Kimyoviy reaksiyaning aktivlanish energiyasi uning tezligi bilan chambarchas bogʻliq. Xususan, aktivlanish energiyasi qancha yuqori boʻlsa, kimyoviy reaksiya shuncha sekinroq amalga oshadi. Buning sababi, molekulalar aktivlanish energiyasi toʻsigʻining yuqori qismiga yetib borganlaridan keyingina reaksiyani yakunlay olishadi. Toʻsiq qanchalik baland boʻlsa, shu toʻsiqni yengib oʻta oluvchi energiyaga ega boʻlgan molekulalar shunchalik kam boʻladi.
Nega ayrim molekulalar boshqalaridan koʻra koʻproq energiyaga ega?
Koʻp reaksiyalar shunchalik yuqori aktivlanish energiyasiga egaki, energiya kiritilmasa, ular umuman amalga oshmaydi. Masalan, yonilgʻilardan biri boʻlgan propanning yonishi energiya chiqaradi, ammo xona haroratida reaksiya tezligi nolga teng. (Ochigʻini aytganda, bu yaxshi holat, propan kanistrlari turgan joyida oʻz-oʻzidan yonib ketsa, juda ham yomon boʻlgan boʻlardi, albatta.) Uchqun ayrim molekulalarni aktivlanish energiyasi toʻsigʻidan oʻtishi uchun energiya bilan taʼminlaydi va shu bilan ushbu molekulalar maʼlum miqdorda energiya ajratib, reaksiyani yakunlaydi. Bu energiya boshqa yonilgʻi molekulalariga energiya toʻsigʻini yengib oʻtishga yordam beradi va bu zanjir reaksiyasiga olib keladi.
Hujayrada sodir boʻladigan koʻplab kimyoviy jarayonlar uglevodorod (yuqoridagi yonishi koʻrsatilgan propan ham uglevodoroddir) yonishiga oʻxshaydi: reaksiya amalga oshishi uchun aktivlanish energiyasi havo haroratida juda yuqori boʻladi. Avvaliga bu muammo kabi koʻrinadi; axir siz hujayraga hech qanday ziyon yetkazmasdan uchqun kirgiza olmaysiz-ku. Xayriyatki, reaksiyaning aktivlanish energiyasini pasaytirish va shu bilan reaksiya tezligini oshirish mumkin. Aktivlanish energiyasini kamaytirish orqali reaksiyani tezlashtirish jarayoni kataliz deb nomlanadi va aktivlanish energiyasini pasaytirish uchun qoʻshilgan modda katalizator deb ataladi. Biologik katalizatorlar fermentlar deb nomlanadi va biz ularni keyingi boʻlimda batafsil koʻrib chiqamiz.
“Toshkent — Urganch”, “Toshkent — Nukus”, “Toshkent — Samarqand”, “Toshkent — Qarshi” yo‘nalishida qo‘shimcha yo‘lovchi poyezdlar qatnovi joriy etiladi. Bu haqda “O‘ztemiryo‘lyo‘lovchi” AJ xabar qildi.
Shuningdek, mavjud yo’nalishdagi yo‘lovchi poyezdlarga bosqichma-bosqich qo‘shimcha vagonlar ham ulanishi rejalashtirilgan.
❗️Talabalarga maslahat: 50% chegirma garchi juda kech e’lon qilingan bo’lsa ham, hali sizda bilet sotib olish uchun imkoniyat bor.
eticket.railway.uz saytini kuzatib boring, yangi yo’nalish qo’shilsa yoki qo’shimcha vagonlar ulansa, biletlar sotuvda paydo bo’ladi. Bundan tashqari saytda yaxshi funksiya bor, ya’ni yo’lovchi ma’lumotlarini oldindan kiritib qo’yish mumkin. Shunda sotuvda bilet paydo bo’lib qolsa, tezda xarid qilish mumkin bo’ladi, har safar yo’lovchi ma’lumotlarini kiritib, ovora bo’lib o’tirmaysiz.
👉 @xushnudbek 👈
Mavzu: Tuzlar gidrolizi
Tuzlarning dissotsiatsiyalanishidan hosil bo‘lgan ionlarni suv
bilan o‘zaro ta’sirlashuvidan kuchsiz elektrolitning hosil bo‘lishi
gidroliz deb ataladi.
