Telegram-канал realite_du_film - واقعیت گرایی فیلم: Unsorted

واقعیت گرایی فیلم

19 Sep 2023 10:55

خشت و آینه
یک فیلم و چندین متن؛ یک پرونده‌ی باز
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

در فهم تاریخ سینمای ایران خشت و آینه فیلم مهمی‌ست. بحثِ «نقد سینمایی» یا «سینه‌فیلیا» نیست، حرفِ چیزی‌ست فراتر از صرف تحلیل فرم فیلم، یا «تکنیک» و روایت فیلم، یا «سینمای مؤلف»، و حتی ربط روایت فیلم با تاریخ؛ و اصلاً هم بی‌نیاز از اینها نیست. آنقدر تحلیلِ فرمیِ سینما نمی‌دانم که حرفی بزنم و در آن نمانم، ولی اینقدر تاریخ نگاه به این فیلم مهم هست که بتوان با وارسیِ متن‌هایی که راجع به خشت و آینه نوشته شده بُرشی از تاریخ سینمای ایران (و مناسبات میدان تولید هنر، بالاخص سینما) را به دست داد ــــ‌این کیفیتی‌ست که مثلاً در بوف کور هم هست یا در کتاب‌های اول شاهرخ مسکوب و در سینمای بیضایی. کوشیدم با آوردن دو کیفیت از فیلم، کتابچه‌های فارسی و انگلیسی (دو کتابچه با فاصله‌ای بیشتر از نیم قرن) و نقدهایی از شمیم بهار، احمد شاملو، مجید اسلامی، سعید عقیقی، سهند عبیدی، پرویز جاهد و امیر پوریا (و یادداشت‌هایی از مراد منتظمی، ابراهیم گلستان، سهند عبیدی، احسان خوشبخت، تام گونینگ، جاناتان روزنبام، میترا فراهانی منتشرشده در کتابچه‌ی انگلیسی) امکان مرور پهنه‌ای از تاریخ فراهم شود، خیره شدن بر یک فیلم، دیدن عرصه و مناسبات میدان هنر در ایران که انگار مشمول «زمان کُند» یا «دیرگذر» می‌شود، مجادلات بر سر پدیدار شدن سینمایی نو که حاصل توأم شدن نگاهی شخصی با تغییراتی در ساختارهای اقتصادی و اجتماعیِ تولید سینماست.
تصور من از این فیلم متأثر از همراهی در پژوهشی‌ست حدودِ ۱۲-۱۳ سال پیش: «ساختار میدان تولید سینمایی در ایران: مطالعه‌ی موردیِ فیلم «خشت و آینه». اگر متن دیگری، بخصوص منتشرشده در این ده سال، سراغ دارید که به کار بازنشر در این پرونده می‌آید برای من بفرستید.
آدرس ایمیل:
mana.ravanbod@gmail.com

نسخه‌ی مرمت‌شده فیلم خشت و آینه (پارت اول، پارت دوم، پارت سوم)
نسخه‌ی مرمت‌شده‌ی کم‌حجم‌تر

۱- بخشی از فیلمنامه‌ی خشت و آینه
(چاپ‌شده در بازار ویژه‌ی هنر و ادبیات، شماره‌ی دهم و یازدهم، ۲۹ اسفند ۱۳۴۴ و شماره‌ی دوازدهم، ۲۰ اردیبهشت ۱۳۴۵)

۲- کتابچه‌ی فارسیِ فیلم خشت و آینه
(شامل «شناسنامه»‌ی فیلم خشت و آینه، «ساخته شدن یک فیلم» که شاید نوشته‌ی خود ابراهیم گلستان باشد و روایت ساخته‌شدن خشت و آینه است، در‌آخر هم تکه‌هایی از گفت‌وگویی میان کریم امامی و ابراهیم گلستان درباره‌ی فرق فیلم کوتاه و بلند، سینما و مردم، فضا و نشانه‌های فیلم خشت و آینه، بازیگرها و شخصیت‌های فیلم، واقعیات رؤیایی و نشانه‌هاش در خشت و آینه، و در آخر قصه‌ی ساختنِ خشت و آینه.)

۳- کتابچه‌ی اختصاصی نسخه‌ی مرمت‌شده‌ی فیلم خشت و آینه
(با یادداشت‌هایی از ابراهیم گلستان، سهند عبیدی، مراد منتظمی، احسان خوشبخت، تام گونینگ، جاناتان روزنبام، میترا فراهانی. در آخرین صفحه آمده که دو نسخه از نگاتیو فیلم موجود بوده، یکی سه‌دقیقه بیشتر داشته که احتمالاً همان سکانس برداشت‌های از شهر تهران با تدوین ریتمیک مخصوص است.)

۴- نقد شمیم بهار بر فیلم خشت و آینه با عنوان «درباره‌ی یک تجربه‌ی سینمایی»، متنی در ۶ تکه با این آغاز: «خشت و آینه فیلم بسیار بدی‌ست ــ‌با همه‌ی عیب‌ها و تظاهرهای هنرمندانه‌یی که اکثرن در فیلم اول یک فیلمساز متوسط به چشم می‌خورد. یک کل نیست. تواناییِ گفتن حرف‌هاش را ندارد...»
(نوشته‌ی بهمن ۱۳۴۴، چاپ‌شده در اندیشه و هنر، دوره‌ی پنجم، شماره‌ی هشتم: اردیبهشت ۱۳۴۵)

۵- نظر احمد شاملو درباره‌ی فیلم خشت و آینه
(چاپ‌شده در هفته‌نامه‌ی فردوسی، شماره ۷۵۸، ۱۶ فروردین ۱۳۴۵ ـــ‌ این نسخه‌ی اختصاصیِ کانال تلگرانی آنسین سینما بود، کانال خوبی که حیف تعطیل شد.)

۶- «خشت و آینه، ۳۵ سال بعد: تصویر هنرمند در جوانی» نقدی نوشته‌ی مجید اسلامی
(چاپ‌شده در مجله‌ی فیلم شماره‌ی ۲۳۵، خرداد ۱۳۷۸)

۷- جستاری غریب، تجربه‌ای یگانه، نوشته‌ای از امیر پوریا درباره‌ی فیلم خشت و آینه
(چاپ‌شده در مجله‌ی تصویر فیلم، ۱۳۸۰)

۸- داد بزن تا بزرگ نشدی ترسو بشی داد بزن. جستاری از سعید عقیقی درباره‌ی خشت و آینه و نظر معاصرین درباره‌ی این فیلم.
(چاپ‌شده در نافه، شماره ۲ دوره‌ی جدید، تیرماه ۱۳۸۹)

۹- عکس ساعت‌های بی‌عقربه، جستاری از سهند عبیدی درباره‌ی خشت و آینه
(چاپ‌شده در مجله فیلم شماره ۴۹۱ -- نسخه‌ای پیراسته از همین یادداشت است که در کتابچه‌ی اختصاصی نسخه‌ی مرمت‌شده‌ی فیلم خشت و آینه به انگلیسی آمده است.)

۱۰- بازخوانی خشت و آینه‌ی ابراهیم گلستان، نوشته‌ی پرویز جاهد
(چاپ‌شده در نافه، شماره ۴ دوره‌ی جدید، ۱۳۹۰)

نسخه‌ی پاکیزه‌ی فیلم را بایگانیِ لوسیدا گذاشتم، و بعضی از متن‌ها را از کتابنما برداشته‌ام و آنسین سینما و CinemaLucida">وبلاگ لوسیدا. سپاس از همه‌شان.

روایتِ روانبُد (شهریور ۱۴۰۲)