تردید ادیان قبلی چون مسیحیت و یهودیت را پیش رو دارد .آیینی که با آنها مجاور است و قران نیز کتاب آنها را تصدیق کننده است و آن را پیوسته تذکر می دهد:"نزل علیک الکتب بالحق مصدقا لما بین یدیه و انزل التوراه و الانجیل"(مائده۳)این کتاب را به حق بر تو نازل کرد که تصدیق کننده ی کتابهای پیشین است و تورات و انجیل را نازل کرده،از پیش که راهنمای مردم باشد(من قبل هدی للناس..)(مائده۴)
تاملی در تورات و انجیل نشان می دهد این ادیان واجد روزه آیینی بوده اند .یک روز در یوم کیپور که در تورات آمده است و چند روز دیگر در روز هایی خاص.انجیل نیز کمتر واجد مناسک و تشریعات است اما آن نیز داری روزه(فصح) است.
آیه ۱۸۳ که نخستین خبر و اطلاع از صیام و روزه گیری برای مومنان است تشریع خود را به سنت دینی قبل و در ادمه آنها برای مخاطبان می داند. برای همین هم در آیه بعد تعداد روز های این روزه (ایام معدودات) و به زمان و موسم آن (ماه رمضان ) نیز اشاره می کند.
پدیدارشناسی فهم مخاطب به قاعده در راستای مناسک و آیینی است همچون ادیان و دینداران مجاور . شبیه و درتصدیق آنها یک یا دو روز و ایامی معدود نه سی روز و یک ماه !
اما تفاسیر بعد ی که از این آیات صورت گرفته است نشان دهنده این است که متاسفانه هرمنوتیک و شیوه فهم این آیات برای مفسران، هرمنوتیک آیات تنبیهی و مجازاتی شده است که بر دیگر سوره ها چیره است. با این پیش فهم خطا موسم و زمان اجرای آیین را (شهررمضان)با تعداد روزها (شهر)اشتباه گرفته اند و به نادرست تفسیر کرده اند. آیات تنبیهی جای آیات آیینی قرار گرفته اند.آنچه سازنده و نوعی آموزش برای مومنین است در سیاق آیات تنبیهی و مجازاتی مورد خوانش قرار گرفته است. براحتی می توان حساسیت و نوعی دقت متن رادر بیان آیات تنبیهی و معادل سازی های خود مشاهده کرد. دقت و عدالتی که وابسته به توان فرد در پرداخت عوض و مثل و یا توان اجرای آن است ، اما به یکباره برای همه یکسان و به نادرست به" شهر رمضان"تفسیر می شود!
@faramarzmotamad
پدیدارشناسی آیات صیام(۴)
"ایام معدودا" یا "شهر رمضان"؟
در قران ما ابتدا نیاز داریم بدانیم این معناو کلمه را چگونه و در چه زمینه ای استفاده شده است .در بررسی خود می یابیم کلمه صوم و صیام بغیر از آیات سوره بقره که بیان و حکم از آنها مستفاد می شود (۱۸۳الی۱۸۵ و ۱۸۷و ۱۹۶)،پنج بار دیگر در چهار سوره دیگر به آن اشاره رفته است، اما این اشاره ها بطور غیر مستقیم و برای چیز دیگر می باشد.یک کاربرد آیینی و مناسکی و کاربزد دیگر تنبیهی و مجازاتی .نخست همه این موارد را می آوریم .
۱-در تمامی سوره های مکی فقط یک بار به کلمه صوما اشاره رفته و آن نیز در ضمن حکایت مریم (ع)و بشارت به بار دارشدن وی . در این آیه برای آنکه مردم از او سوال و پرسش نکنند از او خوسته می شود که بگوید من نذر کرده ام روزه باشم و با کسی هرگز صحبت نمی کنم:
"پس بخور و بنوش و چشم روشن دار.پس اگر کسی از آدمیان را دیدی بگو: من برای (خدای)،رحمان روزه نذر کرده ام و امروز مطلقا با بشری سخن نخواهم گفت".
