Telegram-канал iranengos - شبکه تشکل‌های محیط زیست، منابع طبیعی و توسعه پایدار کشور: Unsorted

شبکه تشکل‌های محیط زیست، منابع طبیعی و توسعه پایدار کشور

06 Mar 2023 21:59

مسئله درختکاری
✍️مسعود امیرزاده

مراد من در اینجا واضحا از واژه «مسئله» مسئله مندی و پرابلماتیک شدن سنت درختکاری در سالهای اخیر و خصوصا در فضای حاصل از طرحی تحت «عنوان کاشت یک میلیارد درخت» است. البته شاید به نوعی این هنر سیستم حکمرانی ماست که استعداد آن را دارد که هر امر نکویی را ملتهب و مساله‌مند کند و گویی موجودیت سبز درخت هم از این رهگذر مصون نمانده است.مبرهن است،معضلات زیست محیطی آنچنان برون‌‌ریزی یافته که نه تنها ذهن خواص جامعه را تحت اثر خود قرار داده که تبعات آن تمام زیست مردم را مختل نموده و به سبد مطالبات جدی اجتماعی سرریز شده است.پارادیم غالب حتا اگر زیست محیطی نباشد قدرمسلم این دست مسائل بخش‌هایی از آنرا به خود اختصاص داده است و این محصول دو منزلت کنشگرانه است.نخست منزلت خود طبیعت است که گویا این بار حجب را کنارگذاشته و فرسودگی و زخمهایش را پیش چشم آدمی به نمایش گذاشته است، پدیده خشکیدگی سامانه های آبی و طغیان ریزگردها صرفا دو سکانس این نمایش غمبار است و از ذکر بقیه صرف نظر میکنم.دومین منزلت متعلق به کنشگران ساحت محیط زیست در یک طیف گسترده از کارشناسان و جوامع محلی و فعالین مدنی است که سالهاست نسبت به عواقب سخت نامهربانی با طبیعت هشدار میدهند.همواره گفته شده است که یکی از ثمرات کار کنشگری پارادیم سازی و تغییر گفتمان است و به نظر می‌رسد این دست آورد در حداقلهایی حاصل گردیده است اما صرف حصول یک دست‌آورد آنرا از آفت مصون نمی‌کند.پارادایم محیط زیستی نیز از این بلیه مصون نیست و بسیار محتمل است که تحت همین فضای گفتمانی کارهایی به ظاهر به اسم دفاع از طبیعت و محیط زیست اما با نیات و اهداف دیگر به انجام برسد.به یک نمونه آن اشاره میکنم هر چند متاسفانه مصادیق متعدد و در چنین زمانه ای رو به تزاید است. نمونه بارز آن طرح نجات بخشی دریاچه ارومیه با انتقال آب غیر حوضه ای است،در این طرح دریاچه ای که خود قربانی سد سازی و نگاه سازه ای به آب است قرار است با قربانی ساختن حوضه آبریزدیگری و ویرانی مسیر به نمایشی از احیا در جهت ارضای مطالبات زیست محیطی جامعه دست یابی پیدا کند.به نظر می‌رسد،مساله فرسودگی پوشش گیاهی به طور عام و باغ روبی در شهرهای بزرگ و کوچک ایرانزمین به طور خاص و علاج آن با نوعی درختکاری مناسکی نیز بی‌شباهت با مسئله احیای پروژه پردازانه دریاچه ارومیه و سایر موارد همانند نیست.در اینجا ایرادات فنی و زیست محیطی چنین طرح‌هایی از قبیل عدم دسترسی به آب مورد نیاز، کاشت گونه های غیر بومی و ایجاد رقابت با گونه های بومی و بوته‌ای و یا عدم تکافوی امکانات جهت دسترسی به یک میلیارد نهال و موارد را کنار میگذارم و صرفا به سه ایراد مسئله از زوایای دیگری اشاره میکنم:
۱-دولت علی رغم همه ناکامی های متعدد در عرصه های پیشین عادت به این پیدا کرده که برای جامعه الگوسازی انجام دهد و مسئله پرپیچ و تاب محیط زیست هم از این میل ناکام بی‌بهره نمانده است. گویا مسئله حفظ پوشش گیاهی و تعلقات جامعه به آن که بر حسب حادثه در خیلی موارد هم به تعارض با تصمیمات و منافع خود دولت منجر میشود، قرار است به الگوی کاشت نهال تنزل یابد.مسلم این الگو با اصل مساله و راه حل پرشعبه آن آنچنان فواصل کهکشانی دارد که حتا نیاز به بازگویی نیست اما تلاش دولت برای اینکار و تنزل اشتهای مطالبات زیست محیطی به چنین مرتبت کوچکی بی‌سرانجام و موهن خواهد بود.در بهترین تفسیر این تلاش بر الگو‌سازی محصول ساده بینی و سطحی نگری صاحبان این سعی و‌ در تفاسیر بدبینانه، تعمدی برای سرپوش گذاشتن روی تخریبات گسترده طبیعت و محیط طبیعی است.
۲-تبدیل یک امر محتوایی مانند حفاظت از محیط زیست و داشته های سرزمینی به یک مناسک سالیانه و نمادین میتواند نشانه ای هولناک از انحرافی باشد که در سایر عرصه ها به وفور تجربه شده است.نمونه بارز آنرا میتوان در نگاه غلط توسعه خواهی و انحراف مصیبت بار در حاکمیت سازه بر سرزمین جستجو کرد که پس از شش دهه هنوز قادر به بازگشت از مسیر و‌ اصلاح خود نیست.
۳-همانطور که در مقدمه گفته شده یک فضای گفتمانی قابلیت آنرا دارد که به وسیله کسانی که در تضاد با چیرگی آنها شکل گرفته به گروگان درآمده و حتا دوباره در راستای سود منفعت بران‌سابق سمت و سو پیدا کند.به نظر می‌رسد درختکاری مبدل به یک پروژه پیمانکاری کلان و دولت ساز و‌ دولت کوک گشته و از حالت سنتی و مردمی و خیرانه و یا معیشت‌جویانه خود خارج شده است. همین باعث می‌شود که همان‌کسانی که در قالب شرکت های بزرگ ساخت وساز روزگاری درختان کهنسال و دیرزی این سرزمین را از ریشه کندند و به جای آن سنگ و سیمان کاشتند این بار لباس سفید نجات بر تن کنند و بخواهند با نهال‌های فریب جبران مافات کنند. و البته این دست پروژه ها بی اجرت نیست و‌ همانطور که از رهگذر کندن منفعتی حاصل شد کاشتن هم بی مزد نخواهد ماند.

/channel/didehbaanzistboom