Telegram-канал eshtadan - اشتادان Eshtadan: Unsorted

اشتادان Eshtadan

21 Jul 2025 12:30

.
مدیریت آب
و شبکه بزرگ و فنی آبیاری در ایران باستان

۲۹ تیر ۱۴۰۴
#محمود_فاضلی_بیرجندی

به این زمانه که اداره آب در ایران ناکام شده و کمبود آب و دیو خشکسالی میهن و مردم را در چنبره خود گرفته جا دارد یادی شود از مدیریت آب در ایران باستان که زمین‌های پهناور خشک را در میان‌رودان آباد کرد. نوشتار زیر از این باره سخن می‌گوید:

ایرانیان از روزگاران کهن، شاید از هفت سده پیش از ساسانیان و تا انجام آن سلسله، در کشاورزی و آبیاری زمین‌ها کارهای شگرف کرده بودند. آنان از روی آزمودگی پی به نهاد سرزمین میانرودان برده و دریافته بودند که آن سرزمین شیبی از شمال به جنوب و از باختر به خاور دارد. دریافته بودند که هر بار آب در این سرزمین برآید زمین‌های بسیاری به زیر آب رفته و کشت و برز و زمین‌های بارور نابود می‌شود.
به روزگار ساسانیان چون تیسپون، نشستگاه شاهنشاهی، در آن سرزمین بود بندها و آبراهه‌ها یا کال‌های زیادی کشیده بودند که شبکه آبیاری بزرگ و پیچیده‌ای بود که، به نوشته دانایان روزگار، چنان شبکه آبیاری در دنیا دیده نشده است.
چنان بود که در زمان برآمدن آب، آن را به زمین‌های خشک برگرداند تا هم جلو زیان‌های آن گرفته شود و هم زمین‌های خشک سیراب و بارور شود. ریزگان آن شبکه بزرگ آبیاری که دستاورد فکر مهندسی، ریاضی و ستاره‌شناسی ایرانیان بود نیاز به نوشتن کتابی دارد.
آنچه از آن شبکه بزرگ و فنی آبیاری گفتنی است یکی این که نهری بزرگ ساخته بودند که در خاور میانرودان و موازی دجله از زیر تکریت آغاز می‌شد و پس از پیمودن مسیری بلند به شاخاب پارس می‌ریخت.
هم به فرمان شاپور، شاهنشاه ساسانی، کالی بزرگ کندند که زیادی آب در مسیر هیت تا شاخاب پارس به آن می‌ریخت و در انجام به شاخاب پارس می‌پیوست. شاهنشاه فرموده بود تا در کران کال، دزها و پادگان‌هایی ساخته بودند و سربازانی در آن نشیمن داشتند تا هر بار که قوم‌های وحشی آهنگ تاخت و تاز به سرزمین‌های ایرانی کنند جلو ایشان بایستند.
هم هر ماه که آب دریای پارس برمی‌آمد و آب رودها را پس می‌زد، آن کال و آن شبکه آبیاری نمی‌گذاشت که آب رودها سر برود و کشت و برزها نابود شود.
ماموران اداره آبیاری دولت ساسانی از حساب گردش ماه آگاه بودند و می‌دانستند که چه زمان فشار آب را در جوی‌ها و در پشت بندها مهار کنند تا به کشتزارها نریزد و زیانکاری نکند.
چرخاب و دولاب از ابزارهایی بود که ماموران آبیاری دولت ایران ساخته بودند.
ایرانیان در آن دوران جابه‌جای سرزمین میانرودان را نامگذاری هم کرده بودند. هنوز هم نام‌های پارسی ایرانی شهرها، رستاک‌ها، رودها و نهرها برجاست. نام اروند، دجله یا تیگریس، که تیزرو و شتابان است از همین نام‌هاست. نهروان که نهربان، نگه‌دارنده نهر است هم یکی دیگر از این دسته نام‌هاست. شهر آبادان را هم از آغاز اُوپاتان نامیده بودند که اُوبانان، نگه‌بانان آب است.

شبکه بزرگ و شگرف آبیاری ایرانیان در میانرودان از زمان انجام ساسانیان و تازش عرب‌ها از میان رفت. پس از آن دیگر نه کسی و نه دولتی پیدا شد که آرامشی بیابد و در پی نوسازی آن شبکه آبیاری برآید. آنچه به نام هورها در جنوب باختری ایران تا عراق است زمین‌هایی است که روزگارانی با شبکه آبیاری فنی ایرانیان گردانده می‌شد و کانون پیدایش تمدن شد.

ـ با بهره از:
ایرانویج. بهرام فره‌وشی.
دوازده مقاله تاریخی. محمدعلی امام شوشتری.

/channel/dejnepesht4000

🔹/channel/eshtadan