فقولی انی نذرت للرحمن صوما،فلن اکلم الیوم انسیا(مریم:۲۹)همین طور که می بینیم این روزه از نوع اول و به مثابه یک آیین و مناسک است. اما نوع دوم که طرح آن معادل تنبیه و مجازات است:
در سوره مائده دو بار به روزه اشاره رفته است و هر دو بار در رابطه کفاره ،یعنی جزاو مثل و عملی که بوسیله آن عمل دیگر را با آن می پوشانند و جبران می کنند .هنگامی که عموما خطایی سر زده باشد و نیاز به جبران و پوشاننده ای باشد و جنس عمل از نوع تنبیهی می شود.آیه های ۸۹ و ۹۵ به این روزه اشاره دارند. اول در هنگامی که سوگند تعمدی و بطور عامدا شکسته می شود و دوم در هنگام احرام و کشتن حیوان،که هر دو نهی شده اند و فرد می باید جزا و کفاره این دو اشتباه را بدهد.در هر دو مورد اشاره رفته به صیام و روزه گرفتن نقش مجازاتی دارند:
"خدا شمارا به خاطرسوگندهای بیهوده تان باز خواست نمی کند،ولی به خاطر(شکستن)سوگندی که با قصد یاد می کنید مواخذه می کند.پس کفاره ی(فکفره) آن، اطعام ده(نفر) مسکین است،از غذاهای متوسطی که به خانواده ی خود می خورانید،یا پوشاندن آنها،یا آزاد کردن بنده و هر که (این ها را)نیابد،روزه داشتن سه روز(فصیام ثلاثه).این کفاره ی سوگندهای شماست وقتی که قسم می خورید(و می شکنید).و سوگندهای خود را حفظ کنید. خداوند بدین گونه آیات خود را برای شما روشن می سازد،باشد که سپاس دارید"(آیه ۸۵ مائده)
همچنین در آیه ۹۵ "ای مومنان!وقتی که احرام دارید شکار را مکشید،و هر کس از شما عمدا آن را بکشد،باید کفاره ای معادل(فجزاء مثل)،آن از چهار پایان (انعام)،بدهد،که دو نفر عدل از خودتان (معادل بودن)آن را تصدیق کنند و به عنوان قربانی به کعبه برسد (و قربانی شود)،یا کفاره ای ،طعام دادن به مستمندان،یا معا ل آن روزه داشتن است،(او عدل ذالک صیاما)تا و بال کار خویش را بچشد. خدا از آنچه در گذشته واقع شده عفو کرده و هر که تکرار کند خدا از او انتقام می گیرد، و خداوند شکست ناپذیر صاحب انتقام است ."(مائده ۹۵)
@faramarzmotamad
پدیدارشناسی آیات صیام در قران(۱)
"ایام معدودات"یا "شهررمضان"؟
(فرامرز معتمددزفولی)
پژوهش و جستجویی که در یاداشت ها زیر به نوبت پی گرفته می شود ،تلاش برای پاسخ دادن به این پرسش است که آیا روزهای روزه مقرر شده برای صیام و روزه داری "ایام معدودات"است، یعنی روزهایی اندک شمار یا "شهر رمضان" و یک ماه تمام روزه داری ؟پاسخ به این پرسش بس مهم است و شیوه و نگاه مارا به قران و مناسک ماه مبارک رمضان وسلوک معنوی مان تغییر خواهد داد و ظرفیتی تازه از این متن دینی خواهد گشود.روش من در این تحقیق برای یافتن پاسخ ، پدیدارشناسی خوانش و تفسیر روشمند قران است.
پدیدارشناسی آیین و مناسک روزه در قران مستفاد به آیات صیام در قران و وابسته به آیات۱۸۳الی۱۸۵ و ۱۸۷،سوره بقره است. همانطور که در روش و تفسیر پدیدارشناسانه آمده است از اصول اولیه و نخستین هر خوانش روشمند پدیدارشناسانه ای تعلیق(اپوخه) کردن است. برای همین ،شرط خوانش این آیات نیز در پرانتز و تعلیق قرار دادن دانسته های مالوف و پیشین پیرامون احکام روزه و ماه صیام است.آن احکام وابسته به دوران خلافت اسلامی و خوانش های آن زمینه اجتماعی و سیاسی و ناظر به آن منظر است.
گام نخست همان طور که آمد فاصله گیری از افق و زیست جهان امروز است ،جهانی که به باورهای آن عادت داریم و اتمسفر دینی و فرهنگی ما را تشکیل می دهند و در آن زندگی می کنیم . اما برای درک پدیدارشناسانه آن آگاهی، می باید گذر از افق جهان سنت(فاصله چهارده قرن) نماییم و پس از آن نزدیک شویم به افق متن که در دوران پیشا خلافت است . راهی بس بلند که مقاومت های جدی معرفتی و اجتماعی برای ترک آن و این سفر موجود است و پیش رویمان است .جهانی که در آن زیست و زندگی اش بر معیشتی کاملا متفاوت بنا شده بودو عناصر آن همه اینک از میان رفته است ( همچون نظام برده داری که در احکام فقهی جاری صیام هنوزبه کار کفاره روزه می آید!).
