Telegram-канал philosophyofscience - فلسفه علم: Unsorted

فلسفه علم

11 Feb 2025 00:32

چرا فیلسوفان باید در فضای مجازی حضور داشته باشند؟
حضور فعال و آگاهانه در فضای مجازی، از اینستاگرام و شبکه‌های اجتماعی کنونی تا متاورس و دیگر دنیاهای مجازی آینده، انتخابی شخصی یا صرفاً ابزاری برای سرگرمی نیست، بلکه یک الزام برای درک بهتر، تبیین دقیق‌تر، و مهم‌تر از همه، تعهد به مسئولیت‌پذیری و آگاهی‌بخشی در عصر دیجیتال است.
اینستاگرام، تلگرام، و پلتفرم‌های مشابه به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره‌ی میلیون‌ها نفر تبدیل شده‌اند: بستری برای شکل‌گیری هویت، برقراری ارتباطات، تبادل اطلاعات، و حتی سازماندهی جنبش‌های اجتماعی و سیاسی. نادیده گرفتن این فضا، نادیده گرفتن بخش مهمی از تجربه‌ی انسانی در قرن بیست‌ویکم است.

مشکل ناظر خارجی و لزوم «تجربه‌ی زیسته»
تصور کنید یک مردم‌شناس بخواهد فرهنگ قبیله‌ای دورافتاده را بررسی کند. آیا صرفاً با خواندن کتاب‌ها و مقالات می‌تواند به درک درستی از آن فرهنگ برسد؟ خیر! باید به میان آن قبیله برود، با مردم زندگی کند، و از نزدیک با آداب و رسوم آنها آشنا شود. به نحوی مشابه، فیلسوفی که می‌خواهد رفتار انسان در عصر پلتفرم‌ها را تبیین کند، از چیستی روابط اجتماعی، سیاسی، و اخلاقی انسان عصر حاضر سخن گوید، معرفت و صدق را در دوران پساحقیقت بررسی کند، و از متافیزیک هوش مصنوعی و فضای مجازی سردرآورد، نمی‌تواند صرفاً از منظر یک ناظر خارجی به چنین پلتفرم‌هایی نگاه کند. باید در این فضا حضور داشته باشد، با الگوریتم‌ها، فرهنگ‌های آنلاین و چالش‌های کاربران آشنا شود و سپس از منظر ناظر خارجی آن را تحلیل کند.

سقراط در میدان شهر
سقراط را به یاد آوریم که فلسفه را به میان مردم می‌برد. در میدان شهر با مردم سخن می‌گفت، سؤال می‌پرسید و آنها را به تفکر وامی‌داشت. اینستاگرام و تلگرام میدان شهرهای امروزاند. فیلسوف باید به این میدان بیاید، با مردم سخن گوید، سؤال بپرسد و به آنها کمک کند تا درباره‌ی مسائل مهم زندگی‌شان به شکلی نقادانه و آگاهانه بیندیشند.

اجتناب‌ناپذیری تکنولوژی‌ها
دوست داشته باشیم یا نه، به‌سرعت درحال ورود به دنیای متاورس و فضاهای مجازی مشابه هستیم. فضاهایی که به زودی فراتر از سرگرمی رفته و به بسترهایی برای آموزش، کار، تجارت و حتی خلق هویت‌های جدید تبدیل خواهند شد. فیلسوفانی که امروزه از این فضاها اجتناب می‌کنند، با چشمانی بسته وارد جهان جدید می‌شوند و فرصت درک واقعیت‌های نوظهور و چالش‌های اخلاقی و اجتماعی آن را از دست می‌دهند.

درسی از تاریخ تکامل
بار نخست نیست که در تاریخ تکامل انسان چنین تغییرات بزرگی را تجربه می‌کنیم. تکنولوژی همواره نیرویی قدرتمند در تغییر زندگی انسان بوده است. از کشف آتش که منجر به پخت غذا، افزایش اندازه‌ی مغز و توسعه‌ی فعالیت‌های اجتماعی شد، تا اختراع ابزارهای سنگی که شکار را تسهیل و مهارت‌های شناختی را تقویت کرد، و کشاورزی که یکجانشینی و ساختارهای اجتماعی پیچیده را به ارمغان آورد، تکنولوژی همواره عادات، رفتار و حتی سرشت‌مان را دگرگون کرده است.
اما بار اول است که چنین تغییرات بزرگی را در چنین زمان کوتاهی تجربه می‌کنیم. و چنین سرعت تغییراتی برای سلامت روان انسان خطرناک است. دنیای دیجیتال تیغی دولبه است. در کنار فرصت‌های بی‌شمار برای ارتباط، آموزش و خلاقیت، خطراتی جدی نیز برای سلامت روان افراد، به‌ویژه جوانان، وجود دارد: اعتیاد، مقایسه‌ی اجتماعی، تصویر بدنی منفی، قلدری سایبری، انتشار اطلاعات نادرست، و انزوا. و این مسئولیت خطیر روشنگری را بر دوش فیلسوفان می‌گذارد.

تریبونی برای آگاهی‌بخشی
فیلسوفان نه تنها باید برای درک این فضاها در آنها حضور داشته باشند، بلکه باید از پلتفرم‌های مجازی به عنوان تریبونی برای روشنگری، آگاهی‌بخشی و ترویج تفکر انتقادی استفاده کنند. باید به مردم، به ویژه به جوانان کمک کنند تا آگاهانه و مسئولانه از فضای مجازی استفاده کنند، در برابر فشارهای اجتماعی مقاومت، هویت خود را در دنیای واقعی پیدا، ارتباطات معناداری برقرار، و سلامت روان خود را حفظ کنند.
بدون حضور در فضایی که مردم در آن حضور دارند، و به زبانی که می‌فهمند، چگونه ممکن است با آنان ارتباط برقرار کرد؟ دون شأن سقراط نبود که چنین کند. فیلسوف امروز نیز بدون رفتن به درون دریا نمی‌تواند ندای بازگشت به طبیعت و روابط اجتماعی بدن‌مند را به گوش نسلی که بیشترین ساعات خود را در فضاهای مجازی می‌گذرانند برساند. باید خیس شد.

البته تذکر مجدد این نکته مهم است که این حضور برای فیلسوفان فداکارانه نیست. کوهی از مسائل نظری جذاب وجود دارد که در بدو امر و بدون تجربه‌های زیسته، برای فیلسوف طرح نمی‌شوند و اگر هم طرح شوند پاسخ‌های او بخت چندانی برای آنکه حظی از واقعیت داشته باشند ندارد. (مثلاً درک چیستی و کارکرد رمزارزها برای فیلسوفان نسل قبل سخت است. در حالی‌که رمزارزها بنیان‌های اقتصاد را شکل خواهند داد.)

هادی صمدی
@evophilosophy