Telegram-канал saalekia - سالِکیه: Unsorted

سالِکیه

24 Jul 2025 12:06

پاسخ به پرسش همراهان کانال

#پرسش: درود خانم دکتر عصرتون بخیر باشه
غرض از مزاحمت می‌خواستم اگه ممکن باشه نظرها، نقدها و پیشنهادهاتون رو درباره‌ی این نوشته بشنوم (یا کلاً هرچیزی که می‌تونه کامل‌ترش کنه)، اگه زمان داشته باشید. خیلی سپاس‌گزار می‌شم.

__

#پاسخ: درود بر شما و سپاس از همراهی‌تان با این درگاه

در ایران، تنوع زبانی و قومی، برخلاف آنچه در برخی روایت‌های قوم‌گرایانه القا می‌شود، نه نشانهٔ گسست فرهنگی، بلکه تجلی‌های گوناگون یک تمدن تاریخی یکپارچه‌ است. زبان‌های رایج در مناطق مختلف ایران، بازتابی از عمق و پهنهٔ فرهنگ ایرانی‌ هستند؛ فرهنگی که نه از بیرون تحمیل شده و نه بر پایهٔ استعمار و کوچ‌ اجباری شکل گرفته، بلکه در بستر تاریخی «ایران فرهنگی» بالیده و تکامل یافته است.

زبان فارسی، در این میان، نقشی محوری و میانجی ایفا کرده است. برخلاف ادعای کسانی که آن را زبانی تحمیلی می‌دانند، فارسی نه از راه اجبار، بلکه به سبب ظرفیت‌های بیانی، ادبی، فلسفی و اداری‌اش به زبان مشترک فرهنگی و فکری مردمان فلات ایران بدل شده است. زبان فارسی بستری بوده برای هم‌فهمی، هم‌دلی و هم‌سرنوشتی و نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری حافظهٔ جمعی، نظام آموزشی، میراث عرفانی و اندیشهٔ سیاسی در سراسر این جغرافیا ایفا کرده است. فارسی در مقام زبان پیوند، به همهٔ گروه‌های زبانی ایرانی امکان داده تا در تولید و بازتولید فرهنگ ایرانی سهیم باشند و هیچ‌گاه به معنای طرد یا حذف زبان‌های محلی نبوده است.

در مقابل، روایت‌های قوم‌گرایانهٔ نوپیدایی که برآمده از الگوهای وارداتی و سیاست‌های هویتی مدرن‌ هستند، می‌کوشند با جعل مفهومی به‌نام «قوم فارس» که هیچ بنیان زبانی، تاریخی یا مردم‌شناختی ندارد، چارچوبی ساختگی از دوگانۀ «فارس» و «غیر فارس» بسازند. حال آنکه «فارس» نه یک قوم، بلکه نام یک زبان و بستر تمدنی‌ است که گروه‌های گوناگون، طی سده‌ها در آن مشارکت داشته‌اند. در تاریخ ایران، هیچ‌گاه «قوم فارس» به‌مثابهٔ گروهی متمایز از دیگر مردمان ایرانی وجود نداشته است؛ بلکه همواره یک تنوع درون‌زاد در دل وحدت فرهنگی برقرار بوده است.

بدین‌سان، زبان‌های دارای گویشور در پهنۀ ایران را، نه در تقابل با فرهنگ ایرانی، بلکه به‌منزلهٔ گنجینه‌هایی از درون این فرهنگ باید دید. هر یک از این زبان‌ها حامل تجربه‌های زیسته، روایت‌های تاریخی و ذوق‌های زیباشناختیِ مردمانی‌ هستند که خود را نه در تقابل با ایران، بلکه بخشی از آن می‌دانسته‌اند.

تلاش برای گسستن این پیوندهای زبانی و فرهنگی و تبدیل آن‌ها به مرزهای ستیزه‌جوی هویتی، بیش از آنکه برآمده از نیازهای تاریخی مردمان ایران باشد، بازتابی از الگوهای فرقه‌گرایانه و قوم‌گرایانهٔ متأخر است؛ الگوهایی که در جهان امروز مسبب و پدیدآورندۀ انواع بحران‌های عمیق هویتی و سیاسی‌ هستند.

فهم فرهنگ ایرانی، بی‌درک پیوند درونی زبان‌ها و تجربه‌های زیستهٔ مردمانش، ممکن نیست و زبان فارسی، همچون شیرازه‌ای فرهنگی، همچنان نقش بنیادین خود را در حفظ این پیوندها ایفا می‌کند.

#خورشید_صبوری

@beyondlinguistics