Qanday tuzlar gidrolizi uchraydi?
1.Kuchli asos + Kuchsiz kislota
2.Kuchsiz asos + Kuchli kislota
3.Kuchsiz asosi + Kuchsiz kislota
Qanday tuzlar gidrolizga uchramaydi?
1. Kuchli asos + Kuchli kislota
2. Eritmada choʻkma hosil qiladigan tuzlar CaCO3, BaSO4.
Dastlab sizlarga kuchli va kuchsiz asos va kislotalar haqida maʼlumot berib oʻtaman.
Kuchli deganda shu modda suvda eritilganda suvda yaxshi dissotsiyalanib koʻp miqdorda ionlar hosil qilishga aytiladi.
Kuchsiz deganda esa shu modda suvda eritilganda kam dissotsiyalanib kam miqdorda ionlar hosil qilishga aytiladi.
Asoslar
Kuchli asoslarga ishqoriy va ishqoriy yer metallarning ( Mg va Be dan tashqari ) asoslari misol boʻladi.
Kuchli asos: LiOH, NaOH, KOH, Ca(OH)2
Kuchsiz asoslarga asosan Al(OH)3, Be(OH)2, Mg(OH)2, Fe(OH)3, Zn(OH)2 ni misol qilib ayta olamiz.
Kislotalar
Kuchli kislotalarga kislorodli kislotalarda kislota tarkibidagi kislorod atomlar sonidan vodorod atomlar soni ayriladi, ayrima qiymati 2 va undan yuqori chiqsa kislota kuchli boʻladi, agarda 2 dan kichik chiqsa demak bunday kislotalar kuchsiz kislotalarga misol boʻladi.
Misol uchun: H2SO4
4-2=2 ayrima qiymati 2 ga teng demak sulfat kislota kuchli kislota hisoblanadi.
Misol uchun: H2SO3
3-2=1 ayrima qiymati 1 ga teng ekan demak kislota kuchsiz kislota ekan
Kislorodsiz kislotalardan HCl, HBr, HI lar kuchli qolgan barcha kislorodsiz kislotalar kuchsiz kislotalarga kiradi.
Keling endi gidrolizga uchraydigan tuzlar bilan tanishib chiqamiz.
1. NaOH => Kuchli asos
H2CO3=>Kuchsiz kislota
Na+ kuchli kation va CO3²- kuchsiz anion dan hosil boʻlgan tuz
Na2CO3+H2O=NaOH+CO2+H2O
Kuchsiz tamonidan gidroliz sodir boʻladi, Bizda hozir Anion boʻyicha gidrolizga uchraydi muhit ishqoriy boʻladi.
2. Al(OH)3=> Kuchsiz asos
HCl=> Kuchli kislota
Al³+ kuchsiz kation va Cl¹- kuchli anion yuqorida aytganimdek kuchsiz tamonidan gidroliz sodir boʻladi, muhit kuchliniki boʻladi.
AlCl3+H2O=Al(OH)3+HCl
AlCl3 tuzi kation boʻyicha gidrolizga uchraydi muhit kislotali boʻladi.
3. Al(OH)3=> Kuchsiz asos
H2S=>Kuchsiz kislota
Al³+ kuchsiz kation va S²- kuchsiz anion hosil boʻlgan tuz ham kation ham anion boʻyicha gidrolizga uchraydi, muhit neytral boʻladi.
Al2S3+H2O=Al(OH)3+H2S
Hulosa qilib aytganda qaysi biri kuchsiz boʻlsa shu boʻyicha gidrolizga uchraydi va eritmada nima qolsa shu muhit boʻladi.
Hozir bizda Al(OH)3 choʻkma va H2S gaz eritmada esa H2O qolmoqda suv esa neytral modda demak muhit neytral ekan.
NH4OH => Kuchsiz asos
CH3COOH => Kuchsiz kislota
CH3COONH4 tuz ham kation ham anion boʻyicha gidrolizga uchraydi muhit neytral boʻladi.
