Telegram-канал adabiatehemasi - ادبیات حماسی(فردوسی و شاعران سبک خراسانی: Unsorted

ادبیات حماسی(فردوسی و شاعران سبک خراسانی

07 Jan 2025 09:01

#دانش‌افزایی

کوش و کوشه

#دکتروحیدعیدگاه‌طرقبه‌ای

در تصحیح متن همواره باید به دنبال صورت‌های واقعی و تحقق‌یافته‌ی زبان بود، نه صورت‌های بالقوّه. درست است که از قدرت ترکیب‌سازی زبان فارسی می‌توانیم در سرودن شعر و نوشتن نثر بهره ببریم و لغت‌های تازه بسازیم، ولی در تصحیح آثار دیگران مجاز به چنین کاری نیستیم. نمی‌توانیم به جای سخنوران روزگاران کهن از جمله فردوسی، لغت‌سازی کنیم و شعرشان را تغییر بدهیم.

در بیت زیر از داستان یزدگرد بزه‌گر لغت «کوش» که آن را مخفّفِ «کوشش» دانسته‌اند و در واژه‌نامهٔ شاهنامه مدخل کرده‌اند، هیچ اساسی ندارد و باید به «گوش» اصلاح شود:

بدان را نمانم که دارند هوش
وگر دست یازند بد را به کوش
(شاهنامه، چاپ سخن، بخش ۲، ص ۴۵۵).

سخن شاعر از قول یزدگرد بزه‌گر دربارهٔ کمترین اندازهٔ زمانی یا کوچکترین حرکتِ ممکن است. می‌گوید «به بدان آن اندازه مهلت نمی‌دهم که دستشان را (برای بدی کردن) به سمت گوششان دراز کنند». به همین سادگی.

لغت «هم‌کوشه» را نیز با همین شیوه‌ی غیر علمی جعل کرده‌اند و در سخن فردوسی گنجانده‌اند:

بپرسیدش از دوستان کهن
که باشند هم‌کوشه و یک‌سخن
(همان، بخش ۲، ص ۷۲۴)

این خوانش نادرست، در مقدّمه‌ی چاپ عکسی علی‌نامه هم دیده می‌شود (ص هفتاد و دو).
صورت درست، «هم‌گوشه» است، به معنای «همنشین» که در لغت‌نامه «هم‌جنس و همسایه» معنی شده و شاهدهایی معتبر از شاهنامه و دیگر متن‌های کهن برای آن آمده.

آنچه گفتیم بدین معنی نیست که نویسنده‌ی دانشمند مقدّمه‌ی علی‌نامه و مصحّح باهمّت شاهنامه لغت «هم‌گوشه» را نمی‌شناخته‌اند. برعکس، خودشان یادآور لغت «هم‌گوشه» شده‌اند (بنگرید به مقدّمه‌ی علی‌نامه و نیز مدخل «هم‌گوشه» در واژه‌نامه‌ی شاهنامه)، امّا ظاهراً میل به نوگرایی و زدن حدس‌های تازه مانع آن شده است که از معلومات خود استفاده‌ی درستی کنند و به این اهمّیت بدهند که نخست باید لغت «کوشه» وجود داشته باشد تا بخواهیم بر اساس آن، ترکیب «هم‌کوشه» را بسازیم.
گفتنی است که در دو بیت دیگر از شاهنامه، «هم‌گوشه» را به صورت درست آورده‌اند:

همان نیز با کین ز هم‌گوشه‌ام
که خویش توام دختر نوشه‌ام...
کجا دیده بد رنج از آن گنج اوی
نه هم‌گوشه بد گنج با رنج اوی
(چاپ سخن، بخش ۲، صص ۴۲۳ و ۴۳۹)

❄️☃️
Ｃ᭄‌❁‌‎‌‌࿇༅═‎═‎═‎═‎═‎═‎┅─ ‌‌‎‌‌‌ ‎‌‎‌‌‎‌‌‎‌‌‎‌‎‌‌‎‌‎‌
@daneshhayezabani
‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌┄┅✿░⃟‌‌‎‌‌‌‎‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‎‌‌‌‎‌‌‌‌‌‌‌‌‎‌‌‌‎‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‎‌‌‌‎‌♥️❃‎‌‌‎─═༅࿇࿇༅═─🦋🎶═‌