Telegram-канал marzockacademy - آکادمی فلسفه و هنر مارزوک: Unsorted

آکادمی فلسفه و هنر مارزوک

09 November 2025 19:21

نهم نوامبر ۱۹۸۹: روزی که دیوارها از درون فرو ریختند

قربان عباسی

✍️سی و هفت سال پیش در چنین روزی در غروب نهم نوامبر ۱۹۸۹، میلیون‌ها انسان خسته از گرسنگی، فقر و سرکوب، به سوی دیوار برلین روانه شدند. این دیوار، که از سال ۱۹۶۱ همچون زخمی بر پیکر آلمان کشیده شده بود، نه فقط بتون و سیم خاردار، که نماد یک ایدئولوژی بود: ایدئولوژی‌ای که ادعا می‌کرد می‌تواند آزادی را در جعبه‌ای آهنین زندانی کند و مردم را با نان خشک و وعده‌های توخالی سیر نگه دارد. اما تاریخ، در آن شب سرد پاییزی، درس دیگری آموخت: هیچ دیواری، هرچند بلند و مستحکم، نمی‌تواند روح انسانی را که در جست‌وجوی آزادی است، برای همیشه زندانی کند. وقتی گرسنگی جسم با گرسنگی روح هم‌نوا شود، حتی سربازانی که مسلح به ایدئولوژی‌اند، سلاح‌هایشان را زمین می‌گذارند.

اریش هونکر، دبیرکل حزب سوسیالیستی وحدت آلمان شرقی، در ۱۹ ژانویهٔ همان سال، با غروری که از دل توهم قدرت برمی‌خاست، اعلام کرده بود: «دیوار تا صد سال دیگر هم پابرجا خواهد ماند.» او نمی‌دانست که صد سال، در مقیاس تاریخ، گاهی تنها نه ماه است. نه ماه بعد، همان دیوار، زیر پای مردمی که دیگر چیزی برای از دست دادن نداشتند، فرو ریخت. این فروپاشی، نه با بمب و توپ، که با گام‌های آرام میلیون‌ها انسان رخ داد؛ انسان‌هایی که سال‌ها در پشت دیوارهای تعصب، ایدئولوژی و دروغ، گرسنه نگه داشته شده بودند – گرسنهٔ نان، گرسنهٔ حقیقت، گرسنهٔ آزادی.

دیوار برلین، بیش از یک سازهٔ فیزیکی، یک پروژهٔ فلسفی بود: پروژه‌ای برای اثبات اینکه می‌توان انسان را از انسانیتش جدا کرد، او را در قفسی از شعار و ترس نگه داشت و با وعدهٔ بهشت آینده، از بهشت اکنون محرومش ساخت. رژیم آلمان شرقی، تحت نفوذ شوروی، مدعی بود که «سوسیالیسم واقعی» را ساخته است. اما سوسیالیسمی که مردمش را با صف‌های طولانی نان، پاسپورت‌های ممنوعه و زندان‌های سیاسی سیر می‌کرد، چه ارزشی داشت؟
این رژیم، همچون همهٔ رژیم‌های توتالیتر، بر پایهٔ یک تناقض بنا شده بود: ادعای رهایی بشر، در حالی که بشر را در زنجیر می‌کشید.

مردم آلمان شرقی، سال‌ها در این تناقض زیستند. آنها می‌دیدند که در آن سوی دیوار، برلین غربی، با نور، رنگ و فراوانی، می‌درخشد. تلویزیون‌های غربی، که رژیم هرگز نتوانست کاملاً مسدودشان کند، تصاویری از زندگی آزاد را به خانه‌های تاریک شرق می‌آوردند. این تصاویر، همچون آینه‌ای، فقر و دروغ رژیم را بازتاب می‌دادند. و
وقتی گرسنگی جسم با حسرت روح ترکیب شد، دیگر هیچ پروپاگاندایی نمی‌توانست مردم را در خواب نگه دارد. آنها بیدار شدند – نه با انقلاب مسلحانه، که با یک تصمیم ساده: رفتن به سوی دیوار.

سربازان مرزی، که آموزش دیده بودند تا به روی مردم شلیک کنند، در آن شب، اسلحه‌هایشان را پایین آوردند. چرا؟ چون در چشمان مردم، چیزی دیدند که ایدئولوژی هرگز نتوانسته بود از آنها بدزدد: انسانیت. سربازی که خود نیز گرسنه بود، چگونه می‌توانست به مردی شلیک کند که تنها جرمش، خواستن یک زندگی بهتر بود؟ این لحظه، لحظهٔ شکست ایدئولوژی بود.
ایدئولوژی می‌تواند ذهن را مسموم کند، اما نمی‌تواند قلب را برای همیشه فریب دهد
.

فروپاشی دیوار برلین، تنها پایان یک دیوار نبود؛ پایان یک توهم بود. توهمی که می‌گفت می‌توان آزادی را سلب کرد و مردم را با نان و وعده اداره نمود. این توهم، در همهٔ رژیم‌های اقتدارگرا تکرار می‌شود: از کرهٔ شمالی تا کوبا، از ونزوئلا تا ایران. همهٔ آنها دیوارهایی می‌سازند – گاهی فیزیکی، گاهی ذهنی – و ادعا می‌کنند که این دیوارها برای حفاظت از مردم است.
اما دیوار، همیشه علیه مردم است. و مردم، دیر یا زود، یاد می‌گیرند که دیوارها از درون فرو می‌ریزند.

نهم نوامبر، یادآور این حقیقت ابدی است: آزادی، همچون آب، راه خود را پیدا می‌کند. می‌توان آن را سد کرد، اما نمی‌توان برای همیشه متوقفش ساخت.
وقتی مردم گرسنهٔ حقیقت شوند، هیچ ایدئولوژی‌ای نمی‌تواند آنها را سیر کند.
هونکر فکر می‌کرد دیوارش صد سال دوام می‌آورد، اما فراموش کرد که دیوارهای واقعی، از بتون ساخته نمی‌شوند؛ از ترس ساخته می‌شوند. و وقتی ترس فرو بریزد، دیوار هم فرو می‌ریزد.

امروز، ۳۷ سال پس از آن شب تاریخی، دیوار برلین تنها تکه‌هایی از بتون در موزه‌هاست. اما درسش زنده است:
هیچ قدرتی نمی‌تواند آزادی را از مردم بستاند، مگر اینکه مردم خود آن را تسلیم کنند
. و هیچ ایدئولوژی‌ای نمی‌تواند مردمی را که گرسنهٔ حقیقت‌اند، برای همیشه در تاریکی نگه دارد. نور، همیشه راهی به درون پیدا می‌کند.

/channel/marzockacademy