Gidrolizga uchramaydi
NaOH => Kuchli asos
HNO3 = > Kuchli kislota
NaNO3 tuzi gidrolizga uchramaydi muhit esa neytral boʻladi.
Gidrolizga ta'sir etuvchi omillar
1. Eritma konsentratsiyasi
2. Harorat
3. Eritma muhiti
Gidroliz reaksiyasini tezlashtiradi
1. Konsentratsiyani kamaytirish ya'ni suv qoʻshish
2. Haroratni koʻtarish
3. Eritma muhitiga nisbatan teskari muhit ega boʻlgan modda qoʻshish
Gidroliz reaksiyasini sekinlashtiradi
1. Konsentratsiyani oshirish ya'ni suvni bugʻlatish
2. Haroratni kamaytirish
3. Eritma muhitiga mos modda qoʻshish
♻️ Eslatma: Boshqa kanal adminlari manba bilan oling.
Post foydali boʻlgan boʻlsa like bosib qoʻyasiz yaqinlarga ulashishni unutmanglar.
© Nurmuhammad Karimov
/channel/KimyoUTMvaAATM
/channel/KimyoUTMvaAATM
✅ /channel/KimyoUTMvaAATM
✅ Biologiya fanidan ajoyib savollar /channel/BiologiyaUTMvaAATM
❗️Darsliklar ro’yxati e’lon qilindi
2024-2025-o‘quv yilida OTMlarning bakalavriat taʼlim yo‘nalishlariga kirish test sinovlariga tayyorgarlik ko‘rish uchun tavsiya etilgan darsliklar va o‘quv adabiyotlari ro‘yxati Bilimlarni baholash agentligi saytidagi https://uzbmb.uz/info/textbooks sahifasida eʼlon qilindi.
Bunda o‘zingizga kerakli fan va tilni tanlagan holda, darsliklar ro‘yxati bilan tanishishingiz mumkin.
Yuqoridagi suratlarda ayrim fanlardan darsliklar ro’yxati ko’rsatilgan.
👉 @xushnudbek 👈
Yangi nashirga tayyorlangan 7 - 10-sinf kimyo kitobi.
Ancha o'zgargan.
https://youtu.be/gbB5XRU--L0
/channel/KimyoUTMvaAATM
YouTube
NaOH ning molyal va % konsentratsiyalari nisbati 1:3,2 ga teng bo'lsa, NaOHning % konsentratsiyasini aniqlang.
Ustozlar shu masalaga soddaroq yechim bo'lsa o'rtoqlashinglar. Iltimos.
❗️2024-yil — “Yoshlar va biznesni qo’llab-quvvatlash yili” deb e’lon qilindi.
Bu haqda Shavkat Mirziyoyev o’zbek xalqiga yo’llagan yangi yil tabrigida ma’lum qildi.
👉 @xushnudbek 👈
Kirish
Tasavvur qiling: uyqudan uygʻondingiz. Bugun sizni ajoyib, juda qiziq rejalar kutyapti. Shunga qaramasdan, joyingizdan turishingiz uchun biroz qoʻshimcha kuch kerak. Sizda hech shunday boʻlganmi? Oʻrningizdan bir turib, uyquni ochvolsangiz boʻldi, kun boʻyi harakatda boʻla olasiz, lekin bu nuqtani yengib oʻtishgacha boʻlgan jarayon anchagina mushkul.
Kimyoviy reaksiyaning aktivlanish energiyasi uyqudan turishingiz uchun “turtki” boʻladigan vositaga oʻxshaydi. Hattoki energiya ajralib chiqadigan reaksiyalarda ham reaksiya boshlanishi uchun energiya ajralib chiqishidan oldin maʼlum miqdorda energiya zarur. Bu kiritilgan boshlangʻich energiya aktivlanish energiyasi deyiladi (ushbu kiritilgan energiya miqdori reaksiya jarayonida “qaytarib olinadi”) va \[\text E_{\text A}\] qisqartmasi orqali ifodalanadi.