بلی افق متن و آنچه مقرر شده برای ما براستی واقعا متفاوت است و گاه عجیب می آید .بعنوان مثال دستور اینکه در حالی که در مساجد معتکفید و روزه دار، با زنان نزدیکی نکنید،نشان دهنده تفاوت فوق العاده افق مخاطب آن روز متن با افق روزه گزار امروزی است.درکی و فهمی کاملا متفاوت از روابط جنسی در مکان های عمومی و مقدس در آن روزگار که امروز عوض شده است.(آیه۱۸۷)
افق و زیست جهانی که بسیار باامروز متباین است اما متن این تذکر را نیاز می بیند که بدهد. چنانکه حصر این عمل به شب ها و خبر دادن آنکه" الله" می دانست که شما به خود خیانت می کنید و به این عمل در هنگام روزه داری مشغولید و لذا آن را در هنگام شب های روزه داری تا سر زدن سفیدی روز با زنانتان به شما واگذاشت.(۱۸۷)
بله براستی افق متن با افق امروز متفاوت است و تمهیدی از این دست( آشنایی زدایی) برای آن است که بتوانیم به افق متن از خلال فاصله دور نزدیک شویم . چنانچه به همین شکل در بخش های بعدی که خواهد آمد، تلاش می کنم خوانش خود را از خلال تفاسیر موجود و فهم عادت شده امروزی عبور دهم و به افق متن نزدیک نمایم و پدیدارشناسانه به معانی این آیات نزدیک شوم.
@faramarzmotamd
با سلام و تبریک نوروز۱۴۰۰خورشیدی،کانال پدیدارشناسی قران امسال با ماه مبارک رمضان آغاز به کار مجدد می کند ،امیدوارم بتوانم با حضور و استقبال دوستان گامی و کوششی در خوانش پدیداری متن برداریم و به گفتگو پیرامون متن بپردازیم.
Читать полностью…
🔊 سخنرانی «مطالعاتی تازه در باب ریشه‌های قرآن و اسلام»
✨ سخنانِ نقّادانه و تأمل‌برانگیز محمدعلی امیرمُعزّی، مجید سلیمانی، و محسن متّقی درباره‌ی خاستگاه‌های اسلام و قرآن
📌 ارائه‌شده در «حلقه‌ی دیدگاه نو» در تاریخ ۲۷ فوریه ۲۰۲۱ (۹ اسفند ۱۳۹۹) با مدیریت یاسر میردامادی
🔻 شنیدنِ این سخنرانی را به همه‌ی علاقه‌مندان به اسلام‌پژوهی و قرآن‌پژوهی، به‌ویژه علاقه‌مندان به رهیافت‌ها و روش‌های نقّادانه و علمی توصیه می‌کنم.
🔻 برنامه‌ی سخنرانی
🔅 آغاز نشست و معرفی «حلقه‌ی دیدگاه نو» | ۰۰:۴ تا ۱:۱۶
🔅 معرفی محمدعلی امیرمُعزّی از سوی مدیر نشست | ۱:۱۷ تا ۴:۵۵
🔅 سخنان محمدعلی امیرمُعزّی | ۴:۵۶ تا ۵۷:۲۰
🔅معرفی مجید سلیمانی از سوی مدیر نشست | ۵۷:۲۱ تا ۵۹:۲۴
🔅 سخنان مجید سلیمانی | ۵۹:۲۵ تا ۱:۱۷:۲۳
🔅 معرفی محسن متّقی از سوی مدیر نشست | ۱:۱۷:۲۴ تا ۱:۱۹:۳۲
🔅 سخنان محسن متّقی | ۱:۱۹:۳۳ تا ۱:۳۴:۲۰
🔅 پاسخ امیرمعزّی به پرسش متّقی | ۱:۳۴:۲۱ تا ۱:۴۴:۴۴
🔅 پرسش و پاسخ | ۱:۴۴:۴۵ تا ۲:۳۸:۱۷
🖋 زهیر میرکریمی
@anqanotes
/channel/anqanest/31