Aktivlanish energiyasi
Nega manfiy qiymatli ∆G energiya ajralib chiquvchi reaksiya amalga oshishi uchun energiya kerak boʻladi? Buni tushunish uchun biz reaksiyaga kirishuvchi molekulalarda reaksiya vaqtida aynan qanday jarayon sodir boʻlishini bilishimiz zarur. Reaksiya sodir boʻlishi uchun reagentlardagi barcha yoki ayrim bogʻlar uzilishi kerak, shundagina mahsulotda yangi bogʻlar hosil boʻlishi mumkin. Kimyoviy bogʻlar uzila olishi uchun molekulalar oʻtish holati deb ataluvchi beqaror holatga oʻtishi kerak. Oʻtish holati aslida yuqori energiyali holat va molekula bu holatga yetib borishi uchun maʼlum bir miqdordagi energiya – aktivlanish energiyasi – qoʻshilishi talab qilinadi. Chunki oʻtish holati beqaror va reaksiyaga kirishuvchi moddalar bu holatda uzoq turmaydi hamda kimyoviy reaksiyaning keyingi bosqichiga tezgina oʻtib ketadi.
Umuman olganda, reaksiyaning oʻtish holati uchun zarur boʻlgan energiya miqdori reagentlar yoki mahsulotlar oʻzida toʻplagan energiyadan yuqori boʻladi, shuningdek, \[\text E_{\text A}\] reaksiyaning ekzergonik yoki endergonik boʻlishidan qatʼi nazar doimo musbat qiymatga ega boʻladi. Quyidagi diagrammada ekzergonik toʻgʻri reaksiyaning (reagentlar \[\rightarrow\] reaksiya mahsulotlari) aktivlanish energiyasi koʻrsatilgan. Agar reaksiya qarama-qarshi yoʻnalishda amalga oshsa (endergonik boʻlsa), oʻtish holati oʻzgarmaydi, lekin aktivlanish energiyasi nisbatan koʻproq kerak boʻladi. Chunki hosil boʻlgan mahsulotlardagi energiya reagentlarnikidan koʻra kamroq, shuning uchun oʻtish holati (“reaksiyaning choʻqqisi”)ga chiqish uchun koʻproq energiya zarur. (Qaytar reaksiyalarda aktivlanish energiyasi yoʻnalishi reaksiya mahsulotlaridan oʻtish holatigacha boʻlgan oraliqda choʻzilgan boʻladi.)

Ekzergonik (energiya ajralib chiqadigan) reaksiya koordinatalari diagrammasi. Reaksiya mahsulotlari reagentlarga qaraganda ancha past energiya darajasiga ega boʻlishiga qaramay (bu jarayonda reagentlar reaksiya mahsulotiga aylanayotganda erkin energiya ajralib chiqadi), reaksiyaning energetik yoʻlida hali ham “tepalik” mavjud boʻlib, oʻtish holati yuqori energiyasi hosil boʻlishi aks ettirilgan. Toʻgʻri reaksiya uchun aktivlanish energiyasi – bu reagentlar energiya darajasi oʻtish holati energiya darajasiga chiqishi uchun qoʻshilishi kerak boʻlgan erkin energiya miqdoridir.
Grafik material OpenStax CNX Biologyʼdan oʻzgartirib olindi.
Aktivlanish energiyasining manbai odatda issiqlikdir, reagent (reaksiyaga kirishuvchi modda) molekulalar issiqlik energiyasini oʻz atrofidagi muhitdan oladi. Bu issiqlik energiyasi reagent molekulalarning harakatini tezlashtiradi, ularning toʻqnashuv chastotasini va kuchini oshiradi, shuningdek, alohida molekulalardagi atomlar va bogʻlarni bir-biridan itaradi, bu esa bogʻlarning uzilishini yanada osonlashtiradi. Agar reagent molekula oʻtish holatiga yetib olishi uchun yetarlicha energiyani yutsa, u reaksiyaning qolgan qismiga oʻtib, davom etib keta oladi.
Aktivlanish energiyasi va reaksiya tezligi
Qo'rg'oshin (II) bromidi ortorombik tizimning shaffof kristallarini hosil qiladi, kosmik guruh P nam, hujayra parametrlari a = 0,8051 nm, b = 0,9537 nm, c = 0,4726 nm, Z = 4.
Suvli eritmalar sovutilganda kristall gidrat PbBr2•3H2O ajralib chiqadi.
Diamagnit, sovuqda suvda va etanolda yomon eriydi.
Mavzu: Tuzlar
Tuz deb metal atomi va kislota qoldigʻidan tashkil topgan murakkab moddalarga aytiladi.
Misol uchun: NaNO3 FeSO4 Cu(NO3)2 ZnS NaCl
Tuzlarning toifalanishi:
1) Oʻrta tuz metall atomi va kislota qoldigʻidan tashkil topgan boʻladi.
KCl AgNO3 ZnSO4 Al2(SO4)3
2) Nordon tuzlar metal atomi va bir yoki bir nechta vodorod atomi hamda kislota qoldigʻidan tashkil topgan murakkab moddalarga aytiladi.
Eslatma: Bir negizli kislotalar nordon tuz hosil qila olmaydi. HNO3, HCl, HBr va boshqalar.
Ikki negizli va undan ortiq negizli kislotalar nordon tuz hosil qila oladi.
Nordon tuzlarga misollar: NaHSO4, KH2PO4 CaHPO4 Zn(HSO4)2
3) Asosli tuzlar metal atomi va bir yoki bir nechta gidroksid guruh hamda kislota qoldigʻidan tashkil topgan murakkab moddalarga aytiladi.
Eslatma: Bir valentli metall asoslari asosli tuz hosil qila olmaydi, bularga misol qilib NaOH va KOH lar va boshqalarni aytish mumkin.
4) Qoʻsh tuzlar deb ikki hil metal atomi va bir hil kislota qoldigʻidan tashkil topgan murakkab moddalarga aytiladi.
Qoʻsh tuzlarga misol qilib Kaliy aluminiy sulfat Al2(SO4)3*K2SO4 => KAl(SO4)2
5) Kompleks tuzlar misol qilib qizil qon tuzi K3{Fe(CN)6} , sariq qon tuzi K4{Fe(CN)6}
Tuzlarning formulasini yozishni oʻrganamiz
Oʻrta tuz oddiy metal va kislota qoldigʻi valentliga bogʻliq ravishda yoziladi. Umumiy formulaga koʻr quydagicha MnKm
M=> Metall atom
K=> Kislota qoldigʻi
n=> Kislota qoldigʻi valentligi
m=> Metal atomining valentligi
Fe(OH)3 va H2SO4
Fe2(SO4)3 shu holata yozaverasiz.
Nordon tuz formulasini yozishda metal atomi toʻliq OH larni yoqotgan holda boʻladi toʻliq valentlika ega boʻladi, Kislota qoldigʻi valentligi esa nechta vodorod atomini metal atomiga almashgan boʻlsa shuncha valentlika ega boʻladi
NaOH va H3PO4 dan hosil boʻlgan tuz Natriy digidrofosfat koʻrib chiqamiz digidro deb yozilgan demak 2 ta H atomi saqlagan ekan unda quydagicha yoziladi
H3PO4 dan bitta vodrod atomini metal atomiga alishgan boʻlsa shuncha valentlika ega boʻladi
I I
Na1(H2PO4)1 => NaH2PO4 keling endi bitta emas ikkita vodorod atomiga alishgan deb olamiz bunda tuz nomi esa Natriy gidrofosfat deyiladi
gidrofosfat demak 1 ta H atomi saqlagan ekan
H3PO4 dan ikkita vodorod atomi metalga atomiga oʻrin almashgan
demak kislota qoldigʻi 2 valentlik boʻladi yani nechata vodorod atomiga alishgan boʻlsa shuncha valentlika ega boʻladi kislota qoldigʻi
I II
Na2HPO4 => Na2HPO4
Aluminiy digidrofosfat Al(H2PO4)3
Aluminiy gidrofosfat Al2(HPO4)3
Asosli tuzlar bunda kislota barcha vodorod atomlarini metal atomiga alishib boʻlgan boʻladi. yani toʻliq valentlika ega boʻladi kislota qoldigʻi
Metal atomi esa gidroksid guruhni chal almashgan boʻladi va nechta gidroksid almashgan boʻlsa shuncha valentlika ega boʻladi
Aluminiy digiroksosulfat deb yozilagan boʻlsa demak 2 ta OH boʻlishi kerak ekan
Al(OH)2 1-qism deb qarayman va nechata OH almashgan boʻlsa shuncha valentlika ega boʻladi, Hozir oʻzi oddiy holata Al(OH)3 ega boʻlar edi. 3-2=1 demak 1 ta OH almashgan bu qism bir valentlik ekan deb olaman
SO4²- 2-qism deb qarayman kislota qoldigʻi necha valentli boʻlsa shu valentlikni namoyon qiladi
I II
|(Al(OH)2)|2SO4 =>(Al(OH)2)2SO4
Aluminiy gidroksosulfat deyilsa gidrokso demak 1 ta OH bor deb olaman 3-1=2 valentlik ekan 1-qism va 2-qism 2 valentlik eganligini bilgan holda quyidagicha yozish mumkin boʻladi. AlOHSO4
Keling endi sizga Asos va kislota berilganda necha hil tuz hosil boʻlishni aniqlashni oʻrgataman
Cr(OH)3 va H4P2O7 dan foydalanib nacha hil tuz hosil qilsa boʻladi
Qisqa yoʻli OH lar soniga H lar soni qoʻshiladi va 1 ni ayrib yuboramiz shunda jami tuzlar soni kelib chiqadi.
Formula: OH+H-1
3OH+4H-1=6 hil tuz hosil qilsa boʻlar ekan.
1) Xrom (III) pirofosfat Cr4(P2O7)3
2) Xrom (III) trigidropirofosfat Cr(H3P2O7)3
3) Xrom (III) digidropirofosfat
Cr2(H2P2O7)3
4) Xrom (III) gidropirofosfat
CrHP2O7
5) Xrom (III) digidroksopirofosfat
(Cr(OH)2)4P2O7
6) Xrom (III) gidroksopirofasfat
(CrOH)2P2O7 J: 6
Pedagoglarga malaka toifa berishning yangi tartibi tajriba-sinovdan o‘tkaziladi
Sinov 2022-yilgi attestatsiyada nisbatan past ko‘rsatkichlarni qayd etgan tuman va shaharlarda 5-7 dekabr kunlari o‘tkazilishi belgilagan. Natijalar tajribada qatnashgan pedagoglarning malaka toifalariga yoki lavozimiga loyiqligini ko‘rib chiqishga ta’sir qilmaydi, ulardan tahlil uchun foydalaniladi.
Eslatib o‘tamiz, prezident farmoniga ko‘ra, 2024-yildan pedagoglarga malaka toifasini berishning yangi tartibi joriy qilinadi. Ungacha malaka toifasini olish bo‘yicha sinovlarni o‘tkazishga moratoriy e’lon qilingan. Yangi tartib joriy etilgunigacha malaka toifasini tasdiqlovchi sertifikatlarning amal qilish muddati avtomatik ravishda uzaytiriladi.
👉 @xushnudbek 👈
94=88+2x-y
2x-y=6
Ar(Pu)=> a+94+x+y+6
Ar(Ra)=a+88
a+94+x+y+6=a+88+4x
3x-y=12
2x-y=6 (-)
-2x+y=-6
x=6
y=6
55mg------------9,03•10²⁰
x=220.000-------6•6,02•10²³
220.000/1000=220
N(Ra)=220-88=132 ta neytron
a=132
A=220+6•4
A=244
N(Pu)=244-94=150
1 F tok o'tganda katodda 108 g Ag ajralib, katod massasi ortadi, anodda 32 g Cu erib, anod massasi kamayadi. Natijada 140 g farq yuzaga keladi.
1 F o'tsa 140 g farq
2 F - - - - x = 280.
Titr.
⬇️g/ml yoki mg/ml da ifodalanadi
Zichlik va foiz konsentransiyalari teng eritmaning titri 14,4 mg/ml ga teng . Eritma C % toping.
Agar p=1 g/ml deb olinsa:
(200x/1200x+100)=0.15
200x=180x+15
20x=15
x=0.75
200*0.75=150g NaOh boʻlgan eritmada
Eritma massasi esa 1200*0.75=900 g
J: x=900